INKHANI IYAKUMANYILA 1
Tusubileghe Ukuti “Amasyu gha Kyala Ghabwanaloli”
ILEMBA LYA PA KYINJA ILYA 2023: “Mmasyu ghako ghosa mo bulimo bu bwanaloli.”—SAL. 119:160.
ULWIMBO 96 Buku la Chiuta—Mbusambazi
ISI TUKUYA PAKUMANYILA a
1. Nongwa yafiki abandu bingi amasiku agha batikulisubila Ibaibolo?
ABANDU bingi amasiku agha batikumanya uyu babaghile ukunsubila. Abene batikumanya linga abangi bikunangisya ulughindiko. Mwakifwanikisyo abandyali, abasayansi na bamalonda utubalilo twingi bikubomba ifindu fyakubahobosya bene. Mwakongelelapo, abene batikubaghindika abalongosi bamatchalichi aba bikwiyoba ukuti Bakristu. Yonongwa yake sikaya syakuswighisya ukuti batikulisubila Ibaibolo, ibuku ili abalongosi bamatchalichi bikuyoba ukuti bikukonga indaghilo syake.
2. Ukufwana nilemba lya Salimo 119:160, ngimba tubaghile ukuya nulusubilo luliku?
2 Pakuya Baketi ba Yehova, tuli nulusubilo losa ukuti yo “Kyala wabwanaloli” kangi umwene utubalilo tosa ikutulondela ifinunu. (Sal. 31:5; Yes. 48:17) Isi tukubelenga mu Baibolo tukusisubila kangi “Mmasyu gha [Kyala] mo bulimo bu bwanaloli.” (Belenga Salimo 119:160.) Tukukolelana na isi undembi yumo wa Baibolo alembile ukuti: “Kyala atikuyobamo isyabutungulu pamo isi ayobile sikutoliwa ukubombiwa. Ababombi ba Kyala babaghile ukusubila isi Kyala ayobile panongwa yakuti bikunsubila.”
3. Ngimba tukuya pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyi?
3 Ngimba tubaghile ukubatula bulebule abangi ukuti bope basubileghe Amasyu gha Kyala? Isagha tuyobesanie ifundo sitatu isi sikutupangisya ukuti tulisubileghe Ibaibolo. Tukuya pakuketa isi Ibaibolo likuyoba isi sikachenja, ubusololi ubu bufwanisiwe kangi namuno ifundo sya mu Baibolo sikubatulila abandu ukuti bachenje pa bumi bwabo.
AKAYAPO UYU ABAGHILE UKUCHENJA AMASYU GHA MU BAIBOLO
4. Nongwa yafiki bamo bikukayikila isi sili mu Baibolo?
4 Yehova Kyala abombile abanyambala abasubiliwa 40 ukuti balembe amabuku gha mu Baibolo. Loli ifi balembangapo fitikwaghiwa amasiku ghitu agha. Tukwaghiwa na mabuku ghene. Isi sikupangisya abandu bamo ukuti bakayikileghe linga isi tukubelenga mu Baibolo amasiku agha sifwene itolo na isi abanyambala aba balembile. Ngimba mubaghile ukusubila isi?
Abandu aba bakopelagha Amalemba gha mu Kihiburi baketesyagha fiyo ukuti ifi bakopelagha Mmasyu gha Kyala fiyeghe fya bwanaloli (Keta ipalagilafu 5)
5. Ngimba Amalemba gha mu Kihiburi baghakopelagha bulebule? (Keta ikithuzi kya pakikope.)
5 Ukuti afighilile amasyu gha mu Baibolo, Yehova ababulile abandu bake ukuti bapange amabuku. Umwene ababulile abanyafyale ba ku Israeli ukuti bapange amabuku ghabo aghakulembapo indaghilo kangi abasalile Abalevi ukuti babamanyisyeghe abandu indaghilo isi. (Kukumbu. 17:18; 31:24-26; Nehe. 8:7) Bo Abayuda baghomwike kubutumwa ku Babeloni, akagulu ka bandu aba bamenye ukukopela amabuku kalyandile ukupanga amabuku mingi agha Malemba gha Kihiburi. (Ezra 7:6.) Abanyambala aba bayagha maso fiyo. Ukufuma apo, abene bakabombelagha ghene amasyu loli babombelagha na malembo ukuti baketesye ukuti kilikyosa bakopile kanunu. Panongwa yakuti bali basitabugholofu, fimo ifi bakopelagha basobagha. Loli ifyakukopela fingi ifi fyayagha na masyu aghakufwana itolo fyapangiwe loli bo akabalilo kakindilepo baghaghile amasyu agha basobagha. Bulebule?
