1. Nongwa yafiki tubaghile ukumanyilako simo ku bakusi?

 TWESA tukulondiwa ubulongosi ukuti tusaleghe kanunu ifindu pabumi bwitu. Tubaghile ukubwagha ubulongosi ubu ukufuma ku bakulumba bakipanga na Bakristu bamo abakusi mwambepo. Linga abene bakusi ukukinda uswe, tutikulondiwa ukwinong’ona ukuti ubulongosi bwabo bukabaghila ukututula amasiku agha. Yehova ikulonda ukuti tumanyileko simo ukufuma ku Bakristu abakusi aba. Abene bikele akabalilo akatali ukukinda uswe kangi bali namaluso, bikupilikisya kanunu ifindu kangi bamahala.—Jobu 12:12.

2. Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki munkhani iyi?

² Nkabalilo kakunyuma, Yehova abombesyelagha abanyambala abakusi aba bali basubiliwa ukuti babakasyeghe nukubalongosya ababombi bake. Mwakifwanikisyo, inong’onela isya Mose, Davidi nuntumiwa Yohani. Abene balikele utubalilo utwakukindana kangi isi baghanagha nasyo pabumi bwabo syali syakukindana. Bo basyele panandi ukufwa, abene babapele abakilumyana ubulongosi bwamahala. Abanyambala abasubiliwa bosa aba, babakasyagha abangi ukulondiwa kwakumpilikila Kyala. Yehova alembile mu Baibolo amasyu ghabo aghamahala ukuti ghatutuleghe amasiku agha. Kali tuli bakilumyana pamo bakusi, tubaghile ukusayiwa linga tukukonga ubulongosi bwabo. (Rom. 15:4; 2 Tim. 3:16) Munkhani iyi, tukuya pakuketa amasyu ghabumalilo agha bayobile abanyambala abasubiliwa batatu nukuketa isi tubaghile ukumanyilako.

“MUKUYA PAKWIFIMBILISYA KWAKABALILO AKATALI”

3. Ngimba mo munjila yiliku iyi Mose ambombelagha Kyala nabandu?

³ Mose aliyipile ukumbombela Yehova ubumi bwake bosa. Umwene ali nsololi, ndongi, ndongosi kangi ndembi. Mose amanyile nyingi pabumi bwake. Umwene akilongwisye ikikolo kya  Baisraeli ukusoka kubutumwa ku Egiputi kangi aketile ifika fingi ifi Yehova abombile. Yehova alimbombesyile ukuti alembe amabuku 5 ghabwandilo agha mu Baibolo, Salimo 90 kangi abaghile ukuti yo uyu alembile na Salimo 91. Umwene abaghile ukuti alembile kangi ibuku lya Jobu.

4. Ngimba Mose alinkasisye nani kangi nongwa yafiki?

⁴ Bo asyele panandi ukufwa apa ali nifyinja 120, Mose ababungenie Abaisraeli bosa ukuti abakumbusye ifindu ifi Yehova ababombile na ifi balyaghene nafyo. Bo bakilumyana, Abaisraeli bamo baketile ifimanyikilo nifika fingi ifi Yehova abombile namuno abafundile aba Egiputi. (Kuso. 7:​3, 4) Abene baketile bo Yehova ikuyaba amisi pa Sumbi Unkesefu kangi balinkwenda pabumano. Ukufuma apo, baketile bo Yehova ikummonanga Farao nabalwabwite bake. (Kuso. 14:​29-31) Bo bali ndungalangala, baketile muno Yehova abombile ukuti abafighilile nukubapwelelela. (Kukumbu. 8:​3, 4) Bo Abaisraeli basyele panandi ukwingila Nkisu kya Lufingo, Mose abombile ulusako lwake ulwabumalilo ukuti abakasye abandu. a

5. Ngimba amasyu gha Mose ghabumalilo agha ghikwaghiwa pa Ukukumbusya Indaghilo 30:​19, 20 ghabasimikisyilagha isyafiki Abaisraeli?

