Keta ifingi

Keta ifi filipo

1924—Ifyinja 100 ifi Fikindilepo

1924—Ifyinja 100 ifi Fikindilepo

“KUBWANDILO bwa kyinja, kikuya kabalilo kanunu fiyo ku Nkristu aliwesa uyu osiwe . . . ukuti inong’onele injila nyingi isyakuti ambombele nyingi Yehova,” mo muno yayobile Bulletin, a iya Januwale 1924. Nkyinja kya 1924, Abamanyili ba Baibolo bakongagha ubulongosi ubu mwakuya bakifu nukubombela injila imbya mubufumusi.

BAFUMUSYAGHA UKWENDELA PALEDIYO

Abakamu ba pa Beteli baliyipile ukubomba imbombo ikyinja kimokyene nimyesi ukuti batendekesye isiteshoni ya lediyo ya WBBR ku Staten Island, New York City. Ikyakwanda, balyelwisye amalo nukuyenga inyumba inywamu iyakughonamo aba babombagha imbombo iyi nukuyaba ikipinda kyakubikamo ifibombelo fya lediyo iyi. Bo imbombo iyi yimalike, abakamu balyandile ukwegha ifibombelo ifi fyalondiwagha ukuti “bandeko ukufumusya.” Loli bali nindamyo nyingi isi balondiwagha ukumalana nasyo.

Kwali kukafu fiyo ukuti balumikisye ikibombelo kimo iki bikuti antenna ya siteshoni. Antenna iyi yali ndali amamita 91 kangi yalondiwagha ukubikiwa pakati pamatabwa mabili agha ghali matali amamita 61. Bo baghelile akakwanda fyatoliwe. Panongwa yakuti abakamu aba bansubilagha Yehova ukuti abatule, pabumalilo fyalyendile kanunu. Calvin Prosser, uyu abombileko imbombo iyi atile: “Linga pakwanda fyendagha kanunu, angali twalitufifye nukuyoba ukuti, ‘Keta isi tubombile.’” Mmalo mwake, abakamu aba balimpalile Yehova panongwa yakuti fyabendile kanunu loli yalipo indamyo iyingi.

Ukwimika yimo mwa antenna ya WBBR

Injila yakufumusya ukwendela palediyo yali mbya kangi kwali kukafu ukula ifibombelo ifi fyalondiwagha ukuti yibombeghe kanunu. Polelo abakamu baghaghile amashini agha ghikutuma amasyu agha ghali namawati 500 nalinga ukuti ghakabikiwe kanunu nkighaba kyabo. Mmalo mwakuti buleghe mayikolofoni, babombelagha amafoni agha ghakali ghapamwanya. Ikilo kimo mu Febuluwale, abakamu basalile ukuti baghele linga ilediyo iyi yibaghile ukubomba. Balondiwagha ukuya nipulogilamu iyakuti bayifumusye, loli abakamu balimbile itolo inyimbo sya Bunyafyale. Yumo mwa bakamu aba, yo Ernest Lowe. Umwene ikukumbukila inkhani yimo iyakusekesya iyi yabombiwe pisiku lila. Atile bo bikwimba inyimbo, Undongi Rutherford, b abimbile ifoni bo ikupilikisya inyimbo syabo palediyo yake ku Brooklyn, kuno kwali kutali amakilomita 25.

Unkamu Rutherford atile: “Komma ukutuywesya. Mukufwana bo bapusi bikulila.” Isoni syabakolile abakamu kangi mwanakalinga balimike ipulogilamu yabo. Loli basyaghenie ukuti ilediyo yabo yikubomba kangi babaghile ukwanda ukufumusya.

Pa 24 Febuluwale, 1924, bo bandile ukufumusya mwakwitikisiwa, Unkamu Rutherford ayobile ukuti, “isiteshoni ya lediyo iyi yikuya pakubombagha imbombo iyi Kristu Umwalafyale abapele ukuti babombeghe.” Unkamu Rutherford ayobile ukuti ubwighane bwa siteshoni iyi ko “kubatula abandu bosa ukulipilikisya Ibaibolo nukumanya akabalilo aka bikalagha, kisitakweghela ulusubilo pamo ikipanga kya mundu.”

