Harvey yo ali mwana unkulumba pa bana 4 mumbumba yabo. Imbumba yabo yamanyile ubwanaloli bo bali ku Midland Junction. Kwa fyinja 80 ifi fikindilepo ikisu kya Australia, kyali kilondo fiyo. Harvey alinganile fiyo Yehova kangi alyosiwe bo ali nifyinja 14. Umwene amanyile ukwitika ukwambilila ubudindo mwanakalinga. Akabalilo kamo bo mwana, akanile bo bansumile ukuti abelenge Ingasya ya Ndindilili pangomano panongwa yakuti aketagha ukuti akabaghila ukufwanisya. Loli unkamu yumo alintulile Harvey ukuchenja aminong’ono ghake mwakumbula ukuti, “Linga umundu yumo mu gulu lya Yehova akubulile ukuti ubombe fimo, ko kuti ikusubila ukuti kuya pakufwanisya.”—2 Kor. 3:5.

Une, mama wangu nu mulumbu wangu unkusi, twamanyile ubwanaloli ku England. Pabwandilo, tata wangu akanagha ukumanyila ubwanaloli. Loli bo akabalilo kakindilepo, yope ali yumo wa Baketi ba Yehova. Panongwa yabutuli bwake, nalyosiwe bo ngali ukufwanisya ifyinja 10. Nalondagha ukubomba ubupayiniya nukuya mmishonale. Loli tata wangu akalitikisye mwanakalinga, alondagha mfwanisye tasi ifyinja 21. Ngalondagha ukulindilila  ukuti mpaka mfwanisye ifyinja fyosa ifi. Yonongwa yake bo mfikile ifyinja 16 itolo, alinyitikisye ukuti mbuke ku Australia ukuti ngikaleghe numulumbu wangu unkusi uyu asamile nkisu iki. Bo mfikile ifyinja 18, nalyandile ubupayiniya.

Bo ndi ku Australia, nalyaghene na Harvey. Twesa twalondagha ukumbombela Yehova pakuya bamishonale. Twalyeghene mu 1951. Bo tubombile nawe ubupayiniya kwa fyinja fibili, twabuliwe ukuti twande ukwendela idela. Idela ili twendelagha lyali inywamu fiyo. Po twalondiwagha ukwenda nigalimoto m’malo amanunu ghene.

Mu 1954, batukolile ukuti tukamanyile ikilasi lya nambala 25 mu sukulu ya Gilead. Twalyandileko ukubomba ubumishonale ubu twabulondagha. Bo tukubuka ku New York twalyendile pa sitima kangi bo tufikile, twalyandile ukumanyila fiyo ifundo nyingi isya mu Baibolo. Ku sukulu ya Gilead, twamanyilagha kangi injobelo ya Chisipanishi. Iyi yali ndamyo nywamu fiyo kwa Harvey panongwa yakuti atoliwagha ukuti ayobe kanunu amasyu ghamo munjobelo iyi.

Bo tuli kusukulu iyi, aba batumanyisyagha bayobile ukuti aba bikulonda ukuti bakabombeleghe ku Japan, balembe ingamu syabo ukuti bingile ikilasi lyakumanyisya injobelo ya Chijapanese. Twasalile ukuti tukuya pakubomba ububombeli buli bosa ubu igulu lya Yehova likuya pakutupa. Akabalilo akanandi itolo, Albert Schroeder, uyu ali yumo mwa bamanyisi bitu ba sukulu ya Gilead, asyaghenie ukuti uswe tukalembapo ingamu syitu. Atubulile ukuti: “Amwinong’onelepo fiyo pa nkhani iyi.” Bo tukukabila ukulemba ingamu syitu, Unkamu Schroeder atile: “Une nabamanyisi abangi 4, tubapele umwe ulusako ulwakuti mumanyileko. Tukulonda tukete linga mubaghile ukwanda ukuyoba injobelo ya Chijapanese.” Harvey amanyile mwanakalinga ukuyoba kanunu amasyu gha mu njobelo iyi ukukinda agha mu Chisipanishi.

