1. Nongwa yafiki Abababeloni banketagha bununu unsololi Danieli?

 UNSOLOLI Danieli ali wakilumyana pakabalilo aka Abababeloni bankolagha ku Yerusalemu ukubuka nawe kubutali ku Babeloni. Nalinga ukuti ali wakilumyana, loli pope abakulumba ba ku Babeloni balinkolile. Abene bo bikunketa “mumo abonekelagha,” balyaghile ukuti Danieli “mmoghi kangi wamahala” kangi afumagha mumbumba iyi yamanyiwe. (1 Samu. 16:7) Pafifukwa ifi, Abababeloni balimmanyisye ukuti abombeghe nnyumba ya mwalafyale.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Ngimba Yehova anketagha bulebule Danieli? (Ezekieli 14:14)

² Yehova akalinganile Danieli panongwa yabumoghi bwake pamo imbombo iyi abombagha. Loli alinganile panongwa ya bundu ubu Danieli asalile ukuya. Pakabalilo aka Danieli abaghile ukuti ali nifyinja 20, Yehova anketagha ukuya ngolofu ukufwana na Noa na Yobu, aba balimbombile Kyala kwa fyinja fingi. (Bwa. 5:32; 6:9, 10; Jobu 42:16, 17; belenga Ezekieli 14:14.) Kangi Yehova akindilile ukungana Danieli pabumi bwake bosa.​—Dan. 10:11, 19.

3. Ngimba tukuya pakumanyila isyafiki munkhani iyi?

³ Munkhani iyi, tukuya pakuyobesania utuyilo tubili utwa Danieli utu twampangisyagha ukuti ayeghe wakulondiwa fiyo kwa Yehova. Ikyakwanda, tukuya pakuyobesania akayilo kalikosa pakene nakabalilo aka anangisyagha utuyilo utu. Ukufuma apo, tukuya pakuketa isi syantulagha ukuti anangisyeghe utuyilo utu. Pabumalilo, tukuya pakuyobesania muno tubaghile ukunkongela Danieli. Nalinga inkhani iyi yikuyoba isya bakilumyana, loli twesa tubaghile ukumanyilako kwa Danieli.

4. Ngimba Danieli anangisye bulebule ukuti ali nkifu? Yoba ikifwanikisyo.

⁴ Abandu abakifu bope babaghile ukuya bogha, loli batikwitikisya ukuti bubatolesye ukubomba inunu. Uwakilumyana  Danieli ali mundu nkifu fiyo. Inong’onela ifyakubombiwa fibili ifi anangisye ubukifu. Ikyakwanda kibaghile ukuti kyabombiwe bo pakindile ifyinja fibili ukufuma apa Abababeloni balyonangile akaya ka Yerusalemu. Umwalafyale Nebukadinezara uwa ku Babeloni aghoghilwe injosi isi syalinsofenie isyakufwana nikifwani ikinywamu. Ababulile abanyambala bake abamahala ukongelelapo Danieli ukuti bambule injosi isi aghoghilwe na isi syasanusyagha. Linga batoliwe itolo ayagha pakubaghogha bosa. (Dan. 2:3-5) Danieli alondiwagha ukubombapo simo mwanakalinga ukuti abandu bingi baleke ukughoghiwa. Umwene “alinkusumuka nakalinga ukubuka ku mwalafyale, alinkwakunsuma ukuti abongelelepo akabalilo, ko kuti ise ambule umwalafyale isi injosi sila syasanusyagha.” (Dan. 2:16) Isi syanangisye ukuti Danieli alinkifu kangi ali nulwitiko. Bulebule? Ibaibolo litikuyobapo ukuti Danieli asanwisyepo injosi kunyuma pabumi bwake. Umwene abasumile abinake aba bakoleliwagha ingamu sya ku Babeloni, Shadereki, Mesheki na Abedinego ukuti “biputeghe kwa Kyala wakumwanya nukusuma ikisa kyake, ukuti abalinganie isya mbutitu isi.” (Dan. 2:18) Yehova alyamwile inyiputo syabo. Nubutuli bwa Kyala, Danieli asanwisye injosi sya Nebukadinezara. Danieli na binake bakaghoghiwe.