Kukimama: Unkamu Rutherford ali pa situdiyo iyakwanda

Kukililo: Amashini agha isiteshoni ya lediyo iyi yabombelagha

Ifindu fingi ifinunu fyabombiwe bo bikufumusya akakwanda. Ilediyo iyi bayibombile kwa fyinja 33 ukufumukisyapo amapulogilamu gha babombi ba Yehova.

BABASUSYAGHA ABALONGOSI BAMATCHALICHI MBUKIFU

Mu Julayi 1924, Abamanyili ba Baibolo bali nulukomano lwa kighaba ku Columbus, Ohio. Abamanyili ba Baibolo balisile ukufuma mfisu ifyakukindanakindana pakisu kyosa kangi inkhani syayobiwe Nkiarabic, Nkizungu, Nkifrench, Nkigerman, Nkigreek, Nkihungarian, Nkiitalian, Nkilithuanian, Nkipolish, Nkilussian, na munjobelo sya ku Scandinavia, na Nkiukrainian. Inkhani simo syafumusiwagha ukwendela palediyo, kangi abakamu basumile ukuti aba Ohio State Journal, balembe inkhani isyakufwana nulukomano ulu.

Ulukomano ulu lwabombiwe mu 1924 ku Columbus, Ohio

Pakinaye, Julayi 24, abakamu na balumbu abakukinda 5,000 babukile pakufumusya nkighaba iki babombile ulukomano. Bayabile amabuku 30,000 kangi balyandile ukumanyila Ibaibolo nabandu amasauzandi mingi. Aba the Watch Tower baliyobile ilisiku ili ukuya “kighaba kyakuhobosya fiyo ikya lukomano.”

Pakihano, Julayi 25, bo Unkamu Rutherford ikuyoba yimo mwankhani syake, abelengile ikimanyisyo kimo ikyakubasusya abalongosi bamatchalichi. Umwene ayobile ukuti, “abalongosi bandyali, abamatchalichi nabamabizinesi, bikubatolesya abandu ukuti bamanyileghe ubwanaloli pankhani ya Bunyafyale bwa Kyala ubu isakubombela ukuti abasaye abandu.” Mwakongelelapo, ayobile kangi ukuti abalongosi aba “basobagha panongwa yakuti bakolelanagha nakabughatila ka League of Nations kangi batighi ‘yo njila iyi Kyala ikubombela pakubalongosya abandu pakisu.’” Abamanyili ba Baibolo balondiwagha ukuya bakifu pakufumusya amasyu agha kubandu.

Panyuma pake, inkhani yimo iyi yabikiwe mu The Watch Tower yatile: “Ulukomano ulu lwabombiwe ku Columbus, lwakasisye ulwitiko lwa kagulu akanandi ka bakamu na balumbu aba babungene. Lwabatulile ukuya bakifu ukufumusya nalinga ukuti babaghile ukususiwa munjila yiliyosa.” Leo Claus, uyu alipo palukomano ulu, atile: “Bo ulukomano lumalike, twali balusekelo ukufumusya amasyu agha nkighaba kyitu.”

Akatilakiti aka kali namasyu aghakubasusya abalongosi bamatchalichi

Mu Okutobala, Abamanyili ba Baibolo balyandile ukubayabila abandu bingi itilakiti ilyakuti Ecclesiastics Indicted. Ibuku ili lyali namasyu agha ghali nkimanyisyo iki Unkamu Rutherford abelengile pakubasusya abalongosi bamatchalichi. Mutawuni inandi iya Cleveland, Oklahoma, Frank Johnson amalile ukuyabila amatilakiti kangi alondiwagha ukughulila kwa maminiti 20 ukuti aghane na bakamu na balumbu abinake. Umwene alimile pamalo agha kwali kukafu ukuti abandu bamboneghe panongwa yakuti abandu ba mutawuni iyi aba bakalele nimbombo yake iyakufumusya bandondagha. Unkamu Johnson asalile ukuti ibilile mutchalichi ili lyali pabupipi nawe. Panongwa yakuti akalimo nayumo umundu mutchalichi lila, umwene aghalekile amatilakiti mu Baibolo lya mputi napampando ghulighosa. Umwene abombile isi mwanakalinga fiyo. Panongwa yakuti ali nakabalilo, alingile mmatchalichi aghangi mabili nukubomba mwakufwana itolo.

