1. Ngimba abakamu na balumbu bamo biyipile ukubomba isyafiki kangi nongwa yafiki?

AMASIKU agha ababombi bingi ba Yehova bikwiyipa fiyo. Abakamu na balumbu bingi bikusala ukuleka ukuya pabweghi. Kangi aba bali pabweghi bikusala ukuleka ukuya na bana. Imbumba simo sikwikala ubumi ubusita kulonda ifindu fingi. Bosa aba basalile ukubomba isi panongwa yakuti bikulonda ukubomba nyingi pakumbombela Yehova. Abene balusekelo kangi bali nulusubilo ukuti Yehova ikuya pakubapa ifindu ifi bikulonda pabumi bwabo. Ngimba abene bikuwa amaka? Hayi. Ngimba tukumanya bulebule? Tukumanya isi panongwa yakuti, Yehova abatulagha ababombi bake bakunyuma mwakubapa ifindu ifi balondiwagha pabumi bwabo. Mwakifwanikisyo Yehova alinsayile Abrahamu, ‘uwisabo wa bosa aba bikwitika.’​—Rom. 4:11.

2. (a) Ukufwana na Bahiburi 11:8-10, 16, nongwa yafiki Abrahamu akalekile akaya ka Uri? (b) Ngimba tukuya pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyi?

² Abrahamu abulekile ubumi ubwapamwanya nkaya ka Uri. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti umwene aghulilagha ‘akaya aka kali nulwalo.’ (Belenga Bahiburi 11:8-10, 16.) Ngimba “akaya” aka ko kaliku? Ngimba ndamyo siliku isi Abrahamu aghanagha nasyo bo ikughulila akaya aka ukuti kayengiwe? Kangi ngimba tubaghile ukunkonga bulebule Abrahamu amasiku agha?

3. Ngimba akaya aka Abrahamu aghulilagha fyali findu fiki?

³ Akaya aka Abrahamu aghulilagha bwali Bunyafyale bwa Kyala. Ubunyafyale ubu bukongelelapo Yesu na bapakiwa 144,000. Pauli ayobile ukuti Ubunyafyale ubu ‘kaya ka Kyala umumi, Yerusalemu wa kumwanya.’ (Hib. 12:22; Ubuset. 5:8-10; 14:1) Yesu abamanyisye abafundiwa bake ukwiputa ukuti  Ubunyafyale ubu bwiseghe ukuti ubwighane bwa Kyala bufwanisiwe pa kisu bo kumwanya.—Mat. 6:10.

4. Ukufwana na Ubwandilo 17:1, 2, 6, ngimba Abrahamu asimenye isyafiki isyakufwana na kaya pamo Ubunyafyale ubu Yehova afingile?

⁴ Ngimba Abrahamu asimenye muno Ubunyafyale bwa Kyala bwayagha pakuyila? Hayi. Kwakabalilo akatali ifindu ifyakufwana nubunyafyale fyali ‘fya mbutitu ifi fyafisiwe.’ (Ef. 1:8-10; Kolos. 1:26, 27) Loli Abrahamu asimenye ukuti bamo abanduyungu lwake bisakuya banyafyale panongwa yakuti Yehova afingile isi kumyake. (Belenga Ubwandilo 17:1, 2, 6.) Abrahamu ali nulwitiko lwamaka ukufwana na isi Yehova afingile, umwene afwanagha ikunketa Umpakiwa pamo Mesiya uyu isakuya Mwalafyale wa Bunyafyale bwa Kyala. Yonongwa yake Yesu ababulile Abayuda ukuti: ‘Abrahamu uwisemwe alikyelile ukulibona ilisiku lyangu, bo alibwene alinkusekela.’ (Yoh. 8:56) Syakupilikiwa ukuti, Abrahamu asimenye ukuti abanduyungu lwake bamo bisakuya ku kighaba kya kumwanya iki Yehova akisalile kangi umwene aghulila ukufwanisiwa kwa isi.

5. Ngimba tusimenye bulebule ukuti Abrahamu aghulilagha “akaya” aka Kyala afingile?

⁵ Ngimba Abrahamu anangisye bulebule ukuti aghulilagha akaya, pamo Ubunyafyale ubu Kyala afingile? Ikyakwanda, Abrahamu akali kulubafu lwa bunyafyale bulibosa ubwa pa kisu kyapasi. Umwene akikalagha amalo ghamoghene kangi akeghangapo ikighaba mu fyakubombiwa ifya nkisu. Mwakongelelapo Abrahamu akalinong’winepo isyakuya nubunyafyale bwake. M’malo mwake, akindilile ukumpilikila Yehova nukughulila ukuti umwene afwanisye isi afingile. Mwakubomba isi, Abrahamu anangisye ukuti ali nulwitiko lwamaka mwa Yehova. Isagha tuyobesanie indamyo simo isi umwene aghanagha nasyo nukuketa isi tubaghile ukumanyilako kumyake.

