1. Ngimba Ibaibolo likuti ulughano lwanaloli lukuya bulebule?

 ULUGHANO “lukwaka bo sindapi sya moto, indapi sya Yehova. Amisi agha ghatekile ghakabaghila ukumasya ulughano, kangi lukabaghila ukubukila nisoko.” b (Ulwimbo. 8:6, 7) Pilemba ili, balulingenie kanunu fiyo ulughano. Amasyu agha ghikubasimikisyila umwe muli pabweghi ukuti: Mubaghile ukuya nulughano lwamaka pakati pinu.

2. Ngimba aba beghene bikulondiwa ukubomba isyafiki ukuti ulughano lwabo lungamalikagha?

² Abandu aba beghene bikulondiwa ukwiyipa fiyo ukuti banangisanieghe ulughano akabalilo kosa. Mwakifwanikisyo, umoto ghubaghile ukukindilila ukwaka linga yumo ikongelela imbabu. Linga atikongelela imbabu ghubaghile ukusima. Mwakufwana itolo, ulughano lwa pakati pannyambala nunkikulu lubaghile ukukindilila ukuya lwamaka akabalilo kosa linga bikukusya ubumanyani bwabo. Utubalilo tumo babaghile ukuketa ukuti ulughano lwabo lwandile ukumalika, fiyofiyo linga bikwaghana nindamyo ya ndalama, ububine pamo ukutoliwa ukubalela abana. Linga muli pabweghi, ngimba mubaghile ukukindilila bulebule ukunangisya ukuti “indapi sya Yehova” sikwaka mbweghi bwinu? Munkhani iyi, tukuya pakuyobesania injila sitatu isi sibaghile  ukututula ukuya nulughano lwamaka nukukindilila ukuya balusekelo mumbumba syitu. c

3. Ngimba ubumanyani bwamaka na Yehova bukubatula bulebule aba bali pabweghi ukuya nulughano? (Undumbilili 4:12) (Keta kangi ikithuzi.)

³ Ukuti “indapi sya Yehova” sikindilile ukwaka, bosa unnyambala nunkikulu bikulondiwa ukughelaghela ukuya pabumanyani bwamaka na Yehova. Ngimba ubumanyani ubu bubaghile ukubatula bulebule? Abandu aba beghene linga bikundaghisya ubumanyani bwabo na Yehova, abene bikukonga indaghilo syake kangi Kyala ikubafighilila ku ndamyo isi sibaghile ukonanga ubweghi bwabo. (Belenga Undumbilili 4:12.) Bosa aba bali pabumanyani na Yehova bikunkonga umwene nukukusya utuyilo twake utununu bo ikisa, ubololo nukuhobokela. (Ef. 4:32–5:1) Abandu aba beghene aba bikunangisya utuyilo utu bikupangisya ukuti ulughano luyeghe lwamaka. Umulumbu Lena, uyu ikele pabweghi kwa fyinja fyakukinda 25 atile, “Kukuya kupepe ukungana nukungindika umundu uyu afighanile ifindu fya mwambepo.”

4. Nongwa yafiki Yehova alinsalile Yosefu na Maria ukuya bapapi ba Mesiya?

⁴ Inong’onela ikifwanikisyo kya mu Baibolo. Bo Yehova ikulonda ukubasala aba babaghile ukuya bapapi ba uyu isakuya yo Mesiya, Umwene alinsalile Yosefu na Maria pa bankikolo kya Davidi. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti bosa bali pabumanyani ubununu na Yehova, kangi asimenye ukuti abene bayagha pakungindika fiyo. Ngimba mubaghile ukumanyilako isyafiki kwa Yosefu na Maria?

5. Ngimba abanyambala bikumanyilako isyafiki kwa Yosefu?

⁵ Yosefu akongile kanunu ubulongosi bwa Yehova, kangi isi syalimpangisye ukuya nnyambala nnunu fiyo. Umwene alyambilile ubulongosi ubwakufwana nimbumba yake amabulendo matatu ukufuma kwa Kyala. Yosefu apilikilagha mwanakalinga ubulongosi nalinga ukuti kwali kukafu ukubomba isi kumyake. (Mat. 1:20, 24; 2:13-15, 19-21) Mwakukonga ubulongosi bwa Kyala, umwene amfighililagha Maria, antulagha, nukumpasikisya. Isi Yosefu abombagha syantulagha Maria ukuti anganeghe nu kungindika fiyo. Mwe banyambala, mubaghile ukunkonga Yosefu mwakupilikila ubulongosi bwa mu Baibolo ubwakufwana nukuyipwelelela imbumba yinu. d Linga mukukonga ubulongosi ubu, nalinga popakabalilo aka mukulonda ukuchenja ifindu pabumi bwinu, mubaghile ukunangisya ulughano ku nkasi winu nukukasya imbumba. Umulumbu yumo wa ku Vanuatu, uyu ikele pabweghi kwa fyinja ifyakukinda 20,  atile: “Linga undume wangu ikukonga ubulongosi bwa Yehova, ngungindika fiyo

6. Ngimba abakikulu bikumanyilako isyafiki kwa Maria?

⁶ Maria ali pabumanyani ubununu na Yehova; ulwitiko lwake lwali lwamaka fiyo. Umwene aghamenye kanunu Amalemba. Kangi ayagha nakabalilo ka kwinong’onelapo isi amanyilagha. (Luka 2:19, 51) Kisita kukayika, ubumanyani bwake na Yehova bwalimpangisye ukuya nkikulu nnunu fiyo. Amasiku agha abakikulu bingi, bikughelaghela ukunkonga Maria pa isi abombagha. Mwakifwanikisyo, umulumbu Emiko atile: “Bo ngali ukweghiwa, nakongagha imbatiko yangu ya mwambepo. Loli bo neghiwe, nasyaghenie ukuti panongwa yakuti undume wangu atwiputilagha nukutulongosya pakumanyila kwapambumba, nalyandile ukunsubila ukuti yo atubombeleghe fyosa. Nasyaghenie ukuti nalondiwagha ukukindilila ukukasya fiyo ubumanyani bwangu na Yehova. Yonongwa yake lino nguya nakabalilo ka kwiputa kwa Kyala, ukubelenga nukwinong’onelapo Amasyu ghake.” (Gal. 6:5) Mwe bakikulu, bo mukukindilila ukukusya ubumanyani bwinu na Yehova, abanyambala binu bikuya pakubaghindika nukubaghana fiyo.​—Mbu. 31:30.

7. Ngimba aba bali pabweghi babaghile ukumanyilako isyafiki kwa Yosefu na Maria pankhani ya ukwiputa pampene?

⁷ Yosefu na Maria babombelagha pampene ifindu ukuti bakindilile ukukasya ubumanyani bwabo na Yehova. Abene basimenye ukuti ukwiputa pampene kwa Yehova pakuya mbumba, kwakulondiwa fiyo. (Luka 2:22-24, 41; 4:16) Kwayagha pakuya kukafu ukubomba isi, fiyofiyo pakabalilo aka bali nabana bingi loli abene bafwanisyagha ukubomba isi. Iki kifwanikisyo kinunu fiyo ikya aba beghene amasiku agha. Linga muli nabana, bo muno bayilile Yosefu na Maria, kubaghile ukuya kukafu ukwaghiwapo pangomano pamo ukumanyila kwa pambumba. Kubaghile ukuya kukafu fiyo ukuya nakabalilo kakumanyila nukwiputa pampene pakuya mbumba. Loli mukumbukileghe ukuti linga mukwiputa kwa Yehova pampene, mukuseghelela fiyo kumyake nukukolelana mumbumba. Yonongwa yake mukulondiwa ukwiputa kwa Yehova akabalilo kosa.

