1-2. Ngimba fifukwa filiku ifinunu ifi tukulondiwa ukunangisania ikisa?

TULI nififukwa ifinunu ifyakunangisania ikisa. Ngimba ififukwa fimo fyo filiku? Keta muno amasyu gha mu Baibolo ghabaghile ukututulila ukwamula ilalusyo ili, agha ghikuti: “Ubwanaloli nubusubiliwa fyo fingasokangamo myako. . . . Bunobuno lelo wisakulyaghagha ilipyana nu bununu kwa Kyala na ku bandu.” “Umoyo wa mundu ghukugheliwa pene apa linga ali nipyana.’ ‘Uyu ikughela ukwiyula ukuya mundu nnunu walughano nuwa kisa yo ikubwagha ubumi ubugholofu.”​—Mbu. 3:3, 4; 11:17; 21:21.

² Amasyu agha ghikuyoba ififukwa fitatu ifi tukulondiwa ukunangisyila ikisa. Ikyakwanda, linga tukunangisya ikisa tukuya bakulondiwa fiyo kwa Kyala. Ikyabubili, linga tukunangisya ikisa, tukusayiwa fiyo. Mwakifwanikisyo, ubumanyani bwitu bukukindilila ukuya bwamaka na bangi. Ikyabutatu, linga tukunangisya ikisa twisakwambilila ifindu ifinunu nkyeni ukongelelapo ubumi bwa bwila na bwila. Ukuyoba ubwanaloli, tuli nififukwa fingi ifya kupilikila amasyu gha Yehova aghakuti: ‘Uyu na uyu ambombeleghe umwinake isya lughano nisya kisa.’—Zeka. 7:9.

3. Ngimba malalusyo ghaliku agha tukuya pakuyobesania?

³ Mu nkhani iyi, tukuya pakubagha aba ansala ba malalusyo 4. Ngimba bo banani aba tukulondiwa ukubanangisya ikisa? Ngimba tukumanyilako isyafiki mu buku lya Ruti pa nkhani iyakunangisya ikisa? Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ikisa amasiku agha? Ngimba aba bikunangisya ikisa bikusayiwa bulebule?

4. Ngimba tubaghile ukunkonga bulebule Yehova pa nkhani iyakunangisya ikisa? (Marko 10:29, 30)

⁴ Bo muno twamanyilile mu nkhani iyi yakindagha, Yehova ikunangisya ulughano ulusubiliwa ku bene aba banganile nukumbombela. (Dan. 9:4) Tukulondiwa “ukunkonga Kyala bo abana abaghaniwa.” (Ef. 5:1) Yonongwa yake tukulondiwa ukuya nikisa ku bakamu na balumbu bitu nkipanga.—Belenga Marko 10:29, 30.

5-6. Ngimba ilisyu lyakuti “ukusubiliwa” libaghile ukusanusya isyafiki?

⁵ Mubaghile ukwitikisya ukuti linga tukupilikisya kanunu isi ikisa kikusanusya, tukuya pakufwanisya ukunangisya ikisa ku bakamu na balumbu bitu. Ukuti tupilikisye kanunu isi ikisa kikusanusya, isagha tukete muno abandu bikubombela amasyu aghakuti ukusubiliwa. Inong’onela ikifwanikisyo iki.

 ⁶ Amasiku agha, tubaghile ukundingania umundu unsubiliwa uyu abombile pa kampani kwa fyinja fingi. Loli kwa fyinja fyosa ifi abombile pa kampani, umwene akaghanamo nabene nayo. Utubalilo tosa umwene akabaghila ukukolelana nindaghilo isi abene kampani babaghile ukubika. Atikulonda ukuti abombeghe pa kampani loli ikuhoboka panongwa yakuti ikwambilila indalama nyingi. Umwene abaghile ukukindilila ukubomba ukufika apa isakulekela pamo ukufika apa isakuyagha imbombo ku bungi.

7-8. (a) Ngimba findu fiki ifi fikumpangisya umundu ukuti anangisyeghe ikisa? (b) Nongwa yafiki tukulondiwa ukumanyila ifundo isi sikwaghiwa mu buku lya Ruti?

⁷ Ukukindana uku kulipo pakati pa ukusubiliwa ni kisa uku tuyobesenie mu  palagilafu 6 fyo ifi umundu ikubomba. Nongwa yafiki ababombi ba Kyala banangisyagha ikisa nkabalilo ka kunyuma? Bosa aba banangisyagha ikisa, babombagha bo ulu panongwa yakuti syo bahobokagha ukubomba. Inong’onela ikifwanikisyo kya Davidi. Umwene alinangisye ikisa ummanyani wake Yonatani nalinga ukuti tata wa Yonatani alondagha ukungogha Davidi. Bo ifyinja fikindilepo ukufuma apa Yonatani afwile, Davidi akindilile ukunnangisya ikisa umwana wa Yonatani Mefibosheti.​—1 Samu. 20:9, 14, 15; 2 Samu. 4:4; 8:15; 9:1, 6, 7.

