1-2. Ngimba findu fiki fyabombiwe bo abafundiwa ba Yesu babili bikubuka ku Emausi?

 PALI po pa Nisani 16, 33 C.E. abafundiwa ba Yesu bali nikitima nubogha. Babili mwa bafundiwa aba basokileko ku Yerusalemu nukubuka ku Emausi, ubulendo bwa makilomita 11, ukufuma ku Yerusalemu. Abanyambala aba bawile amaka panongwa yakuti Yesu uyu bankongagha, aghoghiwe. Abene baghulilagha ukuti Mesiya isakubomba ifindu ifyakuswighisya ku Bayuda, loli pakabalilo ako afwile. Ukufuma apo, ikindu kimo iki bakaghulilagha kyabombiwe.

² Umundu yumo uwakihesya alyaghene nabo nukulongosania nabo. Abafundiwa aba balyandile ukumbula umundu uyu ifindu ifibibi ifi fyabombiwe kwa Yesu. Ukufuma apo, umundu uyu ababulile ifindu ifi bakabaghile ukwibwa. Umwene alyandile ukuyoba Amalemba nubusololi ukuti alinganie ikifukwa iki Mesiya alondiwagha ukutamiwa nukufwa. Bo abanyambala batatu aba bafikile ku Emausi, basyaghenie ukuti umundu uyu ali yo Yesu uyu Kyala alinsyusisye. Abene bahobwike fiyo ukumanya ukuti Mesiya asyukile.—Luka 24:​13-35.

3-4. Ngimba findu fiki fyabombiwe ku bafundiwa ba Yesu, kangi tukuya pakumanyila isyafiki munkhani iyi? (Imbombo sya Batumiwa 1:3)

³ Yesu abonekile ku bafundiwa bake utubalilo twingi mmasiku ghake 40 aghabumalilo agha ali pakisu. (Belenga Imbombo sya Batumiwa 1:3.) Pakabalilo kala, Yesu abakasisye abafundiwa bake aba bali nikitima nubogha. Abene bahobwike fiyo kangi banangisye ubukifu ukubuka ukwakufumusya nukumanyisya amasyu amanunu agha Bunyafyale. a

 ⁴ Tubaghile ukusayiwa fiyo linga tukumanyila isi Yesu abombile pakabalilo kala. Munkhani iyi, tukuya pakumanyila muno Yesu abombile akabalilo aka (1) ukuti abakasye abafundiwa bake, (2) ukuti abatule ukupilikisya kanunu Amalemba, kangi (3) ukuti abamanyisye ubudindo ubunywamu ubu bali nabo. Pafundo yiliyosa tukuya pakuketa muno tubaghile ukunkongela Yesu.

TUBAKASYEGHE ABANGI

5. Nongwa yafiki abafundiwa ba Yesu balondiwagha ukukasiwa?

⁵ Abafundiwa ba Yesu balondiwagha ukukasiwa. Nongwa yafiki? Bamo basilekile inyumba, imbumba, namabizinesi ghabo ukuti bankongeghe Yesu akabalilo kosa. (Mat. 19:27) Bamo babanyozagha panongwa yakuti balipelile ukuya bafundiwa bake. (Yoh. 9:22) Abene banangisye ukwiyipa bo uku panongwa yakuti basubilagha ukuti Yesu ali yo Mesiya uyu ayobiwe ngani. (Mat. 16:16) Loli bo Yesu aghoghiwe, bawile amaka panongwa yakuti bakamanyagha isi syayagha pakubombiwa.

6. Ngimba Yesu abombile isyafiki bo asyukile?

⁶ Kisita kukayika, Yesu aketile ukuti abafundiwa bake bali nikitima, komma panongwa yakuti bakali nulwitiko loli panongwa ya nifwa yake. Yonongwa yake ukwanda itolo pisiku ili asyukile, alyandile ukubakasya abamanyani bake. Mwakifwanikisyo, Yesu abonekile kwa Maria Magadalena pakabalilo aka alilagha kwipumba lyake. (Yoh. 20:​11, 16) Abonekile kangi ku bafundiwa bake babili aba tubayobile kubwandilo bwa nkhani iyi. Kangi abonekile ku ntumiwa Peteri. (Luka 24:34) Ngimba tukumanyilako isyafiki kwa Yesu? Inong’onela isi syabombiwe bo abonekile kwa Maria Magadalena.

7. Ukufwana na Yohani 20:​11-16, ngimba Yesu alimbwene Maria ikubomba isyafiki nulubunju pa Nisani 16, kangi abombile isyafiki? (Keta kangi ikithuzi.)

