Napapiwe mu 1948 nkaya akanandi fiyo kwitongo kubuyongelo isuba kwa Nigeria. Pakabalilo aka, Jomba wangu Moustapha, unnung’una wa tata na Wahabi unkulu wangu balyosiwe nukuya Baketi ba Yehova. Bo ndinifyinja 9, tata wangu afwile. Napalamasiwe fiyo mundumbula. Wahabi alimbulile ukuti twisakwaghana kangi na Tata linga asyukile. Isi syalingasisye ukuti nande ukumanyila Ibaibolo. Nalyosiwe mu 1963. Abakulu bangu batatu bope balyosiwe.

Mu 1965, nalyandile ukwikala nunkulu wangu Wilson ku Lagos kangi nahobokagha ukwangala nabapayiniya bamo abakabalilo kosa nkipanga kya Igbobi. Panongwa yakuti bali balusekelo kangi biyipagha, nakasiwagha fiyo kangi mu Januwale 1968, nanine nalyandile ubupayiniya.

Albert Olugbebi, unkamu uyu ikubomba pa Beteli atubulile twe bakilumyana ukuti ubutuli ubwa bapayiniya bakabalilo kosa bukulondiwa kululu kwa Nigeria. Ngukumbukila isi Unkamu Olugbebi ayobile. Umwene atile: “Muli bakilumyana, kangi mubaghile ukubombela akabalilo namaka ghinu pakumbombela Yehova. Yiliko imbombo inywamu iyakuti mukabombe.” Nalondagha ukuya bo unsololi Yesaya nukubuka kulikosa kuno Yehova alondagha ukuti mbuke yonongwa yake naliyipile ukuti mbombeko ubupayiniya bwakabalilo kosa.—Yes. 6:8.

 Mu Meyi 1968, balindumile ukuti ngande ubupayiniya bwakabalilo kosa mu tawuni ya Kano, kululu kwa Nigeria. Isi syabombiwe pakabalilo ka bwite bwa Biafran ubu bwalyandile mu 1967 ukufika mu 1970. Ubwite ubu bwapangisye ukuti abandu batamiweghe kangi bafwe kululu kwa Nigeria kangi ubwite ubu bwalisile kufika na kubusokelo isuba kwa Nigeria. Unkamu alingasisye ukuti ningabukagha kululu kwa Nigeria panongwa yakuti akalondagha ukuti mfulale. Loli nalimbulile ukuti: “Ndagha fiyo panongwa yakumbasikisya. Loli linga Yehova ikulonda ukuti numbombeleghe, ndinulusubilo ukuti atikuya pakutuleka.”

Syali syakitima fiyo ukuketa isi syabombiwe ku Kano pakabalilo kabwite. Ubwite bwabenenabene ubu, bwabombiwe nkaya akanywamu aka. Linga tuli mubufumusi twayibonagha imibili ya bandu aba baghoghiwe pabwite. Nalinga ukuti ifipanga fyaliko fingi ku Kano, abakamu bingi babopile. Bene abafumusi 15 bo aba basyele nkaya aka loli batetemesiwagha kangi bawagha amaka. Abakamu na balumbu aba bahobwike fiyo bo twebapayiniya 6 tufikile nkighaba kyabo. Twabakasisye kangi ifindu fyalyandile ukwenda kanunu. Twabatulile ukuti bande ukubungana nukufumusya. Kangi balyandile ukubika amalipoti nukukolela amabuku ukufuma ku ofesi.

Twebapayiniya bapadela twalyandile ukumanyila injobelo ya Hausa. Linga bikupilika amasyu gha Bunyafyale munjobelo yabo, bingi bapilikisyagha. Loli abandu batchalichi limo ku Kano ili lyamanyiwe kanunu bakahobokagha nimbombo yitu iyakufumusya. Akabalilo kamo, bo ndinumwinangu, umundu yumo atubopisye bo apimbile ummaghe. Loli twabopile fiyo kangi atoliwe ukutukola. Nalinga ukuti ubumi bwitu bwali pangozi loli Yehova “atupagha ulutengano.” Kangi inambala yabafumusi yakindilile ukukula. (Sal. 4:8) Lino, abafumusi abakukinda 500 bikubungana mfipanga 11 ifya ku Kano.

Mu Ogasiti 1968, bo nikele ku Kano kwa myesi minandi itolo, balindumile ku Niamey iyi yo tawuni inywamu iya kisu kya Niger pampene nabapayiniya bakabalilo kosa babili. Mwanakalinga twasyaghenie  ukuti ikisu kya Niger iki kili kubuyongelo isuba kwa Africa, kyo kimo mwa fighaba ifi fikupya fiyo pakisu kyapasi. Twalondiwagha ukwisibila ukufumusya kumalo amapyano agha nukumanyila injobelo yabo iya Kifrenchi. Nalinga ukuti twaghanagha nindamyo bo isi, twansubilagha fiyo Yehova kangi twalyandile ukufumusya mutawuni iyi pampene nabafumusi aba bikalagha kula. Kwakabalilo akanandi itolo, abandu bingi ku Niamey aba bamenye ukubelenga, balyambilile ibuku ilyakuti Choonadi chimene chimatsogolera ku Moyo Wamuyaya ili twabombelagha pakumanyila na bandu Ibaibolo. Kangi abandu bisagha kumyitu ukuti baseghe ibuku ili.