Twafikile ku Japan mu 1955. Kangi pakabalilo aka baliko abafumusi abakufwana 500 itolo nkisu kyosa ikya Japan. Harvey ali ni fyinja 26, une nali nafyo 24. Batutumile nkaya ka Kobe, kuno twabombile imbombo iyakufumusya kwa fyinja 4. Ukufuma apo, twapeliwe ulusako lwa bubombeli bwakwendela idela kangi twendelagha kubupipi nakaya ka Nagoya. Twahobokagha fiyo nububombeli bwitu ukongelelapo abakamu, nifyakulya namuno amalo ghabonekelagha. Kangi twali nulusako ulwakubomba fyosa ifi Yehova atubulagha ukuti tubombeghe.

Bo tubombile imbombo yakwendakwenda kwa fyinja fitatu itolo, ofesi ya ku Japan yatulalusisye linga tubaghile ukulonda ukubuka ku Taiwan ukuti tukabafumukisyeghe abandu bakikolo kya Amis. Abakamu bamo aba ku Amis, balyandile ukulisambukila igulu lya Kyala. Yonongwa yake, kwalondiwagha unkamu uyu ikuyoba injobelo ya Chijapanese ukuti abatule ukuti bangalisambukilagha igulu lya Kyala. * Twabughanile ububombeli bwitu ku Japan, po kwali kukafu ukwitikisya. Loli Harvey akalondagha ukuti tukaneghe ububombeli ubu tupeliwe, po twalitikisye ukubuka.

Twafikile ku Taiwan mu Novembala 1962. Kangi pakabalilo aka, baliko abafumusi 2,271, abakikolo kya Amis. Loli twalondiwagha ukumanyila tasi injobelo ya Chitchayinizi. Twali nibuku ili twamanyilangamo injobelo iyi nummanyisi uyu akamanye ukuyoba Ikizungu. Loli pope twamanyile.

Bo tufikile itolo ku Taiwan, Harvey apeliwe ubudindo ubwakuketesya muno imbombo ya Kyala yikwendela nkisu iki. Ofesi yali nandi fiyo loli Harvey abombagha imbombo yake mu Ofesi kangi akindilile ukubomba na bakamu ba ku Amis kwa masabata matatu pa mwesi. Abombilepo fiyo ububombeli bwa kwendakwenda nukuyoba inkhani pangomano isya dela. Linga Harvey ayobagha inkhani mu njobelo ya Chijapanese, abakamu ba ku Amis bayagha pakupilika. Loli Iboma lyalitikisye ukuti ingomano sya kipanga sibombiweghe munjobelo ya Chitchayinizi. Pakabalilo aka, Harvey atamiwagha ukuyoba injobelo iyi. Po ayobagha inkhani mu Chitchayinizi unkamu yumo asanusyagha munjobelo ya Chiamis.

Ikisu kya Taiwan kyabikile ululaghilo ulukafu. Linga abakamu bikulonda ukubomba ulukomano lwa dela balondiwagha ukusuma tasi ku boma. Kukali kupepe ukuti bitikisiwe kangi utubalilo tumo abapolisi bakabilagha fiyo ukubamula. Linga pakindile sabata yumo kisita kwamuliwa, Harvey aghulilagha pa ofesi ya polisi mpaka bamule. Panongwa yakuti abapolisi batikwitikisya ukuti unhesya yumo aghulileghe pa ofesi yabo, bamulagha mwanakalinga.

Abasabata aba twamalile ukwenda na bakamu, twendagha kwa awala limo pamo ukukindapo, bo tukali tukukwela ifyamba nukuloboka ifisoko. Ngukumbuka ikyamba iki nakwelile akakwanda. Bo tulile itolo ifyakulya fya nulubunju, pakabalilo ka 5:30 nulubunju twakwelile ibasi bo tukubuka nkaya kamo akakubutali, twalobwike ulusoko lumo ulunywamu nukukwela ikyamba ikitali. Ikyamba kyake kyali kitali fiyo loli naswighagha bo unkamu ikwenda kanunu itolo.

