INKHANI IYAKUMANYILA 47
Ifimanyilo Ifi Tukumanyila mu Buku Lya Banyalevi
‘Ghosa amalemba agha mbepo wa Kyala aghatuyile, manunu.’—2 TIM. 3:16.
ULWIMBO 98 Malemba Ngakupelekeka na Chiuta
ISI TUKUYA PAKUMANYILA *
1-2. Nongwa yafiki Abakristu bikulondiwa ukwiyipa fiyo ukuti balimanye ibuku lya Banyalevi?
UNTUMIWA Pauli alinkumbwisye ummanyani wake uwakilumyana Timoti ukuti ‘ghosa amalemba agha mbepo wa Kyala aghatuyile, manunu.’ (2 Tim. 3:16) Isi sikongelelapo ibuku lya Banyalevi. Ngimba mukwinong’ona isyafiki isyakufwana ni buku ili? Abandu bamo bikwinong’ona ukuti buku itolo lya ndaghilo nyingi ili likaya lyakulondiwa fiyo kumyitu amasiku agha, loli mukaya momuno Abakristu bikwinong’onela.
2 Ibuku lya Banyalevi lyalembiwe ifyinja 3,500 ifi fikindilepo, kangi Yehova alisungile ukuti “luyeghe lumanyisyo kumyitu.” (Rom. 15:4) Pakuti ibuku ili likututula ukuketa muno Yehova ikwipilikila, yonongwa yake tukulondiwa ukwiyipa fiyo ukuti tulimanyile. Filimo ifimanyilo fingi fiyo ifi tubaghile ukumanyila mu buku ili. Isagha tuyobesania ifimanyilo 4 ifi.
YEHOVA IKUTUSAYA NA ISI IKUTUMANYISYA
3. Nongwa yafiki amakemo ghabikiwagha ikyinja kilikyosa pakabalilo ka kufipika ifyakulya?
3 Ikyakwanda: Tukulondiwa ukwitikisya isi Yehova ikutumanyisya ukuti ahobokeghe nukwiyipa kwitu. Ikyinja kilikyosa pakabalilo ka kufipika ifyakulya, Abaisraeli babunganagha pampene kangi umputi unkulumba abikagha ifinyamana ukuya makemo. Amakemo agha ghabakumbusyagha Abaisraeli ukuti balondiwagha ukwelusiwa ku butulanongwa bwabo! Loli bo umputi unkulumba akali ukwisa nikemo ilya ilopa munyumba inyikemo pisiku ilyo, ikyakwanda umwene alondiwagha ukubomba tasi imbombo yimo iyi yali yakulondiwa fiyo ukukinda ukuhobokeliwa kwa butulanongwa bwa Baisraeli.
(Keta amapalagilafu 4) *
4. Ukufwana na Banyalevi 16:12, 13, ngimba umputi unkulumba abombagha isyafiki linga ikwingila akakwanda munyumba inyikemo pakabalilo ka kufipika ifyakulya? (Keta ikithuzi kya pakikope.)
4 Belenga Banyalevi 16:12, 13. Inong’onela isi syabombiwagha pakabalilo ka kufipika ifyakulya: Umputi unkulumba ingilagha mu hema. Aka kayagha kabutatu ukuti umwene ingile munyumba inyikemo pisiku ilyo. Ku kiboko kimo umwene apimbagha imbale iyi yayagha nuluma ulununu, kangi kukiboko ikingi apimbagha imbale ya golide iya ngalabula sya moto. Umwene imagha pabupipi numwenda ughu wayagha pakifigho ikya kwingilila munyumba inyikemo. Mwalughindiko, umwene ingilagha munyumba inyikemo nukwima pabupipi nibokosi lya lwitikano. Isi syanangisyagha, ukuti umwene imagha pamaso gha Yehova! Ukufuma apo umputi akusyagha ifyakufukisya pa moto kangi nkati mwisulagha uluma ulununu ulu lwankyelagha Kyala. * Kangi umwene ingilagha munyumba inyikemo ni lopa ilya komola ubutulanongwa. Tubaghile ukuketa ukuti umwene okyagha ifyakufukisya bo akali ukubika ilopa ilya komola ubutulanongwa.
5. Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufwana namuno babombelagha nifyakufukisya ifya pakabalilo ka kufipika ifyakulya?
