1923—Ifyinja 100 ifi Fikindilepo
INGASYA YA NDINDILILI iya Januwale 1, 1923, yatile: “Tukughulila ukuti ikyinja kya 1923 kisakuya kyakuhobosya fiyo. Lusako lunywamu fiyo ukubabula abandu aba bikunyoziwa ukuti utubalilo utununu tukuya pakwisa.” Nkyinja kya 1923, abamanyili ba Baibolo bachenjile muno babombelagha ifindu pangomano syakipanga isyadela, isyakighaba kangi nimbombo yabo iyakufumusya. Ifyakukongapo fyake, balyandile ukukolelana fiyo.
INGOMANO SYABATULILE ABAKAMU UKUYA BAKUKOLELANA
Nkyinja kya 1923, igulu lyachenjile ifindu fimo ifi fyatulile ukuti Abamanyili ba Baibolo bakolelaneghe pankhani yakwiputa. Ingasya ya Ndindilili yalyandile ukutendekesiwa namasyu agha ghikulingania amalemba agha abakamu bayobesaniagha sabata aliwesa Palukomano lwa Lwiputo nulwa Mapalo kwa Yehova. Mwakongelelapo, Abamanyili ba Baibolo basosyagha abakalendala aba bayagha namalemba agha bayobesaniagha sabata aliwesa pangomano kangi ninyimbo isi bimbagha bo aliwesa ikumanyila pamwene pamo pambumba.
Pangomano syabo, Abamanyili ba Baibolo bayobagha ifindu ifinunu ifi baghanagha nafyo mubufumusi ifi fyabapangisyagha ukuti banndaghisyeghe Yehova, bimbeghe inyimbo pamo biputeghe. Eva Barney, uyu alyosiwe mu 1923 bo ali ni fyinja 15, atile: “Linga umundu ikulonda ukuyoba isi aghene nasyo mubufumusi, alondiwagha ukwima nukuyoba amasyu aghakuti, ‘Ngulonda ukunndaghisya Umwalafyale pafindu ifinunu ifi ambombile.’” Abakamu bingi balighanile ukuyoba isi balyaghene nasyo mubufumusi. Umulumbu Barney akindilile ukuyoba ukuti: “Unkamu unganiwa unkangale Godwin, ali nififukwa fingi ifyakunndaghisya Umwalafyale. Loli linga unkasi wake aketile ukuti unkamu uyu ikupangisya ulukomano andile ukupasya, akwabilagha pasi ijekete lya ndume wake kangi alekagha ukulingania ukufuma apo ikalagha pasi.”
Kamokene pamwesi, ikipanga kilikyosa kyayagha nulukomano lwa Lwiputo, Amapalo, nukulingania isi balyaghene nasyo mubufumusi. Pakuyoba isya lukomano ulu, Ingasya ya Ndindilili iya Epulelo 1, 1923, yatile: “Hafu ya lukomano ulu, muyobesanieghe ifundo na isi mwaghene nasyo pambombo iyakufumusya nukubakasya abafumusi. . . . Tukusubila ukuti ingomano isyakukasya isi sikuya pakututula ukuti tuye pampene nabamanyani bitu.”
Charles Martin, uyu ali mfumusi wa fyinja 19 ku Vancouver, Canada, asayiwe fiyo ningomano isi. Panyuma pake ayobile ukuti: “Kungomano isi ko kuno namanyile muno mbaghile ukuyobela linga ngufumusya kunyumba ni nyumba. Utubalilo twingi abafumusi balinganiagha isi syababonekelagha bo bikufumusya kunyumba ni nyumba. Isi syalindulile ukumanya amasakisyo agha mbaghile ukubombela kangi namuno mbaghile ukwamulila linga bamo bikunsusya.”
IMBOMBO IYAKUFUMUSYA YABATULILE ABAKAMU UKUYA BAKUKOLELANA
“Amasiku ghakufumusya” ghope ghabatulagha abakamu ukuya bakukolelana. Ingasya ya Ndindilili iya Epulelo 1, 1923, yayobile ukuti: “Panongwa yakuti tukolelene ukubomba imbombo iyi . . . , Pakibili, Meyi 1, 1923, isiku ili litendekesiwe ukuti twesa tusabuke pakufumusya. Panongwa iyi, Ikibili kilikyosa kubwandilo bwa mwesi ghulighosa likuyagha isiku lyakufumusya.”