Frank abopile mwanakalinga ukubuka pamalo agha alondiwagha ukuti aghane nabakamu. Alibilile kunyuma kwa filing’i siteshoni yimo bo ikubaketa abandu aba bandondagha. Abandu balyendile pabupipi nawe loli bakalimbwene. Mwanakalinga itolo bo babukile, abakamu na balumbu aba bafumusyagha pabupipi nawe balisile pakumwegha nukubuka nawe.

Yumo mwa bakamu aba atile: “Bo tukusokamo itolo mutawuni iyi, twalyendile pamatchalichi matatu. Abandu abakukinda 50 balimile kunkyeni kutchalichi. Bamo mwabandu aba, babelengagha akatilakiti aka loli abangi bakakolile mmaboko nukunnangisya umputi wabo. Twasokilepo mwanakalinga ukuti tuleke ukwaghana nindamyo. Kangi twalinndaghisye Yehova Kyala witu panongwa yakuti atutulile ukumanya isyakubomba ukuti tufumusye amasyu agha nukuleka ukukoliwa.”

ABAMANYILI BA BAIBOLO BAFUMUSYAGHA MBUKIFU MFISU FYABO

Józef Krett

Abamanyili ba Baibolo aba mfisu ifingi, bope bafumusyagha mbukifu. Kululu kwa France, Unkamu Józef Krett, abafumukisye abandu aba ku Poland aba babombagha ku mugodi. Apeliwe ulusako ulwakuyoba inkhani iya mutu wakuti, “Abandu aba Bafwile Bikuya Pakusyuka Mwalululu.” Bo abakamu bikubakolela abandu mutawuni iyi, umputi yumo abasokile abandu ba mutchalichi lyake ukuti bangabukangako. Nalinga ukuti abasokile loli fyatutulile fiyo. Abandu abakukinda 5,000 bapilikisye inkhani iyi, ukongelelapo numputi uyu. Unkamu Krett alimbulile umputi uyu ukuti ayobe ifi ikusubila nififukwa fyake, loli akanile. Unkamu Krett ayabile amabuku ghosa agha ali nagho papo asyaghenie ukuti abandu aba abafumukisyagha bali nikyumilwa kya Masyu gha Kyala.—Amosi 8:11.

Claude Brown

Claude Brown atwele amasyu amanunu ku Africa nkisu kya Gold Coast, kuno lino bikuti Ghana. Abandu bingi bapilike ubwanaloli panongwa yakuti ayobile inkhani nyingi kangi abayabile abandu bingi amabuku nkisu kya Ghana. John Blankson, uyu amanyilagha ukuti asaye yo dokotala, apilikisye yimo mwankhani isi Unkamu Brown ayobile. Mwanakalinga asyaghenie ukuti abwaghile ubwanaloli. John atile: “Ubwanaloli bwalimbangisye ukuti njeghe walusekelo kangi nababulangako abandu bingi ku sukulu iyi.”

John Blankson

Isiku limo, John abukile ku tchalichi lya Anglican ukuti akandalusye umputi pankhani ya Butatu, iyi pakabalilo aka John ayipilikisye kanunu ukuti yitikukolelana namalemba. Umputi uyu akalele kangi alimumanile atile: “Uwe ukaya Nkristu; uli mundu wa Mohesi. Sokapo apa!”

Bo afikile pakaya, John alindembile kalata umputi uyu ukuti baghanile pakilundilo kya bandu nukuyobesania isya Butatu. Umputi uyu alimwamwile ukuti baghane mu ofesi ya bamanyisi pasukulu. Ummanyisi yumo alindalusisye John linga naloli alindembile kalata umputi uyu.

