Napapiliwe ku Netherlands mu 1948. Ikyinja ikyakwanda, imbumba yitu yasamile ku São Paulo, Brazil. Utubalilo tosa abapapi bangu babukagha ku tchalichi kangi pakuya mbumba akabalilo kosa twabelengagha pampene Ibaibolo linga tulile ifyakulya fya namayolo. Mu 1959, twasokileko ku Brazil nu kusamila ku United States, kangi twikalagha ku tawuni ya Massachusetts.

Tata iyulagha fiyo ukubomba imbombo ukuti ayipweleleleghe imbumba yitu. Umwene abombagha ibizinesi m’malo aghakukindanakindana, ukutendekesya imisebo kangi na ku kampani iya ndege. Aliwesa mu mbumba yitu ahobwike bo andile imbombo iya ku kampani iya ndege panongwa yakuti twayagha pakwenda m’malo ghakukindanakindana.

Utubalilo twingi linga nili ku sukulu, nilalusyagha ukuti, ‘Ngimba linga ngulile nisakubombagha isyafiki?’ Abinangu bamo basalile ukubuka ku yunivesite bamo basalile ukubuka ku busilikali. Loli une ngalondagha ukwisakwingila ubusilikali panongwa yakuti ndikuhoboka ukususania pamo ukulwa na bandu. Nasalile ukubuka ku yunivesite ukuti ningisakwingilagha ubusilikali. Loli ikindu ikyakulondiwa fiyo kyo kyakuti nalondagha ukubatula abandu panongwa yakuti  ninong’onagha ukuti sibaghile ukundula ukuti niye nu bumi ubwa lusekelo.

Bo nili ku yunivesite, nalondagha ukumanyila isya kuchenja kwa findu ifya bumi panongwa yakuti nalondagha ukumanya nyingi isyakufwana ni fya bumi. Twamanyilagha ukuti ifindu ifya bumi fyachenjile kangi abamanyisi balondagha ukuti tusubileghe ukuti ifundo iyi yabwanaloli. Loli une naketagha ukuti ifundo simo sikapilikiwagha kanunu loli nasisubilagha itolo nalinga ukuti ngalinabo ubuketi.

Mu kilasi ili namanyilagha, bakatumanyisyagha ifundo inunu. M’malo mwake, batumanyisyagha ukubomba kilikyosa iki tukulonda ukuti tubombeghe kanunu ku yunivesite. Nahobokagha fiyo linga nili nabinangu ku mapate kangi linga ngunwa unkota uwakusyutisya ubongo, loli ngakindilile ukuya walusekelo. Nilalusyagha ukuti, ‘Ngimba ubu bo bumi bwa lusekelo?’

Bo akabalilo kakindilepo, nasamile ku tawuni ya Boston kangi nalyandile ukubuka ku yunivesite iya ku tawuni iyi. Ukuti nsyaghe indalama isyakulipila ku sukulu, nabombagha imbombo paholide kangi bo nili kumbombo nalyaghene na yumo uwa Baketi ba Yehova akakwanda. Umwene alimbulile isya busololi ubwakuyoba isya tubalilo “tuhano na tubili” (7) ubu bukwaghiwa pa Danieli chaputala 4 kangi alingenie ukuti tukwikala m’masiku ghabumalikisyo. (Dan. 4:13-17) Mwanakalinga nasyaghenie ukuti linga nguya pakukindilila ukuyobesania nawe isyakufwana ni Baibolo nukwanda ukulisubila, nguya pakuchenja muno ngubombela ifindu pa bumi bwangu. Yonongwa yake nabombile kilikyosa ukuti ningaghanagha nawe kangi.

Bo nili ku yunivesite, nalyandile ukumanyila ifimanyilo ifingi ifi fyayagha pakundula ukuti ngabatuleghe abandu ku South America. Ninong’onagha ukuti ukubatula abangi kukuya pakundula ukuya walusekelo. Loli nasyaghenie ukuti ukubomba isi kukabaghila ukumba ulusekelo. Kangi nawile amaka nu kuleka ukubuka kangi ku yunivesite.

Mu Meyi 1970, nasamile ku tawuni ya Amsterdam, ku Netherlands ukuti ngabombeghe imbombo iyakufwana itolo na iyi abombagha tata wangu ku malo aghakwimilako indege. Panongwa ya mbombo iyi, nendagha fiyo bo ukubuka ku fyisu fya ku Africa, ku America, ku Europe, na ku Asia. Loli nasyaghenie ukuti mfisu fyosa ifi nalyendile abandu baghanagha ni ndamyo kangi akalipo uyu abaghile ukufwanisya ukusimasya. Nalondagha ukufwanisya ikindu kimo ikyakulondiwa pa bumi bwangu. Yonongwa yake nalinong’wine isyakughomokela kangi ku United States ukuti ngamanyileghe kangi ku yunivesite ya ku Boston.