5. Ngimba ngelo yiliku iyingi iyi Danieli alyaghene nayo?

⁵ Bo akabalilo kakindilepo ukufuma apa Danieli asanwisye injosi sya kifwani, ikindu ikingi kyabombiwe iki Danieli anangisye ubukifu. Nebukadinezara aghoghilwe kangi injosi isingi isi syalinsofenie. Injosi isi syali syakufwana numpiki unywamu fiyo. Danieli alingenie mbukifu isi injosi isi syasanusyagha kangi alimbulile umwalafyale ukuti ikuya pakusyuta untu nukusokapo pabunyafyale kwa kabalilo akanandi. (Dan. 4:25) Umwalafyale ayagha pakwinong’ona ukuti Danieli ikulonda ukunsambukila kangi abaghile ukughoghiwa. Loli Danieli anangisye ubukifu kangi ayobile isi injosi sila syasanusyagha kisitakupasya isi syayagha pakumbonekela.

6. Ngimba findu fiki ifi fibaghile ukuti fyalintulile Danieli ukuti aye nkifu?

⁶ Ngimba findu fiki ifi fibaghile ukuti fyantulagha Danieli ukuya nkifu pabumi bwake? Tutikukayikila ukuti bo wakilumyana, Danieli aketagha isi mama na tata wake babombagha. Abapapi ba Danieli bakongagha indaghilo isi  Yehova abapele abapapi ba ku Israeli kangi babamanyisyagha abanabo. (Kukumbu. 6:6-9) Danieli asimenye indaghilo 10 nifundo isingi isyakufwana nindaghilo isi. Mwakifwanikisyo, afimenye ifi Umuisraeli abaghile ukulya na ifi akabaghile ukulya. b (Levi. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Danieli amenye kangi isyakufwana na babombi ba Kyala na isi baghanagha nasyo linga batoliwe ukupilikila indaghilo sya Yehova. (Dan. 9:10, 11) Isi Danieli alyaghene nasyo pabumi bwake, syalimpangisye ukuya nulusubilo ukuti Yehova nabandumi bake abamaka bikuya pakuntula.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ngimba findu fiki ifingi ifi fyalintulile Danieli ukuya nkifu? (Keta kangi ikithuzi.)

⁷ Danieli amanyile isi abasololi ba Kyala balembile, ukongelelapo ubusololi bwa Yeremiya. Panongwa ya isi amanyile, Danieli asyaghenie ukuti Abayuda aba bakoliwe ubutumwa ku Babeloni bali pipi ukughomokela kumyabo. (Dan. 9:2) Bo Danieli ikuketa ukuti amasyu gha Yehova ghikufwanisiwa, alyandile ukunsubila fiyo Yehova. Kangi abandu aba bikunsubila Kyala, bikuya bakifu fiyo. (Fwanikisya na Baroma 8:31, 32, 37-39.) Ikyakulondiwa fiyo, Danieli iputagha kwa Tata wake wakumwanya utubalilo tosa. (Dan. 6:10) Umwene ambulagha Yehova imbibi syake namuno ipilikilagha. Kangi Danieli ansumagha Kyala ukuti antuleghe. (Dan. 9:4, 5, 19) Mwakufwana itolo nanuswe, Danieli akapapiwe nubukifu. Mmalo mwake, akusyagha akayilo aka ukwendela mu isi amanyilagha, ukwiputa nukunsubila Yehova.

8. Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki ukuti tuye bakifu?

⁸ Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki ukuti tuye bakifu? Abapapi bitu babaghile ukutukasya ukuti tuyeghe bakifu, loli bakabaghila ukutupangisya ukuti tuyeghe bakifu bo muno bayilile. Ukuya bakifu kufwene itolo nukumanyila ukubomba ifindu fimo. Injila yimo iyi mubaghile ukumanyila kanunu ukubomba ifindu fimo, ko kuketa kanunu muno ummanyisi ikubombela nukukonga ikifwanikisyo kyake. Ngimba tukumanyilako isyafiki kwa Danieli? Mwakufwana numwene, tukulondiwa ukughamanya kanunu Amasyu gha Kyala. Tukulondiwa ukuya pabumanyani ubwamaka na Yehova nukuya babuke ukumbula muno tukwipilikila. Kangi tukulondiwa ukunsubila fiyo Yehova nukusubila ukuti ikuya pakututula. Ukubomba isi kukuya pakututula ukuti tuyeghe bakifu linga twaghene ningelo.

