1. Ngimba ibuku lya Ubusetuli likuyoba isyafiki isyakufwana na babombi ba Kyala?

 IBUKU lya Ubusetuli likuyoba ukuti Ubunyafyale bwa Kyala bukulaghila kumwanya kangi Setano akaghiwe kumwanya. (Ubuset. 12:1-9) Isi sikusanusya ukuti kumwanya kuli ulutengano loli uswe tukwaghana ni ndamyo. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti Setano ali ningalalisi kangi ikubasambukila aba bikumbombela Yehova mbusubiliwa pa kisu kyapasi.​—Ubuset. 12:12, 15, 17.

2. Ngimba findu fiki fikuya pakututula ukukindilila ukuya basubiliwa kwa Yehova?

² Ngimba tubaghile ukukindilila bulebule ukuya basubiliwa kwa Yehova nalinga ukuti Setano ikutusambukila? (Ubuset. 13:10) Ikindu kimo iki kibaghile ukututula ko kumanya isi sikuya pakubombiwa nkyeni. Mwakifwanikisyo, mu buku lya Ubusetuli, untumiwa Yohani alingenie isya lusayo lumo ulu tukuya pakuhoboka nalo mwalululu. Ulusayo ulu lo lwakuti abalughu ba Kyala bikuya pakupyutiwa. Lino isagha tuyobesanie isi ibuku lya Ubusetuli likulingania isyakufwana na balughu aba na isi bikuya pakwaghana nasyo.

3. Ngimba fimanyikilo filiku ifi fikuyobiwa mu buku lya Ubusetuli?

³ Ivesi lyakwanda, mu buku lya Ubusetuli likutubula ukuti ifundo isi tukuya pakumanyila sikuyobiwa ukwendela ‘mfimanyikilo.’ (Ubuset. 1:1) Kangi tukubelenga isyakufwana ni finyamana fingi ifya ndisu ifi fikwimila abalughu ba Kyala. Mwakifwanikisyo filipo “ifinyamana ifi fikufyuka ukufuma mu nyanja.” Ifi fili “nimbembe 10 nimitu 7.” (Ubuset. 13:1) Ikinyamana iki kikongene “nikinyamana ikingi ikya ndisu iki kikufyuka ukufuma nkisu.” Ikinyamana iki kikuyoba bo yu nyifwila kangi  “kikughupelela numoto ukufuma kumwanya.” (Ubuset. 13:11-13) Ukufuma apo tukuketa ikinyamana ikingi “ikifubifu,” iki unkikulu undowe akwelilepo. Ifinyamana fitatu ifi fikwimila abalughu aba bikulimbana na Yehova Kyala nu Bunyafyale bwake kwa kabalilo akatali. Yonongwa yake kwakulondiwa fiyo ukubamanya ukuti bo banani.​—Ubuset. 17:1, 3.

4-5. Ngimba isi sikuyobiwa pa Danieli 7:15-17 sikututula bulebule ukumanya isi ifimanyikilo ifi fikusanusya?

⁴ Bo tukali ukumanyila isyakufwana na balughu aba, tukulondiwa ukupilikisya kanunu isi ifimanyikilo ifi fikusanusya. Injila inunu iyi yibaghile ukututula ukupilikisya kanunu ko kuketa isi Ibaibolo likulingania. Ifimanyikilo ifingi ifi fikwaghiwa mu buku ilya Ubusetuli bafilingenie kale mu mabuku aghangi agha mu Baibolo. Mwakifwanikisyo, unsololi Danieli aghowile injosi isya “finyamana 4 fikutupuka mu nyanja.” (Dan. 7:1-3) Danieli ikutubula isi fikwimila. Ifinyamana ifi fikwimila “abanyafyale” 4 pamo amaboma. (Belenga Danieli 7:15-17.) Ukupilikisya kanunu ifundo isi kukututula ukumanya ukuti ifinyamana ifi fikuyobiwa mu buku lya Ubusetuli fyope fikwimila amaboma.

