1. Ngimba butuli buliku ubu abalumbu bikutula mu gulu lya Yehova, kangi ndamyo siliku isi bamo bikwaghana nasyo? (Keta ikithuzi kya pakikope.)

TUKUNDAGHISYA fiyo ukuya na balumbu aba bikwiyipa fiyo nkipanga. Mwakifwanikisyo, bikwamulapo pangomano kangi bikufumusya amasyu amanunu. Bamo bikweghapo ikighaba pambombo iyakutendekesya Inyumba ya Bunyafyale kangi bikubatula Abakristu abinabo. Loli abene bikwaghana nindamyo. Bamo bikubapwelelela abapapi babo abakangale. Bamo bikwifimbilisya nalinga ukuti aba mumbumba yabo bikubasusya. Kangi bamo aba bikulela bene abana, bikwiyipa fiyo ukuti babapwelelele.

2. Nongwa yafiki tukulondiwa ukwiyipa ukuti tubatuleghe abalumbu bitu?

² Nongwa yafiki tukulondiwa ukubatula abalumbu bitu? Panongwa yakuti abandu ba nkisu batikubapa abakikulu ulughindiko ulu bikulondiwa. Mwakongelelapo, Ibaibolo likutukasya ukuti tubatuleghe abakikulu. Mwakifwanikisyo, untumiwa Pauli ababulile Abakristu ba ku Roma ukuti bamwambilile Febe ‘nukumpa ubutuli bosa ubu alondagha.’ (Rom. 16:1, 2) Pakabalilo aka Pauli ali Mfarisai, akolelanagha na bandu aba babaketagha abakikulu ukuya bapasi. Loli bo achenjile ukuya Nkristu, umwene ankongagha Yesu mwakubapa ulughindiko abakikulu nukubanangisya ikisa.​—1 Kor. 11:1.

3. