Unkasi wangu, Danièle mwanakalinga alinhehelile ku mbulukutu ukuti, “We ungatamiwagha ukubimbila abapolisi, bafikile kale!” Mwanakalinga, tulinkuyibona igalimoto ya bapolisi bo yifikile apa twalipo. Nkabalilo kapimba, twesa twapinyiwe na basilikali. Loli ngundaghisya fiyo Danièle, panongwa yakuti alinsokile ukuti ningabimbilagha abapolisi bala.

Bo tufikile ku polisi, naketile ukuti nali nulusako fiyo pakuya nu nkikulu uyu ali nkifu kangi uyu antilagha fiyo Kyala. Mfyakubombiwa bo ifi, utubalilo twingi une na Danièle twatulanagha. Isagha ndinganie isi syatupangisye ukuti tubuke kangi ku kisu iki bakanisye ukuti imbombo yakufumusya yingabombiwagha.

Napapiliwe mu mbumba ya Katolika mu 1930, ku Croix, mu katawuni akanandi ku northern France. Imbumba yitu yakongagha indaghilo sya ba Katolika sabata aliwesa kangi tata wangu ali nubudindo mu tchalichi. Loli bo ndipipi ukufwanisya ifyinja 14, Yehova aliwile amaso ghangu mwakuketa ubutungulu ubu bwabombiwagha mu tchalichi ili.

Bo ubwite bwa bubili ubwa pa kisu kyosa buli nkati, abasilikali ba ku German balyandile ukulaghila ikisu kya France. Linga tukwiputa, umputi witu unkulumba akabalilo kosa atukasyagha ukuti tulituleghe iboma lya Nazi ku Vichy. Twipilikagha kanunu fiyo na masyu aghamputi uyu. Twapangene ukuti tupilikisye inkhani palediyo iya BBC, apa bayobile inkhani isya fisu fimo ifi fikulimbana ni kisu kya German. Umputi unkulumba apangile imbatiko iyakuti twaghane nukusekela pampene mwakundaghisya ukuti ifisu ifi fyalimbanagha na German fikindilile ukubomba bo isi mu Seputembala 1944. Isi syalinswighisye fiyo kangi syalimbangisye ukuti ndeke ukubasubila abakulumba ba ma tchalichi.

Pakabalilo kapimba bo ubwite bumalike, tata wangu afwile. Apa syabombiwagha isi bo umulumbu wangu unkulumba eghiwe kangi ikalagha ku Belgium, isi syalimbangisye ukuti niye nubudindo ubwakumpasikisya mama wangu. Nayaghile imbombo ku kampani iyi yapangagha imyenda. Bwana wangu nu mwanake undumyana balisubilagha fiyo itchalichi lya Katolika. Nalinga ukuti nabombagha kanunu imbombo pa kampani iyi loli nayagha pakwingila mungelo.

Mu 1953, umulumbu wangu Simone, uyu ali Nketi wa Yehova alisile pakutuketa. Umwene alyandile pakufumusya mwakubombesyela Ibaibolo lyake, alingenie kanunu fiyo isya fimanyisyo fyabutungulu ifya Tchalichi lya Katolika bo ifyakuti kuli helo, kuli ba Kyala batatu mwa Kyala yumoywene kangi ikindu kimo mu mbili kitikufwa.  Pakwanda nasusyagha panongwa yakuti umwene akabombesyelagha Ibaibolo lya Katolika, loli bo akabalilo kakindilepo syalinhobwisye fiyo ukuketa ukuti isi ayobagha syali syabwanaloli. Pakabalilo akangi alindwalile Ingasya ya Ndindilili, iyi yali ni nkhani simo isi nalyandile pakubelenga kukipinda kyangu pakilo. Mwanakalinga naketile ukuti mbwaghile ubwanaloli; loli nalyandile ukutila ukuti nande ukumbombela Yehova panongwa yakuti isi syayagha pakupalamasya imbombo yangu.

Bo imyesi yikindilepo, nalyandile pakumanyila Ibaibolo kangi Ningasya ya Ndindilili panimwene. Pabumalilo nalinong’wine ukuti nande ukubuka ku Nyumba ya Bunyafyale. Ulughano ulu balinnangisye ku Nyumba ya Bunyafyale lwalimbalamasisye fiyo mundumbula. Bo m’manyile Ibaibolo kwa myesi 6 nu nkamu yumo, nalyosiwe mu Seputembala 1954. Bo akabalilo kakindilepo panandi nahobwike fiyo pakuketa ukuti mama nu mulumba wangu unnandi bope baketi ba Yehova.

