1-2. Ukufwana na Masalimo 40:5, ngimba fyabupe filiku ifi Yehova atupele, kangi nongwa yafiki tukuya pakuyobesania?

YEHOVA yo Kyala uyu ikupa. Inong’onela ifyabupe fimo ifi atupele: ikisu ikinunu iki tukwikala; ubongo bwitu ubu apelile munjila iyakuswighisya; kangi ni Baibolo. Panongwa yakuti Yehova atupele ifyabupe fitatu ifi, tuli namalo amanunu aghakwikala, tukwinong’ona nukuyobesania nabangi kangi ikutwamula amalalusyo agha tukundalusya.​—Belenga Masalimo 40:5.

² Mu nkhani iyi, tukuya pakuyobesania ifyabupe fitatu ifi Kyala atupele. Linga tukwinong’onela ifyabupe ifi, tukuya pakundaghisya fiyo kangi tukuya pakuya nubwighane ubwakunhobosya Umpeli witu Yehova. (Ubuset. 4:11) Tukuya pakubatula kangi abandu bosa aba bikusyobiwa nikimanyisyo ikyabutungulu ikyakuti abandu bafumile kufinyamana.

3. Nongwa yafiki ikisu kinunu?

³ Linga tukuketa muno Kyala apelile ikisu, tukumanya ukuti wa mahala fiyo. (Rom. 1:20; Hib. 3:4) Ghalipo amapulaneti aghangi agha ghikusyungutila ilisuba, loli ikisu iki tukwikala kinunu fiyo panongwa yakuti kili nifindu ifyakulondiwa fiyo pabumi bwitu.

4. Nongwa yafiki ikisu kinunu ukukinda iboti?

⁴ Tubaghile ukukifwanikisya ikisu kyosa kyapasi ni boti ili lili mwasumbi. Loli pali ukukindana kunywamu pakati pa boti ili lipimbile abandu bingi nikisu iki tukwikala. Mwakifwanikisyo, ngimba abandu babaghile ukwikala nu bumi ubutali linga bikupanga umuyi wabo, ifyakulya, amisi kangi linga batikutagha ifindu ifi fyonangike? Abandu aba bali mu boti mwanakalinga babaghile ukufwa. Mwakukindana na isi, ikisu  kikufwanisya ukusunga abandu nifinyamana fingi ukuti fiye fya bumi. Ikisu kikutupa umuyi, ifyakulya namisi agha tukulondiwa kangi tukufyagha ifindu fyosa ifi kisita kutamiwa. Nalinga ukuti ifindu fyosa ifi fyonangike fikwaghiwa pa kisu loli kikukindilila ukuya kinunu itolo kangi abandu bope bikukindilila ukuya nu bumi. Ngimba isi sikubombiwa bulebule? Yehova apelile ikisu ukuti ifindu ifi fyonangike fichenjiweghe ukuya finunu ukuti tufibombeleghe imbombo. Tukuya pakuyobesania muno tubaghile ukuketela amahala gha Yehova ukufwana namuno apelile amisi numuyi.

5. Ngimba umuyi wa oxygen ghukuchenja bulebule kangi isi sikunangisya isyafiki?

⁵ Umuyi wakulondiwa fiyo ku twebandu na ku finyamana ukuti tukindilile ukuya nu bumi. Abakufufuza bikuyoba ukuti ifipeliwa fikutuya umuyi mwingi fiyo pa kyinja kimokyene. Ifipeliwa ifi fikutuya umuyi ughu ghukukoleliwa ukuti carbon dioxide. Loli ifipeliwa fikubombela fiyo umuyi wa oxygen kangi umpalanga ghutikonangika “numuyi ughu ghonangike” uwa carbon dioxide. Nongwa yafiki sili bo ulu? Panongwa yakuti Yehova apelile ifyakumela ifya luko ulwakukindanakindana ifi fikubombela carbon dioxide nukusosya oxygen. Panongwa yakuti injila iyi yikutupa umuyi ughu tukutuya, tukukolelana na masyu agha ghali pa Imbombo Sya Batumiwa 17:24, 25 agha ghikuti: ‘Kyala . . . uyu ikubapa ubumi bosa numuyi.’

6. Ngimba amisi ghikwaghiwa bulebule pa kisu, kangi sikunangisya isyafiki? (Keta kangi ibokosi ilyakuti “ Amisi Kyabupe Kyakufuma Kwa Yehova.”)

⁶ Amisi ghikukindilila ukwaghiwa pa kisu kyapasi panongwa yakuti ikisu kili pamalo amanunu ukufuma ku lisuba. Linga ikisu kyali pabupipi nilisuba, kyayagha pakupya fiyo kangi amisi ghayagha pakukamuka isi syayagha pakupangisya ukuti ifipeliwa fingayagha nubumi. Linga ikisu kyali pabutali nilisuba, amisi ghosa ghayagha pakukhoma. Panongwa yakuti Yehova abikile ikisu pa malo amanunu, amisi agha ghikututula ukuti tukindilileghe ukuya nu bumi. Linga ilisuba libalile pa sumbi na pa kisu kyapasi amisi ghikufyuka mumpalanga nukupanga amabingu. Pa kyinja kilikyosa, ilisuba likufyusya amisi aghakufwana 120,000 cubic miles (500,000 cu km). Amisi agha linga ghasokile pa kisu ghikuya mumpalanga kwa masiku 10 bo ifula yikali ukutima. Pabumalilo amisi agha ghikubuka mwa sumbi na m’malo aghangi. Syosa isi, sikunangisya ukuti Yehova wamahala fiyo kangi wa maka.​—Jobu 36:27, 28; Ndumbi. 1:7.

