1-2. (a) Nongwa yafiki ukukanisya imbombo yitu iyakufumusya kukaya kwakuswighisya? (b) Ngimba tukuya pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyi?

MU 2018, abafumusi abakukinda 223,000 bikalagha mfyisu ifi imbombo yitu iyakufumusya bakanisye. Isi sikaya syakuswighisya. Ukufwana namuno twamanyilile mu nkhani iyi yakindagha, Abakristu ba bwanaloli bikughulila ukufwimiwa. (2 Tim. 3:12) Kisita kwinong’onela kuno tukwikala, abalaghili ba boma babaghile ukutunyomosya nukutukanisya ukufumusya amasyu gha Kyala.

² Linga iboma likanisye imbombo yitu iyakufumusya, mubaghile ukwilalusya amalalusyo bo agha: ‘Ngimba linga tukufwimiwa kokuti Yehova atikuhoboka nanuswe? Ngimba ukukanisya imbombo yitu iyakufumusya kukuya pakututolesya ukumbombela Yehova? Ngimba ngulondiwa ukusamila nkisu ikingi kuno imbombo yitu iyakufumusya batikukanisya?’ Mu nkhani iyi, tukuya pakuyobesania amalalusyo agha. Tukuya pakuketa kangi muno tubaghile ukukindilila ukumbombela Yehova linga imbombo yitu iyakufumusya yikanisiwe kangi na isi tutikulondiwa ukubomba.

3. Ukufwana na 2 Bakorinti 11:23-27, ngimba kufwimiwa kuliku uku untumiwa unsubiliwa Pauli alyaghene nako, kangi ngimba tukumanyilako isyafiki?

³ Linga iboma likanisye imbombo yitu iyakufumusya, tubaghile ukwinong’ona ububibi ukuti Kyala atikuhoboka nanuswe. Loli tukumbukeghe ukuti, ukufwimiwa kutikusanusya ukuti Yehova atikuhoboka nanuswe. Mwakifwanikisyo, inong’onela isya ntumiwa Pauli. Kyala ahobokagha fiyo nawe. Umwene ali nulusako ulwakulemba abakalata 14 m’malemba gha Chigiliki, kangi ali ntumiwa ku fikolo. Loli alyaghene nindamyo nyingi.  (Belenga 2 Bakorinti 11:23-27.) Tukumanyilako ukufwana na isi untumiwa Pauli alyaghene nasyo ukuti Yehova ikwitikisya ababombi bake abasubiliwa ukufwimiwa.

4. Nongwa yafiki ikisu kitubengile?

⁴ Yesu alingenie inongwa iyi tukulondiwa ukughulila ukufwimiwa. Umwene atile tukuya pakubengiwa panongwa yakuti tukaya kulubafu lwa kisu. (Yoh. 15:18, 19) Linga tukufwimiwa sitikusanusya ukuti Yehova atikuhoboka nanuswe. M’malo mwake, sikunangisya ukuti tukubomba isi syo nunu!

5. Ngimba abandu aba bikutususya babaghile ukututolesya ukumbombela Yehova? Lingania.

⁵ Abandu bingi aba bikutususya bakabaghila ukututolesya ukumbombela Yehova umwene maka ghosa. Bingi baghelilepo loli batoliwe. Inong’onela isi syabombiwe pakabalilo ka bwite bwa bubili ubwa pakisu kyosa. Pakabalilo kala, amaboma mfyisu fingi babanyozagha abandu ba Kyala. Imbombo ya Baketi ba Yehova yikakanisiwe na ba Nazi bene ku Germany loli yakanisiwe kangi na maboma ku Australia na ku Canada. Loli keta isi syabombiwe. Mu 1939 bo ubwite bwandile, pali abafumusi 72,475 pakisu kyosa. Amalipoti ghanangisye ukuti bo ubwite bumalike mu 1945, nubutuli bwa Yehova, pali abafumusi 156,299. Isi sikunangisya ukuti inambala yabafumusi yalyongelile kabili!

