Isi syalimbonekile pa bumi bwangu syalimbangisye ukuti nande ukummanya kanunu Kyala. Loli bo ngali ngalingania isi syalimbonekile ikilo kila, isagha mbabule ifindu ifi nalyaghene nafyo bo ndi mwana isi syalimbangisye ukuti mmanyile isya Kyala.

Napapiwe mu 1937 ku Guesnain, itawuni iyi kukwaghiwa imigodi kululu kwa France. Tata wangu akumbagha amakala gha malasha kangi ammanyisyagha ukulondiwa kwakwiyula pambombo. Alimanyisye kangi ukuti ningahobokagha nifindu ifisitabugholofu. Aketagha ukuti abandu bingi aba babombagha imbombo ku migodi bakababombelagha kanunu ifindu, babombagha amalo aghakutilisya kangi alondagha ukubatula. Yonongwa yake ali mu kagulu ka bandu aba bafighililagha ubwabuke bwa bandu aba babombagha imbombo ku migodi. Kangi akahobokagha nabaputi abasyobi aba baghiwagha nkaya aka. Bingi mwa baputi aba bikalagha ubumi ubununu loli basumagha indalama ni fyakulya ku bandu abalondo aba babombagha ku migodi. Tata wangu abengene fiyo nakayilo ka baputi yonongwa yake akalimanyisyepo isyakufwana nitchalichi. Kangi tukayobangamo isya Kyala.

 Nanine bo ngukula nafibengile fiyo ifindu ifisitabugholofu. Ifindu ifi fyongelelangapo ukusalana uku abandu bingi banangisyagha ku bandu abakufuma mfisu ifingi aba bikalagha ku France. Nahobokagha ukukoma ibola na bana ba aba babopile ku kisu kyabo. Mama wangu ali wa ku Poland komma ku France. Nalondagha ukuti abandu ba luko ulwakukindana bikaleghe pampene nu kubombelana ifindu kanunu.

Mu 1957 abakulumba ba boma balimbulile ukuti niye mu gulu lya basilikali. Momuno nayekwaghiwa pakilo ku fyamba ya ku Algeria bo muno njobile pabwandilo. Bo ngutile ukuti “Kyala, We Kyala” nayibene imbunda ya ndisi komma undughu, nalipilike kanunu. Loli ikyakubombiwa iki nu bwite ubu bwabombiwagha fyambangisyagha ukwinong’onela fiyo isya bwighane ubwakuya nu bumi. Nilalusyagha ukuti: Nongwa yafiki tukwaghiwa kuno? Ngimba Kyala ikutupwelelela? Ngimba tukwisa pakuya nulutengano lwa bwila na bwila?

Ukufuma apo bo mbukile kukaya ukwakubaketa abapapi bangu, nalyaghene nu Nketi wa Yehova. Umwene alimbele Ibaibolo lya La Sainte, ili lyasanusiwe mu Chifrenchi na Bakatolika kangi nalyandile ukubelenga bo ngomokile ku Algeria. Ilemba limo lya mu Baibolo ili lyalimbangisye ukwinong’onelapo lyali ilemba lya Ubusetuli 21:3, 4. Ili likuti: “Ubwitughalo bwa Kyala buli mbandu . . . Kangi isakubapyasilagha amasosi ghosa mmaso ghabo, bope nubufwe nalinga bo busulumanie nalinga ko kukuta pamo ko kubaba fitisakuyangako kangi.” * Amasyu agha ghalinswighisye fiyo. Nalilalusisye ukuti, ‘Ngimba ghabaghile ukuya gha bwanaloli?’ Pakabalilo aka, ngamenye nasimo isyakufwana na Kyala ni Baibolo.

Bo ndekile ubusilikali mu 1959, nalyaghene nu Nketi uyu ingamu yake ali yo François uyu alimbulile nyingi isya mu Baibolo. Mwakifwanikisyo, alinangisye mu Baibolo ukuti Kyala ali ningamu iyakuti, Yehova. (Sal. 83:18) François alingenie kangi ukuti Kyala isakutwala ubugholofu pa kisu, ukukipela ikisu ukuya paladaiso nu kufwanisya amasyu agha ghali pa Ubusetuli 21:3, 4.

Ifimanyisyo ifi fyali fya bwanaloli kangi fyalimfikile pandumbula. Loli nakalalagha fiyo na isi abaputi babombagha kangi nalondagha ukuti mbakosye isoni panongwa yakumanyisya ifindu ifi fitikwaghiwa mu Baibolo. Naketagha ukuti nendelagha aminong’ono gha tata wangu. Nalondagha ukulimbana nifindu ifisitabugholofu kangi nalondagha ukubombapo simo mwanakalinga.

