Napapiwe pa 19 Meyi 1940, mu tawuni ya Amioûn, Lebanon. Bo ifyinja finandi fikindilepo, imbumba yitu yasamile nkaya ka Tripoli, kuno nakulile kangi imbumba yitu yalinganile fiyo Yehova. Une nali nnandi mu mbumba ya bana 5, abakikulu batatu na banyambala babili. Abapapi bangu baketagha ukuti ukulonda ifyakulondiwa pa bumi kuyeghe pa malo aghabubili. Ikindu ikyakulondiwa fiyo ku mbumba yitu kwali ko kumanyila Ibaibolo, ukubungana nu kubatula abangi ukuti bammanye Kyala.

Nkipanga kitu mwali Abakristu bingi aba bali bapakiwa. Yumo ali yo Michel Aboud, uyu alongosyagha pakimanyilo iki kunyuma twatighi Ukumanyila Ibuku. Umwene amanyile ubwanaloli ku New York kangi alyandile imbombo iyakufumusya ku Lebanon mu 1921. Ngukumbuka muno abatulile abalumbu babili abakilumyana, Anne na Gwen Beavor aba balingile Isukulu ya Gilead. Abene bali bamanyani bitu abanunu. Bo ifyinja fingi fikindilepo, nahobwike fiyo ukwaghana na Anne ku United States. Bo akabalilo kakindilepo, nalyaghene kangi na Gwen, uyu balyeghene na Wilfred Gooch uyu abombagha ku Beteli ya ku London, England.

Ku Lebanon kwali Abaketi banandi kangi pakabalilo ako nali nnini. Loli twiyipagha fiyo ukubabula  abangi isi twamanyile mu Baibolo. Twabombagha isi nalinga ukuti twasusiwagha na balongosi bamo ba matchalichi. Ngukumbuka ifindu fimo ifi twalyaghene nafyo.

Isiku limo une nilumbu wangu Sana, twafumusyagha ku nyumba yimo inywamu. Bo umputi atubwene tukufumusya ku mundu yumo uyu ikalagha nkipinda kya pamwanya, alisile apa twalipo. Sikuboneka ukuti umundu yumo yo alimbulile. Umputi uyu alyandile ukuntuka ilumbu wangu. Alyandile ukumbombela ifindu mwankhaza, alingutile ukufuma pamwanya mpaka pasi, alimfulesye fiyo. Umundu yumo abimbile ifoni aba polisi. Bo bafikile, mwakisa balimbulile umundu yumo ukuti antule Sana. Abene balimweghile umputi nu kubuka nawe ku polisi, kuno basyaghenie ukuti ali ni ndusu. Unkulumba wa polisi alindalusisye ukuti: “Ngimba yowe nani fiyofiyo? Uli ndongosi wa tchalichi pamo ndongosi wa figabenga?”

Ikyakubombiwa ikingi iki ngukumbuka kali ko kabalilo aka ikipanga kitu kyalyasime igalimoto ukuti tubuke ku ka tawuni akakubutali ukwakufumusya amasyu amanunu. Twali nakabalilo akakuhobosya fiyo, loli bo umputi apilike isi twabombagha, abatumile abandu ukuti basatukole. Abene batunyozile, batutunyile na mabwe kangi balimfulesye fiyo tata wangu. Ngukumbuka ukuti ikyeni kyake kyosa kyali nilopa. Abukile na mama wangu kuno twalimike igalimoto kangi twesa tuli nkubakonga. Loli ndikwisa pakwibwa amasyu agha mama wangu ayobile bo ikumpwelelela tata wangu. Umwene ayobile amasyu aghakuti: “Yehova, ngusuma ukuti ubahobokele. Bakasimanya isi bikubomba.”