⁷ Belenga Yohani 20:​11-16. Nulubunju pa Nisani 16, abakikulu bamo abasubiliwa babukile kwipumba kuno Yesu abikiwe. (Luka 24:​1, 10) Isagha tukete isi syabombiwe kwa yumo mwa bakikulu aba, uyu yo Maria Magadalena. Bo Maria afikile kwipumba, alyaghile ukuti umbili wa Yesu ghukayamo. Umwene alinkubuka ukwakumbula Peteri na Yohani kangi alinkubakonga bo bikubuka kwipumba. Bo baghile ukuti mwipumba umbili wa Yesu ghukayamo, abanyambala aba baghomokile kukaya. Loli Maria asyalikile kulakula kangi alilagha. Umwene akasimenye ukuti Yesu ikunketa. Yesu alinkunketa unkikulu unsubiliwa uyu bo ikulila kangi apalamasiwe fiyo. Yonongwa yake abonekile  kwa Maria kangi ukufuma apo, abombile ikindu kimo iki kyalinkasisye fiyo Maria. Ayobesenie nawe nukumpa imbombo iyakulondiwa fiyo, iyakuti akababule abakamu bake ukuti umwene asyukile.—Yoh. 20:​17, 18.

8. Ngimba tubaghile ukunkonga bulebule Yesu?

⁸ Ngimba tubaghile ukunkonga bulebule Yesu? Tubaghile ukunkonga Yesu linga tukubakasya abakamu na balumbu ukuti bakindilileghe ukumbombela Yehova. Mwakufwana itolo na Yesu, tukulondiwa ukumanya indamyo isi abangi bikwaghana nasyo, ukumanya muno bikwipilikila nukubasubisya. Inong’onela isi alyaghene nasyo umulumbu yumo uyu ingamu yake yo Jocelyn, uyu unnung’una wake afwile pangozi ya galimoto. Umwene atile, “Kwa myesi mingi, nayagha nikitima.” Loli isiku limo, unkamu yumo nunkasi wake balinkolile kunyumba yabo, balimpilikisye mwakisa bo ikulingania muno ipilikilagha nukunsimikisyila ukuti wakulondiwa fiyo kwa Yehova. Jocelyn atile: “Nipilikagha ukufwana Yehova ababombesyile abene ukuti bangwabe kumbelo unywamu uwa mwasumbi nukumbika mwiboti ili bikubombela ukuti babapoke abandu. Balindulile ukuti niye kangi nubwighane ubwakumbombela Yehova.” Nanuswe tubaghile ukubakasya abangi linga tukubitikisya ukuti balinganie muno bikwipilikila nukubapilikisya mwakisa linga bikulingania. Isi sibaghile ukututula ukuti tubasubisyeghe nukubatula ukuti bakindilileghe ukumbombela Yehova.—Rom. 12:15.

TUBATULEGHE ABANGI UKUPILIKISYA KANUNU AMALEMBA

9. Ngimba ndamyo yiliku iyi abafundiwa ba Yesu balyaghene nayo, kangi Yesu abatulile bulebule?

⁹ Abafundiwa ba Yesu basubilagha Amasyu gha Kyala kangi baghelaghelagha ukughakonga pabumi bwabo. (Yoh. 17:6) Loli bakapilikisye inongwa iyi Yesu aghoghiwe ukufwana kigebenga. Yesu asimenye ukuti abafundiwa bake bali nulwitiko kangi balinganile Yehova, loli aketile ukuti balondiwagha ukughapilikisya kanunu Amalemba. (Luka 9:​44, 45; Yoh. 20:9) Yonongwa yake abatulile ukupilikisya kanunu isi babelengagha Mmalemba. Inong’onela muno abombile isi bo abonekile ku bafundiwa babili panjila iyakubuka ku Emausi.

10. Ngimba Yesu abatulile bulebule abafundiwa bake ukumanya ukuti umwene ali yo Mesiya naloli? (Luka 24:​18-27)

¹⁰ Belenga Luka 24:​18-27. Mubaghile ukuketa ukuti Yesu akababulile mwanakalinga abanyambala bala isyakufwana numwene. Mmalo mwake, abalalusyagha amalalusyo. Nongwa yafiki? Lumo alondagha ukuti balinganie isi syali mminong’ono ghabo. Kangi syo isi babombile. Abene balimbulile ukuti baghulilagha ukuti Yesu isakubapoka Abaisraeli ku butumwa bwa Baroma. Bo balingenie aminong’ono ghabo, Yesu abombile Amalemba ukuti abatule abanyambala aba ukupilikisya isi syabombiwe. b Ukufuma apo, namayolo, Yesu alyaghene na bafundiwa abangi nukubalingania isi ubusololi ubu bwasanusyagha. (Luka 24:​33-48) Ngimba tukumanyilako isyafiki ku nkhani iyi?