Mwanakalinga twasyaghenie ukuti abakulumba baboma bababengile fiyo Abaketi ba Yehova. Mu Julayi 1969, palukomano ulwakwanda ulwadela twabungene abandu abakufwana 20. Kangi abafumusi babili abapya balyosiwe. Loli isiku lyakwanda palukomano ulu, abapolisi balisile nukwimika ulukomano. Abene babakolile abapayiniya bapadela nuwakwendela idela nukubuka nabo ku ofesi ya polisi. Bo batulalusisye amalalusyo, batubulile ukuti tubuke kangi isiku lyakukongapo. Bo tusyaghenie ukuti ababoma babaghile ukwandisya indamyo, twalinong’wine ukuti inkhani ya losyo tukayobele kukaya ka mundu yumo kangi mwakisisi abafumusi balyosiwe ndusoko lumo.

Bo abasabata banandi itolo bakindilepo, ababoma balimbulile une nabapayiniya bapadela 5 ukuti tusokemo nkisu kya Niger. Batupele amaawala 48 ukuti tusokemo nkisu iki. Twapilikile isi batubulile kangi twabukile ku ofesi ya ku Nigeria, kuno batupele ububombeli ubupya.

Balindumile nkaya ka Orisunbare ku Nigeria kuno nahobokagha nimbombo iyakufumusya nukubamanyisya abandu Ibaibolo pampene nakagulu akanandi akabafumusi aba bikalagha kula. Loli bo pakindile imyesi 6, ofesi yalinsumile ukuti ngomokele kangi ku Niger. Pakwanda naswighile fiyo kangi napasyagha loli ukufuma apo nalitendekisye ukuti ngaghane kangi na bakamu ba ku Niger.

Naghomokile ku Niamey. Bo mfikile kula, isiku limo, umundu yumo uyu abombagha ibizinesi ku Nigeria asyaghenie ukuti ndi Nketi wa Yehova kangi alyandile ukundalusya amalalusyo aghakufwana ni Baibolo. Nalyandile ukumanyila nawe kangi bo alekile ukukwesa ingambo nukunwa fiyo ubwalwa, alyosiwe. Bo akabalilo kakindilepo, nahobokagha fiyo ukufumusya pampene na bakamu na balumbu mfighaba ifyakukindanakindana ifya ku Niger nukuketa muno abandu bahobokelagha ukumanyila ubwanaloli. Pakabalilo aka nafikilagha itolo, kwali Abaketi 31 nkisu iki loli bo ngusokako kwali Abaketi 69.

Mu Disembala 1977, naghomokile ku Nigeria ukuti ngamanyile ifimanyilo fimo. Panyuma pa sukulu iyi bo abasabata batatu bakindilepo, unkamu Malcolm Vigo, uyu aketesyagha Ikomiti ya Ofesi, alinsumile ukuti mbelenge kalata uwakufuma ku ofesi ya ku  Sierra Leone. Abakamu balondagha unkamu umpayiniya uyu akaya pabweghi kangi uyu ikuyoba Ikizungu ni Kifrenchi ukuti akabombeghe ububombeli ubwakwendela idela ku Guinea. Unkamu Vigo alimbulile ukuti mmanyisiwe isyakufwana nububombeli ubu. Kangi alinsimikisyile ukuti bukaya bubombeli bupepe. Umwene alimbele ubulongosi atile, “Winong’onele kanunu isya nkhani iyi bo ukali ukusala ikyakubomba.” Mwanakalinga nalimwamwile ukuti, “Panongwa yakuti Yehova yo uyu ikunduma, nguya pakubuka.”

Nakwelile indege nukubuka ku Sierra Leone kangi nayekwaghana na bakamu ba pa ofesi. Unkamu yumo uwa mu Komiti ya pa Ofesi alimbulile ukuti, “Tukamanya nyingi isyakufwana nimbombo ya Bunyafyale ku Guinea.” Nalinga ukuti abakamu ba ku ofesi ya ku Sierra Leone balondiwagha ukuketesya pambombo yakufumusya ku Guinea, loli abene bakayobesaniagha nabafumusi panongwa yakuti nkisu mwali indamyo ya fyandyali. Nalinga ukuti baghelile utubalilo twingi loli ofesi yikamwaghagha unkamu uwakuti imileghe ofesi nkisu kya Guinea. Yonongwa yake, balinsumile ukuti mbuke ku tawuni inywamu iya Guinea, iyi bikuti Conakry, ukuti ngaghele ukusuma ku baboma ukuti bakanyitikisye ukwikala kula.