6. Ngimba ifi basobagha pakukopela Ibaibolo bafimanyagha bulebule?
6 Abakalyoto ba masiku agha bayaghile injila inunu iyakumanya isi aba bakopelagha amasyu gha mu Baibolo basobagha. Tufwanikisye bo ulu: Abanyambala 100 babuliwe ukuti balembe ibuku pamaboko. Loli yumo mwa banyambala aba asobile ukulemba fimo mwi buku lyake. Injila yimo iyi tubaghile ukumanya apa asobile ko kufwanikisya isi alembile na isi abangi balembile. Mwakufwana itolo, ukufwanikisya amabuku gha mu Baibolo, kubatulile abakalyoto ukumanya isi aba bakopelagha amabuku basobile pamo isi basosisyemo.
7. Ngimba abandu aba bakopelagha Ibaibolo banangisye bulebule ukuti bali maso?
7 Aba bakopelagha amabuku gha mu Baibolo biyipagha fiyo ukuti ifi bakopelagha fiyeghe fyabwanaloli. Inong’onela ikifwanikisyo iki kikusimikisyila ifundo iyi. Amalemba gha mu Kihiburi ghalyaghiwe mu 1008 pamo 1009 C.E. Ghakoleliwagha ukuti Leningrad Codex. Loli mwalululu, amabuku mingi gha mu Baibolo nifighaba ifingi fikuboneka ukuti fyaliko kwa fyinja 1,000 ukukinda agha Leningrad Codex. Loli yumo abaghile ukwinong’ona ukuti bo bakopile amabuku kwa fyinja ifyakukinda 1,000 amasyu agha ghalembiwe mu Leningrad Codex kubaghile ukuya kukafu ukughapilikisya ukukinda agha ghalembiwe mu mabuku ghakunyuma. Loli isi sikaya syabwanaloli. Abakalyoto aba bafwanikisyagha amabuku gha mu Baibolo gha kunyuma na gha lino baketile ukuti amasyu agha ghakindene manandi itolo loli isi sikusanusya sikachenja.
8. Ngimba kukindana kuliku uku kulipo pakati pa Malemba gha mu Kigiriki na mabuku aghangi agha kunyuma?
8 Abakristu bakunyuma bope bakopelagha Amalemba gha mu Kihiburi. Abene bakopile amabuku 27 agha Malemba gha mu Kigiriki, agha babombelagha kungomano kangi linga bikufumusya. Ummanyili yumo uyu akopelagha amabuku gha Malemba gha mu Kigiriki na mabuku aghangi agha nkabalilo kala, ayobile isyakufwana na mabuku gha mu Baibolo atile: “Amabuku mingi agha Malemba gha mu Kigiriki ghikwaghiwa amasiku agha ukukinda amabuku aghangi, . . . kangi sikuboneka ukuti ghamalisiwe ukulembiwa.” Ibuku ilyakuti Anatomy of the New Testament likuti: “Tukusubila ukuti isi tukubelenga mu Malemba gha Kigiriki agha baghasanwisye kanunu sikukolelana na isi abalembi bakunyuma balembile.”
9. Ukufwana na Yesaya 40:8, ngimba bwanaloli buliku ubwakuyoba isya masyu gha mu Baibolo?
9 Kwa fyinja fingi, abandu aba bakopelagha Ibaibolo biyipagha fiyo ukuti bapange amabuku gha mu Baibolo. Yonongwa yake tuli ni Baibolo ili likupilikiwa kanunu linga tukulibelenga nukumanyila. b Tusimenye ukuti yo Yehova uyu apangisye ukuti Amasyu ghake ghaghiweghe amasiku agha kangi ghikupilikiwa kanunu. (Belenga Yesaya 40:8.) Bwanaloli ukuti bamo babaghile ukuyoba ukuti panongwa yakuti amasyu gha mu Baibolo ghafighililiwe, sitikunangisya ukuti ghafumile kwa Kyala. Lino isagha tuyobesanie ubuketi ubu bukunangisya ukuti Ibaibolo lyafumile kwa Kyala.