5 Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufwana namuno babombelagha nifyakufukisya ifya pakabalilo ka kufipika ifyakulya? Ibaibolo likunangisya ukuti inyiputo isi sikwitikisiwa isya babombi ba Yehova abasubiliwa sifwene itolo nifyakufukisya. (Sal. 141:2; Ubuset. 5:8) Tukumbukeghe ukuti lwayagha lughindiko lunywamu fiyo linga umputi unkulumba isile nifyakufukisya pamaso gha Yehova. Mwakufwana itolo, linga tukwiputa kwa Yehova, tukunangisya ulughindiko ulunywamu fiyo. Tukundaghisya fiyo panongwa yakuti Umpeli wa findu fyosa atwitikisye ukuti twiputeghe nukuseghelela fiyo kumyake ukufwana itolo namuno umwana ikubombela kwa tata wake. (Yak. 4:8) Umwene atwitikisye ukuti tuye nawe pabumanyani! (Sal. 25:14) Tukundaghisya fiyo panongwa ya lusako ulu kangi tukabaghila ukubomba ifindu ifi atikuhoboka nafyo.
6. Ngimba tukumanyilako isyafiki pa fundo iyakuti umputi unkulumba okyagha tasi ifyakufukisya bo akali ukubika amakemo?
6 Tukumbukeghe ukuti umputi unkulumba alondiwagha ukokya tasi ifyakufukisya bo akali ukubika amakemo. Ukuti abombe isi, umwene alondiwagha ukumanya ukuti Kyala ikuhoboka nawe bo akali ukubika ikemo. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki? Bo ali pa kisu kyapasi, Yesu alondiwagha ukubomba ikindu kimo ikyakulondiwa ukukinda ukupokiwa kwa bandu bo akali ukubika ubumi bwake ukuya ikemo. Ngimba kyali kyo kindu kiliku? Umwene alondiwagha ukuya nsubiliwa mwakumpilikila Yehova ubumi bwake bosa bo ali pa kisu kyapasi ukuti Yehova itikisye ikemo lyake. Munjila iyi, Yesu ayagha pakumanya ukuti ukubomba ifindu ifi Yehova ikuhoboka nafyo yo njila nunu. Yesu ayagha pakunangisya pabwelu ukuti ubulaghili bwa Tata wake bo bununu.
7. Nongwa yafiki pabumi bwake bosa Yesu ampilikilagha Tata wake?
7 Ubumi bwake bosa pa kisu kyapasi, Yesu akindilile ukupilikila ifundo isyabugholofu isya Kyala. Nalinga ukuti aghanagha nindamyo kangi amenye ukuti ikuya pakufwa inifwa iyakubaba, umwene akindilile ukunangisya ukuti ubulaghili bwa Tata wake bo bununu. (Filip. 2:8) Linga aghene nindamyo, umwene iputagha “ninguto ingulumba namasosi.” (Hib. 5:7) Inyiputo syake isyakufumila pasi pandumbula syanangisyagha ukuti ali nsubiliwa kwa Yehova kangi syantulagha ukuti akindilile ukumpilikila. Kwa Yehova, inyiputo sya Yesu syafwene itolo nifyakufukisya ifya luma ulununu. Pabumi bwake bosa ubwa pa kisu umwene aghindikagha ubulaghili kangi anhobosyagha fiyo Tata wake.
8. Ngimba tubaghile ukukonga bulebule isi Yesu abombagha bo ali pa kisu kyapasi?
8 Tubaghile ukunkonga Yesu mwakughelaghela ukumpilikila Yehova nukuya basubiliwa kumyake. Linga twaghene ningelo tukunsuma Yehova ukuti atutule panongwa yakuti tukulonda ukunhobosya. Linga tukubomba isi, tukunangisya ukuti tuli kulubafu lwa bulaghili bwake. Tusimenye ukuti Yehova akabaghila ukwitikisya inyiputo syitu linga tukubomba ifindu ifi atikuhoboka nafyo. Loli linga tukubomba ifindu ifi ikuhoboka nafyo, tubaghile ukuya nulusubilo losa ukuti inyiputo syitu isyakufumila pasi pandumbula sikuya pakufwana nifyakufukisya ifya luma ulununu kwa Yehova. Kangi tukuya pakumanya ukuti linga tukupilikila nukuya basubiliwa tukuya pakunhobosya Tata witu wakumwanya.—Mbu. 27:11.