9. Ngimba tukusayiwa bulebule panongwa yakuya bakifu?

⁹ Linga tuli bakifu tukusayiwa munjila nyingi. Inong’onela isi syalimbonekile Ben. Abukile kusukulu yimo ku Germany iyi aliwesa asubilagha ukuti ifyabumi fyachenjile kangi baketagha ukuti isi Ibaibolo likuyoba isyakuti ifindu fyapeliwe syabutungulu. Isiku limo, Ben apeliwe ulusako ukuti ime nkyeni mbinake nukulingania inongwa iyi ikusubila ukuti ifyabumi fyapeliwe. Anangisye ubukifu kangi alimbulile aliwesa isi asubilagha. Ngimba ifyakukongapo fyake fyali fyo filiku? Ben atile: “Ummanyisi wangu apilikisye kanunu kangi alyeghile amabuku agha nabombelagha pakulingania isi ngusubila kangi alimpele umwana wasukulu aliwesa ibuku.” Ngimba aba Ben amanyilagha nabo babombile isyafiki? Ben atile: “Bingi bapilikisye isi nababulile kangi batile bope bikuya pakusikonga.” Ukufwana itolo na isi Ben alyaghene nasyo, utubalilo twingi  abandu abakifu bikughindikiwa. Kangi babaghile ukubatula abinabo ukummanya kanunu Yehova. Ukuyoba ubwanaloli, tuli nififukwa ifinunu ifyakuya bakifu.

10. Ngimba ubusubiliwa findu fiki?

¹⁰ Utubalilo twingi Ibaibolo likuyoba isya lughano ulusubiliwa pakuyoba isya lughano ulu Kyala ikubanangisya abamanyani bake. Ibaibolo likuyoba kangi isya lughano ulusubiliwa ulu ababombi ba Kyala bikunangisania. (2 Samu. 9:6, 7) Tubaghile ukuya basubiliwa fiyo linga akabalilo kakindilepo. Keta muno Danieli anangisyile ukuti ali nsubiliwa fiyo.

11. Ngimba Danieli anangisye bulebule ubusubiliwa pakabalilo aka ali nkangale? (Keta ikithuzi kyapakikope.)

¹¹ Danieli alyaghene ningelo nyingi pabumi bwake loli akindilile ukuya nsubiliwa kwa Yehova. Loli akabalilo kamo alyaghene ningelo inywamu fiyo bo ali nifyinja fya mma 90. Pakabalilo aka, akaya ka Babeloni kali pasi pa Bamede na Baperesia kangi kalongosiwagha nu Mwalafyale Dariyusi. Abakulumba aba bambombelagha Umwalafyale Dariyusi, balimbengile fiyo Danieli kangi bakangindikagha Kyala wake. Yonongwa yake balondagha ukungogha Danieli. Abene balimbulile umwalafyale ukuti alembe ululaghilo ukuti bamanye linga Danieli nsubiliwa kwa Kyala wake pamo ku mwalafyale uyu. Balondagha ukuti Danieli anangisye ukuti nsubiliwa ku mwalafyale kangi aleke ukumbombela Yehova kwa masiku 30. Danieli asalile ukuya nsubiliwa kwa Yehova. Ifyakukongapo fyake, balinsopile mbwina bwa ngalamu. Loli Yehova alinsayile Danieli panongwa yabusubiliwa bwake mwakumpoka kungalamu. (Dan. 6:12-15, 20-22) Ngimba tubaghile ukukindilila bulebule ukuya basubiliwa kwa Yehova mwakufwana na Danieli?