6. Ngimba akaya ka Uri kali bulebule?

⁶ Akaya aka Abrahamu akalekile kali kanunu fiyo, kafighililiwe kangi abandu aba bikalaghaka nkaya aka bali bamanyili kangi bakabi. Akaya aka kafighililiwe nililinga inywamu kangi nikisiba kya misi imbali syosa itatu. Abandu  ba nkaya ka Uri bali namaluso pakulemba nukubelengela ifindu. Kangi sikuboneka ukuti abandu bingi babombagha ibizinesi nkaya aka panongwa yakuti abakufufuza bafyaghile ifindu fingi ifi abandu babombelagha ibizinesi. Inyumba sya bandu syayengiwe ningelwa kangi amalinga ghake ghali ghakupenta. Inyumba simo syayagha nifipinda 13 pamo 14 kangi pasi pake bayengile amabwe.

7. Nongwa yafiki Abrahamu ali nulusubilo ukuti Yehova ayagha pakumfighilila umwene nimbumba yake?

⁷ Abrahamu ali nulusubilo losa ukuti Yehova ayagha pakumfighilila umwene nimbumba yake. Nongwa yafiki? Kumbukila ukuti Abrahamu na Sara bakalekile akaya akanunu nakakufighililiwa ku Uri nukwakwikala m’mahema ku Kenani. Umwene nimbumba yake bikalagha amalo agha ghakali ghakufighililiwa. Yonongwa yake kwali kukafu ukuti bifighilile ku balughu.

8. Ngimba Abrahamu alyaghene nindamyo siliku?

⁸ Abrahamu abombagha ubwighane bwa Kyala loli akabalilo kamo akali nifyakulya ifyakuti ayipe imbumba yake. Umwene alondiwagha ukulimbana nindamyo ya njala ku kisu kuno Yehova alintumile. Indamyo iyi yali nywamu fiyo yonongwa yake Abrahamu alinong’wine isyakusama nimbumba yake ukubuka ku Egiputi. Loli bo ali ku Egiputi, Farao uyu ali ndaghili wa kisu iki alinkumwegha Sara nukubuka nawe kunyumba yake. Inong’onela muno Abrahamu alipilikile bo Yehova ambulile Farao ukuti angomokesye Sara kwa Abrahamu.—Bwa. 12:10-19.

9. Ngimba ndamyo siliku isi imbumba ya Abrahamu yaghanagha nasyo?

⁹ Abrahamu alyaghene kangi nindamyo inywamu mumbumba yake. Unkasi wake Sara akali na bana. Kwa fyinja fingi abene balondiwagha ukulimbana nindamyo iyi. Yonongwa yake Sara alimpele Abrahamu umbombi wake Hagara ukuti abapapile abana. Loli bo Hagara ali nulwanda alyandile ukunhelula Sara. Isi syalyandisye indamyo inywamu fiyo yonongwa yake Sara alinkaghile Hagara.—Bwa. 16:1-6.

10. Ngimba findu fiki ifi fyayagha pakumpangisya Abrahamu ukuti atoliwe ukunsubila Yehova?

¹⁰ Pabumalilo Sara ali nulwanda kangi alimpapile Abrahamu umwana unnyambala uyu balimpele ingamu iyakuti Isaka. Abrahamu abaghanile abanake bosa, Ishimaeli na Isaka. Loli panongwa yakuti Ishimaeli ambombelagha ifindu ifibibi Isaka, Yehova alimbulile Abrahamu ukuti ankaghe Ishimaeli na Hagara. (Bwa. 21:9-14) Bo ifyinja fikindilepo Yehova alimbulile Abrahamu ukuti ambike Isaka ukuya ikemo. (Bwa. 22:1, 2; Hib. 11:17-19) Akabalilo kosa, Abrahamu asubilagha ukuti Yehova ayagha pakufwanisya isi afingile.