⁵ Ngimba Mose ayobile isyafiki? (Belenga Ukukumbusya Indaghilo 30:​19, 20.) Umwene abakumbwisye Abaisraeli ukulondiwa kwakwinong’onela ifindu ifinunu ifya nkyeni. Panongwa yakuti Yehova abasayile, Abaisraeli bayagha pakwikala kwakabalilo akatali nkisu iki afingile ukubapa. Kangi ikisu kila kyali kinunu fiyo kyapagha iseke nyingi. Mose ababulile isyakufwana nikisu iki ukuti: “Kili nutwaya utununu utu mukayengile umwe, ninyumba isi siswile nutundu tosa utununu utu mukabikilemo, nifisiba fya misi ifi umwe mukakumbile, nimighunda ya mipiki ya mafilu niya misyunguti iyi mukabyele mma.”—Kukumbu. 6:​10, 11.

6. Nongwa yafiki Kyala alitikisye ukuti ifikolo fimo fibatole Abaisraeli?

⁶ Mose abasokile kangi Abaisraeli. Ukuti bakindilile ukwikala nkisu ikinunu kila, balondiwagha ukupilikila indaghilo sya Yehova. Mose abakasisye ukuti ‘basale ubumi’ mwakumpilikila Yehova kangi ‘nukumumilila.’ Loli Abaisraeli bakalimpilikile Yehova. Yonongwa yake bo akabalilo kakindilepo Kyala alitikisye ukuti Abaasiria na Bababeloni babatole Abaisraeli nukubuka nabo kubutumwa.—2 Banyaf. 17:​6-8, 13, 14; 2 Syambu. 36:​15-17, 20.

7. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ku masyu gha Mose? (Keta kangi ikithuzi.)

⁷ Ngimba tukumanyilapo isyafiki? Linga tukupilikila, twisakupona. Mwakufwana itolo na Baisraeli aba basyele panandi ukwingila Nkisu kya Lufingo, nanuswe tusyele panandi ukwingila nkisu ikipya iki Kyala afingile, iki kisakuchenja ukuya paladaiso. (Yes. 35:1; Luka 23:43) Umohesi nimbepo syake inyali batisakuyako kangi. (Ubuset. 20:​2, 3) Kutisakuyako itchalichi ili lisakubamanyisyagha abandu ubutungulu ubwakuyoba isya Yehova. (Ubuset. 17:16) Kutisakuyako amaboma agha ghisakubanyozagha abandu. (Ubuset. 19:​19, 20) Yehova atisakwitikisya ukuti umundu yumo andisye indamyo mu paladaiso. (Sal. 37:​10, 11) Abandu bosa bisakupilikilagha ifundo isyabugholofu isya Yehova, isi sikubapangisya abandu ukuti bayeghe bakukolelana kangi balutengano. Bisakunangisaniagha ulughano nukusubilana. (Yes. 11:9) Tukughulila akabalilo akanunu fiyo aka. Kangi linga tukumpilikila Yehova, tubaghile ukukindilila ukwikala mu paladaiso pakisu komma kwa fyinja itolo loli kwa bwila na bwila.—Sal. 37:29; Yoh. 3:16.

8. Ngimba ulufingo ulwakwisakwikala kwa bwila na bwila lwalintulile bulebule ummishonale yumo? (Yuda 20, 21)

 ⁸ Linga tukwinong’onela fiyo isi Kyala afingile isyakwisakwikala nu bumi kwa bwila na bwila, sibaghile ukututula ukumpilikila umwene kisita kwinong’onela indamyo isi tubaghile ukwaghana nasyo. (Belenga Yuda 20, 21.) Ulufingo ulu lubaghile kangi ukututula ukulimbana na isi tukusoba. Unkamu yumo uyu abombile ubumishonale ku Africa kwa fyinja fingi alingenie ukuti utubalilo twingi agheliwagha ukubomba ifindu ifi fitikunhobosya Yehova. Umwene atile: “Ukwinong’onela isya lusayo ulwakwisakwikala nu bumi kwa bwila na bwila, kwalindulile ukuti ndimbane ningelo iyi nukukindilila ukwiputa kwa Yehova. Nubutuli bwake, nafwanisye ukulimbana ningelo iyi.”