Abana abakeke bope babombagha imbombo iyakufumusya. Hazel Burford, uyu ali nifyinja 16 itolo pakabalilo kala, atile: “Akabuku akakuti Bulletin kali namasakisyo ghamo (kafwene itolo nikighaba kya muno tubaghile ukuyobela pakufumusya) agha twalondiwagha ukughasungila muntu. a Une pampene na mbuya wangu, twiyipagha fiyo mumbombo syosa isi.” Loli Umulumbu Burford aswighile bo unkamu yumo ikunsusya umwene pabubombeli bwake. Umulumbu Burford atile: “Unkamu yumo unkangale alinganisye ukubafumukisya abandu. Pakabalilo kala, bamo bakapilikisyagha ukuti Abamanyili ba Baibolo bosa, ukongelelapo ‘abalumyana na balindwana,’ bikulondiwa ukuyipala ingamu ya Mpeli witu Unkulumba.” (Sal. 148:12, 13) Loli Umulumbu Burford akindilile ukufumusya. Bo akabalilo kakindilepo, Umulumbu Burford alingile ikilasi ilyabubili ilya Sukulu ya Gilead kangi alyandile ukubomba ubumishonale ku Panama. Ukufuma apo, abakamu aba bachenjile aminong’ono ghabo pamuno babaketelagha abakilumyana mubufumusi.
INGOMANO SYAKIGHABA SYABATULILE ABAKAMU UKUYA BAKUKOLELANA
Ingomano syakighaba syope syabatulagha abakamu ukuya bakukolelana. Pakabalilo kangomano isyakighaba isi, lyayangapo ilisiku limo ili abakamu babukagha mubufumusi. Mwakifwanikisyo, palukomano lwakighaba ulu lwabombiwe ku Winnipeg, Canada, bosa aba balipo babuliwe ukuti babuke pakufumusya nkaya aka pa Malichi 31. Abandu bingi fiyo bapilikisye amasyu amanunu pamasiku gha bufumusi bwapadela ubu kangi ifyakukongapo fyake fyali finunu fiyo. Pa Ogasiti 5, abandu abakukinda 7,000 balisile palukomano lwakighaba ku Winnipeg. Pakabalilo kala, aba bali bandu bingi fiyo aba balisile palukomano ku Canada.
Ulukomano ulwakighaba ulunywamu fiyo ulwa Baketi ba Yehova mu 1923, lwabombiwe pa Ogasiti 18-26, ku Los Angeles, California. Bo abasabata bakubupipi nulukomano bafikile, mu manyuzipepala mwalembiwe amasyu ghakubakopa abandu kulukomano ulu kangi Abamanyili ba Baibolo bayabile utumapepala twakubakolela abandu abakukinda 500,000. Ifikwangwani ifi fyafumusyagha ulukomano fyabikiwe mmalo agha abandu bikukwelelapo amagalimoto.
Pachobeluka, Ogasiti 25, Unkamu Rutherford ayobile inkhani iyakuti “Ing’osi ni Mbene.” Munkhani iyi ayobile mwakupilikiwa kanunu ukuti “ing’osi” bandu bandumbula ingolofu aba bisakwikalagha mupaladaiso pakisu. Kangi alingenie kanunu amasyu “aghakusoka.” Aghasokile fiyo amatchalichi ghabutungulu nukubabula aba bali nindumbula inunu ukuti basokemo mwa “Babeloni Unkulumba.” (Ubuset. 18:2, 4) Panyuma pake, Abamanyili ba Baibolo baliyipile pakisu kyosa ukuyabila amatilakiti mingi fiyo agha ghayobagha isya kusokiwa uku.
“Ingomano isyakukasya isi sikuya pakututula ukuti tuye pampene nabamanyani bitu”
Pisiku ilyabumalilo ilya lukomano, abandu abakukinda 30,000 bapilikisye inkhani ya Nkamu Rutherford iyakuti “Abandu Bosa Bisakubuka ku Armagedoni, Loli Abandu Bingi aba Baliko Kubumi Batisakufwa.” Bo bikughulila ukuti abandu bingi bikuya pakwisa kulukomano, Abamanyili ba Baibolo balyasime isitediyamu ya Los Angeles Coliseum iyi yafumile itolo pakuyengiwa. Ukuti bantule umundu aliwesa ukupilikisya kanunu, abakamu babombile amasipika gha mu sitediyamu iyi. Amasipika agha ghali mapya itolo pakabalilo kala. Mwakongelelapo, abandu bingi bapilikisyagha ulukomano ulu pa lediyo.
UKUKULA KWA GULU LYA YEHOVA
Nkyinja kya 1923, syabonike ukuti imbombo iyakufumusya yabukagha pankyeni ku Africa, Europe, India, na ku South America. Ku India, nalinga ukuti unkamu A. J. Joseph, ali nubudindo bwa kumpwelelela unkasi wake na banake 6, atulagha pambombo yakusanusya amabuku munjobelo ya Hindi, Tamil, Telugu, na Urdu.