TUKUMBOMBELA YEHOVA PANONGWA YAKUTI TUKUNDAGHISYA NUKUNANGISYA ULUGHANO
(Keta amapalagilafu 9) *
9. Nongwa yafiki Abaisraeli babikagha amakemo aghalutengano?
9 Ikyabubili: Tukumbombela Yehova panongwa yakuti tukundaghisya. Ukuti tufwanisye ububombeli bwitu, isagha tuyobesanie isya makemo aghalutengano agha Abaisraeli bakunyuma babikagha. * Mu buku lya Banyalevi, tukumanyila ukuti umu Israeli abikagha amakemo aghalutengano “ukunangisya ukuwa ulupi.” (Levi. 7:11-13, 16-18) Abikagha ikemo ili, komma panongwa yakufimbilisiwa loli panongwa yakwiyipa kwake. Uku kwali kwiyipa kwa mundu aliwesa panongwa ya lughano lwake kwa Yehova. Umundu uyu abikagha ikemo, imbumba yake, kangi na baputi abakulumba balyagha inyama iyi yabikiwagha ukuya ikemo. Loli inyama yimo babikagha kwene kwa Yehova. Ngimba yali nyama yiliku?
(Keta amapalagilafu 10) *
10. Ngimba amakemo aghalutengano agha ghayobiwe pa Banyalevi 3:6, 12, 14-16 ghikutumanyisya isyafiki isyakufwana nukwiyipa kwa Yesu ukuti abombe ubwighane bwa Tata wake?
10 Ikyabutatu: Panongwa ya lughano, tukughelaghela ukunhobosya Yehova. Yehova aketagha amafuta ukuya kighaba kyakulondiwa fiyo. Kangi ayobile ukuti inyama yimo yali yakulondiwa fiyo bo, ifigho. (Belenga Banyalevi 3:6, 12, 14-16.) Yonongwa yake Yehova ahobokagha fiyo linga umu Israeli ikumpa inyama iyakulondiwa fiyo na mafuta. Umu Israeli uyu iyipile ukubika ikemo ili anangisyagha ukuti ikulonda ukumpako Yehova ikindu ikinunu fiyo. Mwakufwana itolo, Yesu aliyipile ukubika kwa Yehova ikindu ikinunu fiyo mwakumbombela nindumbula yake yosa panongwa yakuti alinganile. (Yoh. 14:31) Yesu ahobokagha fiyo ukubomba ubwighane bwa Kyala; umwene ali nulughano ulwakufumila pasi pandumbula. (Sal. 40:8) Yehova ahobokagha fiyo linga ikunketa Yesu ikwiyipa mwakumbombela umwene!
Ulughano lwitu kwa Yehova lukutupangisya ukuti tubombeghe syosa isi tubaghile ukufwanisya (Keta amapalagilafu 9-12) *
11. Ngimba ububombeli bwitu bufwene bulebule nukubika amakemo aghalutengano, kangi isi sibaghile ukutukasya bulebule?
11 Ububombeli bwitu kwa Yehova bufwene itolo nukubika amakemo aghalutengano, panongwa yakuti tukunangisya muno tunganile. Tukumpa Yehova ifindu ifinunu, panongwa yakuti tunganile nindumbula yitu yosa. Yehova ikuhoboka fiyo linga ikuketa ababombi bake bingi bikumbombela panongwa ya lughano! Tubaghile ukukasiwa fiyo linga tukukumbuka ukuti Yehova atikuketa itolo isi tukubomba loli ikuketa inongwa iyi tukubombela isi. Mwakifwanikisyo, linga muli bakangale kangi mukabaghila ukubomba nyingi ukufwana namuno mukulondela, mubaghile ukuya nulusubilo losa ukuti Yehova ikubapilikisya. Lumo mukuketa ukuti mukabaghila ukubomba nyingi, loli Yehova ikuketa ulughano ulu muli nalo kumyake ulu lukubapangisya ukuti mubombeghe isi mubaghile ukufwanisya. Umwene ikuhoboka fiyo nifindu ifinunu ifi mubaghile ukumpa.
12. Ngimba Yehova ipilikagha bulebule na makemo aghalutengano, kangi isi sikutukasya bulebule?
12 Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufuma ku makemo aghalutengano? Ukufwana itolo numoto ughu bokyelagha inyama, ilyosi lyafyukagha kumwanya kangi Yehova ahobokagha fiyo. Musubileghe ukuti Yehova ikuhoboka nanumwe linga mukubomba kilikyosa iki mubaghile ukufwanisya ukumbombela. (Kolos. 3:23) Inong’onela muno ikuhobokela nanumwe. Sikaya nimbombo kali mukubomba nyingi pamo nandi, loli isi mukumbombela Yehova syakulondiwa fiyo kangi umwene ikuya pakukumbukila isi mukumbombela bwila na bwila.—Mat. 6:20; Hib. 6:10.