6. Ngimba findu filiku ifinunu ifi fibaghile ukubombiwa linga abandu bikutufwima? Yoba ikifwanikisyo.

⁶ Linga abandu bikutufwima babaghile ukutupangisya ukuti twiyipeghe fiyo pakumbombela Yehova kisita kutila. Mwakifwanikisyo, imbumba yimo iyi yali numwana undindwana yikalagha nkisu iki iboma lyakanisye imbombo iyakufumusya. M’malo mwakuya nubogha, imbumba iyi yalyandile ubupayiniya ubwa kabalilo kosa. Unkasi alekile imbombo iya ndalama nyingi. Unnyambala atile ukukanisya imbombo yitu iyakufumusya kwapangisye ukuti abandu bingi balonde ukumanya nyingi isya Baketi ba Yehova. Panongwa ya isi, kwali kupepe kumyake ukuya na bamanyili ba Baibolo. Ukukanisya imbombo yitu iyakufumusya kwali nifyakukongapo ifinunu. Unkulumba wakipanga uwa nkisu kyabo alyongelile ukuyoba ukuti abandu bingi aba balekile ukumbombela Yehova balyandile ukufika pangomano nukukindilila ukumbombela Yehova.

7. (a) Ngimba tukumanyilapo isyafiki ukufuma pilemba lya Abanyalevi 26:36, 37? (b) Ngimba mukuya pakubomba isyafiki linga babakanisye ukumbombela Yehova?

⁷ Linga abalughu bitu bakanisye imbombo yitu  iyakufumusya, abene bikusubila ukuti tukuya pakuya bogha ukumbombela Yehova. Mwakongelelapo pakukanisya imbombo yitu iyakufumusya, abene bikututungulupila mwakuyoba inkhani syabutungulu, bikutuma abalaghili ba boma ukuti bakatulonde m’nyumba syitu, nukubuka nanuswe ku khoti kangi bamo mwa uswe bikutwighalila mu jele. Abene bikusubila ukuti tukuya pakuya bogha panongwa yakuti bafwanisye ukubighalila mu jele abakamu nabalumbu bitu bamo. Linga tukutila na isi babaghile ukutubombela tubaghile ukuwa amaka lumo “nukuleka” ukumbombela Yehova. Tutikulonda ukufwana nabandu aba bayobiwe pilemba lya Abanyalevi 26:36, 37. (Belenga) Tutikuya pakwitikisya ukuti ubogha butupangisye ukuwa amaka pamo ukuleka ukumbombela Yehova. Tukusubila mwa Yehova nindumbula yosa kangi tutikusukanika. (Yes. 28:16) Tukwiputa akabalilo kosa kwa Yehova ukuti atulongosyeghe. Tusimenye ukuti nubutuli bwake, likayapo iboma lyamaka ilya bandu ili libaghile ukututolesya ukumbombela Kyala witu.—Hib. 13:6.

8-9. (a) Ngimba fyakusala filiku ifi Unkristu aliwesa ikulondiwa ukusala pamwene pamo nimbumba yake? (b) Ngimba findu fiki ifi fibaghile ukuntula umundu ukusala kanunu ifyakubomba?

⁸ Linga iboma ili mukwikalamo likanisye imbombo yitu iyakufumusya, lumo mubaghile ukwinong’ona isyakubuka nkisu ikingi kuno mubaghile ukwakumbombela Yehova nubwabuke bosa. Aliwesa ikulondiwa ukusala mwene linga ikulonda ukubomba bo isi kisita yumo ukunsalila. Bo mukali ukusala ifyakubomba umundu aliwesa ikulondiwa ukumanya isi Abakristu bakunyuma babombile pakabalilo aka bafwimiwagha. Bo abalughu bangoghile Stefani namabwe, abafundiwa aba bali ku Yerusalemu babopile ku Yudai na ku Samaria mpaka ukwakufika nkisu kya Finike, Saiprasi, na Antiokia. (Mat. 10:23; Imbo. 8:1; 11:19) Loli, abangi babaghile ukuti basimenye ukuti Abakristu bakunyuma bayagha pakwaghana kangi nindamyo isingi, untumiwa Pauli akasokileko kumalo agha bakanisye imbombo iyakufumusya. M’malo mwake, umwene asalile ukukindilila ukwikala mfighaba ifi abandu basusyagha imbombo iyakufumusya nalinga ukuti isi syayagha pakubika ubumi bwake pangozi kangi umwene abombile isi panongwa yakuti alondagha ukufumusya amasyu amanunu.—Imbo. 14:19-23.