⁵ Lino isagha tuyobesanie ifimanyikilo fimo ifi fikuyobiwa mu buku lya Ubusetuli. Ukufuma apo, tukuya pakuketa muno Ibaibolo libaghile ukututulila ukupilikisya isi ifimanyikilo ifi fikusanusya. Tukuya pakwanda ukuyobesania ifinyamana ifyakukindanakindana ifya ndisu. Ikyakwanda tukuya pakumanyila isi fikwimila. Ukufuma apo, tukuya pakumanyila isi sikubombiwa ku finyamana ifi. Pabumalilo, tukuya pakuyobesania isi ifyakubombiwa ifi fikusanusya kumyitu.

6. Ngimba ikinyamana ikya mitu 7 iki kikuyobiwa pa Ubusetuli 13:1-4 findu fiki?

⁶ Ngimba ikinyamana ikya mitu 7 findu fiki? (Belenga Ubusetuli 13:1-4.) Tukuketa ukuti ikinyamana iki kikuboneka bo ibole kangi kili namalundi bo agha mwimba nundomo bo uwa ngalamu kangi kili ni mbembe 10. Ifinyamana 4 ifi fikuyobiwa mu chaputala 7 kya buku lya Danieli fyope fikuboneka mwakufwana itolo. Loli mu buku lya Ubusetuli, ifinyamana ifi fili pampene, komma pafinyamana 4 ifi fili pasima. Ikinyamana kya ndisu iki kitikwimila iboma limolyene pamo ubulaghili ubwa maka ubwa pa kisu kyosa. Yohani yope ayobile ukuti ikinyamana iki kikulaghila “pafikolo fyosa ifya bandu, pa njobelo syosa na pa fisu fyosa.” Yonongwa yake kikulondiwa ukuya kyamaka fiyo ukukinda iboma lililyosa. (Ubuset. 13:7) Ukufuma apo, ikinyamana iki, kikulondiwa ukwimila amaboma ghosa aghamaka agha ghikulaghila abandu ukufika lino. *​—Ndumbi. 8:9.

7. Ngimba umutu ghulighosa uwa kinyamana ikya mitu 7 ghukwimila isyafiki?

⁷ Ngimba umutu ghulighosa uwa kinyamana ikya mitu 7 ghukwimila ifindu fiki? Ichaputala 17 kya buku lya Ubusetuli kikututula ukumanya ansala wake panongwa yakuti kikulingania isya kifwani ikya kinyamana iki kikuyobiwa mu chapatula 13 kya buku lya Ubusetuli. Pa Ubusetuli 17:10, tukubelenga ukuti: “Kangi bo banyafyale bahano na babili bala (7): Bahano bo bawile, yumo yo aliko, uyungi yo akali ukwisa; lelo linga isile, po fikuti ise ayengeko akabalilo akanandi itolo.” Amaboma ghosa aghamaka agha Setano ikughabombela, 7 bikughafwanikisya ni “mitu” panongwa yakuti ghali namaka fiyo. Agha gho maboma aghamaka pa kisu kyosa agha ghikubalaghila abandu ba Kyala pamo ukubafwima. Nkabalilo ka ntumiwa Yohani ifisu 5 fyalaghilepo kale pa kisu kyosa, ifisu ifi fyo: Egiputi, Asiria, Babeloni, Mediya na Peresia kangi Girisi. Ubulaghili bwa 6 ubwa maka  pa kisu kyosa, bwa Roma, bwakindilile ukulaghila ukufika apa Yohani alyambilile ikisetuka. Ngimba bulaghili buliku bwa 7 ubwa mutu uwabumalilo uwa kinyamana?

8. Ngimba ubulaghili bwamaka ubwa mutu wa 7 uwa kinyamana ghukwimila ifindu fiki?

⁸ Lino tukuya pakuketa muno ubusololi bwa mu buku lya Danieli bukututulila ukumanya ubulaghili bwa 7 ubwa mutu uwabumalilo uwa kinyamana. Ngimba bulaghili buliku ubwamaka pa kisu kyosa ubu bukulaghila pakabalilo akabumalikisyo aka pamo “isiku lya Mwalafyale”? (Ubuset. 1:10) Ubulaghili ubu gho maboma mabili aghamaka. Amaboma agha yo United Kingdom na United States of America, m’masyu aghangi, ubulaghili bwa maka ubwa pa kisu kyosa ubwa Britain na America. Yonongwa yake tubaghile ukuyoba ukuti ughu gho mutu wa 7 uwa kinyamana iki kikuyobiwa pa Ubusetuli 13:1-4.