“FIKUYA PAKUBENDELA KANUNU”

9. Ngimba Davidi alyaghene nindamyo siliku pabumi bwake?

⁹ Davidi ali mwalafyale unkulumba. Umwene abombagha kangi imbombo yakwimba, ukulemba inyimbo, ukulwa ubwite kangi ali nsololi. Kangi alyaghene nindamyo nyingi. Kwa fyinja fingi, ikalagha ubumi ubwakubopa, ukumbopa Umwalafyale uwabufi Sauli. Bo abikiwe ukuya mwalafyale, Davidi alondiwagha ukubopa ukuti apoke kangi ubumi bwake pakabalilo aka umwanake Abisalomu alondagha ukungogha ukuti apoke ubunyafyale. Nalinga ukuti Davidi aghanagha nindamyo syosa isi kangi abombilepo ubutulanongwa ubunywamu loli umwene akindilile ukuya nsubiliwa kwa Kyala ubumi bwake bosa. Yehova alinjobile Davidi ukuya “mundu uyu indumbula [yake] yikyelile nawe.” Tukulondiwa ukupilikila ubulongosi ubwamahala ubwakufuma kwa Davidi.—Imbo. 13:22; 1 Banyaf. 15:5.

10. Nongwa yafiki Davidi alimpele ubulongosi umwanake Solomoni bo akali ukuya mwalafyale?

¹⁰ Mwakifwanikisyo, inong’onela ubulongosi ubu Davidi alimpele umwanake Solomoni, uyu alingile pabunyafyale. Uwakilumyana uyu asaliwe na Yehova ukuti akindilile ukukasya ukwiputa kwa bwanaloli nukuyenga itempile ukuti abandu bamwiputilengemo Kyala. (1 Syambu. 22:5) Solomoni alyaghene nindamyo nyingi. Ngimba Davidi alondiwagha ukumbula isyafiki? Isagha tukete.

11. Ukufwana na 1 Banyafyale 2:​2, 3, ngimba Davidi alinsimikisyile isyafiki Solomoni, kangi findu fiki fyabombiwe bo Solomoni apilikile ubulongosi? (Keta kangi ikithuzi.)

¹¹ Ngimba Davidi ayobile isyafiki? (Belenga 1 Banyafyale 2:​2, 3.) Davidi alimbulile umwanake ukuti linga ikumpilikila Yehova ifindu fikuya pakumwendelagha kanunu pabumi bwake. Kangi kwa fyinja fingi, Yehova alimpele Solomoni ifindu fingi kangi alintulile munjila nyingi. (1 Syambu. 29:​23-25) Umwene ayengile itempile inunu fiyo kangi alembile amabuku ghamo gha mu Baibolo kangi amasyu ghake ghamo ghikwaghiwa mmavesi aghangi. Solomoni afumwike fiyo panongwa ya mahala nubukabi. (1 Banyaf. 4:34) Loli ukufwana namuno Davidi ayobile, ifindu fyayagha pakumwendela kanunu Solomoni pene  linga ayagha pakumpilikila Yehova Kyala. Loli syakitima ukuti bo akabalilo kakindilepo, Solomoni alyandile ukwiputa ku bakyala abangi. Yehova akahobwike na isi, kangi alekile ukumpa Solomoni amahala ukuti afwanisyeghe ukubalongosya kanunu abandu.—1 Banyaf. 11:​9, 10; 12:4.

12. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ku masyu gha Davidi?

¹² Ngimba tukumanyilapo isyafiki? Linga tukupilikila, Yehova ikuya pakutusaya nukututula. (Sal. 1:​1-3) Bwanaloli ukuti Yehova atikufinga ukuti ikuya pakutupa ikyuma pamo ukuya bafumuke bo muno ayilile Solomoni. Loli linga tukumpilikila Kyala, umwene ikuya pakutupa amahala agha ghabaghile ukututula ukusala kanunu ifindu. (Mbu. 2:​6, 7; Yak. 1:5) Ifundo syake sibaghile ukututula pafyakusala ifyakukindanakindana bo imbombo, ifimanyilo fyapamwanya, ifyakusangalusya nindalama. Linga tukukonga ubulongosi bwake ubwamahala, tukufighilila ubumanyani bwitu numwene kangi nkyeni twisakubwagha ubumi bwa bwila na bwila. (Mbu. 2:​10, 11) Tukuya nabamanyani abanunu. Kangi imbumba yitu yibaghile ukuya yalusekelo.