12. Ngimba Danieli anangisyagha bulebule ubusubiliwa kwa Yehova?

¹² Bo muno tuyobile pakwanda, ukuti tunangisye ubusubiliwa kwa Yehova, tukulondiwa ukungana fiyo. Danieli akindilile ukuya nsubiliwa kwa Yehova panongwa yakuti alinganile fiyo Tata wake wakumwanya. Kisita kukayika, umwene alinganile fiyo Yehova panongwa yakuti ayagha nakabalilo akakwinong’onela isya tuyilo twa Yehova namuno atunangisyilagha. (Dan. 9:4) Kangi Danieli andaghisyagha ifindu ifinunu ifi Yehova ambombelagha umwene nabangi.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Ngimba ngelo siliku isi abanitu bikwaghana nasyo pankhani yabusubiliwa? Yoba ikifwanikisyo. (Keta kangi ikithuzi.) (b) Ukufwana na isi mwaketelile muvidiyo, ngimba mubaghile ukulingania bulebule pakabalilo aka bamo bikulalusya linga Abaketi ba Yehova bikukolelana na aba bikughonana nabanyambala pamo abakikulu abinabo?

 ¹³ Mwakufwana na Danieli, abanitu bikwaghana nabandu aba batikungindika Yehova nifundo syake. Abandu aba babaghile ukumbenga aliwesa uyu ikuti anganile Kyala. Bamo babaghile ukubafimbilisya abanitu ukuti baleke ukuya basubiliwa kwa Yehova. Mwakifwanikisyo, keta isi alyaghene nasyo Graeme uwa ku Australia. Umwene alyaghene ningelo bo abukile kusukulu. Ummanyisi abalalusisye abana basukulu mukilasi ukuti babaghile ukunketa bulebule umwinabo linga ababulile ukuti ikughonana nabanyambala pamo abakikulu abinake. Ummanyisi ababulile bosa mukilasi ukuti aba bikukolelana nawe bime ulubafu lumo kangi aba batikukolelana nawe bime ulubafu ulungi. Graeme atile, “Bosa mukilasi balimile kulubafu lwa bandu aba bikukolelana nawe. Loli une Nunketi umwinangu tukakolelene nasyo.” Isi syabombiwe ukufuma apo, yali ngelo nywamu fiyo kwa Graeme kangi alondiwagha ukunangisya ubusubiliwa kwa Yehova. Graeme atile, “Abinitu bosa mukilasi ukongelelapo ummanyisi witu balyandile ukututuka. Naghelile ukubalingania mbololo na mwamahala isi ngusubila, loli bakapilikisye.” Ngimba Graeme alipilike bulebule? Umwene atile, “Ngahobwike bo abinangu bikunduka loli nahobwike panongwa yakuti nakindilile ukuya nsubiliwa kwa Yehova nukubalingania isi ngusubila.” c

14. Ngimba njila yimo yiliku iyi tubaghile ukunangisyila ukuti tuli basubiliwa kwa Yehova?

¹⁴ Mwakufwana itolo na Danieli, tubaghile ukunangisya ubusubiliwa kwa Yehova linga tunganile fiyo umwene. Tukunangisya ulughano ulu mwakumanyila isyakufwana nutuyilo twake. Mwakifwanikisyo, tubaghile ukuketa ifi apelile. (Rom. 1:20) Linga mukulonda ukukusya ulughano nukungindika Yehova, mubaghile ukubelenga mbupimba inkhani isi sikwaghiwa pakighaba ikyakuti “Ngimba Fyapangiwe Fyene?” pamo mubaghile ukuketelela amavidiyo agha ghali pakighaba iki. Kangi mubaghile ukubelenga inkhani isi sili mu bulosha ilyakuti Kasi Vyamoyo Vikachita Kulengeka? Nilyakuti Umoyo Ukaŵako Wuli—Mafumbo 5 Agho Tikwenera Kujifumba. Keta isi Esther, umulumbu wa ku Denmark ayobile isyakufwana na mabulosha agha. Umwene atile: “Ukwinong’onelapo kwakuswighisya fiyo. Amabulosha agha ghatikubabula ifindu ifyakuti musubileghe; loli ghikuyoba ubwanaloli ukuti umwe musaleghe mwibene isi mubaghile ukusubila.” Ben, uyu tunjobile pakwanda atile: “Amabulosha agha ghali nifundo isi sikukasya fiyo ulwitiko. Ghambangisye ukuti nsubileghe ukuti Kyala apelile ubumi.” Linga mubelengile amabulosha agha mubaghile ukwitikisya isi Ibaibolo likuyoba apa likuti: “Ubaghile uwe we Yehova Kyala witu, ukwambilila ubukulumba, ulwimiko, namaka; buno yo uwe upelile fyosa.​—Ubuset. 4:11. d