⁹ Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufuma mu nkhani isi? Umundu aliwesa uyu ikulongosya imbumba yake ikulondiwa ukusala mwene ifyakubomba pankhani yakusamila nkisu ikingi. Bo akali ukusala, umwene ikulondiwa ukwiputa tasi nukwinong’onela kanunu indamyo isi imbumba yake yibaghile ukwaghana nasyo linga basamile nkisu ikingi. Mfyakubombiwa bo ifi Unkristu aliwesa “isakupimbagha ki kitwalo kyake.” (Gal. 6:5) Tutikulondiwa ukubalonga abangi panongwa ya isi basalile ukubomba.

10. Ngimba bulongosi buliku ubu iofesi nabakulumba bakipanga babaghile ukubapa?

¹⁰ Ngimba tubaghile ukukindilila bulebule ukumbombela Yehova linga bakanisye imbombo yitu iyakufumusya? Abakulumba bakipanga bikwambilila ubulongosi ukufuma ku ofesi ninjila isyakulondiwa fiyo isya muno babaghile ukubombela ukuti twambilileghe ifyakulya ifya mwambepo, nukubungana na Bakristu binitu, kangi namuno tubaghile ukufumukisya amasyu amanunu. Linga iofesi yikabaghila ukuyobesania nabakulumba bakipanga, abakulumba bakipanga babaghile ukubatula mwesa ukuti mukindilile ukumbombela Yehova. Abene babaghile ukubatula mwakubapa ubulongosi ubwakufuma mu Baibolo na m’mabuku ghitu.—Mat. 28:19, 20; Imbo. 5:29; Hib. 10:24, 25.

11. Nongwa yafiki mukusubila ukuti mukuya pakukindilila ukuya nifyakulya ifya mwambepo, kangi ngimba mubaghile ukubomba isyafiki ukuti mufighilile ifyakulya ifi?

 ¹¹ Yehova afingile ukuti ababombi bake bisakwikutisiwagha ni fyakulya fya mwambepo ukuti ulwitiko lwabo luye lwamaka. (Yes. 65:13, 14; Luka 12:42-44) Yonongwa yake tuli nulusubilo losa ukuti igulu lya Yehova likuya pakubomba fyosa ifi libaghile ukufwanisya mwakutupa ifi tukulondiwa ukuti tukasye ulwitiko lwitu. Ngimba mubaghile ukubomba isyafiki? Mukulondiwa ukuya na malo amanunu agha mubaghile ukufisa Ibaibolo kangi na mabuku ghitu. Muyeghe maso fiyo, mungafilekagha ifindu ifyakulondiwa ifi filembiwe pamo ifi fili mu mafoni na m’matabuleti pamalo agha kubaghile ukuya kupepe ukufyagha. Aliwesa ikulondiwa ukukonga injila isyakulondiwa fiyo ukuti akindilile ukukula mwambepo linga batukanisye ukumbombela Kyala.

12. Ngimba abakulumba bakipanga babaghile ukutendekesya bulebule ingomano munjila iyakuti aba bikutususya bangamanyagha?

¹² Bule ukuyoba isya ngomano isya nkati mwa sabata? Abakulumba bakipanga bikuya pakutendekesya ingomano munjila iyakuti aba bikutususya bakabaghila ukumanya. Abene babaghile ukutubula ukuti tubunganeghe mu magulu, kangi babaghile ukuchenja akabalilo kangomano na malo. Mubaghile ukubomba kanunu ukubafighilila abakamu bitu mwakuyoba kisita kukwesya amasyu linga mukwisa pamo mukusokapo pamalo gha ngomano. Kangi mubaghile ukufwala munjila iyakuti bangabamanyagha ukuti muli Baketi ba Yehova.

13. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ku bakamu bitu aba ku Soviet Union?

¹³ Ukongelelapo pa mbombo iyakufumusya, indamyo isingi sikuya pakukindilila ukubala m’malo aghakukindanakindana. Loli tunganile fiyo Yehova kangi tukuhoboka ukubabula abandu isya Bunyafyale bwake, yonongwa yake tubaghile ukuyagha injila iyakufumusyila. (Luka 8:1; Imbo. 4:29) Ukuyobapo pambombo iyakufumusya iya Baketi ba Yehova ku Soviet Union, Emily B. Baran atile: “Bo iboma libabulile Abaketi ba Yehova ukuti baleke ukufumusya, abene balyandile ukubafumukisya abapalamani babo, aba babombagha nabo imbombo, na bamanyani babo. Bo bali ku misasa, Abaketi ba Yehova balyandile ukubafumukisya abapinyiwa abinabo.” Nalinga ukuti bakanisye imbombo iyakufumusya, loli abakamu bitu ku Soviet Union bakalekile ukufumusya. Linga bakanisye imbombo iyakufumusya kuno mukwikala, mubaghile ukukonga ikifwanikisyo kya bakamu aba!

14. Ngimba ilemba lya Salimo 39:1 likutusoka ukuti tungabombagha isyafiki?

¹⁴ Tuyeghe maso fiyo nifindu ifi tukubabula abangi. Linga batukanisye ukufumusya, tukulondiwa ukumanya “akabalilo akakuya myee.” (Ndumbi. 3:7) Tukulondiwa ukubafighilila abakamu bitu, mwakuleka ukuyoba ingamu syabo, amalo agha bikubunganako, kuno tukufumusya, kangi namuno tukwambilila ifyakulya ifya  mwambepo. Tutikulondiwa ukuyoba ifindu bo ifi ku bakulumba ba boma; pamo kubamanyani nabakamu bitu aba bikwikala nkisu kyitu na mfyisu ifingi. Linga tubaghile ukuyoba isi, tubaghile ukubabika pangozi abakamu bitu.—Belenga Salimo 39:1.

15. Ngimba Setano ikughelaghela ukubomba isyafiki kumyitu, kangi ngimba tubaghile ukukana bulebule ikipingo kyake?

¹⁵ Tungitikisyagha indamyo inandinandi ukutupaghulania. Setano asimenye ukuti inyumba iyi yisambukilene yiyo ndupu yikabaghila ukuyako. (Mark. 3:24, 25) Umwene abaghile ukughelaghela ukutupaghulania. Munjila bo iyi, umwene ikusubila ukuti tubaghile ukwanda ukulwana twibene m’malo mwakulwana numwene.

16. Ngimba kifwanikisyo kiliku ikinunu iki umulumbu Gertrud Poetzinger anangisye?

¹⁶ Nalinga bo Bakristu abakusi mwambepo bope bikulondiwa ukufighililiwa ukuti baleke ukukoliwa nkipingo iki. Inong’onela ikifwanikisyo kya balumbu babili abapakiwa, Gertrud Poetzinger na Elfriede Löhr. Abene bapinyiwe pampene na balumbu abangi ku musasa wa Nazi. Gertrud alyandile ukuya nubufi bo Elfriede ayobile inkhani iyi yabakasisye fiyo abalumbu aba bali ku musasa. Pabumalilo, Gertrud isoni syalinkolile kangi aliputile kwa Yehova ukuti antule. Umwene atile, “Tukulondiwa ukumanyila ukwitikisya linga abangi bali na maluso aghapamwanya pamo bali namabudindo ukukinda uswe.” Ngimba umwene amalene bulebule nakayilo ka bufi? Gertrud inong’onelagha fiyo utuyilo utununu utwa Elfriede kangi nukwiyisya kwake. Ukubomba bo isi, syalintulile ukuti aye pabumanyani ubununu na Elfriede. Bosa baponile ku musasa kangi balimbombile Yehova mbusubiliwa ukufika apa bafwilile. Linga tukwiyipa ukumalana nindamyo na bakamu bitu, tukabaghila ukwitikisya ikindu kilikyosa ukutupaghulania.—Kol. 3:13, 14.