Bo mfikile ku Conakry, nabukile ku embassy ya ku Nigeria ukuti ngaghane nundindililakisu. Nalimbulile isya bwighane bwangu ubwakufumusya ku Guinea. Umwene alimbulile ukuti nsokemo ukuti bangambinyagha. Umwene atile, “Ghomokela ku Nigeria ukuti ko ukafumusyeghe,” nalimmwamwile ukuti, “Nsalile ukuti nikaleghe kunokuno.” Umwene alembile kalata ku nkulumba wa boma wa ku Guinea ukuti andule, kangi unkulumba uyu alindulile.

Bo akabalilo kakindilepo, naghomokile ku ofesi ya ku Sierra Leone kangi nababulile abakamu isyakufwana na isi unkulumba wa boma yula alyamwile. Abakamu bahobwike fiyo bo bapilike muno Yehova alindulile pabulendo bwangu. Ababoma balinyitikisye ukuti nikaleghe ku Guinea.

Ukufuma mu 1978 ukufika mu 1989, nabombagha ububombeli ubwakwendela idela ku Guinea, Sierra Leone, kangi nali ntuli wa wakwendela idela ku Liberia. Pakwanda, nabinagha utubalilo twingi. Isi syabombiwagha linga tuli kumalo ghakubutali. Loli abakamu baghelaghelagha ukubuka nanine kukipatala.

Akabalilo kamo, nabinile fiyo amaleliya, ninjoka syandwanda. Bo mbumbulwike itolo, nasyaghenie ukuti abakamu bayobesaniagha kuno bayagha pakunsyila linga mfwile. Nalinga ukuti ubumi bwangu bwali pangozi loli ngalinong’winepo isyakuleka ububombeli. Kangi nali nulusubilo losa ukuti ukufighililiwa kwanaloli kukufuma kwa Kyala uyu abaghile ukutusyusya linga tufwile.

Mu 1988, nalyaghene na Dorcas, uyu ali mpayiniya, alinganile Yehova kangi ali wakwiyisya. Twalyeghene kangi twalyandile ukubomba pampene ububombeli ubwakwendela idela. Dorcas ali walughano kangi iyipagha fiyo pabubombeli. Twendagha ubulendo bwa makilomita 25 ukubuka kufipanga bo tupimbile ifikwama. Ifipanga ifi fyali kubutali,  twakwelagha igalimoto yiliyosa iyi yaghiwagha kangi injila syake syali syamatope nifibwina.

Dorcas nkifu fiyo. Mwakifwanikisyo, utubalilo tumo twalondiwagha ukuloboka ifisoko muno syaghiwagha ingwina. Akabalilo kamo twalondiwagha ukwenda kwa masiku 5 nukuloboka ifisoko mwakubombela ubwato panongwa yakuti ibuliji lya matabwa lyabwaghaywike. Bo Dorcas imile ukuti ike mubwato, awilile mmisi. Twesa tukamenye ukoghela, kangi ndusoko lula syalimo ingwina. Mwalusako, abanyambala bamo banyelile mmisi nukumpoka. Utubalilo tumo twaghowagha injosi panongwa ya isi syabombiwe loli twakindilile nububombeli bwitu ubwakwendela idela.

Mu 1992, twaswighile fiyo bo tusyaghenie ukuti Dorcas alinulwanda. Twalondiwagha ukusala ukukindilila ukumbombela Yehova pamo hayi. Bo tuyobesenie twaketile ukuti, “Yehova atupele ikyabupe.” Yonongwa yake twalinong’wine ukuti tusampe umwanitu ingamu iyakuti Jahgift. Bo ifyinja 4 fikindilepo bo Jahgift apapiwe, ilumbu wake Eric apapiwe. Abanitu bosa, bali kyabupe kyakufuma kwa Yehova. Amasiku ghamo, Jahgift ikubombela ku ofesi yakusanusya amabuku ku Conakry, kangi Eric ntuli wakipanga.

Nalinga ukuti Dorcas alondiwagha ukwima ubupayiniya bwa padela loli umwene akindilile ukubomba ubupayiniya bwa kabalilo kosa nalinga ukuti alelagha abana. Nubutuli bwa Yehova, une nakindilile ukubomba ububombeli bwa padela. Bo abanitu bakulile, Dorcas alyandile kangi ubupayiniya bwa padela. Lino twesa tukubomba ububombeli bwa bumishonale ku Conakry.

Utubalilo twingi nabukagha kuno Yehova ikulonda ukuti mbuke. Utubalilo tosa une nunkasi wangu tuketile muno Yehova atufighililagha nukutusaya. Panongwa yakunsubila Yehova mmalo mwa findu fyakumbili, twepwike kundamyo nyingi. Une na Dorcas tumanyile ukufuma ku isi twalyaghene nasyo ukuti ukufighililiwa kwanaloli kukufuma kwa “Kyala umpoki witu,” Yehova. (1 Sya. 16:35) Ndinulusubilo losa ukuti ubumi bwa bandu bosa aba bikunsubila umwene, “bwisakubatiliwagha kanunu itolo palikimo nifilundilo fya bandu aba bumi mwa Yehova Kyala wabo.”—1 Samu. 25:29.