15. Ngimba njila yiliku iyi mubaghile ukuya pabumanyani ubwamaka na Yehova?

¹⁵ Injila iyingi iyi tubaghile ukunangisya ukuti tunganile Yehova ko kumanyila isyakufwana nubumi bwa Yesu, Umwana wa Kyala. Umulumbu Samira uwa ku Germany, abombile isi. Umwene atile: “Nummenye kanunu Yehova panongwa yakumanyila isya Yesu.” Bo wakilumyana, Samira akamanyagha muno Yehova  ikwipilikila. Loli asimenye muno Yesu ipilikilagha. Samira alyongelile ukuti: “Nunganile Yesu panongwa yakuti angalagha nabandu kangi abaghanile abana.” Bo ikukindilila ukumanyila isya Yesu, syalintulile ukuya pabumanyani na Yehova. Nongwa yafiki? Umwene atile: “Panandinapanandi nalyandile ukumanya ukuti Yesu ankongagha Tata wake. Abene bafwene mfindu fingi. Nasyaghenie ukuti yonongwa Yehova alintumile Yesu pakisu ukuti abandu bammanye kanunu Yehova.” (Yoh. 14:9.) Linga mukulonda ukuya pabumanyani ubwamaka na Yehova, mukulondiwa ukumanyila nyingi isyakufwana na Yesu. Linga mukubomba isi, mukuya pakukusya ulughano lwinu nukuya basubiliwa kwa Yehova.

16. Nongwa yafiki tukulondiwa ukuya basubiliwa? (Salimo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Linga tuli basubiliwa ku binitu, utubalilo twingi sikututula ukuti tuyeghe pabumanyani ubwamaka. (Ruti 1:14-17) Mwakongelelapo, linga tuli basubiliwa kwa Yehova, tukuya palutengano kangi bakwikutisiwa. Nongwa yafiki? Panongwa yakuti Yehova afingile ukuti ikuyagha nsubiliwa ku bandu abasubiliwa. (Belenga Salimo 18:25; Mika 6:8.) Amwinong’onele isi. Nalinga tuli banandi fiyo pakufwanikisya numwene, loli Umpeli wamaka afingile ukuti atughanile utubalilo tosa. Kangi linga tuli pabumanyani ubwamaka na Kyala, yikayapo ingelo, uwakususya, pamo ubufwe ubu bubaghile ukutupaghula kumyake. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Kwakulondiwa fiyo ukunkonga Danieli nu kukindilila ukuya basubiliwa kwa Yehova.

17-18. Ngimba findu fiki ifingi ifi tukumanyilako kwa Danieli?

¹⁷ Munkhani iyi, tumanyile utuyilo tubili itolo utwa Danieli. Loli filipo fingi ifi tubaghile ukumanyila kumyake. Mwakifwanikisyo, Yehova alinnangisye Danieli ifisetuka fingi ninjosi kangi alimpele amahala ghakusanusya amasyu gha busololi. Bwingi mwa busololi ubu bufwanisiwe kale. Bumo bwayobagha isya findu ifi fisakubombiwa nkyeni ifi fisakumpalamasya umundu aliwesa pakisu.

¹⁸ Munkhani iyakukongapo, twisakuyobesania isya busololi bubili ubu Danieli alembile. Ukupilikisya kanunu ubusololi ubu kukuya pakututula twesa, abakilumyana na bakusi, ukuti tusaleghe mwamahala ifyakubomba. Ubusololi ubu bubaghile ukututula kangi ukuti tuyeghe bakifu fiyo nukuya basubiliwa ukuti twitendekesye ingelo isi tukuya pakwaghana nasyo nkyeni.