⁸ Tubaghile ukumanyila nyingi pa nkhani iyakunangisya ikisa mwakwinong’onela inkhani iya mu Baibolo iyi yikwaghiwa mu buku lya Ruti. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki isyakufwana nikisa ukufuma ku bandu aba bikuyobiwa mu buku ili? Ngimba tubaghile ukukonga bulebule ifundo isi nkipanga kyitu? *

9. Nongwa yafiki Naomi inong’onagha ukuti Yehova alimbikile mbutolwe?

⁹ Mu buku lya Ruti, tukubelenga inkhani iyakufwana na Naomi, unkamwana wake Ruti kangi na Boazi umundu uyu antilagha Kyala uyu ali nkamu wa ndume wa Naomi. Bo injala yiwile mu Israeli, Naomi, undume wake, na banake abanyambala babili babukile ku Moabu. Bo bali kula, undume wa Naomi afwile. Abanake abanyambala babili balyeghile abakikulu, kangi bope bafwile. (Ruti 1:3-5; 2:1) Isi syalimpangisye Naomi ukuwa amaka. Umwene ali nikitima fiyo kangi inong’onagha ukuti Yehova ali kubutali  nawe. Keta isi ayobile isyakufwana na Kyala, umwene atile: “Ikiboko kyake kisito pamyangu. ‘Namanga Yehova Kyala alinyilikisye nifyakubaba ifisito fiyo.’ Kangi atile: “Buno Yehova umwenemaka ghosa anyingisye mbutolwe nukumbika mbukamandaniwa.”​—Ruti 1:13, 20, 21.

10. Ngimba Yehova alipilike bulebule na isi Naomi ayobile kangi alimbombile isyafiki?

¹⁰ Ngimba Yehova alipilike bulebule na isi Naomi ayobile? Umwene akalinkalalile. M’malo mwake akindilile ukuntula nu kunnangisya ikisa. Yehova ikumanya ukuti “linga umundu wamahala ikunsyoba yumo ikuya bo yu mundu unkonyofu.” (Ndumbi. 7:7) Naomi alondiwagha ubutuli ukuti amanye ukuti Yehova akandeka. Ngimba Yehova alintulile bulebule? (1 Samu. 2:8) Umwene alintumile Ruti ukuti akantule Naomi. Mwalughano, Ruti alinnangisye ikisa Naomi nu kuntula ukuti angawagha amaka kangi nu kumanya ukuti Yehova anganile. Ngimba tukumanyilako isyafiki kwa Ruti?

11. Nongwa yafiki abakamu na balumbu aba bali nindumbula ya kisa bikubatula bosa aba baghene ni ndamyo?

¹¹ Ikisa kikutupangisya ukubatula aba baghene ni ndamyo. Bo muno Ruti abombile kwa Naomi, abakamu na balumbu aba bali ni kisa bikubatula bosa aba baghene ni ndamyo nkipanga. Abene babaghanile abakamu na balumbu kangi bikwiyipa fiyo ukubomba syosa isi babaghile ukufwanisya ukuti babatule. (Mbu. 12:25; 24:10) Untumiwa Pauli ikutukasya ukuti: “Mubakasyeghe aba indumbula syabo siyetile, mubatuleghe abonywa, kangi mufiseghe ilyoyo kuli bosa.”​—1 Tes. 5:14.

12. Ngimba njila yiliku inunu iyi tubaghile ukubombela ukuti tubatule aba baghene ni ndamyo?

¹² Injila inunu fiyo iyi tubaghile ukubombela ukuti tubatule abakamu pamo abalumbu aba baghene ni ndamyo, ko kubapilikisya kanunu nu kubanangisya ukuti tubaghanile. Yehova ikundaghisya fiyo isi tukubomba pakubatula ababombi bake. (Sal. 41:1) Pa Isya Mbupingamu 19:17 pikuti: “Uyu linga ikubabombela abalondo isya ipyana yo ikufwana ikumpa Yehova, umwene Yehova yo isakumbukisyagha pa mbombo syake.”

13. Ngimba Ruti akindene bulebule na Oripa, kangi ngimba Ruti anangisye bulebule ulughano lwanaloli? (Keta ikithuzi kya pakikope.)