9. Ngimba ikinyamana ikya “mbembe ibili isi syaliti sya kang’osi” kikwimila ifindu fiki?

⁹ Mu chaputala 13 kya buku lya Ubusetuli, tukumanyila ukuti umutu wa 7, ubulaghili bwa maka ubwa pa kisu kyosa ubwa Britain na America, bope bukubomba bo ikinyamana ikya “mbembe ibili isi syaliti sya kang’osi, alinkuyoba itolo bo yu nyifwila.” Ikinyamana iki “kilinkupela ifika ifikulumba nukughupelela umoto ukusuluka pasi ukufuma kumwanya nkyeni mbandu.” (Ubuset. 13:11-15) Amachaputala 16 na 19 gha mu buku lya Ubusetuli ghikukilingania ikinyamana iki ukuya “nsololi wa butungulu.” (Ubuset. 16:13; 19:20) Danieli ayobile isya bulaghili ubwakufwana itolo ubu bukuyobiwa ukuya bulaghili bwa maka ubwa pa kisu kyosa ubwa Britain na America ubu ‘bwisakutwala akabalilo ka bumalikisyo.’ (Dan. 8:19, 23, 24.) Isi syo syabombiwe pakabalilo ka bwite bwa bubili ubwa pa kisu kyosa. Amaboma mabili agha ghapangisye ukuti ubwite bumalike, ghalyandisiwe na basayansi ba ku Britain na America. Mwakwandisya amabomba agha, ubulaghili bwa maka ubwa pa kisu kyosa ubwa Britain na America bwapangisye ukuti “umoto ghusuluke pasi ukufuma kumwanya.”

10. Ngimba “ikifwani kya kinyamana” kikwimila ifindu fiki? (Ubusetuli 13:14, 15; 17:3, 8, 11)

¹⁰ Ukufuma apo, tukuketa ikinyamana ikingi. Ikinyamana iki kikuboneka mwakufwana itolo ni kinyamana kya mitu 7 loli kibufibufi. Ikyene kikuyobiwa ukuya “ikifwani kya kinyamana” kangi “mwalafyale wa buhano na butatu (8).” * (Belenga Ubusetuli 13:14, 15; 17:3, 8, 11.) “Umwalafyale uyu” ikuyobiwa ukuti ikuyako, ukufuma apo atikuyako kangi pabumalilo ikuyako kangi. Ifundo iyi yikulingania kanunu isya kabughatila ka United Nations, aka kikughakasya amaboma ghosa pa kisu kyapasi. Pakwanda kakoleliwagha ukuti League of Nations. Ukufuma apo kakaliko kangi pakabalilo ka bwite bwa bubili ubwa pa kisu kyosa. Pabumalilo kalyandile ukuboneka kangi nukwanda ukukoleliwa ukuti United Nations.

11. Ngimba ikinyamana kikubomba isyafiki kangi nongwa yafiki tutikulondiwa ukutila?

¹¹ Ukwendela mu nkhani syabutungulu isi bikuyoba, ikinyamana pamo amaboma, ghikubakasya abandu ukuti bansambukileghe Yehova na babombi bake. Yohani ayobile ukuti sifwene itolo nukuti “abanyafyale aba nkisu kyosa” bikubabunganikisya pabuyo ubu bikuti Armagedoni, ili “lyo isiku ilikulumba ilya Kyala Umwenemaka ghosa.” (Ubuset. 16:13, 14, 16) Loli tutikulondiwa ukutila. Kyala witu wamaka, Yehova, mwalululu ikuya pakubombapo simo ukuti abapoke bosa aba bikukasya ubulaghili bwake.​—Eze. 38:21-23.