13. Ngimba Carmen abombile isyafiki ukuti ifindu fimwendeleghe kanunu pabumi bwake?

¹³ Umulumbu Carmen, uyu ikwikala ku Mozambique, inong’onagha ukuti ifimanyilo fyapamwanya fyo fibaghile ukumpangisya ukuti ifindu fimwendeleghe kanunu pabumi bwake. Polelo abukile ku yunivesite kangi amanyile ifyakuyengayenga. Umwene atile, “Nahobokagha fiyo na ifi namanyilagha. Loli fyammalilagha akabalilo namaka. Nalondiwagha ukwaghiwa pasukulu ukwanda 7:30 nulubunju ukufika 6:00 namayolo. Kwali kukafu ukwaghiwapo pangomano kangi ubumanyani bwangu na Yehova bukali bwamaka. Pasi pandumbula nasyaghenie ukuti ngubabombela abanyafyale babili.” (Mat. 6:24) Umwene aliputile pankhani iyi kangi afufuzile mmabuku ghitu. Kangi atile: “Bo nambilile ubulongosi ubwakutula ukufuma kubakamu abakusi mwambepo kangi ubwakufuma kwa mama wangu, nalinong’wine isyakusokako ku yunivesite ukuti ngambombeleghe Yehova. Isi syalindulile ukusala kanunu ifindu pabumi bwangu kangi ndikwilumbusya.”

14. Ngimba ifundo inywamu iya Mose na Davidi yali yo yiliku?

¹⁴ Mose na Davidi balinganile Yehova kangi basyaghenie ukuti kwakulondiwa fiyo ukumpilikila. Mmasyu ghabo aghabumalilo, abene babakasisye abangi ukuti bakongeghe ikifwanikisyo  kyabo nukukindilila ukuya basubiliwa kwa Yehova Kyala wabo. Mwakongelelapo, bosa babasokile abangi ukuti linga batikukindilila ukuya basubiliwa kwa Yehova, bakabaghila ukuya nawe pabumanyani kangi atisakubapa isi afingile nkyeni. Ubulongosi bwabo bukututula nanuswe amasiku agha. Bo ifyinja fingi fikindilepo, umbombi uyungi wa Yehova anangisye ukulondiwa kwakuya nsubiliwa kwa Kyala.

‘SIKAYAKO SIMO ISYAKUHOBOSYA’

15. Ngimba untumiwa Yohani alyaghene nisyafiki pabumi bwake?

¹⁵ Yohani ali mmanyani wapandumbula kangi ntumiwa wa Yesu Kristu. (Mat. 10:2; Yoh. 19:26) Yohani ayagha pampene na Yesu pambombo iyakufumusya, aketagha bo ikubomba ifika kangi akindilile ukuya nsubiliwa kwa Yesu pakabalilo aka aghanagha nindamyo. Alimbwene Yesu bo ikughoghiwa kangi alimbwene bo asyukile. Aketile kangi muno ikipanga kya Bukristu kyakulilagha nkabalilo kakunyuma ukufuma kukagulu akanandi ka Bakristu abasubiliwa ukufika pakabalilo aka amasyu amanunu “ghafumusiwe kufipeliwa fyosa kusi kumpalanga.”—Kolos. 1:23.

16. Ngimba bo banani aba bikusayiwa nabakalata ba Yohani?

¹⁶ Kubumalilo bwa bumi bwake, Yohani ali nulusako ulwakutulapo pakulemba Amasyu amatuyiliwa agha Kyala. Umwene alembile ifindu ifyakuswighisya ifya “busetuli ubu Kyala alimpele Yesu Kristu.” (Ubuset. 1:1) Yohani alembile kangi limo mwa mabuku agha Masyu Amanunu ili likumanyiwa ningamu yake. Umwene alembile kangi abakalata batatu aba lino bikukoleliwa ukuti kalata wakwanda wa Yohani, uwabubili nuwabutatu. Kalata wake uwabutatu, alindembile Unkristu yumo uyu ingamu yake ali yo Gayi, uyu anketagha ukuya mwanake unganiwa wamwambepo. (3 Yoh. 1) Ukufuma apo, pabaghile ukuti balipo bingi aba Yohani abaketagha ukuya banake bamwambepo. Isi unnyambala unsubiliwa unkusi uyu alembile, sikubakasya abafundiwa ba Yesu bosa amasiku agha.