8. Ngimba imbumba iyi yikwaghana nindamyo yibaghile ukubomba isyafiki ukuti yisayiweghe nu kumanyila kwa pambumba?

⁸ Ngimba mubaghile ukubomba isyafiki linga mukwaghana nindamyo mumbumba yinu? Ukumanyila kwa pambumba kukabaghila ukuya kwakuhobosya. Linga isi sibombiwe, mukulondiwa ukuyobesania inkhani yimo mbupimba iyakuhobosya, iyi yibaghile ukubakasya mwesa. Ukubomba isi kubaghile ukubatula ukuti mughananeghe fiyo nukwiputila pampene kwa Yehova.

9. Nongwa yafiki unnyambala nu nkasi wake bikulondiwa ukuya nakabalilo kakwangala pampene?

⁹ Aba beghene, babaghile ukukusya kangi ulughano lwabo mwakuya nakabalilo kakwangala pampene. Ukubomba isi, kubaghile ukubatula ukuti mungakindanagha aminong’ono. (Bwa. 2:24) Keta isi Lilia na Ruslan basyaghenie bo pakindile ifyinja 15 ukufuma apa balyeghene. Lilia atile: “Twasyaghenie ukuti tutikuya nakabalilo akakufwana bo muno twinong’onelagha. Twikolaniagha fiyo nimbombo yakumbili. Pabumalilo twaketile ukuti linga tutikuya nakabalilo kakwangala pampene pakuya mbumba, ubumanyani bwitu bukaghila ukuya bwamaka.”

10. Ngimba aba beghene babaghile ukukonga bulebule ubulongosi ubu buli pa Baefesi 5:15, 16?

¹⁰ Ngimba aba beghene bikulondiwa ukubomba isyafiki ukuti baye nakabalilo kakwangala pampene? Bikulondiwa ukutendekesya imbatiko  iyakuti bayeghe nakabalilo kakwangala pampene. (Belenga Baefesi 5:15, 16.) Unkamu yumo uwa ku Nigeria uyu yo Uzondu, atile: “Linga ngutendekesya imbatiko ya findu fyangu, ngubikapo akabalilo akakwangala nu nkasi wangu pakuya mbumba, kangi ngughelaghela ukufwanisya ukubomba isi.” (Filip. 1:10) Keta muno Anastasia, unkasi wa wakwendela idela ku Moldova, ikubombela kanunu akabalilo kake. Umwene atile: “Ngughelaghela ukubomba ifindu ifi ngulonda pakabalilo aka undume wangu ikuya bize nimbombo isingi. Pabumalilo tukuya nakabalilo kakwangala pampene.” Loli bule linga imbatiko yinu yikubapangisya ukuti kuye kukafu ukuya nakabalilo ka kwangala pampene?

11. Ngimba findu fiki ifi Akwila na Priska babombelaghas pampene?

¹¹ Aba beghene babaghile ukumanyilapo simo kwa Akwila na Priska, aba baghindikiwe fiyo na Abakristu abinabo. (Rom. 16:3, 4) Nalinga ukuti Ibaibolo litikuyobapo nyingi isyakufwana nubweghi bwabo, loli likunangisya ukuti abene babombelagha pampene imbombo, bafumusyagha nukubatula abangi. (Imbo. 18:2, 3, 24-26) Kangi Ibaibolo linga likuyoba isya Akwila na Priska, likubayoba bosa pampene.

12. Ngimba unnyambala nu nkikulu bikulondiwa ukubomba isyafiki ukuti bayeghe nakabalilo kakwangala pampene? (Keta kangi ikithuzi.)