Bo nili ku sukulu, nasyaghenie ukuti ifimanyilo fya ku yunivesite fitikundula ukubagha aba ansala ba malalusyo aghakuyoba isya bumi. Ngasimenye isi nalondiwagha ukubomba yonongwa yake nasumile ubulongosi ku m’manyisi wangu uyu amanyisyagha pa yunivesite. Naswighile fiyo bo andalusisye ukuti: “Nongwa yafiki kukindilila ukumanyila? Kulondiwa ukuleka lino ukumanyila ifimanyilo fya ku yunivesite.” Unkamu Witholt ahobwike fiyo nubulongosi ubu. Yonongwa yake alekile ifimanyilo fya ku yunivesite.

Panongwa yakuti naketagha ukuti ubumi bwangu bukaya bwalusekelo, nalinong’wine isyakwingila akagulu ka bandu aba bakakolelanagha ninyiho simo isya nkaya kangi balondagha ukukasya ulughano nulutengano. Une na binangu twalyendile ukufuma ku  United States ukwakufika ku Acapulco, Mexico. Twikalagha na bandu aba bakakolelanagha ni ndaghilo simo isya nkaya kangi babonekagha ukuti batikwaghana ni ndamyo. Loli mwanakalinga, nasyaghenie ukuti batikwikala ubumi bwa lusekelo. M’malo mwake, naketile ukuti bingi mwa bandu aba bakali nutuyilo utununu kangi bakali basubiliwa.

Pakabalilo kala, nalyandile kangi ukwinong’onela isi nalondagha ukwisakubomba pakabalilo aka nali mwana. Nalondagha ukwenda pa sumbi, komma ukukwela itolo loli ukuya wakwendesya iboti. Loli ukuti mfwanisye isi, nalondiwagha ukuya ni boti lyangu. Umwinangu yumo uyu ingamu yake yo Tom yope alondagha ukubomba isyakufwana itolo, yonongwa yake twalinong’wine ukuti twendeleghe pampene mwiboti ukubuka ku malo aghakukindanakindana. Nalondagha ukwakwikala ku kilwa ikinunu fiyo ukuti ninginong’onelagha kangi isya ndaghilo sya nkaya.

Une na Tom twabukile ku Arenys de Mar, kubupipi na Barcelona, Spain. Bo tuli kula, twalyulile iboti ilya mafiti 31 (9.4 m) ili ingamu yake bikuti Llygra. Twalyandile ukutendekesya iboti inandi ili ukuti twendeghe kanunu pa sumbi. Panongwa yakuti tukabopelagha ukuti tukafike kuno twabukagha, twasosisyemo injini ukuti tuye na malo mingi aghakusungilamo amisi aghakunwa. Ukuti twimisye kanunu iboti pafiloboko ifinandi, twabombelagha ingafi sibili isi syali amafiti 16 (5 m). Pabumalilo twalyandile ubulendo ubwakubuka ku Seychelles, ku Indian Ocean. Twalondagha ukwenda ukwakufika kululu mu mbali mwa sumbi ku Africa kangi nu kusyungutila ku Cape of Good Hope, South Africa. Twabombelagha indondwa, amapu, amabuku nifibombelo ifipepe ukuti fitutule ukwakufika ku malo aghakulondiwa. Naswighile fiyo ukuketa ukuti twafwanisye ukufika ku malo agha twabukagha.

Mwanakalinga, twasyaghenie ukuti iboti lyitu ikulu likali kanunu ukuti twendeleghe pa sumbi. Panongwa yakuti lyadobwike, amisi aghakufwana amalita 22 ghingilagha nkati kwa awala yiliyosa. Bo muno njobile pabwandilo, pakabalilo ka mbelo uwamaka ughu, nalyandile ukutila kangi naliputile, nukufinga kwa Kyala ukuti linga tuponile, nguya pakughelaghela ukuti nummanye kanunu. Umbelo uwamaka ughu walekile, kangi nafwanisye isi nafingile kwa Kyala.

Nalyandile ukubelenga Ibaibolo bo tuli pa sumbi. Inong’onela muno syayilile syakuhobosya ukwikala mwiboti ili lyali kubutali na sumbi wa Mediterranean kangi ifi naketagha syali iniswi isya luko ulwakukindanakindana isi syanyelagha mmwanya. Pakilo, naswighile fiyo ukuketa indondwa nyingi kangi nali nulusubilo losa ukuti Kyala aliko uyu ikubinong’onela abandu.