11-12. (a) Ngimba tukumanyilako isyafiki ukufwana namuno Yesu amanyisyilagha ubwanaloli bwa mu Baibolo? (Keta kangi ifithuzi.) (b) Ngimba unkamu yumo alintulile bulebule ummanyili wake wa Baibolo?

¹¹ Ngimba tubaghile ukunkonga bulebule Yesu? Ikyakwanda, linga mukubamanyisya abandu Ibaibolo, mubalalusyeghe amalalusyo munjila inunu ukuti balinganieghe isi sili mminong’ono ghabo. (Mbu. 20:5) Linga mupilikisye muno bikwipilikila, mubanangisyeghe muno babaghile ukughaghila amalemba aghakutula pa isi baghene nasyo. Kangi komma ukubabula isyakubomba. Mmalo mwake, mubatuleghe ukwinong’onela ifundo sya Mmalemba nukuketa muno babaghile ukusibombela imbombo  pabumi bwabo. Inong’onela isi alyaghene nasyo unkamu yumo uwa ku Ghana uyu ingamu yake yo Nortey.

¹² Pakabalilo aka Nortey ali nifyinja 16, alyandile ukumanyila Ibaibolo. Loli mwanakalinga, aba mumbumba yake balyandile ukunsusya. Ngimba findu fiki fyalintulile ukuti akindilile ukumanyila Ibaibolo? Uyu ammanyisyagha Ibaibolo alimbulilepo ichaputala 10 kya buku lya Matai iki kikulingania ukuti Abakristu banaloli bisakufwimiwagha. Nortey atile, “Bo nandile ukufwimiwa, nasyaghenie ukuti mbwaghile ubwanaloli.” Uyu ammanyisyagha Ibaibolo alintulile kangi ukwinong’onela ilemba lya Matai 10:16 ukuti aye maso kangi walughindiko linga ikuyobesania naba mumbumba yake isi ikusubila. Bo osiwe, Nortey alondagha ukubomba ubupayiniya, loli tata wake aghulilagha ukuti ikuya pakubuka ku yunivesite. Mmalo mwakumbula Nortey isyakuti abombe, uyu ammanyisyagha Ibaibolo andalusyagha amalalusyo nukuntula ukwinong’onela ifundo sya mu Baibolo. Ngimba ifyakukongapo fyake fyali fyo filiku? Nortey alinong’wine isyakwanda ubupayiniya. Tata wake alimbulile ukuti asokepo pakaya. Ngimba Nortey alipilike bulebule na isi syabombiwe? Umwene atile, “Ndinulusubilo losa ukuti nasalile kanunu.” Linga nanuswe tukubatula abangi ukuti binong’oneleghe ifundo sya Mmalemba, babaghile ukuya Bakristu bakusi mwambepo.—Ef. 3:​16-19.

TUBATULEGHE ABAKAMU UKUTI BIMIKIWE

13. Ngimba Yesu abombile isyafiki ukuti imbombo ya Tata wake yikindilile ukubombiwa? (Baefesi 4:8)

¹³ Bo ali pakisu, Yesu afwanisyagha ukubomba kanunu imbombo iyi Tata wake alimpele. (Yoh. 17:4) Loli Yesu akali naminong’ono aghakuti, ‘Linga kulonda ukuti ufwanisye ukubomba kanunu imbombo yimo,’ kulondiwa ukubomba wimwene.’ Kwa fyinja fitatu na hafu ifya bufumusi bwake, umwene abamanyisyagha abangi ukubomba imbombo iyi. Bo akali ukubuka kumwanya, Yesu abapele abafundiwa bake imbombo. Bamo mwa bafundiwa aba babaghile ukuti bali ba fyinja fya mma 20, loli abapele ubudindo ubwakuti basipasikisyeghe ing’osi syapadela isya Yehova nukulongosya pambombo iyakufumusya nukumanyisya. (Belenga Baefesi 4:8.) Ngimba Yesu aghabombile bulebule amasiku ghake 40 aghabumalilo ukuti abatule abanyambala abakwiyipa nabasubiliwa aba ukuti bimikiwe?

14. Ngimba Yesu abatulile bulebule abafundiwa bake ukukula mwambepo mmasiku ghake 40 aghabumalilo bo ali pakisu? (Keta kangi ikithuzi.)

