1. Ngimba findu fiki ifi fibaghile ukutusubisya linga tukwipilika ukuti tuli twibene? (Salimo 118:5-7)

NGIMBA mwipilikemo ukuti muli mwibene kangi akayapo nayumo uwakubatula ukwifimbilisya kundamyo? Bingi bipilikemo bo ulu, ukongelelapo na babombi ba Yehova abasubiliwa. (1 Banyaf. 19:14) Linga nanumwe mwipilikemo bo ulu, mukumbukeghe ulufingo lwa Yehova ulwakuti: “Ndisakukulekagha kangi ndisakukutaghagha.” Yonongwa yake tubaghile ukuyoba nulusubilo losa ukuti: ‘Yehova yo ntuli wangu; Ndisakutilagha nafimo.’ (Hib. 13:5, 6) Untumiwa Pauli abalembile amasyu agha Abakristu ba ku Yudai mu 61 C.E. Amasyu ghake ghikutukumbusya isi uwamasalimo alembile pa Salimo 118:5-7.—Belenga.

2. Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki mu nkhani iyi kangi nongwa yafiki?

² Mwakufwana itolo nu wamasalimo, Pauli asimenye ukuti Yehova yo Ntuli wake panongwa yakuti alintulilepo akabalilo kingi kunyuma. Mwakifwanikisyo, kwa fyinja fibili bo akali ukubalembela kalata Abakristu Abahiburi, Pauli aponile ku mbelo ughu wasambwike pa sumbi. (Imbo. 27:4, 15, 20) Kwa fyinja fingi bo isi sikali ukubombiwa, Yehova alintulile Pauli munjila isyakukindanakindana. Tukuya pakuyobesania injila sitatu. Yehova ikututula ukwendela mwa Yesu, abandumi, abandu aba bali nubudindo na Bakristu abinitu. Linga tukwinong’onela isi Pauli alyaghene nasyo sikuya pakukasya ulusubilo lwitu mu isi Kyala afingile kangi ikuya pakwamula inyiputo syitu.

3. Ngimba Pauli abaghile ukuti ilalusyagha isyafiki kangi nongwa yafiki?

³ Pauli alondiwagha ubutuli. Mu 56 C.E., ikilundilo kya bandu  kyalinkolile nukunsopela panja patempeli ku Yerusalemu kangi balondagha ukungogha. Isiku Iyakukongapo, bo bantwele ku khoti inywamu, abalughu bake balondagha ukunnyafulania. (Imbo. 21:30-32; 22:30; 23:6-10) Pakabalilo aka, Pauli abaghile ukuti ilalusyagha ukuti, ‘Ngimba nguya pakwifimbilisya mpaka ndili kungelo iyi?’

4. Ngimba Yehova alintulile bulebule Pauli ukwendela mwa Yesu?

⁴ Ngimba Yesu alintulile bulebule Pauli? Ikilo iki Pauli apinyiwagha, ‘Umwalafyale’ Yesu, alinkunsetukila alinkumbula alinkuti: “Kibagha itolo, buno bo papo unsisimikisye une nkaya ka Yerusalemu, bo fikuti ukasisimikisyeghe bunobuno mope na nkaya ka Roma.” (Imbo. 23:11) Amasyu agha ghali ghakukasya fiyo kwa Pauli. Yesu alimbulile Pauli ukuti akafumusyeghe na nkaya ka Yerusalemu. Kangi alimbulile ukuti akafumusyeghe na ku Roma. Bo Pauli apilike isi, aketagha ukuti afighililiwe bo muno umwana ikufighililiwa linga ali mmaboko gha tata wake.