YEHOVA IKULISAYA IGULU LYAKE
13. Ukufwana na Banyalevi 9:23, 24, ngimba Yehova anangisye bulebule ukuti abitikisye abaputi abakulumba?
13 Ikya nambala 4: Yehova ikusaya ikighaba kya pa kisu ikya gulu lyake. Inong’onela isi syabombiwe mu kyinja kya 1512 B.C.E. bo bimike ihema pa kyamba kya Sinai. (Kuso. 40:17) Mose apangisye ulukomano ulu Aroni na banake basaliwe ukuya baputi bakulumba. Abaisraeli babungene pampene ukuti babakete abaputi abakulumba aba babikagha amakemo gha finyamana. (Levi. 9:1-5) Ngimba Yehova anangisye bulebule ukwitikisya ukusaliwa kwa baputi abapya? Aroni na Mose babasayile abandu, Yehova atumile umoto ukufuma kumwanya ukuti ghokye amakemo pa kighemo.—Belenga Banyalevi 9:23, 24.
14. Nongwa yafiki ukwitikisya kwa Yehova ukuyapo kwa baputi abakulumba kwakulondiwa fiyo kumyitu?
14 Ngimba umoto ughu wafumile kumwanya wanangisye ifindu fiki? Yehova atumile umoto ukufuma kumwanya ukuti anangisye ukumwitikisya Aroni na banake aba basaliwe ukuya baputi bakulumba. Bo Abaisraeli babubwene ubuketi ubu, abene basyaghenie ukuti balondiwagha ukubatula abaputi abakulumba. Ngimba isi syakulondiwa kumyitu? Ena! Nongwa yafiki ukwitikisya kwa Yehova ukuyapo kwa baputi abakulumba kwakulondiwa fiyo kumyitu amasiku agha? Nongwa yakuti abaputi abakulumba bimilagha ubudindo bwa baputi. Yesu yo mputi unkulumba fiyo, kangi balipo abaputi abakulumba abakufwana 144,000 na banyafyale aba bisakulaghilagha na Yesu kumwanya.—Hib. 4:14; 8:3-5; 10:1.
Yehova ikusaya nukulongosya igulu lyake. Tukutulapo nindumbula yitu yosa (Keta amapalagilafu 15-17) *
15-16. Ngimba Yehova ikunangisya bulebule ukuti yo ikuntula “untumwa unsubiliwa nuwa mahala”?
15 Mu 1919, Yesu asalile akagulu ka bakamu abapakiwa ukuya ‘ntumwa unsubiliwa nuwa mahala.’ Untumwa uyu yo ikulongosya pambombo iyakufumusya kangi “ikubapa ifyakulya pakabalilo akanunu” aba bikunkonga Kristu. (Mat. 24:45) Ngimba tukukolelana na isi Kyala abombile mwakumbika untumwa unsubiliwa nuwa mahala uyu?
16 Setano na bandu bake bikughelaghela ukuti bakanisye imbombo iya ntumwa unsubiliwa nuwa mahala, linga untumwa unsubiliwa nuwa mahala uyu akali nu butuli ubwakufuma kwa Yehova akayagha pakufwanisya ukubomba imbombo ya Kyala iyi. Nalinga ukuti ubwite ubwakwanda nubwabubili bwapangisye indamyo nyingi, kangi nukubanyoza ababombi ba Kyala loli untumwa unsubiliwa nuwa mahala akindilile ukubapa ifyakulya ifyamwambepo abamanyili ba Yesu pa kisu kyapasi. Inong’onela isya bwingi bwa fyakulya ifyamwambepo ifi filipo amasiku agha, fya itolo kangi fikwaghiwa munjobelo isyakukinda 900! Isi sikunangisya pabwelu ukuti Kyala yo uyu ikuntula untumwa unsubiliwa nuwa mahala. Kangi Yehova ikusaya imbombo iyakufumusya ukuti yikindilileghe ukubombiwa. Ukuyoba ubwanaloli amasyu amanunu ghikufumusiwa “nkisu kyosa kyapasi.” (Mat. 24:14) Kisita kukayika Yehova yo ikulongosya nukulisaya igulu lyake amasiku agha.
17. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukutula igulu ili Yehova ikulibombela imbombo?