Ikyakubombiwa ikingi, pali po pakabalilo aka twabukile kukaya ukwakubaketa abakikolo kitu. Bo tufikile kula twalimwaghile undongosi wa tchalichi umfumuke uyu ali mputi pa kaya ka mbuya wangu. Umputi uyu asimenye ukuti abapapi bangu Baketi ba Yehova. Nalinga ukuti nali ni fyinja 6 itolo umwene alingosisye isoni mwakundalusya ukuti: ‘Nongwa yafiki ukosiwa?’ Nalimwamwile ukuti ngali ndi nnini kangi ukuti nosiwe ngulondiwa ukuti mmanye nyingi isyakufwana ni Baibolo nu kuya nulwitiko lwamaka. Umwene akahobwike na isi nalimwamwile yonongwa yake alimbulile mbuya wangu ukuti ngaya nakayilo.

Loli ifindu ifibibi ifi twalyaghene nafyo fyali finandi. Utubalilo twingi abandu ba ku Lebanon bighanile ukwangala na bandu kangi bikwambilila abahesya. Yonongwa yake twahobokagha ukuyobesania na bandu isyakufwana ni Baibolo kangi twamanyilagha na bandu bingi Ibaibolo.

Bo ngali ndi pa sukulu, unkamu yumo uwakilumyana uwakufuma ku Venezuela alisile ku Lebanon. Alyandile ukubungana kukipanga kitu kangi akopike nilumbu wangu Wafa. Bo akabalilo kakindilepo, balyeghene kangi babukile ukwakwikala ku Venezuela. Mu bakalata bake, Wafa ankasyagha tata wangu ukuti imbumba yitu yisamile ku Venezuela. Abombagha isi panongwa yakuti atusyukilwe fiyo. Ukufuma apo, twalitikisye ukusama.

 Twafikile ku Venezuela mu 1953 kangi twikalagha ku Caracas, kubupipi na kuno pulizidenti ikalagha. Panongwa yakuti nali nnini, nahobokagha fiyo linga nguketa bikumwendesya pulezidenti pa galimoto iya ntengo fiyo. Loli kwali kukafu ukuti abapapi bangu bafwanisye ukwisibila nkisu ikingi, injobelo, inyiho, ifyakulya kangi na kabalilo akamapepo. Loli balyandile ukwisibila amalo agha bo baghene ni ndamyo inywamu fiyo.

Tata wangu alyandile ukubina. Isi syali syakuswighisya fiyo kumyitu panongwa yakuti ali wa maka kangi akabinabinagha. Tutikukumbuka ukuti abinilepo. Ukufuma apo, balimwaghile na kansa ya mu lwanda kangi balimpangile opaleshoni. Loli syakitima ukuti afwile bo sabata yumoywene akindilepo.

Kukafu fiyo ukulingania muno twipilikilagha. Pakabalilo aka nali ni fyinja 13 itolo. Tukaghulilagha ukuti tata wangu ikuya pakufwa kangi twaketagha ukuti tutisakulwagha kangi ulusekelo. Kwa kabalilo, kwali kukafu kwa mama wangu ukwitikisya ukuti undume wake afwile. Loli twaketile ukuti tukulondiwa ukukindilila ukuya balusekelo kangi twafwanisye isi nu butuli bwa Yehova. Bo ndi ni fyinja 16, namanyile ifimanyilo ifya pamwanya ku Caracas, nalondagha fiyo ukuyitula imbumba yitu.

Lino ilumbu wangu Sana beghene na Rubén Araujo, uyu alingile Isukulu ya Gilead kangi aghomokile ku Venezuela. Abene basalile ukuti bakikaleghe ku New York. Bo aba mu mbumba bayobesenie ukuti mbuke ku yunivesite, nabukile ku New York kuno nikalagha nilumbu wangu na mulamu (uwamyabo). Abene bandulagha fiyo ukuti ngule mwambepo pakabalilo aka nikalagha nabo. Mwakongelelapo, ikipanga kitu ikya ku Brooklyn ikya njobelo ya Chisipanishi balimo abakamu bingi abakusi mwambepo. Bamo mwa bakamu babili aba nahobwike ukubamanya ali yo nkamu Milton Henschel na Frederick Franz; bosa babombagha ububombeli ku Beteli ya ku Brooklyn.