Bo abasabata bakindilepo bo tuli pa sumbi, twafikile apa isitima sikwima ku Alicante, Spain, kuno twalimike iboti lyitu ili twalondagha ukulisya ukuti tule ilingi inunu. Kukali kupepe ukuti tumwaghe umundu uwakuti ule iboti ili panongwa yakuti lyali likulu, likali ni injini kangi lyadobwike. Loli pakabalilo aka nahobokagha fiyo ukubelenga Ibaibolo.

Bo nandile ukubelenga Ibaibolo, nasyaghenie ukuti ibuku ili lili ni fundo isi sibaghile ukututula ukuya balusekelo pa bumi bwitu. Nakasiwe fiyo ukubelenga ifundo sya mu Baibolo isyakufwana nutuyilo utununu kangi naketile ukuti abandu bingi ukongelelapo une tukwiketa ukuti tuli Bakristu loli tutikukonga ifundo sya mu Baibolo.

Nakindilile ukukonga ifundo sya mu Baibolo ukuti njenje pa bumi bwangu kangi nalekile ukubombela imikota iyakusyutisya ubongo. Ninong’onagha  ukuti balipo abandu bamo aba bikukonga ifundo sya mu Baibolo kangi nalondagha ukwaghana nabo. Naliputile kwa Kyala akabubili ukuti andule ukubagha abandu aba.

Kumyangu, naketagha ukuti kwakulondiwa fiyo ukufufuza itchalichi lililyosa ukuti mmanye ili lya bwanaloli. Bo ngwenda mu tawuni ya Alicante, naghabwene amatchalichi mingi. Loli panongwa yakuti amatchalichi mingi ghali nififwani, namenye ukuti ghakabaghila ukuya matchalichi gha bwanaloli.

Pisiku lya sabata pamusi, nakwelile pakyamba naketagha amalo aghakwimilako isitima, nalyandile ukubelenga ilemba lya Yakobu 2:1-5, ili likutusoka ukuti tungabasalagha abandu panongwa yakuti bakabi pamo balondo. Bo ngughomokela kuno twabikile iboti, twalyendile pa malo agha abandu biputagha kangi nakibwene ikikwangwani iki balembile amasyu aghakuti: Inyumba ya Bunyafyale iya Baketi ba Yehova.

Nalinong’wine ukuti, ‘mbaghele abandu aba nukuketa muno bikuya pakubombela. Nalingile mu Nyumba ya Bunyafyale kisita kufwala isapato, nali nindefu nyingi kangi nafwele ijinzi. Uyu abambililagha abahesya alinangisye amalo aghakuti nikale pabupipi nunkikulu unkangale uyu mwakisa andulagha ukwighula Ibaibolo. Pabumalilo bwa ngomano, naswighile fiyo nulughano ulu abandu balinangisye bo bikumbonia. Unnyambala yumo alingolile ku nyumba yake ukuti tukayobesanie loli panongwa yakuti ngamalile ukubelenga Ibaibolo, nalimbulile ukuti, “Nguya pakubula linga nitendekisye.” Bo akabalilo kakindilepo, nalyandile ukwaghiwa pangomano syosa.

Bo abasabata bakindilepo, nabukile kunyumba ya nnyambala uyu alingolile kangi umwene alyamwile amalalusyo agha nalindalusisye aghakufwana ni Baibolo. Bo sabata yumo akindilepo, alimbele ikikwama iki kyaliswile nimyenda iminunu fiyo. Unnyambala uyu alimbulile ukuti umwene myenda uyu ali ku jele panongwa yakupilikila isi Ibaibolo likuyoba isyakuti tughananeghe kangi tungalwagha ubwite. (Yes. 2:4; Yoh. 13:34, 35) Naketile ukuti nsyaghile isi nalondagha nukumanya ukuti aba bo bandu aba bikupilikila ifundo sya mu Baibolo. Nachenjile ubwighane bwangu ubwakubuka mfilwa ifinunu nukwanda ukumanyila fiyo Ibaibolo. Yonongwa yake naghomokile ku Netherlands.

Pakindile amasiku 4 bo ngali ngwenda ukubuka mu tawuni ya Groningen, ku Netherlands. Bo mfikile kula, nalyandile ukulonda imbombo ukuti mfyagheghe ifindu pa bumi bwangu. Nalalusisye imbombo pa shopu yimo, balimbele ipepala ili lyali namalalusyo aghakukindanakindana kangi limo mwa malalusyo  agha lyali lyakufwana nitchalichi ili ngwiputa. Nalembile ukuti, “Baketi ba Yehova.” Bo bwana aketile isi nalembile, naketile ukuti umwene achenjile pamaso. Atile, “Nguya pakukolela.” Loli akalingolile.