François na Baketi abangi balindulile ukuti ningakalalagha. Abene balingenie ukuti pakuya Bakristu tutikulondiwa ukubalonga abangi loli tukulondiwa ukubatula mwakubabula amasyu amanunu agha Bunyafyale bwa Kyala. Iyi yo mbombo iyi Yesu abombagha kangi ababulile abamanyili bake ukuti bope yo babombeghe. (Mat. 24:14; Luka 4:43) Nalondiwagha ukumanyila ukuyoba na bandu mwakisa na mbololo nalinga ukuti ngakolelanagha na isi basubilagha. Ibaibolo likuti: ‘Untumwa wa Mwalafyale yo fikuti angalwagha, loli ayeghe mololo ku bandu bosa.’—2 Tim. 2:24.

Nachenjile fiyo nu kosiwa ukuya yumo wa Baketi ba Yehova mu 1959 palukomano lwa dela. Bo ndi kulukomano ulu, nalyaghene nu mulumbu  Angèle, uyu nakopike nawe. Nalyandile ukubungana kukipanga iki abunganagha, kangi twalyeghene mu 1960. Ukuyoba ubwanaloli, umwene nkikulu wakwiyipa fiyo pakumbombela Yehova, nnunu kangi kyabupe kyapamwanya fiyo ikyakufuma kwa Yehova.—Mbu. 19:14.

Kwa fyinja fingi, m’manyile ifimanyilo fingi ifyakulondiwa ku bakamu abamahala na bamaluso. Ikimanyilo kimo ikyakulondiwa iki m’manyile kyo kyakuti tubaghile ukufwanisya ububombeli bulibosa ubwakutamya linga tuli bakwiyisya nu kukonga amasyu agha ghali pa Isya Mbupingamu 15:22, agha ghikuti: “Linga batalile basinowine fiyo, syosa sikwenda bununu.”

Mu 1964, nalyandile ukukonga amasyu gha pilemba ili. Nkyinja iki nalyandile ububombeli ubwakwendela idela nu kuti mfyendela ifipanga ukuti ngabakasye abakamu na balumbu nu kubatula ukuti bakindilile ukukula mwambepo. Loli pakabalilo aka, nali nifyinja 27 kangi ngali namaluso mingi. Yonongwa yake nasobagha ukubomba ifindu fimo. Loli naghelile ukumanyila ukufuma kumyabo. Ukukinda syosa, namanyile ifimanyilo fingi ifyakulondiwa ukufuma ku bakamu abamahala na bamaluso.

Ngukumbuka ikindu kimo iki kyabombiwe bo nandile itolo ukwendela idela. Bo mbukile ku kipanga kya ku Paris, unkamu yumo uwamaluso alinsumile ukuti ayobesanie nanine. Natile, “Ena ubaghile.”

Umwene alindalusisye ukuti, “Louis, linga dokotala ikubuka ntwaya twa bandu, ngimba ikubuka ukwakunketa nani?”

Nalimwamwile natile, “Ikubuka ukwakubaketa ababine.”

Umwene atile: “Momumo. Loli ngetile ukuti kumalila akabalilo akatali ukubatula aba bali pabumanyani ubununu na Yehova bo abakuketesya nkipanga. Nkipanga kitu muli abakamu na balumbu bingi aba bonywa mwambepo, bapya kangi basoni. Abene babaghile ukundaghisya fiyo linga kuya na kabalilo akakwangala nabo pamo ukubuka kukaya kabo ukuti mukalye nabo ifyakulya.”

Nalindaghisisye fiyo unkamu uyu panongwa ya bulongosi bwake ubununu. Ulughano ulu ali nalo pa ng’osi sya Yehova lwalimfikile pandumbula. Nalinga ukuti kwali kukafu ukwitikisya ubusobi bwangu loli mwanakalinga nalyandile ukukonga isi ayobile. Ngunndaghisya fiyo Yehova panongwa ya bakamu bo aba.

Mfyinja fya m’ma 1969 na 1973, balinyimike ukuti ngetesyeghe ku Dipatimenti Yabubombeli  bwa Fyakulya pa lukomano ulya mfisu ku Colombes, Paris. Ulukomano ulu lwabombiwe mu 1973, twalondiwagha ukubapa ifyakulya abandu abakufwana 60,000 kwa masiku 5. Ngamenye muno twayagha pakufwanisyila ukubomba isi. Apa pope, injila iyakumalana ni ndamyo iyi yalyaghiwe ubu bwali bulongosi bwa pa Isya Mbupingamu 15:22, twasumile ubulongosi ku bangi. Twabasumile abakamu aba bali namaluso ukuti batutule. Bamo mwa bakamu aba bali baghogha nyama, balimi bamaseke ghamani, bakupiya nabakula ifindu.

Mu 1973, une nunkasi wangu batukolile ukuti tukabombeghe ububombeli ku Beteli ya ku France. Ububombeli bwangu bwakwanda ku France, bope bwali bwakutamya. Nalondiwagha ukuyagha injila iyakutuma amabuku ku bakamu ba ku Africa nkisu kya Cameroon kuno imbombo yitu yakanisiwe mfyinja fya m’ma 1970 na 1993. Ngamenye kangi muno nayagha pakufwanisya isi. Uwakuketesya ku ofesi ya ku France asyaghenie muno nipilikilagha. Umwene alingasisye atile, “Abakamu na balumbu bitu ku Cameroon bikulondiwa ifyakulya fya mwambepo. Isagha tubatule.” Kangi syo isi twabombile.