Bo ikyinja ikyakwanda ku yunivesite ya ku New York kili pipi ukumalika, nalyandile ukwinong’onela isi nalondagha ukubomba pa bumi bwangu. Nabelengilepo nu kwinong’onelapo isya nkhani isi sili m’magazini gha Ingasya ya Ndindilili pa mutu uwakuti Abakristu aba bali nubwighane ubwakumbombela Yehova. Naketagha muno abapayiniya na aba babombagha pa Beteli bahobokelagha kangi nanine nalondagha ukuya bo abene. Loli nakali ukosiwa. Mwanakalinga, nasyaghenie ukuti ngulondiwa ukwiyipa kwa Yehova ukuti nosiwe. Naliyipile kwa Yehova nu kosiwa pa 30 Malichi 1957.

Bo nosiwe, nalyandile ukwinong’onela isyakwanda ubupayiniya. Nalondagha fiyo ukuya mpayiniya loli naketagha ukuti kubaghile ukuya kukafu. Naketagha ukuti ngabaghile ukufwanisya ukubomba fyosa, ifimanyilo fya ku yunivesite nu bupayiniya. Une na ba mu mbumba yitu twalyandile ukulembelana abakalata ukufwana na isi nasalile ukuti ndeke ifimanyilo fya ku yunivesite, ngomokele ku Venezuela ukuti ngande ubupayiniya.

 Naghomokile ku Caracas mu Juni 1957. Loli naketagha ukuti ifindu fikali kanunu ku bandu ba mu mbumba yitu. Balondiwagha ukuti umundu yumo abatuleghe ukuti basyagheghe indalama. Ngimba nayagha pakufwanisya bulebule ukubatula? Nayaghile imbombo ku banki loli nalondagha fiyo ukwanda ubupayiniya. Panongwa yakuti syo isi nasalile ukubomba. Nasalile ukubomba syosa. Kwa fyinja finandi itolo, utubalilo twingi nabombagha ku banki nu bupayiniya. Nayagha bize fiyo kangi ngayagha walusekelo.

Nalyandile kangi ukuya walusekelo bo tweghene na Sylvia, umulumbu ummoghi uwa ku German uyu alinganile fiyo Yehova. Umwene abukile ku Venezuela na bapapi bake. Ukufuma apo, twali na bana babili. Umwanitu unnyambala ali yo Michel kangi undindwana ali yo Samira. Kangi nalyandile ukumpwelelela mama wangu. Umwene alisile ukuti twikaleghe nawe. Nalinga ukuti nalondagha ukuleka ubupayiniya ukuti njipweleleleghe imbumba yangu, loli nakindilile ukwiyipa pambombo iyakufumusya. Une na Sylvia tukufwanisya ukubomba ubupayiniya bwa kabalilo linga tuli paholide.

Abanitu bali ku sukulu pakabalilo aka naghanagha na ifi ndingenie kubwandilo bwa nkhani iyi. Momumo ukuti ifindu fyendagha kanunu pa bumi bwangu kangi abandu bamo aba babombagha ku mabanki bangindikagha fiyo. Loli nalondagha ukuti abandu bangeteghe ukuya mbombi wa Yehova. Nakindilile ukwinong’onela isi nalondiwagha ukubomba ukuti abandu bangeteghe ukuti ndi mbombi wa Yehova. Yonongwa yake twayobesenie nu nkasi wangu muno tubaghile ukubombesyela kanunu indalama. Nalinong’wine ukuti linga ndekile imbombo ku banki, bikuya pakumba indalama nyingi isyabumalilo. Panongwa yakuti tukali ningongole, twaketile ukuti linga twandile ukwikala ubumi ubusita kulonda ifindu fingi, tukuya pakuya nindalama nyingi isi sikuya pakututula kwa kabalilo akatali.