¹³ Tukupilikisya kanunu isi ikisa kikusanusya linga tukwinong’onela isi syabombiwe kwa Naomi bo undume wake na banake babili bafwile. Bo Naomi asyaghenie ukuti “Yehova abaketile nikisa abandu abakikolo kyake, abapele imboto iya fyakulya” alinkughomokela kukaya kake. (Ruti 1:6) Bosa abakamwana bake balinkubuka nawe. Bo bali mu njila, Naomi ababulile amabulendo matatu abakikulu aba ukuti baghomokele  ku Moabu. Ngimba findu fiki fyabombiwe? Tukubelenga ukuti: “Oripa alinkulaghana nawe unna wa ndume nukughomokela kumyabo. Loli Ruti alinkumumilila unna wandume.” (Ruti 1:7-14) Oripa abombile isi Naomi alimbulile nu kughomokela ku Moabu. Loli Ruti, abombile nyingi ukukinda isi Naomi alimbulile. Umwene yope ali nubwabuke ubwakughomokela ku Moabu loli panongwa ya lughano lwake ulusubiliwa, asalile ukwikala na Naomi. (Ruti 1:16, 17) Ruti alimumilile Naomi, panongwa ya lughano ulu alinalo. Isi Ruti abombile syanangisye ukuti ali nulughano lwanaloli. Ngimba tukumanyilako isyafiki pa isi Ruti abombile?

14. (a) Ngimba abakamu na balumbu bingi bikunkonga bulebule Ruti? (b) Ukufwana na Bahiburi 13:16, ngimba tubaghile ukunhobosya bulebule Kyala?

¹⁴ Linga tuli ni kisa tukwiyipa pakubatula abangi. Amasiku agha, abakamu na balumbu bingi bikunangisya ikisa ku Bakristu abinabo nalinga ukuti bakabamanya. Mwakifwanikisyo, linga bapilike ukuti ingozi sya kipeliwa sibombiwe ku malo ghamo, mwanakalinga abene bikubatula. Linga yumo nkipanga aghene ni ndamyo ya ndalama, mwanakalinga bikughelaghela ukuntula. Mwakufwana itolo na Bakristu ba ku Makedonia, abene bikwiyipa mwakubatula abangi. Abene bikubika ifi bali nafyo nindumbula yosa. (2 Kor. 8:3) Yehova ikuhoboka fiyo linga bikunangisya ikisa bo iki.​—Belenga Bahiburi 13:16.

15-16. Ngimba Ruti anangisye bulebule ukuti alondagha ukuntula Naomi?

¹⁵ Tubaghile ukumanyilako nyingi mwakuketa muno Ruti alintulile Naomi. Isagha tuyobesanie fimo.

¹⁶ Tukindilileghe ukubatula abangi. Bo Ruti amumilile unkamwana wake ukuti abuke nawe ku Yuda, Naomi akanagha. Loli Ruti akawile amaka. Ngimba findu fiki fyakongilepo? “Lelo bo Naomi aketile ukuti Ruti ipele wesa itolo ukubuka nawe, alinkusita nukuyobapo nasimo isingi.”—Ruti 1:15-18.

17. Ngimba findu fiki fikuya pakututula ukuti tungawagha amaka mwanakalinga?

¹⁷ Isi tukumanyilako: Tukulondiwa ukuya bololo ukuti tubatule aba baghene ni ndamyo, loli tutikulondiwa ukuwa amaka. Lumo umulumbu uyu ikulondiwa ubutuli pabwandilo umwene abaghile ukukana. * Loli ikisa kibaghile ukutupangisya ukuti tuntule. (Gal. 6:2) Tuli nulusubilo losa ukuti ikuya pakwitikisya ubutuli ubu tukulonda ukumpa.

18. Ngimba findu fiki fyayagha pakumpangisya Ruti ukukalala?

¹⁸ Tungakalalagha. Bo Naomi na Ruti bafikile ku Betelehemu, Naomi alyaghene na bapalamani bake aba abalekile. Umwene ababulile ukuti: “Lula mbukeghe nali nafyo fingi, loli lilino Yehova angomolile kuno kukaya ne nsalabala itolo.” (Ruti 1:21) Inong’onela muno Ruti abaghile ukuti alipilikile bo apilike amasyu agha kwa Naomi. Ruti abombile syosa isi abaghile ukufwanisya ukuti antule Naomi. Ruti alilagha nawe, ansubisyagha kangi ayagha nawe akabalilo kosa. Nalinga ukuti abombile syosa isi loli Naomi atile: “Yehova angomolile kuno kukaya ne nsalabala itolo.” Namasyu agha, Naomi akandaghisyagha ubutuli bwa Ruti, uyu utubalilo tosa antulagha. Isi sibaghile ukuti syambabagha fiyo Ruti. Loli umwene akindilile ukwikala na Naomi.