11. Nongwa yafiki Abrahamu alondiwagha ukungulila Yehova mbololo?

¹¹ Akabalilo kosa aka, Abrahamu alondiwagha ukungulila Yehova mbololo. Umwene ali nifyinja ifyakukinda 70 bo ikusokako ku Uri nimbumba yake. (Bwa. 11:31–12:4) Kangi kwa fyinja fingi, umwene ikalagha mmahema, nkisu kya Kenani. Abrahamu afwile bo ali nifyinja 175. (Bwa. 25:7) Loli umwene akaketile ukufwanisiwa kwa isi Yehova afingile isyakubapa ikisu abanduyungu lwake. Kangi umwene akalikele akabalilo akatali ukuti akete ukufwanisiwa kwa Bunyafyale bwa Kyala. Nalinga mo syayilile, loli Abrahamu “alinkufwa bo akangele fiyo.” (Bwa. 25:8) Nalinga ukuti aghanagha nindamyo, Abrahamu akindilile ukuya nulwitiko lwamaka kangi angulilagha Yehova ukuti afwanisye isi afingile. Nongwa yafiki akindilile ukwifimbilisya? Panongwa yakuti pabumi bwake bosa, Yehova amfighililagha kangi bali pabumanyani bwamaka.—Bwa. 15:1; Yes. 41:8; Yak. 2:22, 23.

12. Ngimba tukughulila isyafiki, kangi tukuya pakuyobesania isyafiki?

 ¹² Mwakufwana itolo na Abrahamu, nanuswe tukughulila akaya aka kali nulwalo. Loli tutikughulila ukuti kayengiwe. Ubunyafyale bwa Kyala bwalyandile ukulaghila mu 1914 kangi lino bukulaghila kumwanya. (Ubuset. 12:7-10) Loli tukughulila ukuti bukuya pakwanda ukulaghila ikisu kyosa kyapasi. Bo tukughulila ukuti isi sibombiwe, tukulondiwa ukwifimbilisya ku ndamyo nyingi isyakufwana itolo na isi Abrahamu na Sara baghanagha nasyo. Ngimba ababombi ba Yehova amasiku agha, bikufwanisya ukukonga ikifwanikisyo kya Abrahamu? Inkhani isyakulingania isya bumi bwa bandu isi sikwaghiwa mu Ngasya ya Ndindilili, sikunangisya ukuti ababombi ba Yehova bingi amasiku agha bali nulwitiko lwamaka kangi bololo mwakufwana itolo na Abrahamu na Sara. Isagha tuyobesanie simo mwa nkhani isi nukuketa isi tubaghile ukumanyilako.

13. Ngimba tukumanyilako isyafiki ku nkamu Walden?

¹³ Twiyipeghe pakumbombela Yehova. Linga tukulonda ukubika ifindu fya Bunyafyale pamalo aghakwanda, tukulondiwa ukuya bo Abrahamu, uyu aliyipile fiyo ukuti anhobosye Kyala. (Mat. 6:33; Mar. 10:28-30) Inong’onela ikifwanikisyo ikya nkamu Bill Walden. * Mu 1942, umwene apangile galajuweshoni pa yunivesite iya ku U.S. bo ambilile idigiri iya fyakuyenga alyandile ukumanyila na Baketi ba Yehova. Bwana wa Bill alimbulile ukuti ande ukubomba imbombo linga apangile igalajuweshoni loli umwene akanile. Umwene alimbulile ukuti ikulonda ukuya nakabalilo kingi akakumbombela Yehova m’malo mwakubomba imbombo ya ndalama nyingi. Ukufuma apo, Bill balimbulile ukuti ande ubusilikali. Umwene akanile mwalughindiko kangi ifyakukongapo fyake ahombile $10,000 nukupinyiwa mu jele kwa fyinja 5. Kangi balimwabwile bo ifyinja fitatu fikindilepo. Umwene, balinkolile kusukulu ya Gilead kangi abombagha bo mmishonale ku Africa. Ukufuma apo, Bill alyeghene na Eva kangi biyipagha fiyo ukumbombela Kyala ku Africa. Bo ifyinja  fikindilepo, abene baghomokile ku United States ukuti bakampweleleleghe mama wa Bill. Bill alingenie isya bumi bwake, atile: “Amasosi ghasokagha mmaso linga ngwinong’onela isya lusako lwa bubombeli ubu Yehova alimbele kwa fyinja ifyakukinda 70. Utubalilo twingi ngunndaghisya Yehova panongwa yakundula ukuti numbombeleghe.” Ngimba mukwiyipa nindumbula yosa ukumbombela Yehova?

14-15. Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufwana na isi unkamu numulumbu Apostolidis balyaghene nasyo?