Syali syakitima ukuketa ukuti kwa masabata manandi itolo mama wangu afwile bo tukali ukupanga ulukomano lwa kighaba ku New York mu 1958, ulu nali nulusako lwakuti mbukeko. Bo mbwelileko ngali kangi nubudindo ubwakupasikisya imbumba, nalekile imbombo iyi nabombagha nukwanda ubupayiniya. Bo akabalilo kakindilepo nalyandile ichibwezi na Danièle Delie, uyu ali mpayiniya wakwiyipa fiyo kangi nalimweghile ukuya nkasi wangu mu Meyi 1959.

Danièle alyandile ububombeli bwakabalilo kosa ku Brittany, kuno kwali kutali ukufuma nakuno ikalagha. Alondiwagha ukukasiwa ukuti abafumukisyeghe abankipanga kya Katolika aba aghanagha nabo kangi ukuti ende pa njinga ukubuka kufighaba fyake ifi afumusyangako. Ukufwana na une, yope ali wakwiyipa fiyo kangi abombagha imbombo yakufumusya ukufuma pasi pandumbula; tukamenye ukuti ubumalilo bwake bwayagha pakuya bulebule. (Mat. 25:13) Ukwiyipa kwake nindumbula yosa pambombo yakufumusya, kwatutulile ukuti twifimbilisye ukubomba kanunu imbombo ya bubombeli bwa kabalilo kosa.

Bo tweghene itolo, pakindile amasiku manandi batupele ububombeli bwakwendela idela. Twachenjile ifindu pa bumi bwitu, twalyandile ukwikala ubumi ubupepe. Ikipanga iki kyali kyakwanda ukwendela kyali nabafumusi 14 kangi abakamu bali nifindu finandi ifyakuti batupwelele. Pakilo twaghonile pamatilesi mu Nyumba ya Bunyafyale pa pulatifomu. Nalinga ghakali malo manunu loli ghali malo manunu fiyo ukugholosyelapo unsana!

Nalinga twali bize, Danièle achenjile pambombo iyi twali nayo iyakwendela idela. Akabalilo kosa, linga tuli pangomano sya bakulumba umwene andindililagha pakagalimoto akanandi aka twali nako loli akilumbusyangapo. Twabombile kwa fyinja fibili imbombo yakwendela idela, pakabalilo aka twamanyile ukulondiwa kwa bandu aba beghene ukuti bayobesanieghe mwabwanaloli kangi ukuti babombeleghe pampene.—Ndumbi. 4:9.

Mu 1962 batukolile ku sukulu iya Gilead ukuti tukamanyile kwa myesi 10 iya kilasi nambala 37 ku Brooklyn, New York. Pa bana basukulu 100, pali imbumba 13, twaketile ukuti twali nulusako fiyo ukuya nabo pa sukulu iyi. Ngali ngukumbuka isi syabombiwagha ku sukulu iyi, ukuya pampene na bakamu aba bakasisye fiyo ulwitiko lwitu bo, Frederick Franz, Ulysses Glass, na Alexander H. Macmillan.

Pakabalilo aka twamanyilagha, twamanyile ukuti tufiketeghe kanunu ifindu pa bumi bwitu. Utubalilo tumo pa  Chobeluka linga tumalile pakumanyila, pamusi twabukagha ku New York City, ukuti tukakete ifindu fimo nukumanyilako. Panongwa yakuti isiku lya pa Mande twalondiwagha ukulemba ifi twaketile. Utubalilo twingi twafikagha pa Chobeluka namayolo loli unkamu uyu abombelagha pa Beteli, atulalusyagha amalalusyo aghakughomokelamo ukuti ghatutule ukumbukila ifundo isi twamanyilagha. Isiku limo pa Chobeluka pamusi twasyungutile itawuni yosa. Twabukile ku malo ghamo ukuti tukakete nukumanyila isya mabwe amanywamu agha ghikwaka (meteors) kangi nisya ndondwa isi sikuwa ukufuma kumwanya (meteorites). Ku Myuziyamu ya ku America iyi bikunangisyako ifindu fya iyolo, twamanyile isya kukindana pakati pa mbulu ni ngwina. Bo tukughomekela ku Beteli, uyu atulongosyagha atulalusisye ukuti, “Ngimba pali ukukindana kuliku pakati pa amabwe amanywamu agha ghikwaka (meteor) nindondwa isi sikuwa ukufuma kumwanya (Meteorite)?” Danièle panongwa yakuti akatele fiyo alyamwile ukuti, “indondwa isi sikuwa ukufuma kumwanya, sili na mino amatali!”