Akabalilo kala, Harvey alingile mubufumusi na bakamu ba nkaya kala loli une nafumusyagha nimwene nkaya kamo kuno bayobagha injobelo ya Chijapanese. Akabalilo ka 1 koloko, nakatele fiyo panongwa yakuti ngalile nafimo. Bo naghene na Harvey, ali mwene itolo. Harvey achenjesenie amagazini na mafumbi amabisi matatu. Adobwile ifumbi limo nukunangisya muno mbaghile ukunwela. Nalinga naketagha ukuti ghakabaghila ukunogha loli naghelile ukunwa limolyene. Loli ngimba yonani uyu ayagha pakunwa ifumbi ilya butatu? Yone, panongwa  yakuti Harvey aketagha ukuti akabaghile ukumbimba nukusuluka nanine ikyamba linga nzilike.

Palukomano lumo ulwa dela, nalyaghene kangi nindamyo iyingi. Twikalagha pa nyumba ya nkamu iyi yali pabupipi ni Nyumba ya Bunyafyale. Panongwa yakuti abandu ba ku Amis baketagha ukuti ukogha kwakulondiwa, unkasi wa uwakwendela idela atutulile ukuti toghe. Panongwa yakuti Harvey ali bize, alimbulile ukuti ngatalepo ukogha. Apa boghelagha fyalipo ifithini fitatu: kimo kyali namisi amatalalano, ikingi kyali namisi amapyano ikya butatu kikali namisi. Loli naswighile fiyo panongwa yakuti unkasi wa uwakwendela idela afibikile panja pa nyumba iyi yali pipi ni Nyumba ya Bunyafyale kuno abakamu aba batulagha ukutendekesya amalo aghakupangilapo ulukomano babonekagha itolo. Nalinsumile ukuti ambepo umwenda uwakusighila. Umwene alindwalile umwenda ughu walangalagha. Nalinong’wine isyakuti ngoghele kumbenu ku nyumba loli natilagha panongwa yakuti ghaliko amasekwa agha ghabaghile ukunduma. Nalyandile ukwinong’ona ukuti: ‘Abakamu bali bize fiyo ukubomba imbombo bakabaghila ukumbona ukuti ngogha. Kangi linga ndekile ukogha, bikuya pakukalala. Mbuke itolo pakogha.’ Syo isi nabombile.

Harvey asyaghenie ukuti abakamu ba ku Amis bakakulagha mwambepo panongwa yakuti bingi bakamenye ukubelenga kangi bakalinagho amabuku agha munjobelo yabo. Panongwa yakuti kunyuma injobelo ya Chiamis yalyandile ukulembiwa mwakubombela ifilembo fya ku Roma, twaketile ukuti kununu ukubamanyisya abakamu ukuti babelengeghe munjobelo yabo. Iyi yali mbombo nywamu fiyo loli mwanakalinga abakamu balyandile ukufwanisya ukumanyila pabene. Amabuku gha mu Chiamis ghalyandile ukwaghiwa kubumalilo bwa kyinja kya 1960 kangi Ingasya ya Ndindilili iya mu Chiamis yalyandile ukusoka mu 1968.

Loli iboma lyakanisye ukuyabila amabuku agha ghakali gha munjobelo ya Chitchayinizi. Ukuti tuleke ukwaghana nindamyo, Ingasya ya Ndindilili ya mu Chiamis yalyandile ukufumusiwa munjila isyakukindanakindana. Mwakifwanikisyo, kwa kabalilo, twabombelagha Ingasya ya Ndindilili iya munjobelo iya Chitchayinizi ni ya Chiamis. Linga yumo ali nilalusyo, twabombelagha amagazini gha Chitchayinizi pakubamanyisya abandu ba ku malo agha. Ukufuma  pakabalilo ako, igulu lya Yehova lyatupele amabuku mingi agha mu njobelo ya Chiamis ukuti tubatule abandu ukumanyila ubwanaloli bwa mu Baibolo.—Imbo. 10:34, 35.