5. Ngimba Yehova alintulile bulebule Pauli ukwendela mu wandumi? (Keta ikithuzi kya pakikope.)

⁵ Ngimba ndamyo siliku isingi isi Pauli alyaghene nasyo? Kwa fyinja fibili ukufuma pafyakubombiwa fya ku Yerusalemu, bo Pauli ali mwiboti ikubuka ku kisu kya Itali, umbelo wasambwike pasumbi. Bwali bulendo bwakutilisya fiyo kangi abandu balyandile ukwinong’ona ukuti bikuya pakufwa. Loli Pauli akatilagha. Nongwa yafiki? Umwene alinkubabula aba bali mwiboti ukuti: “Namanga ikilo kikiki uwandumi wa Kyala uyu ndi mundu wake, kangi uyu nikumbombela, alyimile pabupipi nanine, yo alinkumbula alinkuti: ‘Ungatetemagha we Pauli, buno fikuti ukimeghe nkyeni mwa Kaisari, keta Kyala akupele bosa aba kwenda nabo.’” Yehova abombile uwandumi ukuti ayobeghe amasyu agha alimbulilepo Pauli pabwandilo ukwendela mwa Yesu. Kangi Pauli afikile ku Roma ukufwana namuno Yehova alimbulile.—Imbo. 27:20-25; 28:16.

6. Ngimba lufingo luliku ulwa Yesu ulu lubaghile ukutukasya kangi nongwa yafiki?

⁶ Ngimba Yesu ikututula bulebule? Yesu ikuya pakutukasya bo muno abombile na Pauli. Mwakifwanikisyo, Yesu ikubasimikisyila bosa aba bikunkonga ukuti: “Une ndipo nanumwe bwila ukwakufika na kubumalikilo ikisu.” (Mat. 28:20) Amasyu gha Yesu agha ghakutukasya fiyo. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti utubalilo tumo kukuya kukafu ukuti twifimbilisye kundamyo. Mwakifwanikisyo, linga abaghaniwa bitu bafwile, tubaghile ukuya nikitima komma kwa masiku manandi itolo loli kwa fyinja fingi. Bamo babaghile ukwifimbilisya kundamyo isi sikwisa panongwa yabukangale. Bamo bikwifimbilisya panongwa yakutamiwa  naminong’ono. Nalinga ukuti mo siyilile loli tukukindilila ukwifimbilisya panongwa yakuti tusimenye ukuti Yesu ali nanuswe ‘bwila  itolo,’ ukongelelapo na pakabalilo akapalapala.—Mat. 11:28-30.

7. Ukufwana nilemba lya Ubusetuli 14:6, ngimba Yehova ikututula bulebule amasiku agha?

⁷ Amasyu gha Kyala ghikutusimikisyila ukuti Yehova ikututula ukwendela mubandumi bake. (Hib. 1:7, 14) Mwakifwanikisyo, abandumi bikutukasya nukutulongosya linga tukufumusya ‘amasyu amanunu agha Bunyafyale’ ku bandu “aba fikolo fyosa, aba mfisu fyosa, aba munjobelo syosa na mbandu bosa.”—Mat. 24:13, 14; belenga Ubusetuli 14:6.

8. Ngimba Yehova alintulile bulebule Pauli ukwendela mu nkulumba wa basilikali?

⁸ Ngimba butuli buliku ubu Pauli alyambilile? Mu 56 C.E., Yesu alinsimikisyile Pauli ukuti ikwakufikagha na ku Roma. Loli Abayuda bamo ku Yerusalemu balondagha ukunkola Pauli ukuti bangoghe. Bo unkulumba wa basilikali Klaudia Lisia apilike isi, alinkubuka ukwakumpoka Pauli. Mwanakalinga, Klaudia alinkubatuma abasilikali ukuti bakamfighilile Pauli nukubuka nawe ku Kaisaria, ubulendo bwa mamayilo 65 (amakilomita 105) ukufuma ku Yerusalemu. Bo afikile ku Kaisaria, Undindililakisu Feliki alinkulaghila ukuti Pauli “alindililiweghe munyumba ya bulindililakisu iya Herodi.” Abayuda aba balondagha ukungogha Pauli bakabaghile ukufika ku malo agha.—Imbo. 23:12-35.