Bo mfikile pa shopu iyingi, nalindalusisye bwana linga ikulonda ubutuli. Umwene alimbulile ukuti nunnangisye idipuloma na bakalata aba banangisyagha kuno nabombagha imbombo pakwanda. Nalimbulile ukuti natendekesyagha amaboti gha matabwa agha ghonangike. Nahobwike fiyo bo ambulile ukuti, “Ubaghile ukwanda ukubomba imbombo pamusi loli linga kuya pakukonga isi: Ndikulonda undwalile indamyo mu shopu yangu iyi panongwa yakuti nili yumo wa Baketi ba Yehova kangi ngukonga ifundo sya mu Baibolo.” Bo nunketile naswighile fiyo kangi natile, “Nanine nili yumo wa Baketi ba Yehova.” Panongwa yakuti nali ninywili kangi nindefu nyingi, umwene akayikile. Kangi atile, “Nguya pakwanda ukumanyisya Ibaibolo.” Nahobwike fiyo kangi nalitikisye ukumanyila. Yonongwa yake nasyaghenie isi syapangisye ukuti bwana uwakwanda atoliwe ukumbapo imbombo. Yehova alyamwile inyiputo syangu. (Sal. 37:4) Nabombile imbombo ku nkamu uyu kwa kyinja kimokyene. Pakabalilo aka umwene amanyila nanine Ibaibolo, bo akabalilo kakindilepo, nalyosiwe mu Januwale 1974.

Bo umwesi ghukindilepo, nalyandile ubupayiniya ubu bwalindulile ukuya walusekelo. Umwesi uwakukongapo, nabukile ku Amsterdam ku kagulu akapya akanjobelo ya Spanish. Nahobokagha fiyo ukumanyila na bandu Ibaibolo mu njobelo ya Spanish niya Portuguese. Mu Meyi 1975, nalyandile ubupayiniya ubwa padela.

Isiku limo, umulumbu yumo uyu ali mpayiniya wa padela uyu ingamu yake yo Ineke alisile ku ngomano ukuti atunangisye uyu amanyilagha nawe Ibaibolo ukuti abamanye abakamu na balumbu aba bayobagha injobelo ya Spanish. Une na Ineke twamanyene mwakulembelana abakalata, kangi twaketile ukuti tuli nubwighane ubwakufwana itolo. Twalyeghene mu 1976 nu kukindilila ukubomba ubupayiniya bwa padela ukufika mu 1982 bo batukolile ku sukulu ya Gilead iya kilasi nambala 73. Twaswighile kangi twali balusekelo fiyo bo batutumile ku East Africa, kuno twalimbombile Yehova kwa fyinja 5 ku Mombasa, Kenya. Mu 1987, batutumile ku Tanzania, kuno imbombo yitu iyakufumusya yakanisiwe. Twalikele kula ifyinja 26 bo tukali ukughomokela ku Kenya.

Ukubatula abandu bakwiyisya ukumanyila Ibaibolo kutupangisye ukuya balusekelo fiyo. Mwakifwanikisyo, ummanyili wangu uwakwanda uwa Baibolo ku Mombasa ali nnyambala uyu nalyaghene nawe bo ngufumusya. Bo numpele amagazini mabili, umwene atile, “Linga mmalile ukubelenga, mbombe isyafiki?” Sabata uwakukongapo twalyandile ukumanyila nawe Ibaibolo mwakubombela ibuku ilyakuti Mungathe Kukhala ndi Moyo Kosatha M’paradaiso pa Dziko Lapansi mu njobelo ya Kiswahili. Bo ikyinja kimo kikindilepo, umwene alyosiwe kangi alyandile ubupayiniya bwa kabalilo kosa. Ukufika lino, umwene nu nkasi wake babatulile abandu abakufwana 100 ukwiyipa kwa Yehova nu kosiwa.

Bo nsyaghenie isya bwighane ubwakuya nu bumi, nipilikagha bo umundu wa malonda uyu alondesyagha ulwambo kangi bo alwaghile akalondagha ukulutagha. (Mat. 13:45, 46) Niyipagha fiyo pakubatula abangi ukuti baye nubumi bwa lusekelo. Une nu nkasi wangu, tuketile ukuti Yehova ikubatula ababombi bake ukuya balusekelo.