 ¹⁴ Yesu abapele mwalughano ubulongosi abafundiwa bake ubu bwayagha pakubatula. Mwakifwanikisyo, bo asyaghenie ukuti abafundiwa bake bamo bakayikilagha, abapele ubulongosi. (Luka 24:​25-27; Yoh. 20:27) Kangi ababulile ukuti biyipeghe fiyo pambombo yabo iya butimi ukukinda imbombo syabo isya kumbili. (Yoh. 21:15) Abakumbwisye ukuti bangiyayagha fiyo nubudindo ubu abangi babaghile ukwambilila pakumbombela Yehova. (Yoh. 21:​20-22) Kangi abasusisye pa minong’ono amabibi agha bali nagho pankhani ya Bunyafyale nukubatula ukuti binong’oneleghe fiyo imbombo iyakufumusya amasyu amanunu. (Imbo. 1:​6-8) Ngimba abakulumba babaghile ukumanyilako isyafiki kwa Yesu?

15-16. (a) Ngimba mo munjila siliku isi abakulumba babaghile ukunkonga Yesu? Lingania. (b) Ngimba ubulongosi bwalintulile bulebule Patrick?

¹⁵ Ngimba abakulumba babaghile ukunkonga bulebule Yesu? Bikulondiwa ukubamanyisya nukubatula abanyambala, ukongelelapo abakilumyana, ukuti baye nubudindo nkipanga. c Abakulumba bikulondiwa ukumanya ukuti aba bikubamanyisya bope bandu basitabugholofu. Bikulondiwa ukubapa ubulongosi mwalughano ukuti abakamu abakilumyana aba baye namaluso nukuketa ukulondiwa kwakuya bakwiyisya, basubiliwa nukwiyipa ukubatula abangi.—1 Tim. 3:1; 2 Tim. 2:2; 1 Pet. 5:5.

¹⁶ Keta muno ubulongosi bwalintulile unkamu Patrick. Bo wakilumyana, alighanile ukuyoba mwabukali kangi akabombagha ifindu mwakisa nalinga ko ku balumbu. Unkulumba yumo unkusi mwambepo aketile ukuti Patrick ikulondiwa ukuchenja, kangi alimpele ubulongosi ubwakupilikiwa kanunu loli kisita kufisa. Patrick atile, “Ndiwalusekelo fiyo panongwa yakuti abombile isi. Nakalalagha fiyo linga nguketa ukuti abakamu abangi bikwambilila ubudindo ubu une nabulondagha. Loli ubulongosi ubu unkulumba uyu alimbele, bwalindulile ukumanya ukulondiwa  kwakuya wakwiyisya nukubanangisya ulughano abakamu na balumbu ukukinda ukwinong’onela isyakwambilila ubudindo nkipanga.” Ifyakukongapo fyake, Patrick alimikiwe ukuya nkulumba wakipanga bo ali nifyinja fya mma 20.—Mbu. 27:9.

17. Ngimba Yesu anangisye bulebule ukuti abasubilagha abafundiwa bake?

¹⁷ Yesu abapele abafundiwa bake imbombo iyakufumusya nukumanyisya. Abafundiwa aba babaghile ukuti binong’onagha ukuti bakabaghila ukufwanisya imbombo iyi. Loli Yesu amenye ukuti bikuya pakufwanisya ukuyibomba. Kangi syo isi ababulile. Ukuti anangisye naloli ukuti abasubilagha, Yesu atile: “Bo mumo Tata alindumile une, mo mumo nanine nikubatumila umwe.”—Yoh. 20:21.

18. Ngimba abakulumba babaghile ukunkonga bulebule Yesu?

¹⁸ Ngimba abakulumba babaghile ukunkonga bulebule Yesu? Abakulumba bamahala, bikubamanyisya abangi ukuti babombeghe imbombo simo. (Filip. 2:​19-22) Mwakifwanikisyo, abakulumba babaghile ukubasuma abakilumyana ukuti batulepo pambombo iyakutendekesya Inyumba ya Bunyafyale. Abakulumba babaghile ukubapa abakamu imbombo simo ukuti babombe, ukubamanyisya muno babaghile ukubombela nukusubila ukuti bikuya pakufwanisya ukubomba. Matthew unkulumba uyu imikiwe mwalululu, ayobile ukuti ikubandaghisya fiyo abakulumba bamaluso aba bikummanyisya kanunu imbombo nukunsubila ukuti ikuya pakuyimalisya. Umwene atile, “Linga nsobile, bandulagha ukuketa isi mbaghile ukumanyila pa isi nsobile, ukufuma apo, naghelaghelagha ukubomba kanunu.” d

19. Ngimba tukulondiwa ukubikapo indumbula ukubomba isyafiki?

¹⁹ Yesu abombile amasiku ghake 40 aghabumalilo bo ali pakisu ukubakasya nukubamanyisya abangi. Isagha tubikepo indumbula ukukonga ikifwanikisyo kyake ikinunu. (1 Pet. 2:21) Umwene ikuya pakututula ukubomba bo ulu. Kangi umwene afingile ukuti: “Une ndipo nanumwe bwila, ukwakufika na kubumalikilo ikisu.”—Mat. 28:20.