UBUSOLOLI BWA MU BAIBOLO BWANALOLI
Left: C. Sappa/DeAgostini/Getty Images; right: Image © Homo Cosmicos/Shutterstock
Ubusololi bwa mu Baibolo bwafwanisiwe kunyuma kangi bukufwanisiwa amasiku agha (Keta amapalagilafu 10-11) d
10. Yoba ikifwanikisyo ikya busololi ubu bwafwanisiwe ubu bukunangisya ukuti isi tukubelenga pa 2 Peteri 1:21 syabwanaloli. (Keta ifithuzi.)
10 Mu Baibolo mukwaghiwa ubusololi bwingi ubu bufwanisiwe. Bumo mwa busololi ubu bwalembiwe ifyinja 100 bo bukali ukufwanisiwa. Inkhani isyambukulu sikunangisya ukuti ubusololi ubu bwafwanisiwe naloli. Isi sitikutuswighisya panongwa yakuti tusimenye ukuti Undembi wa busololi bosa bwa mu Baibolo yo Yehova. (Belenga 2 Peteri 1:21.) Inong’onela isya busololi ubwakuyoba isya kuwa kwa kaya ka Babeloni. Pakati pa 778 na 732 B.C.E., unsololi Yesaya abuliwe ukuti alembele ngani ukuti akaya akanywamu aka Babeloni kisakupyutiwa. Kangi umwene ayobile ukuti Sairasi yo isakupoka akaya aka na isi isakubomba. (Yes. 44:27–45:2) Yesaya asolwile kangi ukuti akaya ka Babeloni kisakupyutiwa mwanakalinga kangi nayumo umundu uyu isakwitughalamo. (Yes. 13:19, 20) Isi syo syabombiwe naloli. Abamedi na Baperesia bapokile akaya ka Babeloni mu 539 B.C.E., kangi amalo agha lino nayumo umundu uyu ikwikalako.—Keta ividiyo iyakuti Ibaibolo Lyayobile Ngani Isyakupyutiwa kwa Babeloni mu buku ilyakuti Amuhobokeghe nu Bumi kwa Bwila na Bwila ikimanyilo 03 fundo 5.
11. Ngimba ubusololi ubu buli pa Danieli 2:41-43 bukufwanisiwa bulebule amasiku agha? Lingania.
11 Ubusololi bwa mu Baibolo bukafwanisiwagha itolo nkabalilo kakunyuma kene; tukuketa kangi ukufwanisiwa kwa busololi amasiku agha. Mwakifwanikisyo, inong’onela isyakufwanisiwa kwa busololi bwa Danieli ubwakuyoba isya bulaghili bwa maka pa kisu kyosa ubwa Britain na America. (Belenga Danieli 2:41-43.) Ubusololi ubu bukuyoba mwakupilikiwa kanunu ukuti ubulaghili bwa maka pa kisu kyosa ubwa Britain na America “ulubafu lumo lwamaka” bo ikyela kangi “ulubafu ulungi bonywa” bo mfu. Kangi tukuketa ukuti isi syabwanaloli. Ubulaghili bwa Britain na America bukunangisya amaka bo ikyela mwakutola ubwite bosa ubu bwabombiwe pa kisu kangi buli nabasilikali abamaka. Loli amaka ghamo ghikuboneka monywa panongwa ya bandu ba nkisu aba utubalilo twingi bikupanga ifya miywegho panongwa ya muno ifindu fikwendela nkisu. Umundu yumo uyu yo kalyoto pa fya ndyali atile: “Amasiku agha likayapo iboma pa kisu kyapasi ili liyabanikene fiyo ukukinda United States.” Kangi ikisu kya Britain, iki kighaba kimo kya bulaghili bwa maka pa kisu kyosa, kiyabanikene mfyinja fya mwalululu panongwa yakuti abandu batikukolelana nubumanyani ubu bapangile ni fisu fya ku Europe. Ukuyabanikana uku kupangisye ukuti ubulaghili bwa maka pa kisu kyosa ubwa Britain na America buleke ukubomba ifindu kanunu.
