Keta ifingi

Keta ifi filipo

Ibuku Ilya Iyolo Ili “Lyabaluliwe”

Ibuku Ilya Iyolo Ili “Lyabaluliwe”

Ibuku ili lyapile ilya ku Ein Gedi ili lyali nikighaba ikinandi likabelengiwe ukufika pakabalilo aka balyaghile mu 1970. 3-D sikani yanangisye ukuti ibuku ili lyali nikighaba kya buku lya Banyalevi, ukongelapo ingamu ya Kyala

MU 1970, abandu aba bikufufuza ifindu balyaghile ibuku ili balyokikye ku Ein Gedi, ku Israeli, pabupipi na Sumbi wa Munyu. Abene balyaghile ibuku ili bo bikukumba inyumba iyakwiputilamo, ili lyapile bo akaya konangike, mfyinja fya mma 500 C.E. Panongwa yakuti ibuku ili likabonekagha kanunu kwali kukafu ukuti abandu babelenge isi syalembiwe. Loli abandu abamaluso bapangile sikani ibuku mwakubombela 3-D sikani ukuti bakete isi syalembiwe mu buku ili “lyabaluliwe.” Kangi nubutulu bwa kamela iyi tubaghile ukubelenga isi syalembiwe mu buku.

Ngimba bo bapangile sikani basyaghile isyafiki? Abene baghaghile amasyu ghamo agha mu Baibolo. Isi syalembiwe mu buku ili ghali ghamo mwa mavesi aghakubwandilo kwa buku lya Banyalevi. Amavesi agha ghongelangapo ingamu ya Kyala mu Chihiburi, ukubombela ifilembo ifi fikwimila ingamu ya Kyala. Ifindu ifi fikuboneka ukuti bafyaghile pakati pa 200 C.E. na 400 C.E., ukuti bapange ibuku ilya iyolo ilya mu Chihiburi ili ifyakulemba fyake bafyaghile ku Qumran. Gil Zohar alembile mu buku lya The Jerusalem Post ukuti “panongwa yakuti twafwanisyagha ukubelenga ibuku lya ku Ein Gedi ilya kighaba ikinandi ikya buku lya Banyalevi, pakindilepo ifyinja 100 pakati pa buku ilya mfyinja fya mma 2,000 ili lyalyaghiwe kwa Sumbi wa Munyu ukufuma nkabalilo ka Tempile wabubili ni buku ili lyalembiwe na Aleppo Codex mfyinja fya mma 900  CE.” Ukufwana na bakalyoto aba bafufuzagha, amasyu agha mu buku ili lyabaluliwe ghikunangisya ukuti ifyakulemba ifya ba Masoleti ifi fyali mu buku lya Tora “fyafighililiwe kwa fyinja fingi, kangi linga basobile ifi balembagha, bakabikangamo ukuti bangabasofaniagha abandu.”