¹² Ngimba aba beghene babaghile ukunkonga bulebule Akwila na Priska? Mwinong’oneleghe ifindu ifi umwe na uyu mweghene nawe mukulondiwa ukubomba. Ngimba mubaghile ukubombela ifindu pampene mmalo mwakubomba aliwesa pamwene? Mwakifwanikisyo, Akwila na Priska bafumusyagha pampene. Ngimba nanumwe mukubomba bo isi akabalilo kosa? Akwila na Priska babombelagha kangi pampene imbombo. Lumo umwe na uyu mweghene nawe mutikubomba imbombo yakufwana itolo, loli ngimba mubaghile ukubombela pampene imbombo sya pakaya? (Ndumbi. 4:9) Linga mukutulana mwakubombela imbombo pampene, mukwipilika kanunu fiyo kangi mukuya nulusako lwakuyobesania. Robert na Linda bikele mbweghi kwa fyinja ifyakukinda 50. Robert atile: “Ukuyoba ubwanaloli, tukaya nakabalilo kakufwana akakubombela pampene ifindu fyakusangalusya. Loli linga nsukile imbale unkasi wangu ikusyanika nukupuputa kangi linga ngutendekesya panja unkasi wangu ikwisa pabupipi, ngwipilika kanunu fiyo. Ukubombela ifindu pampene kukututula ukuti twipilikeghe kanunu. Ulughano lwitu lukukindilila ukukula.”

13. Ukuti bakolelaneghe, ngimba unnyambala nunkikulu bikulondiwa ukubomba isyafiki?

¹³ Loli tukumbukeghe ukuti, ukubombela pampene sitikusanusya ukuti unnyambala nu nkikulu bikuya pakukolelana. Unkikulu yumo uwa ku Brazil atile: “Amasiku agha, tukwikolania fiyo kangi kubaghile ukuya kupepe ukwinong’ona ukuti, tukumalila akabalilo kitu pampene panongwa yakuti tukwikala munyumba  yimoyene. Nsyaghenie ukuti ngulondiwa ukubomba nyingi ukukinda itolo ukuya pampene. Kangi ngulondiwa ukumpa ifindu ifi umwinangu wa mbweghi ikulondiwa.” Keta muno Bruno nu nkasi wake, Tays, bikutulilana. Bruno atile: “Pakabalilo aka tukutusya pampene, tukubika ama foni ghitu pabutali ukuti ghangatusofaniagha linga tuli pakwangala.”

14. Linga aba beghene batikuhoboka ukwangala pampene, ngimba bikulondiwa ukubomba isyafiki?

¹⁴ Loli bule linga mutikuhoboka ukuya nakabalilo kakwangala pampene numwininu wambweghi nawe? Lumo mukindene ifindu ifi mufighanile pamo mukukalalisania. Ngimba mubaghile ukubomba bulebule? Inong’onela isya moto ughu tughuyobile pakwanda. Uwene ghutikwaka fiyo akabalilo kamokene. Mukulondiwa ukusungisya nukukindilila ukubika imbabu inywamu. Mwakufwana itolo, bule ukuti muyeghe nakabalilo kanandi akakwangala pampene isiku lililyosa? Muketesyeghe ukuti mubombile ifindu ifi fikubahobosya mwesa komma ifi fibaghile ukubakalalisya. (Yak. 3:18) Linga mwandile ukubomba isi panandinapanandi, mukuya pakukusya kangi ulughano lwinu.

15. Nongwa yafiki ulughindiko lwakulondiwa ukuti ulughano lukindilileghe ku aba beghene?

¹⁵ Ulughindiko lwakulondiwa fiyo mumbumba. Lufwene itolo nimbepo iyi yikutula ukuti umoto wakeghe kanunu. Kisita mbepo, umoto ghubaghile ukusima mwanakalinga. Mwakufwana itolo, kisita lughindiko, ulughano lukabaghila ukukindilila ku aba beghene. Unnyambala nu nkikulu aba bikunangisania ulughindiko bikukindilila ukukusya ulughano lwabo. Musimanye ukuti mutikulondiwa ukwinong’ona ukuti mukungindika fiyo umwininu wambweghi, loli umwene yo ipilikeghe ukuti mukungindika pamo hayi. Penny na Aret bikele mbweghi kwa fyinja 25. Aret atile: “Ukughindikana kukupangisya ukuti ulughano luyeghe lwamaka mumbumba. Tukuya babuke ukuyobesania muno tukwipilikila panongwa yakuti tukughindikana.” Ngimba mubaghile ukubomba isyafiki ukuti muntule unnyambala pamo unkasi winu ukumanya ukuti mukungindika? Inong’onela isi Abrahamu na Sara babombile.