Ku Sierra Leone, Ummanyili wa Baibolo Alfred Joseph na Leonard Blackman balembile kalata ku ofesi yitu inywamu pakisu kyosa ku Brooklyn, New York, ukuti basume ubutuli. Pa 14 Epulelo, 1923, isi basumile syalyamuliwe. Unkamu Alfred atile, “Isiku limo Pachobeluka pakilo, balinyimbile ifoni.” Bandalusyagha ukuti, “Ngimba yowe utumile kalata ku Watch Tower Society uwakusuma abafumusi?” Alfred alyamwile ukuti “Ena, balindumile ukuti ndembe kalata.” Amasyu ghala ghali gha William R. Brown. Alisile isiku lilalila ukufuma ku Caribbean nu nkasi wake, Antonia pampene nabanabo abalindwana, Louise na Lucy. Abakamu bakalondiwagha
ukughulila kwa kabalilo akatali ukumwambilila Unkamu Brown ni mbumba yake.Alfred akindilile ukuyoba ukuti: “Nulubunju ulwakukongapo, une na Leonard twayobesaniagha isi Ibaibolo likumanyisya bo muno twabombelagha sabata aliwesa. Mwanakalinga, twalimbwene umundu untali imile pakifigho. Ali yo Nkamu Brown. Abughanile fiyo ubwanaloli yonongwa alondagha ukuti ayobe inkhani iya mu Baibolo isiku ilyakukongapo.” Bo umwesi ghukali ukumalika, Unkamu Brown ayabile amabuku ghosa agha alisile nagho. Mwanakalinga itolo, alyambilile amabuku aghangi 5,000, loli pope mwanakalinga palondiwagha amabuku mingi fiyo. Unkamu Brown akamanyiwagha ukuya mulisya mabuku. Pakabalilo kosa akabubombeli bwake ubu abombagha mwakwiyipa kwa Yehova, umwene abombelagha Amalemba. Yonongwa yake abandu bankolelagha ukuti Bible Brown.
Ku Germany, abakamu basalile ukuti bayisamisye ofesi ku Barmen panongwa yakuti yali nandi. Mwakongelelapo, bapilike ukuti abasilikali ba ku France bikuya pakukasambukila akaya aka. Abamanyili ba Baibolo bayaghile inyumba inywamu ku Magdeburg iyi yabonekagha ukuti yili kanunu ukuti bapulintilengemo amabuku. Pa 19 Juni, abakamu bamalile ukubika ifibombelo fyakupulintila ni fingi kangi Ibeteli imbya yasamile ku Magdeburg. Pisiku ili ofesi inywamu pakisu kyosa yamanyisiwe ukuti abakamu bamalile ukusamisya ofesi, amanyuzipepala ghayobile ukuti iboma lya France lipokile ifindu ifi fyali nkaya ka Barmen. Abakamu balindaghisye Yehova.
Ku Brazil, George Young, uyu endile mmadela mingi pakufumusya amasyu amanunu, aliwile ofesi kangi alyandile ukusosya Ingasya ya Ndindilili mu njobelo ya Kiphwitikizi. Mmyesi minandi itolo, ayabile amagazini nutumabuku 7,000. Sarah Ferguson ahobwike fiyo bo Unkamu Young isile panyumba yabo. Sarah Ferguson abelengagha Ingasya ya Ndindilili ukwanda mu 1899, loli akalyosiwe. Bo imyesi minandi yikindilepo, Umulumbu Ferguson nabanake 4 babombilepo simo ukuti bosiwe.
“UKUMBOMBELA KYALA MWAKWIYIPA KANGI MWALUSEKELO”
Kubumalilo bwa kyinja kya 1923, Ingasya ya Ndindilili iya Disembala 15, 1923 yalingenie muno Abamanyili ba Baibolo balipilikile bo ifindu fichenjile pankhani ya ngomano, ubufumusi ningomano inywamu. Ingasya ya Ndindilili iyi yatile: “Kupepe fiyo ukuketa ukuti ifipanga . . . fili nulwitiko lwamaka. Isagha twitendekesye panongwa ya mbombo nyingi nukukindilila ukumbombela Kyala mwakwiyipa kangi mwalusekelo nkyinja kya 1924.”
Ikyinja kya 1924 kyali kyakuhobosya fiyo ku Bamanyili ba Baibolo. Abakamu pa Beteli babombile imbombo kwa myesi mingi pangunda ughu ghuli nkisu kya Lusungo lwa Staten ughu wali pabupipi ni ofesi inywamu ku Brooklyn. Inyumba isi syayengiwagha ku malo amapya agha syamalike kubwandilo bwa kyinja kya 1924, kangi syabatulile abakamu ukuya bakukolelana nukufumusya amasyu amanunu munjila isi bakabombelagha kunyuma.
a Lino tukuti Ukufumusya nu Bumi Bwitu Bwabukristu–Imbatiko ya Ngomano Syitu.