Amalalusyo Aghakufuma ku Babelengi
Ngimba fyalipo ifyakulya ifingi ifi Abaisraeli balyagha bo bali mmatengele ukongelelapo amana nabambundo?
Abaisraeli balile amana kwa fyinja 40 bo bali mmatengele. (Kuso. 16:35) Yehova abapele kangi abambundo amabulendo mabili. (Kuso. 16:12, 13; Kuba. 11:31) Loli Abaisraeli bali nifindu ifingi ifi balyagha.
Mwakifwanikisyo, utubalilo tumo Yehova abalongosyagha abandu bake “kubuyo ubwakutusya” kuno ghaliko amisi aghakuti banweghe nukulya ifyakulya. (Kuba. 10:33) Ghamo mwa malo agha ghali malo aghakusuluka agha Elimu, “apa syalipo inyibuko sya misi 12 nimipiki ya tungindwa 70.” (Kuso. 15:27) Ibuku ilyakuti Plants of the Bible likuyoba ukuti umpiki watungindwa ughu, “wamelagha amalo aghakukindanakindana kangi wabapagha ifyakulya mmatengele. Mwakongelelapo, abandu beghangako ifyakulya, amafuta nukughagha amalo aghakughonapo.”
Abaisraeli babaghile ukuti balimile kangi pamalo aghakusuluka agha lino ghikukoleliwa ukuti Feiran, iki kyo kighaba kimo kya Wadi Feiran. a Ibuku ilyakuti, Discovering the World of the Bible likuti, Wadi pamo ukuti ikilwa iki, kitali “amakilomita 130 kangi kyo kilwa iki kili nulusoko ulutali fiyo, ulununu kangi ulu lufumwike fiyo ku Sinai.” Kangi likuti: “Ikilwa iki, kitali amakilomita 45 ukufuma pamwanya. Kangi mukwaghiwa ikyamba kya Feiran Oasis iki kitali amakilomita 4.8, kinunu, kili nimipiki mingi iya tungindwa, iki kili pamalo aghamakilomita 610 pamwanya pasumbi. Yonongwa yake amalo agha baghafwanikisyagha nungunda wa Edeni. Kwa fyinja fingi abandu babukagha ku malo agha panongwa yakuti ghali nimipiki mingi ya tungindwa.”
Imipiki ya tungindwa iyi yaghiwagha ndusoko lwa Feiran
Bo bikusokako ku Egiputi, Abaisraeli bapimbile ubufu, imbale kangi lumo bapimbile ingano namafuta. Bwanaloli ukuti ifindu ifi fikayagha pakwikala akabalilo akatali. Abandu bapimbile kangi “imitimo iya ng’osi niyang’ombe.” (Kuso. 12:34-39) Loli panongwa yamuno ifindu fyayilile mmatengele, ifinyamana fingi fyayagha pakufwa. Fimo babaghile ukuti balyagha. Kangi ifinyamana fimo babaghile ukuti babikagha amakemo ku bakyala babutungulu. b (Imbo. 7:39-43) Loli pope Abaisraeli bali nimitimo mingi ya ng’osi ning’ombe. Tubaghile ukuketa isi ukufuma pa isi Yehova ababulile abandu bake bo balekile ukumpilikila. Umwene atile: “Abaninu bisakuyagha batimi mmatengele ifyinja 40.” (Kuba. 14:33) Yonongwa yake ifinyamana ifi fibaghile ukuti fyabatulagha ukulwagha ulukama ninyama loli yikafwanagha ukubalyesya abandu abakufwana 3 miliyoni kwa fyinja 40. c
Ngimba ifinyamana fyaghaghagha kughu amisi nifyakulya? d Pakabalilo kala, ifula yibaghile ukuti yatimagha kangi mmatengele mwaghiwagha ifyakumela. Ibuku lya Insight on the Scriptures, Volume 1, likuti ifyinja 3,500 ifi fikindilepo, “amisi mingi ghaghiwagha kumalo agha bikalagha Abaisraeli ukukinda amasiku agha. Ukwaghiwa kwa fibwina fyingi fya misi ifi fyumile pamo ifikogha ifi iyolo fyali soko, kukunangisya ubuketi ubwakuti akabalilo kamo kunyuma ifula nyingi yatimagha iyi yapangisyagha ukuti kwaghiweghe isoko nyingi sya misi.” Nalinga syali bo ulu, mmatengele mukaghiwagha ifindu kangi ghali malo ghakutilisya fiyo. (Kukumbu. 8:14-16) Linga Yehova akabapele amisi mwakuswighisya, Abaisraeli nifinyamana fyabo fyayagha pakufwa.—Kuso. 15:22-25; 17:1-6; Kuba. 20:2, 11.
Mose ababulile Abaisraeli ukuti Yehova abapagha amana “ukuti abamanyikisyemo ilyakuti umundu fitikumpa ubumi fi findu fyene loli ilisyu lyosa ili likufuma nkanwa mwa Yehova.”—Kukumbu. 8:3.
a Keta Ingasya ya Ndindilili ya Chichewa iya Meyi 1, 1992, peji 24-25.
b Ibaibolo likuyoba ifyakubombiwa fibili akabalilo aka ifinyamana fyabikiwagha amakemo kwa Yehova mmatengele. Ikyakubombiwa ikyakwanda pali po pakabalilo aka basalagha umputi; ikyabubili pali pa Pasa. Ifyakubombiwa fyosa ifi fyabombiwe mu 1512 B.C.E., bopakindile ikyinja kimokyene ukufuma apa Abaisraeli basokile ku Egiputi.—Levi. 8:14–9:24; Kuba. 9:1-5.
c Kubumalilo bwa fyinja 40 ifi bali mmatengele, Abaisraeli balyeghile ifinyamana fingi fiyo ukuya fiyabo fya bwite. (Kuba. 31:32-34) Nalinga syali bo ulu, abene bakindilile ukulya amana ukufika pakabalilo aka balingile Nkisu kya Lufingo.—Yos. 5:10-12.
d Bukayapo ubuketi ubu bukunangisya ukuti ifinyamana fyalyagha amana, panongwa yakuti Yehova ababulile abandu ukuti basaleghe amana agha umundu aliwesa abaghile ukufwanisya ukulya loli akayobilepo isya finyamana.—Kuso. 16:15, 16.