9. Ngimba Undindililakisu Festi alintulile bulebule Pauli?

⁹ Ifyinja fibili fyakindilepo bo Pauli akali apinyiwe mujele ku Kaisaria. Festi alinkupyanilapo pa Feliki, uyu ali ndindililakisu. Abayuda balinsumile Festi ukuti bantume Pauli nkaya ka Yerusalemu ukuti akalongiwe loli Festi akanile. Lumo undindililakisu uyu asimenye ukuti Abayuda “bitikene ukunsighila panjila nukungogha” Pauli.—Imbo. 24:27–25:5.

10. Ngimba Undindililakisu Festi abombile isyafiki bo Pauli asumile ukuti abuke kwa Kaisari?

¹⁰ Bo akabalilo kakindilepo, inongwa ya Pauli yalongiwe ku Kaisaria. Loli panongwa yakuti Festi alondagha ‘ukubahobosya Abayuda,’ alindalusisye Pauli ukuti: “Ngimba kulonda ukuti ufyukeghe mu Yerusalemu ukuti mo ngalongeleghe inongwa syako sisisi?” Pauli asimenye ukuti linga abukile ku Yerusalemu, Abayuda bikwakungogha kangi asimenye isi alondiwagha ukubomba ukuti apone nukwakufika ku Roma ukuti akakindilile ukufumusya. Umwene atile: “Nikusuma ukukinda kwa Kaisari.” Bo ayobesenie nabalongosi, Festi alimbulile Pauli ukuti: “Utile nikukindagha kwa Kaisari; popapo kubukagha ku kwa Kaisari.” Panongwa ya isi Festi ayobile, syapangisye ukuti Pauli apone ku balughu bake. Ukufuma apo Pauli abukile ku Roma kubutali na Bayuda aba balondagha ukungogha.—Imbo. 25:6-12.

11. Ngimba Pauli abaghile ukuti inong’onelagha amasyu ghaliku agha Yesaya alembile?

¹¹ Bo Pauli ikulindilila ukuti ande ubulendo bwake ubwakubuka ku kisu kya Itali, abaghile ukuti inong’onelagha amasyu aghakusoka agha unsololi Yesaya akasiwe ukuti ababule abandu aba bansusyagha Yehova, aghakuti: “Muyobeghe syosa isi mukulonda ukuyoba. Loli syosa sisakuyagha sya itolo, papo Kyala yo ali kulubafu lwitu.” (Yes. 8:10) Pauli asimenye ukuti Kyala ikuya pakuntula kangi isi sibaghile ukuti syalinkasisye pandamyo isi ayagha pakwaghana nasyo nkyeni.

12. Ngimba Yuliasi ambombelagha bulebule ifindu Pauli, kangi Pauli abaghile ukuti asyaghenie isyafiki?

¹² Mu 58 C.E., Pauli alyandile ubulendo bwake ubwakubuka ku kisu kya Itali. Pakuya mpinyiwa,  Pauli abikiwe mmaboko gha Nkulumba wa basilikali ba ku Roma ingamu yake Yuliasi. Ukufuma pakabalilo kala, Yuliasi alyandile ukumbombela kanunu ifindu Pauli. Ngimba abombile bulebule ubudindo bwake? Isiku ilyakukongapo bo bafikile pakiloboko, “Yuliasi alinkuya nikisa kwa Pauli, alinkumwitikisya ukubuka kubamanyani bake.” Ukufuma apo, Yuliasi alimpokile kangi Pauli. Bulebule? Abasilikali balondagha ukubaghogha abapinyiwa bosa aba bali mungalaba loli Yuliasi abakanisye. Nongwa yafiki? Umwene “alondagha ukumpoka Pauli.” Pauli abaghile ukuti asyaghenie ukuti Yehova ikuntula ukwendela mu nkulumba wa basilikali uyu ali nikisa ukuti antule nukumfighilila.—Imbo. 27:1-3, 42-44.