19. Ngimba findu fiki fikuya pakututula ukukindilila ukuntula uyu aghene ni ndamyo?

 ¹⁹ Isi tukumanyilako: Amasiku agha umulumbu uyu aghene ni ndamyo abaghile ukuyoba amasyu agha ghabaghile ukutubaba nalinga ukuti tuntulile. Loli tukughelaghela ukuti tungakalalagha. Tukukindilila ukuntula kangi tukunsuma Yehova ukuti atutule muno tubaghile ukunsubisyila.—Mbu. 17:17.

20. Ngimba findu fiki fyalintulile Ruti ukuti akindilile ukuntula Naomi?

²⁰ Tunkasyeghe uyu aghene ni ndamyo. Ruti anangisye ikisa kwa Naomi, loli yope alondiwagha ukukasiwa. Yonongwa yake Yehova alintumile Boazi ukuti akankasye. Boazi alimbulile Ruti atile: “Umwene Yehova Kyala wa Israeli yuyo wisile pakuponako kusi ku mapiko ghake, yo akusayeghe, akubukisye ikisa kyake pa mbombo ingulumba iyi ubombile.” Amasyu agha ghalinkasisye fiyo Ruti. Ruti alimwamwile Boazi ukuti: “Unsangalwisye une uyobile mbununu naloli kuli ne mundu wako.” (Ruti 2:12, 13) Boazi alinkasisye fiyo Ruti kangi isi syalintulile Ruti ukuti angawagha amaka.

21. Ukufwana na Yesaya 32:1, 2, ngimba abakulumba bikubomba isyafiki?

²¹ Isi tukumanyilako: Bosa aba bikunangisya ikisa mwakubatula abangi, utubalilo tumo bope bikulondiwa ukukasiwa. Boazi alindaghisye fiyo Ruti bo aketile isi ambombelagha Naomi. Amasiku agha, abakulumba bope bikubandaghisya abakamu na balumbu nkipanga linga bikuketa muno bikubatulila abangi. Isi sikubakasya fiyo abakamu na balumbu.​—Belenga Yesaya 32:1, 2.

22-23. Ngimba Naomi achenjile bulebule aminong’ono ghake, kangi nongwa yafiki? (Salimo 136:23, 26)

²² Bo akabalilo kakindilepo, Boazi alimpele ifyakulya Ruti na Naomi. (Ruti 2:14-18)  Ngimba Naomi abombile isyafiki bo Boazi abapele ifyakulya? Naomi atile: ‘Yehova Kyala ansayeghe umundu uyu namanga ilipyana lyake likabataghamo siku abumi na bafwe.’ (Ruti 2:20a) Naomi achenjile fiyo muno inong’onelagha. Pabwandilo umwene ilumbusyagha ukuti: “Yehova . . . anyingisye mbutolwe,” loli lino ikuyoba mwalusekelo ukuti: ‘Ilipyana lya Yehova . . . likabataghamo’ abandu bake. Ngimba findu fiki fyalimpangisye Naomi ukuti achenje aminong’ono ghake?

²³ Pabumalilo Naomi asyaghenie ukuti Yehova akandeka. Yehova alintulile Naomi ukwendela mwa Ruti pabulendo ubwakubuka ku Yuda. (Ruti 1:16) Naomi aketile kangi muno Yehova alintulile ukwendela mwa Boazi ukuti abatule bosa umwene na Ruti. (Ruti 2:19, 20b) Naomi aketile ukuti ‘Yehova akandeka. Umwene alinawe akabalilo kosa.’ (Belenga Salimo 136:23, 26.) Ukuyoba ubwanaloli Naomi andaghisye fiyo bo ikuketa Ruti na Boazi bikukindilila ukuntula. Kangi Ruti na Baozi bahobwike fiyo bo bikuketa ukuti Naomi andile kangi ukuya walusekelo nu kukindilila ukumbombela Yehova.

24. Nongwa yafiki tukulondiwa ukukindilila ukunangisya ikisa ku Bakristu abinitu?

²⁴ Ngimba tumanyile isyafiki mu buku lya Ruti pa nkhani iyakunangisya ikisa? Ikisa kikutupangisya ukuti tungakatalagha ukubatula abakamu na balumbu aba baghene ni ndamyo. Kikutupangisya kangi ukuti twiyipeghe fiyo pakubatula abene. Abakulumba bikulondiwa ukubakasya bosa aba bikunangisya ikisa mwakubatula abangi. Linga tukuketa bosa aba baghene ni ndamyo bandile kangi ukukasiwa mwambepo, tukuhoboka fiyo. (Imbo. 20:35) Nongwa yafiki tukukindilila ukunangisya ikisa ku bangi? Panongwa yakuti tukunkonga nukunhobosya Yehova uyu “iswile nikibabilisi.”​—Kuso. 34:6: Sal. 33:22.