Nalyendile amabulendo mingi ku fisu ifi fyali pipi ni kisu kya Cameroon ukuti naghaneghe na bakulumba bakipanga aba ku kisu iki. Abakamu aba bali bakifu kangi bamahala. Balindulile muno mbaghile ukusyaghila injila isyakutumila amabuku ukuti abakamu na balumbu bambilileghe ifyakulya fya mwambepo akabalilo kosa ku Cameroon. Yehova atusayile panongwa yakwiyipa kwitu. Kwa fyinja 20, ababombi bake nkisu iki bakalekilepo ukwambilila Ingasya ya Ndindilili na ka buku aka kikusoka umwesi ghulighosa akakuti, Uteŵeti Withu wa Ufumu.

Ukufuma pakabalilo aka twali pakibwezi, naketile utuyilo utununu utu Angèle ali nato. Umwene akindilile ukunangisya utuyilo utu ukufika apa  twalyeghene. Mwakifwanikisyo, pisiku lya bukwati bwitu pamusi, alinsumile ukuti nipute isyakufwana nubwighane bwitu ubwakumbombela Yehova muno tubaghile ukufwanisyila pakuya mbumba. Yehova alyamwile ulwiputo ulu.

Angèle andulagha ukuti nusubileghe fiyo Yehova. Mwakifwanikisyo, mu 1973 batukolile ukuti tukabombeghe ububombeli pa Beteli. Nasulumenie fiyo panongwa yakuti nabughanile fiyo ububombeli ubwa kwendela idela. Loli Angèle alingumbwisye ukuti twaliyipile nindumbula yitu yosa ukuti tukuya pakumbombela Yehova. Ngimba tutikulondiwa ukubomba kilikyosa iki igulu lyake litusumile ukubomba? (Hib. 13:17) Nakolelene na isi ayobile. Kangi twabukile ku Beteli. Ifyinja fyosa ifi twikele pabweghi, amahala gha nkasi wangu, ukwinong’ona kwake kanunu kangi nulughano lwake kwa Yehova, fitutulile ukusala kanunu ifyakubomba.

Panongwa yakuti lino tukangele, Angèle ikukindilila ukwiyipa pakumbombela Yehova kangi ikundula. Mwakifwanikisyo, ukuti twingile amasukulu aghakumanyisya isya Bunyafyale, agha ghabombiwagha mu Kizungu, une na Angèle twalyandile ukwiyipa ukuti tumanyile injobelo iyi. Yonongwa yake twalyandile ukubungana ku kipanga ikya injobelo ya Kizungu nalinga ukuti twali nifyinja fya m’ma 70. Panongwa ya budindo ubu nali nabo mu Komiti ya Ofesi ya ku France, kwali kukafu ukuya nakabalilo akakumanyila injobelo iyingi. Loli twatulanagha na Angèle. Lino nalinga ukuti tuli nifyinja fya m’ma 80 loli tukukindilila ukwitendekesya ingomano sya kipanga mu njobelo ya Kizungu ni ya Frenchi. Kangi utubalilo twingi tukughelaghela ukwamulapo pangomano nukufumusya nikipanga. Yehova atusayile fiyo panongwa yakwiyipa kwitu ukumanyila Ikizungu.

Mu 2017 Yehova atusayile kangi. Une na Angèle twali nulusako ulwakwingila Isukulu ya Bakamu ba mu Komiti ya Ofesi na Bakasi Babo iyi yabombiwe ku Watchtower Educational Center ku Patterson, New York.

Bwanaloli ukuti Yehova M’manyisi witu Unkulumba. (Yes. 30:20 NWT) Yonongwa yake kali tuli bakangale pamo bakilumyana, twesa tukumanyila ifimanyilo ifinunu fiyo. (Kukumbu. 4:5-8) Ngetile ukuti abakilumyana aba bikupilikisya kwa Yehova na ku bakamu abamaluso, babaghile ukusala kanunu ifyakubomba pa bumi bwabo nukuya babombi basubiliwa ba Yehova. Pa Isya Mbupingamu 9:9 pikutukumbusya ukuti: “Ummanyisyeghe umundu wa mahala po umwene isakukindililagha ukuya wa mahala. Kangi ummanyisyeghe umundu unnunu po umwene isakukindililagha ukuya nnunu.”

Utubalilo tumo, ngukumbuka akabalilo akakutilisya pakilo ku fyamba fya ku Algeria ifyinja 60 ifi fikindilepo. Akabalilo aka, ngamenye ukuti ngwisa pakuya nu bumi ubwakuhobosya bo ubu. M’manyile nyingi ukufuma ku bangi. Bwanaloli ukuti Yehova atusayile fiyo une na Angèle. Yonongwa yake tukulondiwa ukughelaghela ukuti tungalekagha ukumanyila ukufuma kwa Tata witu wakumwanya na ku bakamu na balumbu abamahala na bamaluso aba banganile fiyo Yehova.