13. Ngimba Yehova abaghile ukubombela bulebule abandu aba bali nubudindo?

¹³ Ngimba butuli buliku ubu tukwambilila? Linga ikulonda ukufwanisya ubwighane bwake, Yehova abaghile ukubombela amaka ghake gha mbepo mwikemo ukubapangisya abandu aba bali nubudindo ukuti babombe isi ikulonda. Umwalafyale Solomoni alembile, atile: ‘Yehova ikusilongosya inyinong’ono sya mwalafyale bo mumo ikusilongokesya isoko kosa kuno ighanile.’ (Mbu. 21:1) Ngimba amasyu gha mbupingamu agha ghikusanusya isyafiki? Abandu babaghile ukukumba unkolofwa nukughalongosyela amisi kuno bikulonda ukuti ghabukeghe. Mwakufwana itolo, Yehova abaghile ukubombela mbepo wake mwikemo ukubapangisya abalaghili ukubomba ifindu fimo ukuti ubwighane bwake bufwanisiwe. Linga isi sibombiwe, abalaghili ba boma bikulongosiwa ukusala ifyakubomba ifi fikubatula ababombi ba Kyala.—Fwanikisya na Ezra 7:21, 25, 26.

14. Ukufwana na Imbombo Sya Batumiwa 12:5, ngimba bo banani aba tukulondiwa ukubiputila?

¹⁴ Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki? Tukulondiwa “ukubiputila abanyafyale bosa na aba bali pabukulumba” ukuti basale kanunu ifyakubomba ifi fikukolelana nukufumusya nubumi bwitu bwa Bukristu. (1 Tim. 2:1, 2; Nehe. 1:11) Mwakufwana itolo na Bakristu bakunyuma, nanuswe tukwiputa kwa Kyala ukufuma pasi pandumbula ukuti abatule abakamu na balumbu bitu aba bali mujele. (Belenga Imbombo Sya Batumiwa 12:5; Hib. 13:3) Mwakongelelapo, tubaghile ukubiputila abalindilili ba ku jele aba bikubalindilila abakamu na balumbu bitu. Tubaghile ukunsuma Yehova ukuti abike aminong’ono amanunu mu bandu aba ukuti babombe ifindu bo Yuliasi nukubabombela ‘mwakisa’ Abakristu abinitu aba bapinyiwe.—Imbo. 27:3.

15-16. Ngimba Yehova alintulile bulebule Pauli ukwendela mwa Aristarki na Luka?

¹⁵ Ngimba butuli buliku ubu Pauli alyambilile? Pakabalilo aka abukagha ku Roma, Pauli alyambilile kangi ubutuli ubwakufuma kwa Yehova ukwendela mu Bakristu abinake. Isagha tukete ififwanikisyo fimo.

¹⁶ Abakristu babili, Aristarki na Luka, balinong’wine isyakwenda na Pauli ukubuka ku Roma. * Abene baliyipile ukubika ubumi bwabo pangozi, ukuti babuke na Pauli nalinga Ibaibolo litikuyobapo ukuti Yesu abasimikisyile ukuti bikuya pakufika ku Roma. Ukufuma pabulendo ubu, abene basyaghenie ukuti ubumi bwabo bwali pangozi. Bo Aristarki na Luka bakwelile ingalaba ukubuka ku Kaisari, Pauli aliputile kwa Yehova ukufuma pasi pandumbula, ukundaghisya panongwa yabutuli ubu alyambilile ukwendela mu Bakristu babili abakifu aba.—Imbo. 27:1, 2, 20-25.

