1. Ngimba bwanaloli buliku ubwakuyoba isya bakamu bitu abakilumyana?

MWE bakamu bakilumyana, muli nimbombo nyingi iyakubomba nkipanga. Mwe bingi muli namaka. (Mbu. 20:29) Mukubomba nyingi ukubatula abakamu na balumbu. Kangi lumo mukulonda ukuya ntuli wa kipanga. Loli mubaghile ukwanda ukwinong’ona ukuti abangi bikubaketa ukuti muli bakeke pamo mukabaghila ukufwanisya ububombeli ubwakulondiwa ubu. Nalinga ukuti muli bakilumyana, filipo ifindu ifi mubaghile ukubomba lino ukuti abakamu na balumbu babasubileghe nkipanga kyinu.

2. Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki mu nkhani iyi?

² Mu nkhani iyi, tukuya pakumanyila isi Umwalafyale Davidi alyaghene nasyo. Tukuya pakumanyila ifyakubombiwa ifi balyaghene nafyo abanyafyale babili aba ku Yuda, Asa na Yehoshafati. Tukuya pakumanyila kangi indamyo isi abanyambala batatu aba balyaghene nasyo, isi babombile ukuti balimbane nindamyo isi kangi na isi abakamu abakilumyana babaghile ukumanyilako kumyabo.

3. Ngimba njila yimo yiliku iyi abakilumyana babaghile ukubatula abakusi nkipanga?

³ Bo wakilumyana, Davidi ali namaluso agha abangi baghaketagha ukuti ghakulondiwa fiyo. Umwene ali pabumanyani ubwamaka na Yehova. Iyulagha fiyo ukuti asaye wakwimba unnunu. Kangi abombelagha amaluso ghake ukuti antule Sauli, umwalafyale uyu asaliwe na Kyala. (1 Samu. 16:16, 23) Mwe  bakilumyana, ngimba muli namaluso agha mubaghile ukubombela ukuti mubatule abangi nkipanga? Mwe bingi muli nagho. Mwakifwanikisyo, mubaghile ukuketa ukuti abakusi bamo bikubandaghisya linga mubatulile muno babaghile ukubombela ifoni pamo itabuleti yabo pakumanyila kwa pabene pamo linga bali pangomano. Mubaghile ukubatula abakusi aba panongwa yakuti mumenye ukubombela kanunu amakompyuta.

4. Mwakufwana itolo na Davidi, ngimba tuyilo tuliku utu abakamu abakilumyana bikulondiwa ukunangisya? (Keta ikithuzi kya pakikope.)

⁴ Akabalilo kosa, Davidi anangisyagha ukuti ali nsubiliwa. Mwakifwanikisyo, bo wakilumyana, iyulagha fiyo ukusipasikisya ing’osi sya tata wake. Imbombo iyi yabikagha ubumi bwake pangozi. Yonongwa yake alimbulile Umwalafyale Sauli ukuti: “Ne mbombi wako nisibile ukutima ing’osi sya tata; lelo linga ilisiku limo yisile ingalamu pamo ilipatama, likolile ing’osi yimo pa ntimo, nalikaghagha nukulighogha, ndinkwenda nukuyipoka ing’osi.” (1 Samu. 17:34, 35) Davidi asimenye ukuti ali nubudindo ubwakusipwelelela ing’osi kangi alondiwagha ukunangisya ubukifu ukuti asifighilile. Abakamu abakilumyana babaghile ukunkonga Davidi mwakwiyipa ukubomba imbombo yiliyosa iyi bapeliwe.