17. Ukufwana na 3 Yohani 4, ngimba findu fiki fikutupangisya ukuya balusekelo?

¹⁷ Ngimba Yohani alembile isyafiki? (Belenga 3 Yohani 4.) Yohani alembile isyakufwana nulusekelo ulu tukulwagha linga tukumpilikila Kyala. Pakabalilo aka alembagha kalata wake wabutatu, abandu bamo bafumusyagha ifimanyisyo fyabutungulu kangi bandisyagha ukutapukana. Loli bamo bakindilile “ukwenda mbwanaloli.” Abene bampilikilagha Yehova kangi “basikongagha indaghilo sya Kyala.” (2 Yoh. 4, 6) Abakristu abasubiliwa aba banhobosyagha Yehova na Yohani.—Mbu. 27:11.

18. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ku masyu gha Yohani?

 ¹⁸ Ngimba tukumanyilapo isyafiki? Tukuya balusekelo linga tuli basubiliwa. (1 Yoh. 5:3) Mwakifwanikisyo, tukuya balusekelo panongwa yakuti tukunhobosya Yehova. Umwene ikuhoboka fiyo linga ikuketa ukuti tukusitola ingelo sya nkisu nukukonga ifundo syake. (Mbu. 23:15) Bope abandumi kumwanya bikuhoboka fiyo. (Luka 15:10) Nanuswe tukuhoboka fiyo linga tukubaketa abakamu na balumbu bitu bikukindilila ukuya basubiliwa, fiyofiyo linga bikufwimiwa pamo bikugheliwa. (2 Tes. 1:4) Linga ikisu ikibibi iki kisokilepo, twisakuya balusekelo fiyo ukumanya ukuti twanangisye ubusubiliwa kwa Yehova nalinga ukuti twikalagha nkisu iki kyalongosiwagha na Setano.

19. Ngimba umulumbu Rachel ayobile isyafiki pankhani yakubamanyisya abangi ubwanaloli? (Keta kangi ikithuzi.)

¹⁹ Tukuhoboka fiyo linga tukubamanyisya abangi ubwanaloli. Rachel, uyu ikwikala ku Dominican Republic, ikuketa ukuti ukummanyisya umundu yumo isyakufwana na Kyala uyu tukumbombela, lusako lunywamu fiyo. Umwene abatulile abandu bingi ukuti bamwiputeghe Yehova. Rachel atile: “Ngutoliwa nukulingania ulusekelo ulu ndinalo linga ngubaketa aba ngubamanyisya bikwanda ukungana Yehova, bikunsubila nukuchenja pabumi bwabo ukuti banhobosyeghe umwene. Ulusekelo ulu lunywamu fiyo ukukinda kilikyosa iki nayagha pakubomba ukuti mbamanyisye.”

MUSAYIWEGHE NA MASYU GHABUMALILO AGHA BANYAMBALA ABASUBILIWA

20. Ngimba po pafindu filiku ifi tufwene itolo na Mose, Davidi na Yohani?

²⁰ Mose, Davidi na Yohani, baliko nkabalilo ka iyolo fiyo. Kangi muno bikalilagha, fikindene fiyo namuno tukwikalila amasiku agha. Loli tufwene pafindu fimo. Abene bambombelagha Kyala kangi syo isi nanuswe tukubomba. Mwakufwana itolo na bene, nuswe tukumwiputa Yehova kangi tukunsubila ukuti atutuleghe nukutupa ubulongosi. Mwakongelelapo, mwakufwana itolo na banyambala aba, tuli nulusubilo losa ukuti Yehova ikubasaya fiyo aba bikumpilikila.

21. Ngimba Yehova isakutusaya bulebule linga tukukonga ubulongosi bwa banyambala abasubiliwa bo Mose, Davidi na Yohani?

²¹ Polelo, isagha tukongeghe ubulongosi bwa banyambala abakusi aba nukupilikila indaghilo sya Yehova. Linga tukubomba isi, ifindu fikuya pakutwendela kanunu pabumi bwitu. Tukuya pakufwanisya “ukwifimbilisya,” nukwisakubwagha ubumi bwa bwila na bwila. (Kukumbu. 30:20) Kangi tukuya pakuya balusekelo panongwa yakunhobosya Tata witu wakumwanya uyu ikufwanisya fyosa ifi afingile munjila iyakuswighisya.—Ef. 3:20.