12. Ngimba ubusololi bwa mu Baibolo bukutusimikisyila isyafiki?
12 Ubusololi bwingi bwa mu Baibolo ubu bufwanisiwe bukukasya ulwitiko lwitu ukuti isi Kyala afingile nkyeni sisakufwanisiwa naloli. Tukwipilika bo muno alipilikile uwamasalimo uyu aliputile kwa Yehova ukuti: “Umoyo wangu ghukubulilila fiyo ubupoki bwako, nikusubila mu mwisyu lyako.” (Sal. 119:81) Ukwendela mu Baibolo, mwakisa Yehova atupele “ulusubilo mbumi bwitu ubwa nkyeni.” (Yere. 29:11) Tuli nulusubilo ulwa nkyeni komma panongwa ya maka gha mundu loli ukwendela mu isi Yehova afingile. Isagha tukindilileghe ukukasya ulwitiko lwitu Mmasyu gha Kyala mwakwiyipa ukumanyila ubusololi bwa mu Baibolo.
UBULONGOSI BWA MU BAIBOLO BUKUBATULA ABANDU BINGI
13. Ukufwana na Salimo 119:66, 138, ngimba kifukwa kiliku ikingi iki tubaghile ukulisubila Ibaibolo?
13 Ikifukwa ikingi iki tubaghile ukulisubila Ibaibolo kyo kyakuti likubatula abandu linga bikukonga ubulongosi bwake. (Belenga Salimo 119:66, 138.) Mwakifwanikisyo, aba balondagha ukumasya ubweghi lino balusekelo panongwa yakuti bakongile ubulongosi bwa mu Baibolo. Abanabo bikuhoboka ukuleliwa mwalughano nimbumba ya Bukristu muno bikwipilika ukuti bafighililiwe kangi bikunangisiwa ulughano.—Ef. 5:22-29.
14. Yoba ikifwanikisyo iki kikunangisya ukuti ukukonga ubulongosi bwa mu Baibolo kukubatula abandu ukuchenja utuyilo twabo utubibi.
14 Panongwa yakukonga ubulongosi bwa mu Baibolo, abandu aba bali bakutilisya fiyo bachenjile pa bumi bwabo. Inong’onela muno ubulongosi bwalintulile Jack uyu apinyiwe mu jele. c Umwene ali wankhaza fiyo, kangi ali yumo mwa bandu aba babapele ulufundo ulwakuti baghoghiwe. Loli isiku lino Jack apilikisyagha bo abakamu bikumanyila nu mundu Ibaibolo. Umwene akasiwe fiyo bo aketile muno abakamu aba banangisyilagha ikisa, kangi yope alyandile ukumanyila. Bo ikukonga ubwanaloli bwa mu Baibolo pa bumi bwake, umwene alyandile ukuchenja ifyakubomba fyake namuno abonekelagha. Bo akabalilo kakindilepo, Jack ali mfumusi uyu akosiwa kangi mwanakalinga alyosiwe. Umwene iyipagha ukubafumukisya abanine ba mu jele isyakufwana nu Bunyafyale bwa Kyala kangi abatulile abandu abakufwana 4 ukumanyila ubwanaloli. Bo isiku ilyakuti aghoghiwe lifikile, Jack achenjile utuyilo twake utubibi. Yumo mwa baloya bake atile: “Jack achenjile utuyilo twake akindene namuno ayilile ifyinja 20 ifi fikindile. Ifimanyisyo fya Baketi ba Yehova fintulile ukuti achenje.” Nalinga ukuti Jack aghoghiwe loli ikifwanikisyo kyake kyanangisye ukuti tubaghile ukusubila Amasyu gha Kyala kangi ukuti ghali namaka aghakuchenja utuyilo utubibi utwa bandu.—Yes. 11:6-9.
Ubulongosi bwa mu Baibolo buchenjile utuyilo utubibi utwa bandu bingi (Keta ipalagilafu 15) e
15. Ngimba ukukonga ubwanaloli bwa mu Baibolo kukubakindanisya bulebule ababombi ba Yehova na bangi amasiku agha? (Keta ikithuzi.)