5. Ukufwana na Salimo 25:14, ngimba kindu kiliku ikyakulondiwa iki abakamu abakilumyana bikulondiwa ukubomba?

⁵ Uwakilumyana Davidi akindilile ukuya pabumanyani ubwamaka na Yehova. Ubumanyani ubu bwali bwakulondiwa fiyo ukukinda ubukifu pamo uluso ulwakwimba ipango ulu Davidi ali nalo. Yehova ali yo Kyala wa Davidi kangi mmanyani wake. (Belenga Salimo 25:14.) Mwe bakamu bakilumyana, ikindu ikyakulondiwa fiyo iki mukulondiwa ukubomba ko kukasya ubumanyani bwinu na Tata winu wakumwanya, isi sikuya pakubatula ukuti muye nubudindo nkipanga.

6. Ngimba bamo banketagha bulebule Davidi?

⁶ Indamyo yimo iyi Davidi aghanagha nayo yali yo yakuti abandu bamo banketagha ukuti mwana nkeke kangi akabaghila ukufwanisya ubudindo. Mwakifwanikisyo, bo Davidi iyipile ukwakulwa na Goliyati, Umwalafyale Sauli alinkanisye mwakumbula ukuti: “Uli nkeke.” (1 Samu. 17:31-33) Pakwanda, uwamyabo wa Davidi anjobagha ukuti akabaghila ukufwanisya ubudindo. (1 Samu. 17:26-30) Loli Yehova akanketagha Davidi ukuti ali nkeke pamo ukuti akabaghila ukufwanisya ubudindo.  Umwene alimmenye kanunu Davidi. Kangi Davidi afwanisye ukungogha Goliyati panongwa yakuti ansubilagha Ummanyani wake, Yehova.—1 Samu. 17:45, 48-51.

7. Ngimba mukumanyilako isyafiki ku nkhani ya Davidi?

⁷ Ngimba tukumanyilako isyafiki ku isi Davidi alyaghene nasyo? Tukumanyilako ukuti tukulondiwa ukuya bololo. Pabaghile ukwegha akabalilo ukuti aba babamenye bo muli bakeke bande ukubaketa ukuti lino mukulile. Loli Yehova atikuketa itolo muno mukubonekela. Umwene abamenye kanunu kangi ikumanya isi mubaghile ukufwanisya. (1 Samu. 16:7) Mukasyeghe fiyo ubumanyani bwinu na Yehova. Davidi abombagha isi mwakuketa ifindu ifi Yehova apelile. Davidi inong’onelagha fiyo isya findu ifi fyammanyisyagha isya Mpeli. (Sal. 8:3, 4; 139:14; Rom. 1:20) Ikindu ikingi iki mukulondiwa ukubomba ko kunsuma Yehova ukuti abape amaka. Mwakifwanikisyo, ngimba bamo aba mukumanyila nabo isukulu bikubaseka panongwa yakuti muli yumo mwa Baketi ba Yehova? Linga mo siyilile, munsumeghe Yehova ukuti abatule ukulimbana nindamyo iyi. Kangi mukongeghe ubulongosi ubu bukwaghiwa M’masyu gha Kyala, mu mabuku agha ghikulingania isya Baibolo kangi na mmavidiyo. Akabalilo kosa aka Yehova ikubatula ukulimbana nindamyo, sikuya pakubatula ukukindilila ukunsubila. Mwakongelelapo, linga abangi bikuketa ukuti mukunsubila fiyo Yehova, bikuya pakwanda ukubasubila.

8-9. Ngimba findu fiki fyalintulile Davidi ukughulila mbololo ukufika apa ali mwalafyale kangi abakamu abakilumyana bikumanyilako isyafiki kumyake?

⁸ Inong’onela kangi indamyo iyingi iyi Davidi alyaghene nayo. Bo asaliwe ukuya mwalafyale, Davidi alondiwagha ukughulila ifyinja fingi bo akali ukuya mwalafyale wa Yuda. (1 Samu. 16:13; 2 Samu. 2:3, 4) Pakabalilo aka, ngimba findu fiki fyalintulile ukuti aghulile mbololo? M’malo mwakuwa amaka, Davidi alyandile ukwinong’onela isi alondiwagha ukubomba. Mwakifwanikisyo, bo abopile ku kighaba kya Bafilisiti, Davidi ali nulusako ulwakulwa na balughu ba Baisraeli. Isi syapangisye ukuti afighilile ikighaba kya Yuda.—1 Samu. 27:1-12.