12. Ngimba findu fiki fikuya pakubombiwa ku finyamana fyosa?

 ¹² Ngimba findu fiki fyabombiwe ku finyamana fyosa? Pa Ubusetuli 19:20 pikuti: “Popapo kinyamana yula alinkukoliwa pamopene nunsololi wake uwabutungulu uyu abombagha ifika nkyeni mmyake, muli ifi abasyobelangamo abandu aba balyambilile ikimanyikilo kya kinyamana na aba bakiputilagha ikifwani kyake. Bo babili bababa balinkutaghiwa abumi itolo mu nyanja ya moto ughu ghukwaka nikibiliti.” Yonongwa yake bo ghakali ghikukindilila ukulaghila, amaboma agha balughu ba Kyala ghikuya pakupyutiwa.

13. Ngimba ndamyo yiliki iyi Abakristu bikwaghana nayo panongwa ya maboma gha nkisu?

¹³ Ngimba isi sikusanusya isyafiki kumyitu? Panongwa yakuti tuli Bakristu, tukulondiwa ukuya basubiliwa kwa Kyala nu Bunyafyale bwake. (Yoh. 18:36) Ukuti tubombe isi, tutikulondiwa ukweghapo ikighaba pa fyakubombiwa fya nkisu. Loli kubaghile ukuya kukafu ukuleka ukweghapo ikighaba panongwa yakuti aba maboma bikulonda ukuti tubatuleghe ukwendela mu isi tukuyoba nu kubomba. Bosa aba bikufimbilisiwa ukuti baghatuleghe amaboma agha, bikwambilila ikimanyikilo kya kinyamana. (Ubuset. 13:16, 17) Aliwesa uyu ikwambilila ikimanyikilo iki, Yehova atikuya pakuhoboka nawe kangi atisa kubwagha ubumi bwa bwila na bwila. (Ubuset. 14:9, 10; 20:4) Yonongwa yake kwakulondiwa fiyo ukukindilila ukuya kulubafu lwa Kyala, nalinga ukuti aba maboma babaghile ukutufimbilisya ukuti tubatuleghe.

14. Ngimba kindu kiliku ikyakuswighisya iki untumiwa Yohani aketile kangi, iki kikuyobiwa pa Ubusetuli 17:3-5?

¹⁴ Untumiwa Yohani atile “aswighile fiyo” panongwa ya isi aketile. Ngimba aketile ifindu fiki? Umwene aketile unkikulu itoghile pakinyamana ikifubifu. (Ubuset. 17:1, 2, 6) Unkikulu uyu ikuyobiwa ukuya “ndowe” kangi yo “Babeloni Unkulumba.” Umwene ikubomba “ubulowe” na “banyafyale ba nkisu.”​—Belenga Ubusetuli 17:3-5.

15-16. Ngimba “Babeloni Unkulumba” findu fiki” kangi tusimenye bulebule?

¹⁵ Ngimba “Babeloni Unkulumba” findu fiki? Unkikulu uyu akabaghila ukwimila abandyale panongwa yakuti ibuku lya Ubusetuli likuyoba ukuti ikubomba ubulowe nabalaghili ba nkisu. (Ubuset. 18:9) Kangi panongwa yakuti itoghile pa kinyamana ikunangisya ukuti ikubalongosya abalaghili aba. Mwakongelelapo, umwene akabaghila ukwimila amalonda gha busyobi agha nkisu kya Setano. Isi siyobiwe mu buku lya Ubusetuli kangi sikukoleliwa ukuti “abulisi ba nkisu.”​—Ubuset. 18:11, 15, 16.

¹⁶ Mu Baibolo amasyu aghakuti “undowe” ghabaghile ukusanusya abandu bosa aba bikuti bikumbombela Kyala loli bikubomba isya bulowe pamo bikuya kulubafu lwa kisu. (1 Syambu. 5:25; Yak. 4:4) Ibaibolo likuti, bosa aba bikumwiputa Kyala mbusubiliwa bikuyobiwa ukuya “bafunde” pamo ukuti “bakinyasyamo mbakikulu (2 Kor. 11:2; Ubuset. 14:4) Babeloli wa nkabalilo ka kunyuma ghali malo agha babombelagha pakwiputa kwa butungulu. Yonongwa yake, Babeloni Unkulumba yope ikwimila ukwiputa kwa butungulu. Kangi tchalichi lya butungulu lya pa kisu kyosa.—Ubuset. 17:5, 18; Keta inkhani iyakuti “Kasi Babuloni Mukuru Ni Vichi?” pa Webusayiti ya jw.org.