17. Nongwa yafiki akabalilo kosa tukulondiwa ukukonga ubulongosi ubwakufuma ku gulu lya Yehova?

¹⁷ Akabalilo kosa tukongeghe ubulongosi. Linga tukukonga ubulongosi ubu tukwambilila ukufuma ku bakamu bitu abasubiliwa, abamabudindo, tutikuya pakwaghana nindamyo. (1 Pet. 5:5) Mwakifwanikisyo, ku kisu kuno bakanisye imbombo iyakufumusya, abakamu abamabudindo babapele ubulongosi abafumusi ukuti bangayabilagha amabuku mubufumusi. Loli unkamu yumo umpayiniya ku kighaba iki akapilikile ubulongosi nukwanda ukuyabila amabuku. Ngimba ifyakukongapo fyake fyali fyo filiku? Mwanakalinga umwene na bafumusi abangi bo bamalile itolo ukufumusya, aba polisi balisile nukwanda ukubalalusya amalalusyo. Bo abakulumba ba boma bababwene babakongile nukwanda ukupoka amabuku agha bayabile. Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufwana na isi syabombiwe? Tukulondiwa ukukonga ubulongosi nalinga ukuti tutikukolelana nabo. Yehova ikuhoboka linga akabalilo kosa tukukolelana na bakamu aba abasalile ukuti batulongosyeghe.—Hib. 13:7, 17.

18. Nongwa yafiki tutikulondiwa ukubika indaghilo isi sikaya syakulondiwa?

 ¹⁸ Tungabikagha indaghilo isi sikaya syakulondiwa. Linga abakulumba bakipanga bikubika indaghilo isi sikaya syakulondiwa, abene babaghile ukupangisya ukuti abangi baghane nindamyo. Unkamu Juraj Kaminský akumbukile isi syabombiwe pakabalilo aka bakanisye imbombo iyakufumusya ku Czechoslovakia: “Bo abakamu abamabudindo kangi na bakulumba bingi bapinyiwe, bamo aba balongosyagha nkipanga na bakwendela idela balyandile ukubika indaghilo nyingi kubafumusi isi sikali syakulondiwa.” Yehova akatupako ubudindo ubwakuti tubapeghe indaghilo abakamu na balumbu bitu. Uyu linga ikubika indaghilo isi sikaya syakulondiwa akabaghila ukubafighilila kanunu abakamu na balumbu loli umwene ikuya ndaghili wa lwitiko lwa bakamu na balumbu.—2 Kor. 1:24.

19. Ukufwana nilemba lya 2 Isyambukulu 32: 7, 8, nongwa yafiki tubaghile ukuya bakifu nalinga ukuti Setano ikutufwima?

¹⁹ Undughu witu, Setano Umohesi, atikuya pakuleka ukughelaghela ukubafwima ababombi ba Yehova abasubiliwa. (1 Pet. 5:8; Ubuset. 2:10) Setano nabandu bake bikuya pakughelaghela ukuti batutolesye ukumbombela Yehova. Nalinga ukuti tuli bogha loli tutikuya pakuleka ukumbombela Yehova! (Kukumbu. 7:21) Yehova ali nanuswe, kangi umwene ikuya pakukindilila ukututula nalinga bakanisye imbombo yitu iyakufumusya.—Belenga 2 Isyambukulu 32:7, 8.

20. Ngimba mukuya pakukindilila ukubomba isyafiki?

²⁰ Twesa tukulondiwa ukuya naminong’ono aghakufwana itolo bo agha abakamu bitu abakunyuma bali nagho, abene bababulile abalaghili ukuti: “Linga kununu nkyeni mwa Kyala ukubapilika umwe, ukukinda ukumpilika Kyala, syo mulongeghe yuyumwe. Buno uswe tukabaghila ukuleka ukusiyoba isi tusibwene nisi tusipilike.”—Imbo. 4:19, 20.