John alyamwile ukuti, “Ena, Bwana, yone nalembile kalata.”

Ummanyisi yula alinsumile John ukuti alembe kalata ku mputi uyu ukusuma uluhobokelo. Polelo John alembile ukuti:

“Bwana, Ummanyisi wangu ansumile ukuti ngulembele kalata uwakusuma uluhobokelo kumyako. Nitendekisye ukusuma uluhobokelo kumyako linga kwitikisya ukuti kumanyisya ifimanyisyo fyabutungulu.”

Ummanyisi uyu aswighile fiyo kangi alindalusisye ukuti, “Blankson, ngimba syo isi kulonda ukulemba?”

“Ena, Mmanyisi. Syo syene isi ndembile papo ngasobapo napamo.”

“Kuya pakukaghiwa isukulu. Ukabaghila ukukindilila ukuya pasukulu iyi linga kukindilila ukunjoba ububibi umputi watchalichi ili iboma likutulapo.”

“Loli, Mmanyisi, . . . Keta linga utumanyisye ifimanyisyo fimo watupagha ulusako lwakulalusya amalalusyo pa fundo isi tukapilikisya.”

“Ena mwalalusyagha naloli.”

“Momumo, syo isi sikubombiwa nalino. Umundu uyu atumanyisyagha Ibaibolo kangi twandalusyagha amalalusyo. Linga atoliwe ukwamula ilalusyo, ndikuyibona inongwa iyi mbaghile ukulembela kalata wakusuma uluhobokelo kumyake.”

Blankson bakalinkaghile. Umwene akindilile ukuya pasukulu nalinga ukuti akalembile kalata wakusuma uluhobokelo.

ABAMANYILI BA BAIBOLO BAHOBOKAGHA UKUBOMBA IMBOMBO NYINGI

Pakuyoba mbupimba isyakufwana na isi syabombiwe nkyinja kila, The Watch Tower yatile: “Tukukolelana na Davidi uyu atile: ‘Walimfwikile une amaka ukuti ndweghe ubwite.’ (Sal. 18:39) Ikyinja kila kyali kyakukasya fiyo panongwa yakuti twaketile muno Yehova atutulile pambombo yake. Ababombi bake abasubiliwa bafumusyagha ndusekelo amasyu amanunu.”

Kubumalilo bwa kyinja kila, abakamu bali nisiteshoni iyingi iya lediyo. Isiteshoni ya lediyo iyi yabikiwe ku Chicago, U.S.A. Isiteshoni imbya iyi yakoleliwagha ukuti WORD, isi syasanusyagha ukuti [Isyu] panongwa yakuti bayagha pakufumusya Isyu lya Kyala palediyo iyi. Pakabalilo aka babombelagha ikibombelo iki kyali kyamaka fiyo papo abandu abakubutali fiyo bafwanisyagha ukupilikisya amasyu gha Bunyafyale, ukongelelapo abandu ba kululu kwa kisu kya Canada.

Nkyinja kya 1925, Yehova abatulile abakamu ukupilikisya ifundo imbya isyakuhobosya pakuyoba isya Ubusetuli chaputala 12. Panongwa yakupilikisya ifundo imbya isi, bamo balekile ukumbombela Yehova. Loli bingi bahobwike panongwa yakufipilikisya kanunu ifindu ifi fyabombiwagha kumwanya namuno fyabapalamasyilagha ababombi ba Kyala pakisu.

a Lino tukuti Ukufumusya nu Bumi Bwitu Bwabukristu—Imbatiko ya Ngomano.

b J. F. Rutherford, uyu alongosyagha pakati pa Bamanyili ba Baibolo pakabalilo kala, amanyiwagha kangi ukuti Rutherford “Undongi.” Bo akali ukwanda ububombeli bwake ubwa pa Beteli, akabalilo kamo ali ndongi wapadela fiyo mu khoti lya Eighth Judicial Circuit Court of Missouri.