Syali syakuhobosya fiyo bo batutumile ku ofesi ya ku France, kuno twabombile pampene nu nkasi wangu kwa fyinga 53. Mu 1976, nasaliwe ukuya Wakuketesya Ibeteli, kangi nendelagha ifisu fya mu Africa ukwakufika ku Middle East kuno imbombo yitu yakufumusya yakanisiwe. Isi syatupangisye ukuti tukafike mpaka ku Gabon, kuno twamanyile ifindu ifyakukindanakindana pa bumi bwitu. Ukuyoba ubwanaloli, ngamanyagha ukuti nayagha pakufwanisya pakulongosya ubudindo ubu nali nabo. Loli unkasi wangu, Danièle, alindulile fiyo mwakungasya ukuti mfwanisye imbombo yosa iyi napeliwe.

Ukufuma pabwandilo, twabughanile fiyo ubumi bwa pa Beteli. Danièle, uyu amanyile injobelo ya Chizungu kwa myesi 5 bo tukali ukubuka ku sukulu ya Gilead, alyandile ukusanusya kanunu amabuku ghitu. Akabalilo kosa twali bakwiyipa fiyo pambombo ya pa Beteli kangi ukubungana na bakamu na balumbu kwalyongelile ulusekelo lwitu. Nakumbukilagha muno twendelagha pakilo na Danièle, twakatalagha loli twayagha nulusekelo panongwa yakuti twafwanisyagha ukumanyila kanunu Ibaibolo pampene. Syali syakitima fiyo bo, Danièle’ aghene nindamyo yabubine iyi yalimpangisye ukuti angayagha namaka pambombo yakufumusya, muno umwene alondelagha.

Mu 1993, Danièle alyaghiwe na kansa ya m’mabele. Ubutuli bwa mbungo iyi bwali bupalapala fiyo, panongwa yakuti alondiwagha ukuti apangiwe opaleshoni kangi nimikota iyi bampagha yababagha fiyo. Bo ifyinja 15 fikindilepo, alyaghiwe kangi na kansa unywamu uyu akindilepo pa wakwanda. Nalinga ukuti alyaghene ni mbungo iyi, loli umwene ahobokagha fiyo nimbombo iyi apeliwe iya kusanusya kangi afwanisyagha ukubomba nalinga ukuti utubalilo tumo ipilikagha ifyakubaba.

Ububine bwa Danièle’ bwatupangisye ukuti tusokepo pa Beteli loli isi sikatupangisye ukuti twilumbusyeghe. Nalinga uye pa Beteli loli waghene nindamyo inywamu iya bubine sikupangisya ukuti umundu ayeghe nsulumanie fiyofiyo linga abangi bakasimanya muno kwipilikila. (Mbu. 14:13) Nalinga Danièle afwanisye ifyinja 70, loli ikyeni kyake ikinunu nubumoghi bwake fikachenjile panongwa ya ndamyo isi aghanagha nasyo. Umwene akasulumaniagha pa bumi bwake. Loli akindilile ukwiyipa mwakubatula abangi. Asimenye ukuti Kyala yo abaghile ukuntula mwakumasya indamyo isi aghanagha nasyo. (Mbu. 17:17) Danièle akibonagha ukuti umwene yo afimenye fyosa; loli abombelagha ubumanyi bwake ukuti abatule abalumbu bingi ukuti bangatilagha imbungo ya kansa.

 Twalyaghene kangi nindamyo iyingi, ifindu fyachenjile pa bumi bwitu. Danièle akali kangi mbombeli wakabalilo kosa, abombile isi abaghile ukufwanisya ukuti andule munjila isyakukindanakindana. Alindulile fiyo ukuti ubumi bwangu buye kanunu, isi syalimbangisye ukuti ngindilile ukubomba imbombo yakuketesya Ibeteli kwafyinga 37. Mwakifwanikisyo, akabalilo kosa apiyagha ifyakulya ifi twalyagha nukwangalila pampene isiku lililyosa.—Mbu. 18:22.