Nkyinja kya 1960 na 1970, abakamu bitu ba ku Amis balekile ukukonga ifundo sya Kyala. Panongwa yakuti bakapilikisyagha ifundo sya mu Baibolo, bamo balyandile ukubomba ubulowe, ukughala, ukukwesa ingambo na makambo. Harvey afyendile ifipanga fingi ukuti abatule ukumanya muno Yehova afiketelagha ifindu ifi. Pabulendo bumo, fyatubonekile ifindu ifi ndingenie kubwandilo bwa nkhani iyi.

Abakamu abakwiyisya biyulagha ukuti bachenje. Loli syakitima ukuti abakamu bingi bakachenjile kangi inambala ya bafumusi ku Taiwan yalikile ukufuma pa 2,450 ukufika pa 900 mfyinja 20. Isi syali syakuwisya fiyo amaka. Loli twasimenye ukuti Yehova akabaghila ukulisaya igulu inyali. (2 Kor. 7:1) Bo akabalilo kakindilepo, balekile ukubomba ifindu ifibibi kangi nubutuli bwa Yehova, lino ku Taiwan kuli abafumusi abakukinda 11,000.

Ukufuma mu 1980, twaketile ukuti abakamu na balumbu ba nkipanga kya Amis balyandile ukuya nulwitiko lwamaka kangi Harvey ayagha nakabalilo akakwangala na bandu ba Chitchayinizi. Umwene aliyipile fiyo ukubatula abalume ba balumbu ukuti bope baye Baketi ba Yehova. Ngukumbuka ukuti ayobile muno ahobokile bo yumo mwa banyambala aba iputile kwa Yehova akakwanda. Nanine nali walusekelo fiyo panongwa yakuti nabamanyisye abandu bingi ukuti baye pabumanyani na Yehova. Kangi nali nulusekelo ukubombela ku ofesi ya ku Taiwan numwana unnyambala nunkikulu wa mundu yumo uyu namanyilagha nawe Ibaibolo kunyuma.

Lino ndinimwene. Bo twikele pabweghi ifyinja 59, unganiwa wangu Harvey afwile pa Januwale 1, 2010 nimbungo ya kansa. Umwene abombile ububombeli bwa kabalilo kosa kwa fyinja 60. Ngunkumbuka fiyo. Loli nali walusekelo fiyo ukubomba nawe ububombeli ku fisu fibili. Harvey alindulile ukuti tumanyile nawe ukuyoba nukulemba injobelo sibili ingafu isya ku Asia.

Bo ifyinja fikindilepo, aba Nkabughatila Kakulongosya balimbulile ukuti kubaghile ukuya kanunu ukuti ngomokele ku Australia panongwa yakuti nakangele. Pabwandilo ninong’onagha ukuti, ‘ndikulonda ukusokako ku Taiwan.’ Loli Harvey alimbulile ukuti komma ukukana isi igulu lya Yehova likutubula, yonongwa yake nabukile. Bo akabalilo kakindilepo naketile ukuti bwali bulongosi bununu.

Lino, ngubomba ububombeli ku ofesi ya ku Australasia mmasiku gha nkati mwa sabata kangi ngufumusya nikipanga kubumalilo bwa sabata aliwesa. Pabeteli, nguhoboka fiyo ukuyoba injobelo ya Chijapanese ni ya Chitchayinizi linga ngubanangisya abandu amalo. Ngughulila nindumbula yosa ulufingo ulu Yehova afingile ulwakuti isakubasyusya abafwe apa yope Harvey uyu ambulagha ukuti ningakanagha isi Yehova ikumbula, isakusyuka ukufuma mwipumba muno Yehova ikunkumbuka.—Yoh. 5:28, 29.