Ngimba Musimenye?
Ngimba findu fiki fyabombiwe ku Ninive Nkabalilo ka Yona?
NKYINJA kya 670 B.C.E. ikisu kya Asiria kyali kyamaka fiyo pa kisu kyosa, “kyalaghilagha ukufuma kululu kwa Saiprasi ukufika kwitongo kwa Iran, kangi kwa fyinja kyalyandile ukulaghila kangi ikisu kya Egiputi,” bo muno yikuyobela iwebusayiti ya British Museum. Ninive, yali yo tawuni inywamu fiyo pa kisu. Itawuni iyi yali namalo mingi amanunu, inyumba sya bunyafyale inywamu namalo amanywamu aghakusungilako amabuku. Amalemba agha ghalembiwe pimato ku Ninive ghanangisyagha ukuti Umwalafyale Ashurbanipal, iyobagha mwene ukuti ‘mwalafyale wa kisu’ bo muno abanyafyale ba ku Asiria biyobelagha.” Pakabalilo ako, sikuboneka ukuti kikalipo ikisu iki kyabatolagha aba Asiria na ba Ninive.
Ikisu kya Maka ikya Asiria iki kyali kinywamu fiyo pa kisu kyosa pakabalilo ako
Loli bo ikisu kya Asiria kyandile ukuya namaka fiyo, unsololi wa Yehova Zefaniya ayobile ngani ukuti: “[Yehova] . . . isakubapyutagha aba nkisu kya Asiria, kangi nkaya ka Ninive abandu bisakusokamo nukukaleka akaya ukuya fisame, ukuya lungalangala ulusita misi naghamo.” Mwakongelelapo unsololi wa Yehova Nahumu ayobile ngani ukuti: “Pupagha ikyuma kya siliva nikya golide . . . Akaya ka Ninive kapalaghanike, abandu basokilemo kasyele fisame itolo . . . Bosa aba linga bakubwene uwe batisakukulonda kangi, bisakuyobagha ukuti, ‘Akaya ka Ninive kipelile fisame’” (Zefa. 2:13; Nahu. 2:9, 10; 3:7) Panongwa yakupilika ubusololi ubu, abandu balyandile ukwilalusya ukuti: ‘Ngimba isi sisakubombiwa naloli? Ngimba ubulaghili ubwamaka ubwa Asiria bubaghile ukutoliwa?’ Syabonekagha ukuti sikabaghila ukubombiwa.
Akaya ka Ninive kakali nabandu
Loli bwatoliwe. Kubumalilo bwa kyinja kya 600 B.C.E., ikisu kya Asiria kyatoliwe na ba Babeloni kangi na ba Mede. Kangi abandu balekile ukwikala ku Ninive kangi balibibwe losa isya tawuni iyi. Ukufwana nibuku ili likwaghiwa ku The Metropolitan Museum of Art, itawuni iyi yamalike kangi abandu bapilikagha isyakufwana na kaya ka Ninive ukwendela mu Baibolo. Kangi akagulu ka Biblical Archaeology Society kayobile ukuti “akayapo uyu asimenye linga ubulaghili ubwa maka ubwa Asiria bwaliko naloli.” Loli mu 1845, uwakufufuza yumo uyu ingamu yake yo Austen Henry Layard alyandile ukukumba pasi mu tawuni ya Ninive. Ifindu ifi afyaghile fyanangisyagha ukuti itawuni ya Ninive yali nifindu ifinunu fiyo.
Ukufwanisiwa kwa busololi ubwakuyoba isya Ninive, kukukasya ulusubilo lwitu ulwakuti ubusololi ubwa mu Baibolo ubwakuyoba isya kumalika kwa bulaghili bwa bandu abamaka, bwisakufwanisiwa.—Dan. 2:44; Ubuset. 19:15, 19-21.