⁹ Ngimba abakamu bakilumyana bikumanyilako isyafiki kwa Davidi? Mubombeleghe ulusako lulilosa ulu muli nalo ukuti mubatule abakamu na balumbu binu. Inong’onela isi alyaghene nasyo unkamu Ricardo. * Kwakabalilo akatali, umwene alondagha ukwisa kuya mpayiniya wakabalilo kosa. Loli abakulumba bakipanga batile akali akitendekesya. M’malo mwakuwa amaka pamo ukukalala, Ricardo akindilile ukwiyipa pambombo iyakufumusya. Umwene atile: “Linga ngwinong’onela isya kunyuma, naketagha ukuti kununu ukuti ngindilile ukubomba nyingi. Naketesyagha ukuti ngughomokelako kwa aliwesa uyu alondagha ukumanya nyingi kangi nitendekesyagha kanunu ubulendo bulibosa ubwakughomokelako. Kangi nalyandile ukumanyila numundu Ibaibolo akakwanda. Panongwa yakukindilila ukufumusya, nalyandile ukuya nulusubilo.” Lino Ricardo ikubomba bo mpayiniya wakabalilo kosa kangi ntuli wakipanga.

10. Ngimba akabalilo kamo Davidi abombile isyafiki bo akali ukusala ikyakubomba?

¹⁰ Inong’onela kangi isingi isi Davidi alyaghene nasyo. Pakabalilo aka ambopagha Sauli nkighaba kya Bafilisiti, abene batulekile utwaya twabo nukubuka pakulwa ubwite. Bo abanyambala aba basokileko, abalughu bamo banyakile utwaya twabo nukubakola aba mumbumba syabo nukubuka nabo kubutumwa. Davidi abaghile ukwanda ukwinong’ona ukuti panongwa yakuti amenye ukulwa ubwite, abaghile ukubapoka aba bakoliwe kubutumwa. M’malo mwake, Davidi alinsumile Yehova ukuti antule. Nubutuli ubwakufuma kumputi Abiatara, Davidi asumile kwa Yehova ukuti: “Ngimba mbakongeghe aba bwite aba?” Yehova alimbulile Davidi  ukuti abuke akabapoke aba bali kubutumwa. (1 Samu. 30:7-10) Ngimba tukumanyilako isyafiki ku kyakubombiwa iki?

11. Ngimba mukulondiwa ukubomba isyafiki bo mukali ukusala ifyakubomba?

¹¹ Musumeghe ubulongosi ukufuma ku bangi bo mukali ukusala ifyakubomba. Mubabuleghe abapapi binu. Mubaghile kangi ukubwagha ubulongosi ubununu mwakubabula abakulumba bakipanga aba bali namaluso. Yehova abasubile fiyo abanyambala aba, nanumwe mubaghile ukubomba mwakufwana itolo. Yehova ikubaketa abene bo “fyabupe” nkipanga. (Ef. 4:8) Mubaghile ukusayiwa fiyo linga mukukonga ulwitiko lwabo nukubapilikisya linga bikubapa ubulongosi ubwakulondiwa. Lino isagha tuyobesanie isi tubaghile ukumanyilako kwa Mwalafyale Asa.

