KWA fyinja fingi Abaisraeli babikagha indalama ukuti situle pakwiputa kwa bwanaloli. Loli m’masiku gha Yesu, Abayuda babikagha isongo nyingi isi syapangisyagha ukuti kuye kukafu fiyo ku myabo.

Ukuti umundu atulepo pakwiputa kwa bwanaloli mu hema wa Kyala, Abayuda bosa abakusi balondiwagha ukubika hafu wa shekeli. Nkabalilo ka kunyuma isongo isi, syatulagha pakubika amakemo nu kupwelelela itempile ili Herodi ayengile. Abayuda bamo balindalusisye Peteri muno Yesu ayiketelagha inkhani iyi kangi Kristu atile kukali kubibi ukuti abandu babikeghe isongo. Yonongwa yake umwene alimbulile Peteri ukuti akalonde ulutalama ukuti akabike isongo.—Mat. 17:24-27.

Ababombi ba Kyala bope pakabalilo ako balondiwagha ukubika ifyabupe, isi syongelelangapo ikiyabo kimokyene mfiyabo kalongo ifya mbeyu pamo ikyuma kyabo. (Lev. 27:30-32; Kuba. 18:26-28) Abalongosi ba matchalichi bababulagha abandu ukuti bikulondiwa ukuya maso fiyo linga bikubika isongo isya maseke gha mani ghosa, nalinga syo “nyungu, akayinja nubununia.” Yesu akayobilepo ukuti kwali kubibi ukubika isongo loli ayobile muno abamanyandaghilo na Bafarisai babombelagha ububibi indaghilo isyakufwana nukubika isongo.—Mat. 23:23.

Abayuda bope balondiwagha ukubika isongo nyingi ku Baroma aba babalaghilagha pakabalilo ako. Mwakifwanikisyo, bosa aba bayagha na malo ghabo balondiwagha ukubika isongo kali ndalama pamo ifindu ifingi. Abandu aba balondiwagha ukubika 20 mpaka 25 pelesenti ya findu ifi bali nafyo. Umuyuda aliwesa alondiwagha ukubika kangi isongo iyingi. Isongo iyi yali yo iyi Abafarisai balindalusisye Yesu. Umwene ababulile ukulondiwa ukwakubika isongo, atile: “Po lelo ifya Kaisari fyo mumpeghe Kaisari, ifya Kyala mumpeghe Kyala.”—Mat. 22:15-22.

Kangi syalipo isongo isya katundu uyu ingilagha pamo ukusoka mu tawuni. Isongo isi bahombagha pa filoboko, pa mabuliji, pamisebo pamo pa malo aghakwingilila mu matawuni pamo mu misika.

Abandu aba balaghiliwagha na Baroma babikagha isongo nyingi fiyo. Ukufwana na isi ayobile Tacitus uwa ku Roma, nkabalilo ka bulaghili bwa mwalafyale Tiberiya bo Yesu ali pa kisu “Abasiria na Bayudai, basumile ukuti bande ukubika isongo inandi panongwa yakuti kwali kukafu ku myabo ukubika isongo nyingi.”

Injila iyi babikile iyakuti abandu babikeghe isongo yali ngafu fiyo. Ukuti umundu afwanisye ukuyagha imbombo alondiwagha ukubika indalama nyingi. Abandu aba babikagha indalama nyingi bakolelanagha na bangi ukuti begheghe isongo ukuti basyeghe indalama nyingi. Zakai ali yumo mwa bandu aba beghagha isongo. (Luka 19:1, 2) Abandu bakalalagha fiyo na isi kangi bababengile abandu aba beghagha isongo nyingi.