Ukubomba isi kukali kupepe loli unkasi wangu unganiwa na mama wangu batulilepo. Yonongwa yake nalondiwagha ukwiyipa ukubomba ubupayiniya. Nali walusekelo fiyo. Bo nitendekisye ukuti nande kangi ubupayiniya twapilike inkhani iyi tukaghulilagha.

Isiku limo dokotala atubulile ukuti Sylvia ali nulwanda. Twesa twaswighile fiyo. Yali nkhani yakuhobosya fiyo loli ninong’onelagha isi nasalile isyakuya mpayiniya. Ngimba ifyakusala fyangu  fyapalamasiwe bulebule? Mwanakalinga twalyandile ukughulila isya kuya numwana uyungi mu mbumba yitu. Loli nakindilile ukupasya linga nayagha pakufwanisya ukubomba ubupayiniya.

Bo tuyobesenie isya bwighane bwitu, twaketile ukuti twalondiwagha ukukindilila ukubomba ubupayiniya. Umwanitu Gabriel apapiwe mu Epulelo 1985. Loli nalekile imbombo ku banki nu kwanda kangi ubupayiniya bwa kabalilo kosa mu Juni 1985. Ukufuma apo, nali nulusako ulwakuya mu Komiti ya Ofesi. Loli iofesi yikali ku Caracas, yonongwa yake nalondiwagha ukwenda ubulendo ubwa ma mayilo 50 (80 km) kwa masiku mabili pamo matatu pa sabata.

Iofesi yali ku tawuni ya ku La Victoria, yonongwa yake twalondiwagha ukusamila ku La Victoria ukuti tukaye pabupipi na ku Beteli. Uku kwali ko kuchenja kwitu ukunywamu. Ngubandaghisya fiyo aba mu mbumba yangu. Akayilo kabo kalindulile fiyo. Ilumbu wangu Baha iyipagha fiyo ukumpwelelela mama witu. Mike alyeghiwe loli Samira na Gabriel bakali bikwikala pakaya. Ukusamila ku La Victoria kwapangisye ukuti tubaleke abamanyani bitu bingi ku Caracas. Kangi yope Sylvia alondiwagha ukwisibila ukwikala ku katawuni akanandi mmalo mwa tawuni inywamu. Kangi twesa twalondiwagha ukwisibila ukwikala mukanyumba akanandi. Twalyaghene nifindu fingi fiyo panongwa yakusama ukufuma ku Caracas ukubuka ku La Victoria.

Loli ifindu fyachenjile kangi. Gabriel alyeghile unkikuku kangi Samira asokilepo pakaya ukuti akiyimile pamwene. Ukufuma apo, une na Sylvia batukolile ukuti tukabombeghe ububombeli ku Beteli mu 2007 kangi ko kuno tukali tukubomba lino. Mike, umwanitu uwakwanda, nkulumba wakipanga kangi ikufwanisya ukubomba ubupayiniya nunkasi wake Monica. Yope Gabriel nkulumba wakipanga kangi ikubomba ububombeli nu nkasi wake Ambra. Samira, ikubomba ubupayiniya kangi ikutula ku Beteli.

Bwanaloli ukuti mbombile nyingi pa bumi bwangu. Ndikwiyipa inongwa napanandi. Mbaghile ukubomba kangi ifyakufwana itolo. Ngundaghisya fiyo ububombeli bwingi ubu mbombile nu lusako ulu nali nalo pakumbombela Yehova. Kwa fyinja fyosa ifi, ngetile ukulondiwa kwa kukindilila ukuya pabumanyani ubwamaka na Yehova. Kali isi tusalile ukubomba nandi pamo nyingi tubaghile ukukasya ulutengano ulu “lughakindile ghosa amahala.” (Filip. 4:6, 7) Une na Sylvia tukuhoboka fiyo ukwiyipa ukubomba pa Beteli. Kangi Yehova atusayile fiyo panongwa ya isi twasalile ukubomba nu kumbika umwene pa malo aghakwanda pa bumi bwitu.