Danièle asubilagha ukuti ifindu fyayagha pakuya kanunu pa bumi bwake. Loli umwene alyaghiwe kangi na kansa akabutatu. Amaka ghatumalikile. Balimpangile opaleshoni, kangi imikota iyi anwagha yapangisyagha ukuti ipilikeghe ukubaba mwakuti utubalilo tumo atoliwagha nukwenda. Nasulumenie fiyo mundumbula bo unkasi wangu andile ukutoliwa ukubomba kanunu imbombo yakusanusya amabuku panongwa yandamyo iyi alyaghene nayo.

Nalinga twawile amaka loli twakindilile ukwiputa, mwakusubila ukuti Yehova akabaghila ukwitikisya ukuti tukindilile ukwaghana nindamyo isi tukabaghila ukwifimbilisya. (1 Kor. 10:13) Akabalilo kosa twandaghisyagha fiyo ubutuli ubu Yehova atupagha ukwendela M’masyu ghake, ubutuli bwa mikota iyakufuma ku Beteli kangi nubutuli bwa lughano ubu bwafumagha ku mbumba yitu iya mwambepo.

Utubalilo twingi twansumagha Yehova ukuti atulongosyeghe pa nkhani ya mikota ukuti tusaleghe kanunu. Akabalilo kamo twalikele akabalilo katali kisata nkota. Dokotala uyu alintulile Danièle kwa fyinja 23, atoliwe ukulingania ikifukwa iki Danièle akabumbulukilagha ukufwana ni mikota yosa iyi anwagha. Akayobilepo injila nayimo iyingi iyi abaghilile ukuntulila. Kikalipo nakimo iki twabaghile ukubomba kangi tukasimenye muno ifindu fyayagha pakumalikila. Bo akabalilo kakindilepo, Danièle atuliwe na dokotala uyungi uyu ayimenye fiyo imbungo ya kansa. Isi syafwene itolo ukuti Yehova atupele injila iyakuti atutule ukumalana nindamyo isi twaghanagha nasyo.

Panandi na panandi twamanyile ukwifimbilisya nindamyo isi twaghanagha nasyo pakabalilo kalakala. Ukufwana namuno Yesu ayobile ukuti, “Ilisiku lyosa likufwana nubutolwe, ili ubwake, ili ubwake.” (Mat. 6:34) Ukuketa ifindu munjila inunu nukwinong’ona kanunu kope kwatutulille. Mwakifwanikisyo, pakabalilo aka Danièle alikele imyesi mibili kisita nkota, alimbulile ukuti, “Usimenye, ndikwipilika kanunu!” (Mbu. 17:22) Nalinga umwene ipilikagha ifyakubaba loli ahobokagha fiyo ukumanyila mwakwimba inyimbo imbya isya Bunyafyale mwakukwesya amasyu.

Akayilo kake akanunu kalindulile ukuti ngindilile ukwifimbilisya nindamyo bo ifindu fichenjile pa bumi. Ukuyoba ubwanaloli, ifyinja 57 fyosa ifi twikele mbweghi, umwene andulile munjila isyakukindanakindana mfyakulondiwa fyangu. Umwene akalondagha ukuti amanyisye pamo anangisye muno akazingilagha amafumbi! Loli bo abinile fiyo, nalondiwagha ukuti m’manyile ukusuka imbale, ukuchapa imyenda kangi nukupiya ifyakulya. Isiku limo naghoghile kapu wa gilasi loli nali nulusekelo ulunywamu fiyo mwakubomba fyosa ifi nabaghile ukufwanisya ukuti nunhobosyeghe umwene. *

Linga nguketa kunyuma, nguketa ukuti m’manyile ikimanyilo ikinunu ukufuma kundamyo isi twaghanagha nasyo kangi nukuya nkulumba. Ikyakwanda, tutikulondiwa ukuya bakwikolesania fiyo ukuti tumwibweghe unganiwa witu uwa mbweghi. Tukulondiwa ukubombela kanunu akabalilo kitu ukuti tunhobosyeghe unganiwa witu. (Ndumbi. 9:9) Ikyabubili, tunginong’onelagha isya ndamyo inandinandi isi tukwaghana nasyo; panongwa yakuti tubaghile ukwibwa nifyabupe ifi tukuhoboka nafyo isiku lililyosa.—Mbu. 15:15.

Linga tukwinong’onela isya bumi ubu twalinabo pakabalilo aka twabombagha ububombeli bwa kabalilo kosa, ndikukayika ukuti Yehova atusayile muno uswe tukinong’onelagha. Ngwipilika bo muno alipilikile wa Masalimo uyu ayobile ukuti: ‘Namanga Yehova ambombile inunu.’—Sal. 116:7.