12. Ngimba tuyilo tuliku utu Umwalafyale Asa alinato bo andile ukulaghila?

¹² Pakuya wakilumyana, Umwalafyale Asa ali wakwiyisya kangi nkifu. Mwakifwanikisyo, bo tata wake Abiya afwile, Asa alinkupyanila pa bunyafyale kangi alyandile ukusosyamo ififwani nkisu. Kangi ‘alinkubabula abandu ba nkisu kya Yuda ukuti babulondeghe bu bulongosi bwa Yehova Kyala wa bisabo, nukuti basikongeghe indaghilo syake ni ngomelesyo syake.’ (2 Syambu. 14:1-7) Kangi bo Zera umu Etiopia isile ku ba Yuda nabalwa bwite 1,000,000, mwamahala Asa alinkusuma ubutuli kwa Yehova. Umwene atile: ‘We Yehova, akayako yumo uyu afwene nanuwe, buno yo uwe we kubatula abandu abonywa ku ba maka. Ututule, we Yehova Kyala, namanga tukusubila ku kumyako.’ Amasyu aghakulondiwa agha ghikunangisya ukuti Asa ali nulusubilo lwamaka ukuti Yehova ikuya pakumpoka umwene na bandu bake. Asa alinsubile fiyo Tata wake wakumwanya kangi ‘Yehova alinkubatola aba Etiopia.’—2 Syambu. 14:8-12.

13. Ngimba findu fiki fyabombiwe kwa Asa kangi nongwa yafiki?

¹³ Syali syakutilisya fiyo ukuketa ukuti abalwabwite 1,000,000 balisile ukuti basalwe nawe ubwite. Loli panongwa yakuti ansubilagha Yehova, Asa abatolile abalwabwite aba. Loli akabalilo kamo bo Asa aghene nindamyo iyingi, akalinsubile Yehova. Bo Umwalafyale uwa ku Israeli Baasha antilisye, Asa asumile ubutuli ku mwalafyale wa ku Siria. Isi syapangisye ukuti aghane nindamyo. Ukwendela mu nsololi Hanani, Yehova alimbulile Asa ukuti: ‘Papo uwe  wansubilagha umwalafyale wa nkisu kya Siria, ulinkusita nukusubila mwa Yehova Kyala wako, po lelo ababwite ba kisu kya Siria basokilemo nkiboko kyako.’ Ukufuma pakabalilo aka, Asa alinkuya kubwite akabalilo kosa. (2 Syambu. 16:7, 9; 1 Banyaf. 15:32) Ngimba tukumanyilako isyafiki?

14. Ngimba mubaghile ukunsubila bulebule Yehova, kangi ukufwana na 1 Timoti 4:12, ngimba tukuya pakusayiwa bulebule?

¹⁴ Muyeghe bakwiyisya kangi mukindilileghe ukunsubila Yehova. Bo mosiwe, mwanangisye ukuti muli nulwitiko lwamaka kangi mukunsubila Yehova. Kangi Yehova ahobwike ukubambilila mumbumba yake. Isi mukulondiwa ukubomba lino, ko kukindilila ukunsubila Yehova. Sibaghile ukuboneka ukuti kupepe ukunsubila Yehova linga tukusala ifyakubomba ifyakulondiwa. Loli ngimba tukuya pakubomba isyafiki pakabalilo akangi? Tukulondiwa ukunsubila fiyo Yehova linga tukusala ifyakubomba, ifi fikongelelapo ifyakusangalusya, imbombo, na isi tukuya pakubomba pabumi bwitu. Tungasubilagha amahala ghitu. M’malo mwake tusubileghe ubulongosi ubwakufuma mu Baibolo ubu bukuya pakututula ukusala kanunu ifyakubomba. (Mbu. 3:5, 6) Linga tukubomba isi, tukuya pakunhobosya Yehova kangi tukuya pakuya bakulondiwa ku bakamu na balumbu nkipanga.—Belenga 1 Timoti 4:12.