15 Panongwa yakuti bikukonga ubulongosi bwa mu Baibolo, ababombi ba Yehova bikukolelana fiyo. (Yoh. 13:35; 1 Kor. 1:10) Ulutengano nukukolelana uku tukunangisania kukuboneka panongwa yakuti abandu bingi amasiku agha batapukene panongwa ya fya ndyali, uluko ninyiho. Bo uwakilumyana yumo uyu ingamu yake yo Jean aketile ukukolelana kwa babombi ba Yehova aswighile fiyo. Umwene akulile ku Africa. Bo ubwite bwandile, alingile ubusilikali loli ukufuma apo, asamile ku kisu iki kyali pabupipi ni kisu iki ikalagha. Bo ali ku kisu iki umwene alyaghene na Baketi ba Yehova. Jean atile: “Nasyaghenie ukuti Abaketi ba Yehova batikweghapo ikighaba pa fya ndyali kangi batikutapukana. Mmalo mwake bikunangisania ulughano.” Kangi atile: “Niyipagha fiyo ukuti mfighilileghe ikisu iki nikalagha. Loli bo mmanyile ubwanaloli bwa mu Baibolo, nakasiwe ukuti niyipeghe ukumbombela Yehova.” Jean achenjile pa bumi bwake. Mmalo mwakuti alimbaneghe na bandu aba akindene nabo uluko, lino ikubabula abandu ubwanaloli bwa mu Baibolo ubwakuyoba isya lutengano. Ifundo iyakuti ubulongosi bwa mu Baibolo bukubatula abandu abakufuma mfikolo fingi, buketi bwamaka ubwakuti tubaghile ukusubila Amasyu gha Kyala.
TUKINDILILEGHE UKUSUBILA AMASYU GHA KYALA AGHABWANALOLI
16. Nongwa yafiki kwakulondiwa ukukasya ulusubilo lwitu Mmasyu gha Kyala?
16 Bo ifindu ifibibi fikukindilila ukubombiwa nkisu iki, kukuya pakuya kukafu fiyo ukusubila Amasyu gha Kyala. Abandu bikuya pakughelaghela ukutupangisya ukuti tukayikileghe ukuti Ibaibolo likuyoba ubwanaloli pamo ukuti Yehova amwimike untumwa unsubiliwa nuwa mahala ukuti abalongosyeghe ababombi bake amasiku agha. Loli linga akabalilo kosa tukusubila ukuti Amasyu gha Kyala ghabwanaloli, tukuya pakufwanisya ukukana ingelo isi sikughela ulwitiko lwitu. Tukukasiwa ukuti “tusibombeghe indaghilo sya [Yehova] bwila na bwila ukwakufika na ku bumalikilo.” (Sal. 119:112) Tutikuya “pakukosiwa isoni” ukubabula abangi isyakufwana nu bwanaloli nukubakasya ukuti bakongeghe ubulongosi bwa mu Baibolo pa bumi bwabo. (Sal. 119:46) Kangi tukuya pakufwanisya ukwifimbilisya ku ndamyo isyakukindanakindana ukongelelapo ukufwimiwa, ‘mbololo na mwalusekelo.’—Kolos. 1:11; Sal. 119:143, 157.
17. Ngimba ilemba lya pa kyinja likutukumbusya isyafiki?
17 Tukundaghisya fiyo panongwa yakuti Yehova atwitikisye ukuti tumanyile ubwanaloli. Ubwanaloli ubu bukututula ukuya bololo, ukuya nulusubilo kangi bututulile muno tubaghile ukwikalila nkisu iki kikukindilila ukutusofania. Kangi bukututula ukuya nulusubilo ulununu ulwa nkyeni ukwendela mubulaghili bwa Bunyafyale bwa Kyala. Ilemba lyitu lya pa kyinja ilya 2023 likuya pakututula fiyo ukukindilila ukuya nulusubilo losa ukuti Amasyu gha Kyala ghabwanaloli.—Sal. 119:160.
ULWIMBO 94 Kuwonga Chifukwa cha Mazgu gha Chiuta
a Ilemba ilyakukasya fiyo ilya pa kyinja ilya 2023 likuti: “Mmasyu ghako ghosa mo bulimo bu bwanaloli.” (Sal. 119:160) Kisita kukayika mukukolelana na masyu agha. Loli abandu bingi batikusubila ukuti Ibaibolo lyabwanaloli kangi ukuti libaghile ukubapa ubulongosi ubwakulondiwa fiyo. Mu nkhani iyi, tukuya pakuyobesania ifundo sitatu isi tubaghile ukukonga ukuti tubatule abandu ukuti balisubileghe Ibaibolo.
b Ukuti mumanye nyingi isyakufwana namuno Ibaibolo lyafighililiwe, buka pa jw.org nukulemba ukuti “Imbili ni Baibolo” pakabokosi akakuti Londa.
c Ingamu simo sichenjile.