7. Ngimba njila siliku isingi isi tubaghile ukunangisya ukundaghisya ifyabupe ifi fiyobiwe pa Masalimo 115:16?

⁷ Ngimba tubaghile ukundaghisya bulebule panongwa ya kisu ikinunu nifindu ifi filimo? (Belenga Masalimo 115:16.) Injila yimo iyi tubaghile ukundaghisya ko kwinong’onelapo pa findu ifi Yehova apelile. Isi sikuya pakutupangisya ukunndaghisya Yehova isiku lililyosa pa findu ifinunu ifi ikutupa. Kangi tukunangisya ukuti tukunndaghisya Yehova panongwa ya kisu iki atupele mwakupwelelela amalo agha tukwikala.

8. Nongwa yafiki tukuyoba ukuti ubongo bwitu bupeliwe mwakuswighisya?

⁸ Ubongo bwa mundu bupeliwe munjila iyakuswighisya fiyo. Bo mukali ukupapiwa, ubongo bwinu bwalyandile ukubomba imbombo ukufwana namuno Kyala abupelile kangi amaselo mingi ghalyandile ukupangiwa pa miniti yiliyosa! Abakufufuza bikusakisya ukuti ubongo bwa bandu abakusi buli na maselo aghakufwana 100 biliyoni agha ghikukoleliwa ukuti neurons. Amaselo agha ghikupanga  ubongo bwitu ubu ubusito bwake bwakufwana 3.3 pounds (1.5 kg). Inong’onela ifindu fimo ifi ubongo bukubomba.

9. Ngimba findu fiki fikunangisya ukuti ukuyoba kyabupe kyakufuma kwa Kyala?

⁹ Ukuyoba kwakuswighisya fiyo. Inong’onela isi sikubombiwa linga tukuyoba. Ilisyu lililyosa ili tukuyoba, ubongo bwitu bukukolelana nukwenda kwa ngole isyakufwana 100 ndulimi, mungolomilo, mundomo, mumasaya na nkipambagha. Ukuti tufwanisye ukuyoba, ingole sikulondiwa ukubomba kanunu imbombo. Ukufwana ni nkhani iyakufwanisya ukuyoba injobelo isyakukindanakindana, inkhani yimo iyi yili mu buku lya mu 2019 yikuyoba ukuti umwana uyu akapapiwa abaghile ukumanya nukupilika amasyu gha mundu. Inkhani iyi yikulingania isi abakufufuza bikusubila ukuti abana aba bakapapiwa bikupilika nukumanyila injobelo syakukindanakindana. Ukuyoba ubwanaloli, ukuyoba kyabupe kyakufuma kwa Kyala.​—Kuso. 4:11.

10. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukunndaghisya Kyala panongwa ya kyabupe ikyakuyoba?

¹⁰ Injila yimo iyi tubaghile ukunangisya ukuti tukundaghisya ikyabupe kyakuyoba ko kubalingania abangi aba bikuswigha inongwa iyi tutikwitikisya ikimanyisyo ikyakuti ifya bumi fyachenjile. (Sal. 9:1; 1 Pet. 3:15) Abandu aba bikusubila ikimanyisyo iki bikuyoba ukuti ikisu nu bumi fikapeliwe. Mwakubombela Ibaibolo nifindu fingi ifi tuyobesenie mu nkhani iyi, tubaghile ukuyoba isya Tata witu wakumwanya nukulingania kubandu aba bikulonda ukupilika inongwa iyi tukusubila ukuti Yehova yo Mpeli wakumwanya nikisu.—Sal. 102:25; Yes. 40:25, 26.

11. Nongwa yafiki ubongo bwitu bukubomba ifindu munjila iyakuswighisya?

¹¹ Ukukumbukila ifindu kwakuswighisya fiyo. Nkabalilo kakunyuma, uwakufufuza yumo atile, ubongo bwa mundu buli namaka aghakukumbukila ifindu ifyakufwana 20 million. Loli amasiku agha bikwinong’ona ukuti tubaghile ukukumbukila ifindu fingi fiyo. Ngimba tuli nulusako ulwakubomba isyafiki?

12. Ngimba tukindene bulebule nifinyamana ukufwana namuno tukubombela ifindu?

¹² Pa fipeliwa fyosa ifya pa kisu, abandu bo bali nuluso ulwakumanyila ifindu mwakukumbukila nukwinong’onela ifi fyabombiwe kunyuma. Panongwa ya isi, tubaghile ukumanyila ifundo inunu nukuchenja muno tukwinong’onela namuno tukubombela ifindu. (1 Kor. 6:9-11; Kolos. 3:9, 10) Tubaghile ukughamanyisya amabyebye ghitu ukumanya inunu nimbibi. (Hib. 5:14) Tubaghile ukumanyila ukunangisya ulughano nikisa. Kangi tubaghile ukumanyila ukukonga ubwanaloli bwa Yehova.