15. Bo muno ilemba lya 2 Syambukulu 18:1-3; 19:2 likuyobela, ngimba Mwalafyale Yehoshafati akasalile kanunu ifindu fiki?

¹⁵ Bo muno twesa tuyilile, mukaya bagholofu kangi utubalilo twingi mukonanga ifindu. Nalinga sili bo ulu, isi sikabaghila ukubatolesya ukumbombela Yehova. Inong’onela ikifwanikisyo kya Mwalafyale Yehoshafati. Ali nutuyilo twingi utununu. Bo wakilumyana, umwene “alinkundonda yu Kyala wa wise, alinkusikonga si ndaghilo syake.” Ukongelelapo apa umwene abatumile abandu ukuti bakabamanyisye abandu bosa ba nkaya ka Yuda isya Yehova. (2 Syambu. 17:4, 7) Nalinga syali bo ulu loli utubalilo tumo akasalagha kanunu ifyakubomba. Yonongwa yake apeliwe ubulongosi numundu yumo uyu imilagha Yehova. (Belenga 2 Syambukulu 18:1-3; 19:2.) Ngimba kimanyilo kiliku iki mubaghile ukumanyilako ku nkhani iyi?

16. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ku isi syalimbonekile Rajeev?

¹⁶ Mwambilileghe kangi mukongeghe ubulongosi  ubu mupeliwe. Pamo bo muno siyilile na bakilumyana bingi mukutamiwa ukusala ifindu ifyakulondiwa pabumi bwinu. Mungawagha amaka. Inong’onela isi ayobile Rajeev uyu atoliwagha ukusala kanunu ifyakubomba bo wakilumyana. Umwene atile, “Natoliwagha ukusala kanunu ifyakubomba apa nali wakilumyana kangi ngamanyagha isi nguya pakubomba pabumi bwangu. Bo muno abakilumyana bingi bikubombela, nahobokagha fiyo nifyakusangalusya ukukinda ukubuka ku ngomano pamo mubufumusi.” Ngimba findu fiki fyalintulile Rajeev? Unkamu yumo alimpele ubulongosi. Rajeev alingenie ukuti, “Alindulile ukwinong’onela ifundo iyi yili pa 1 Timoti 4:8.” Rajeev apilikile kangi akongile ubulongosi ubu balimpele kangi inong’onelagha isya findu ifyakulondiwa fiyo pabumi bwake. Umwene atile: “Nasalile ukuti ifindu fyamwambepo fyo fiyeghe pa malo aghakwanda pabumi bwangu.” Ngimba ifyakukongapo fyake fyali fyo filiku? “Rajeev atile “Bo ifyinja finandi itolo fikindile alitikisiwe ukuya ntuli nkipanga.”

17. Ngimba abakusi bikubaketa bulebule abakamu bakilumyana aba bikumbombela Yehova?

¹⁷ Abakusi bikubandaghisya fiyo mwe bakamu bakilumyana umwe mukumbombela Yehova ‘nindumbula yimoyene.’ (Zefa. 3:9) Abene bikundaghisya fiyo ukwiyipa kwinu pambombo iyi mukubomba. Kangi muli bakulondiwa fiyo kumyabo.—1 Yoh. 2:14.

18. Ukufwana na Isya Mbupingamu 27:11, ngimba Yehova ikubaketa bulebule abakamu bakilumyana aba bikumbombela?

¹⁸ Mwe bakamu bakilumyana, mungibwagha ukuti Yehova abaghanile kangi ikubasubila fiyo. Umwene ayobile ngani ukuti mmasiku aghabumalikisyo, abakilumyana bingi bisakwiyipagha bene itolo. (Sal. 110:1-3) Asimenye ukuti munganile fiyo kangi mukulonda ukumbombela mulimosa muno mubaghile ukufwanisyila. Yonongwa yake mukulondiwa ukuya bololo pamwibene na ku bangi. Linga musobile, mwambilileghe ubulongosi nulufundo kangi muketeghe ukuti lufumile kwa Yehova. (Hib. 12:6) Mwiyipeghe fiyo ukubomba ububombeli bulibosa ubu mupeliwe. Kangi ikyakulondiwa fiyo kyo kyakuti, kilikyosa iki mukubomba, kinhobosyeghe Tata winu wakumwanya.—Belenga Isya Mbupingamu 27:11.