17. Ngimba Yehova alintulile bulebule Pauli ukwendela mu Bakristu abinake?

¹⁷ Utubalilo twingi, abakamu na balumbu bantulagha Pauli linga ali pabulendo. Mwakifwanikisyo, bo bafikile nkaya ka Sidoni, Yuliasi alinkumwitikisya Pauli “ukubuka kubamanyani bake nukuti bakampayisyeghe ifyakulya.” Kangi ukufuma apo, bo bafikile nkaya ka Putioli, Pauli na binake “balinkubagha Abakristu bamo abene balinkubasuma ukuti bikale nabo amasiku mahano na mabili (7).” Pakabalilo aka Abakristu ba kumalo agha bampwelelelagha Pauli na binake, kisita kukayika Pauli yope ababulagha inkhani isyakuhobosya isi syabakasyagha fiyo. (Fwanikisya na Imbo. 15:2, 3.) Ukufuma pabulendo ubwakukasya ubu, Pauli nabinake balyandile kangi ubulendo.—Imbo. 27:3; 28:13, 14.

18. Ngimba findu fiki ifi fyalimpangisye Pauli ukuti anndaghisye Yehova nukunangisya ubukifu?

¹⁸ Bo Pauli ali pipi ukufika ku Roma, abaghile ukuti akumbukagha isi abalembile Abakristu ba ku Roma kunyuma ifyinja fitatu ifi fyakindilepo ukuti: “Nanyonywagha ifyinja fi fingi ukwisa kumyinu.” (Rom. 15:23) Loli umwene  akasubilagha ukuti ikwakufika bo mpinyiwa. Umwene akasiwe fiyo bo ababwene abakamu na balumbu aba ku Roma bimile panjila bikungulila ukuti bamwambilile. “Umwene Pauli bo ababwene, alinkuwa ulupi kwa Kyala, alinkwenda nukwikasya itolo.” (Imbo. 28:15) Pauli alindaghisye Kyala panongwa yakuti abaghile abakamu nabalumbu. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti Pauli aketile kangi ukuti Yehova alintulile ukwendela mu Bakristu abinake.

19. Ukufwana na 1 Peteri 4:10, ngimba Yehova abaghile ukutubombela bulebule ukuti tubatule aba bikulondiwa ubutuli?

¹⁹ Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki? Ngimba mummenye unkamu pamo umulumbu yumo nkipanga kyinu uyu ikutamiwa naminong’ono panongwa ya bubine pamo indamyo iyingi? Pamo unkamu wake afwile. Linga tukummanya aliwesa uyu ikulondiwa ubutuli, tubaghile ukusuma kwa Yehova ukuti atutule ukuti tuyobe pamo tumbombele simo mwakisa na mwalughano. Isi tukuyoba nukubomba sibaghile ukuya syakukasya ku bakamu na balumbu bitu. (Belenga 1 Peteri 4:10.) * Linga tukubatula babaghile ukuketa ukuti isi Yehova afingile isyakuti, “Ndisakukulekagha kangi ndisakukutaghagha,” syabwanaloli. Isi sibaghile ukutupangisya ukuya balusekelo fiyo.

20. Nongwa yafiki tubaghile ukuyoba nulusubilo losa ukuti: ‘Yehova yo ntuli wangu’?

²⁰ Mwakufwana itolo na Pauli na binake, nanuswe tubaghile ukwaghana nindamyo. Kangi tusimenye ukuti tubaghile ukuya bakifu panongwa yakuti Yehova ali nanuswe. Umwene ikututula ukwendela mwa Yesu na bandumi. Linga ikulonda ukufwanisya ubwighane bwake, Yehova abaghile ukututula ukwendela mu bandu aba bali nubudindo. Kangi pandamyo isi aliwesa ikwaghana nasyo, Yehova ikubombela mbepo wake mwikemo ukubakasya abakamu na balumbu ukuti batutule. Mwakufwana itolo na Pauli, nanuswe tuli nikifukwa ikinunu ikyakuyoba nulusubilo losa ukuti: ‘Yehova yo ntuli wangu; Ndisakutilagha nafimo. Umundu abaghile ukumbombela isyafiki?’—Hib. 13:6.