17 Tubaghile ukubomba kanunu ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba ngundaghisya ukuya kulubafu lwa pa kisu kyapasi ulwa gulu lya Yehova?’ Yehova ikunangisya ubuketi ubwakuti yo ikulongosya igulu lyake bo muno abombile nkabalilo ka Mose na Aroni. Yonongwa yake nanuswe tukulondiwa ukundaghisya fiyo. (1 Tes. 5:18, 19) Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tukutula igulu lya Yehova ili ikulibombela imbombo amasiku agha? Tubaghile ukunangisya linga tukukonga nukusibombela imbombo isi tukumanyila ukufuma mu Baibolo, pangomano isya pakipanga, isya dela, kangi nisya kighaba. Mwakongelelapo, tubaghile ukunangisya kangi ukuti tukutulapo linga tukweghapo ikighaba pambombo iyakufumusya nukumanyisya amasyu agha Kyala.—1 Kor. 15:58.
18. Ngimba tukuya pakukindilila ukubomba isyafiki?
18 Isagha tukindilileghe ukukonga isi tumanyile mu buku lya Banyalevi. Tukindilileghe ukumbombela Yehova ukuti ahobokeghe nukwiyipa kwitu. Tumbombeleghe Yehova panongwa yakuti tukundaghisya fiyo panongwa ya isi ikutubombela. Tukindilileghe ukubombela Yehova panongwa yakuti tunganile nindumbula yitu yosa. Kangi tubombeghe syosa isi tubaghile ukufwanisya mwakulitula igulu lyake ili ikulisaya fiyo amasiku agha. Mwakubomba syosa isi, tubaghile ukunangisya ukuti tukuhoboka fiyo nulusako ulu Yehova atupele ulwakuya babombi bake!
ULWIMBO 96 Buku la Chiuta Mbusambazi
^ ipal.5 Ibuku lya Banyalevi lili nindaghilo isi Yehova abapele Abaisraeli nkabalilo kakunyuma. Pakuya Bakristu, tukaya pasi pa ndaghilo isi, loli sibaghile ukututula amasiku agha. Mu nkhani iyi tukuya pakuyobesania ifimanyilo ifyakulondiwa fiyo ifi tubaghile ukumanyilako ukufuma mu buku lya Banyalevi.
^ ipal.4 Ifyakufukisya ifi bokyagha mu hema fyayagha fikemo kangi Abaisraeli ba kunyuma babombelagha pene pakumwiputa Yehova. (Kuso. 30:34-38) Pakayapo napamo mu Baibolo apa pikunangisya ukuti Abakristu bakunyuma bokyagha ifyakufukisya ukuya kighaba kya kwiputa kwabo.
^ ipal.9 Ukuti mumanye nyingi isyakufwana na makemo aghalutengano, keta ibuku lya Insight on the Scriptures, Volume 2, p. 526.
^ ipal.54 ISI IKITHUZI KIKULINGANIA: Umu Israeli ni mbumba yake bikubika ing’osi ku mputi unkulumba ukuya ikemo lyalutengano mwakunangisya ukundaghisya kwa Yehova.
^ ipal.56 ISI IKITHUZI KIKULINGANIA: Umu Israeli ni mbumba yake bikubika ing’osi ku mputi unkulumba ukuya ikemo lyalutengano
^ ipal.58 ISI IKITHUZI KIKULINGANIA: Pakabalilo ka bufumusi bwake bo ali pa kisu kyapasi, Yesu anangisye ulughano ulwakufumila pasi pandumbula kwa Yehova mwakukonga indaghilo nukubatula abamanyili bake ukuti bope bakongeghe indaghilo sya Kyala.
^ ipal.60 ISI IKITHUZI KIKULINGANIA: Umulumbu unkangale, nalinga ukuti ikwaghana nindamyo, umwene ikubomba syosa isi abaghile ukufwanisya pakumbombela Yehova mwakulemba aba kalata.
^ ipal.62 ISI IKITHUZI KIKULINGANIA: Mu Febuluwale 2019, Unkamu Gerrit Lösch uwa Nkabughatila Kakulongosya ikufumusya isya kusoka kwa Baibolo ilya Malemba Ghakupatulika mu Mang’anamuliro Gha Charu Chiphya ku German ku bakamu na balumbu aba bahobwike fiyo. Amasiku agha, abafumusi ba ku Germany, mwakufwana itolo na balumbu babili aba, bikuhoboka fiyo ukubombela Ibaibolo ili mubufumusi.