17. Ngimba findu fiki fikuya pakubombiwa kwa Babeloni Unkulumba?

¹⁷ Ngimba findu fiki fikuya pakubombiwa kwa Babeloni Unkulumba? Pa Ubusetuli 17:16, 17 pikwamula ukuti: “Imbembe kalongo sila wasibwene, pamopene nakinyamana syo sisakumbengagha undowe yula, sisakundekagha mwene itolo, sisakumfulagha imyenda, sisakundyagha umbili wake kangi sisakunkosyagha numoto. Namanga Kyala asibikile mundumbula syabo ukuti babombeghe sisyo inong’wine  yuyo.” Bwanaloli ukuti Yehova isakufikasya ifikolo fya bandu ukubombela ikinyamana ikifubifu, iki yo United Nations, ukulisambukila itchalichi lya butungulu nukulyonanga.​—Ubuset. 18:21-24.

18. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tutikukolelana na Babeloni Unkulumba munjila yiliyosa?

¹⁸ Ngimba isi sikusanusya isyafiki kumyitu? Tukulondiwa ukukindilila “ukuya belu nabasita kababye nakamo nkyeni mwa Kyala.” (Yak. 1:27) Tutikulondiwa ukusofanisiwa nifimanyisyo fya butungulu, ifyakusangalusya fya nkisu, utuyilo utwabulowe ninyiho isi sikukolelana ni fya mizimu ifi fikukasya ukwiputa kwa butungulu. Kangi tukulondiwa ukukindilila ukubasoka abangi ukuti “basokemo mmyake” ukuti bangayagha ninongwa kwa Kyala.​—Ubuset. 18:4.

19. Ngimba “nyifwila unywamu unkesefu” yonani?

¹⁹ Ibuku lya Ubusetuli likulingania kangi isya “nyifwila unywamu unkesefu.” (Ubuset. 12:3) Nyifwila uyu ikulwa na Yesu na bandumi bake. (Ubuset. 12:7-9) Ikubasambukila ababombi ba Kyala, kangi ikubapa amaka abalaghili ba maboma. (Ubuset. 12:17; 13:4) Ngimba nyifwila uyu yonani? Uyu yo yu “njokangulu uyu ikuyobiwa iya Mohesi niya Setano.” (Ubuset. 12:9; 20:2) Yo uyu ikubalaghila abalughu bosa ba Yehova.

20. Ngimba findu fiki fisakubombiwa kwa nyifwila?

²⁰ Ngimba findu fiki fyabombiwe kwa nyifwila? Pa Ubusetuli 20:1-3 pikulingania ukuti uwandumi isakunsopa Setano mbwina bwa ngisi yabufwe. Muno isakupinyiwa. Pakabalilo aka apinyiwe Setano “atisakufisyoba ifikolo fya bandu ukufika apa fisakumalikilagha ifyinja elifu yumo (1,000).” Pabumalilo, Setano nimbepo syake inyali bisakusopiwa “mu nyanja ya moto nikibiliti.” Muno bisakufundiwagha bwila na bwila. (Ubuset. 20:10) Inong’onela muno sisakuyila ukwikala nkisu iki kikaya na Setano nimbepo syake inyali. Aka kisakuya kabalilo kakuhobosya fiyo.

21. Nongwa yafiki tubaghile ukuya balusekelo na isi tubelengile mu buku lya Ubusetuli?

²¹ Syakukasya fiyo ukupilikisya kanunu isi ifimanyikilo ifi fili mu buku lya Ubusetuli fikusanusya. Tumanyile isyakufwana na balughu ba Yehova na isi sisakubombiwa kumyabo. Bwanaloli ukuti, “nsayiwa umundu uyu ikubelenga amasyu ghaghagha, basayiwa na aba bikughapilika amasyu gha busololi ubu.” (Ubuset. 1:3) Linga abalughu ba Kyala bapyutiwe, ngimba abandu abasubiliwa bisakuhobokagha bulebule? Tukwisa pakuyobesania mu nkhani yabumalilo pa kighaba iki.