16. Ngimba abanyambala bikumanyilako isyafiki kwa Abrahamu? (1 Peteri 3:7) (Keta kangi ikithuzi.)

¹⁶ Abrahamu angindikagha Sara. Umwene ampilikisyagha kangi ampasikisyagha fiyo. Isiku limo, Sara atamiwe naminong’ono, ayobile muno ipilikilagha kangi alimbulile Abrahamu ukuti yo uyu apangisye indamyo. Ngimba Abrahamu alinkalalile pa isi ayobile? Hayi. Umwene asimenye ukuti Sara ampilikilagha kangi akolelanagha na isi asalile ukubomba. Abrahamu apilikisye isi unkasi wake ayobile kangi amasisye indamyo iyi yalipo. (Bwa. 16:5, 6) Ngimba tukumanyilako isyafiki? Mwe banyambala, muli nubudindo ubwakusala ifyakubomba mumbumba syinu. (1 Kor. 11:3) Loli ikyakulondiwa fiyo ko kubanangisya ulughano  mwakubinong’onela abakasi binu pa findu ifi basalile, fiyofiyo linga ifi bikusala fikuya pakubapalamasya. (1 Kor. 13:4, 5) Utubalilo tumo, unkasi winu abaghile ukutamiwa naminong’ono nukulonda ukuyoba muno ikwipilikila. Ngimba mukughindika aminong’ono ghake mwakumpilikisya kanunu? (Belenga 1 Peteri 3:7.) Angela na Dmitry bikele mbweghi kwa fyinja 30. Angela alingenie muno undume wake ikungindikila: umwene atile, “Dmitry ikumbilikisya akabalilo kosa linga ifindu fikaya kanunu pamo linga ngulonda ukuyoba simo. Mololo, nalinga popakabalilo aka ndikuyoba kanunu.”

17. Ngimba abakikulu bikumanyilako isyafiki kwa Sara? (1 Peteri 3:5, 6)

¹⁷ Sara angindikagha Abrahamu kangi akolelanagha na isi undume wake asalagha ukubomba. (Bwa. 12:5) Isiku limo, Abrahamu abambilile abahesya. Umwene alinsumile Sara ukuti aleke isi abombagha ukuti akapiye ifyakulya. (Bwa. 18:6) Mwanakalinga Sara abombile isi Abrahamu alinsumile ukubomba. Mwe bakikulu, mubaghile ukunkonga Sara mwakubatula abalume binu pa findu ifi babasumile ukubomba. Linga mukubomba isi, mukukasya ulughano mumbumba yinu. (Belenga 1 Peteri 3:5, 6.) Dmitry, uyu tunjobile mu palagilafu yapamwanya, alingenie muno unkasi wake angindikilagha. Umwene atile: “Ngunndaghisya fiyo Angela panongwa yakwiyipa mwakundula, nalinga ukuti utubalilo tumo akakolelanagha na isi nsalile ukubomba. Linga ifindu fitikwenda kanunu, umwene akangemelagha.” Ukuyoba ubwanaloli kupepe fiyo ukungana umundu uyu ikukughindika.

18. Ngimba aba beghene bikusayiwa bulebule linga bikukindilila ukunangisania ulughano?

¹⁸ Amasiku agha, Setano ikulonda ukumasya ulughano ulu luli mumbumba sya Chikristu. Umwene amenye ukuti linga aba beghene balekile ukughanana, babaghile ukusokako kwa Yehova. Loli Ulughano lwa naloli, lukabaghila ukumalika. Yonongwa yake ulughano lwa mumbumba yinu luyeghe bo lughano ulu lukuyobiwa mubuku lya Ulwimbo Ulukulu ili lili mu Baibolo. Mukindilileghe ukunsubila Yehova, muyeghe nakabalilo ka kwangala pampene kangi mughindikaneghe fiyo. Bo mukubomba isi, mukuya pakukusya ulughano mumbumba yinu, kwa Yehova, kangi mwakufwana itolo nu moto ughu ghukwaka kanunu, ulughano lwinu lukuya pakuya lwa maka fiyo.