¹⁴ Tunginong’onagha ukuti tutikuya pakwaghana nindamyo. Tukumanyilako kwa Abrahamu ukuti, bosa aba bikwiyipa ukumbombela Yehova bope bikwaghana nindamyo. (Yak. 1:2; 1 Pet. 5:9) Isi syabwanaloli ukufwana na isi Aristotelis Apostolidis * alyaghene nasyo. Umwene alyosiwe mu 1946 ku Greece kangi mu 1952 bali pakibwezi numulumbu Eleni uyu yope ali nubwighane ubwakumbombela Yehova. Loli Eleni alyandile ukubina kangi balimwaghile nikyakutupa mu bongo. Bo bampangile opaleshoni, balyeghene loli bo ifyinja finandi fikindilepo ikyakutupa iki kyalyandile kangi. Abadokotala balimpangile kangi opaleshoni, loli Eleni asyutile umutu kangi atoliwagha ukuyoba kanunu. Umwene akindilile ukwiyipa pambombo iyakufumusya nalinga ukuti ali mbine kangi iboma lyabafwimagha.

¹⁵ Kwa fyinja 30, Aristotelis ampwelelelagha unkasi wake. Pakabalilo aka umwene ali nkulumba wakipanga, ali mu komiti yalukomano kangi atulangapo ukuyenga amalo aghakupangilako ingomano. Ukufuma apo, mu 1987, Eleni apangile ingozi bo ikufumusya. Panongwa yakuti afulele fiyo umwene asilike kwa fyinja fitatu pabumalilo afwile. Aristotelis alingenie muno ipilikilagha na isi syabombiwe. Umwene atile: “Kwa fyinja fingi nalyaghene nindamyo nyingi kangi ngaghulilagha ukuti sikuya pakubombiwa. Yonongwa yake nalondiwagha ukwifimbilisya nukuleka ukwitikisya kilikyosa ukuti kingwisye amaka. Loli Yehova ambagha amaka agha nalondiwagha ukuti ndimbane nindamyo isi naghanagha nasyo.” (Sal. 94:18, 19) Yehova abaghanile fiyo ababombi  bake aba bikubomba syosa isi babaghile ukufwanisya pakumbombela nalinga bikwaghana nindamyo.

16. Ngimba bulongosi buliku ubu unkamu Knorr alimpele unkasi wake?

¹⁶ Tukindilileghe ukwinong’onela isya nkyeni. Abrahamu inong’onelagha isya lusayo lwa nkyeni ulu Yehova ayagha pakumpa kangi isi syalintulile ukuti ifimbilisyeghe kundamyo. Umulumbu Audrey Hyde akindilile ukwinong’onela isya lusubilo lwake lwa nkyeni nalinga ukuti undume wake uyu alyeghene nawe pakwanda, Nathan H. Knorr afwile na kansa kangi undume wake uwabubili Glenn Hyde abinagha imbungo ya mu bongo. * Umwene ayobile ukuti amasyu agha undume wake Nathan H. Knorr alimbulile bo kusyele abasabata banandi ukuti afwe, ghalintulile ukuti ifimbilisye. Umwene atile: “Nathan alingumbwisye ukuti: ‘Linga umundu afwile, tukuya nulusubilo lwamaka kangi tutikwisa kwaghana kangi nifyakubaba.’ Ukufuma apo alingasisye ukuti: ‘Winong’oneleghe isya nkyeni, panongwa yakuti ko kuli ikyabupe kyako.’ . . . Umwene alyongelile ukuti: ‘Wiyipeghe ukubatula abangi. Isi sikuya pakukutula ukuti uyeghe walusekelo.’” Nanuswe tukulondiwa ukukonga ubulongosi ubu mwakwiyipa ukubatula abangi ‘nukesekela itolo ndusubilo’!—Rom. 12:12.

17. Nongwa yafiki tuli nififukwa fingi ifyakukindilila ukuya nulusubilo lwa nkyeni? (b) Ngimba ukukonga amasyu agha ghali pa Mika 7:7 kubaghile ukututula bulebule ukuya nulusubilo lwa nkyeni?

¹⁷ Amasiku agha, tuli nififukwa fingi ifyakukindilila ukuya nulusubilo lwa nkyeni. Ifindu ifi fikubombiwa nkisu fikunangisya ukuti tuseghelile fiyo kubumalikisyo bwa kisu. Mwalululu, Ubunyafyale bwa Kyala bukuya pakulaghila pa kisu kyosa. Tukwisa pakuhoboka fiyo ukuketa abakamu bitu aba bafwile bo bikusyuka. Pakabalilo ako, Yehova ikwisa pakunsaya Abrahamu panongwa ya lwitiko lwake nubololo mwakunsyusya umwene nimbumba yake pa kisu. Ngimba mukwisa pakuyapo ukuti musabambilile? Tukulondiwa ukunkonga Abrahamu, mwakwiyipa ukumbombela Yehova, ukwifimbilisya kundamyo nu kungulila Yehova mbololo.​—Belenga Mika 7:7.