13. Ukufwana na Masalimo 77:11, 12, ngimba tukulondiwa ukubombela bulebule ikyabupe ikyakukumbukila ifindu?

¹³ Injila yimo iyi tukunangisya ukuti tukundaghisya uluso ulwakukumbukila ifindu ko kukumbukila utubalilo tosa muno Yehova  atutulilagha nukutusubisya pakabalilo kakunyuma. Isi sikuya pakukasya ulusubilo lwitu ukuti ikuya pakututula kangi nkyeni. (Belenga Masalimo 77:11, 12; 78:4, 7) Injila iyingi yo yakuti tukumbukileghe ifindu ifinunu ifi abandu abangi batubombile kangi tubandaghisyeghe. Abakufufuza baketile ukuti abandu aba bikundaghisya akabalilo kingi bikuya balusekelo. Kangi syakulondiwa fiyo kumyitu ukunkonga Yehova mwakwibwa ifindu fimo. Mwakifwanikisyo, Yehova ngolofu, loli linga tulapile, ikutuhobokela nukwibwa ifi twalyonangile. (Sal. 25:7; 130:3, 4) Kangi umwene ikulonda ukuti tubombeghe mwakufwana itolo nabangi linga batonangile.​—Mat. 6:14; Luka 17:3, 4.

14. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukundaghisya ikyabupe ikya bongo bwitu?

¹⁴ Tubaghile ukunangisya ukuti tukundaghisya ikyabupe ikyakulondiwa fiyo ikya bongo bwitu mwakungindika Kyala. Bamo bikubombela ubongo mwakusala ukubomba ifindu ifi bikulonda ifinunu pamo ifibibi. Loli panongwa yakuti Yehova yo atupelile, kwakulondiwa fiyo ukukonga ifundo syake inunu ukukinda ifundo isi tukusala twibene pabumi bwitu. (Rom. 12:1, 2) Linga tukukonga ifundo syake, tukuya pakuya balusekelo pabumi bwitu. (Yes. 48:17, 18) Kangi tukumanya isi Yehova ikulonda ukuti tubombeghe bo tuli bumi ukuti tungindikeghe nukunhobosya.​—Mbu. 27:11.

15. Ngimba ikyabupe ikya Baibolo kikunangisya bulebule ulughano lwa Yehova ku bandu?

¹⁵ Ibaibolo kyabupe iki Kyala atupele. Tata witu wakumwanya aghatuyile amasyu ghake ukwendela mu bandu panongwa yakuti umwene abaghanile fiyo abanake pa kisu kyapasi. Ukwendela mu Baibolo, Yehova ikwamula amalalusyo aghakulondiwa fiyo agha tukulalusya, bo aghakuti: Ngimba twafumile kughu? Nongwa yafiki tuli nu bumi? Kangi ngimba findu fiki fikwisa kubombiwa nkyeni? Yehova ikulonda ukuti abanake bosa baghaghe amaansala gha malalusyo agha,  yonongwa yake ukufuma mfyinja fyakunyuma umwene ikubombela abandu ukuti basanusyeghe Ibaibolo munjobelo isyakukindanakindana. Amasiku agha, Ibaibolo likwaghiwa munjobelo isyakukinda 3,000! Ibaibolo lyo buku limo ili limanyiwe fiyo pa kisu kyosa. Kisita kwinong’onela kuno abandu bikwikala pamo injobelo iyi bikuyoba, loli abandu bingi bali nulusako ulwakumanyila amasyu gha Kyala munjobelo yabo.​—Keta ibokosi ilyakuti, “ Ukwaghiwa Kwa Baibolo Munjobelo Sya ku Africa.”

16. Ukufwana na Matai 28:19, 20, ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukundaghisya ikyabupe ikya Baibolo?

¹⁶ Tubaghile ukunangisya ukuti tukundaghisya linga tukubelenga Ibaibolo isiku lililyosa, tukwinong’onelapo isi tukubelenga, nukukonga isi tukumanyila. Mwakongelelapo, tukunangisya ukuti tukundaghisya kwa Kyala mwakubomba syosa isi tubaghile ukufwanisya mubufumusi.​—Sal. 1:1-3; Mat. 24:14; belenga Matai 28:19, 20.

17. Ngimba fyabupe filiku ifi tuyobesenie mu nkhani iyi, kangi mu nkhani iyakukongapo tukwisa pakuyobesania isyafiki?

¹⁷ Ukufika apa tuyobesenie nyingi isyakufwana nifyabupe ifi Kyala atupele bo ikisu ikinunu iki tukwikala; ubongo bwitu ubu apelile munjila iyakuswighisya; kangi ni Baibolo. Loli filipo ifyabupe ifingi ifi Kyala atupele ifi fitikuboneka. Tukwisa pakuyobesania isyakufwana nifyabupe ifi mu nkhani iyakukongapo.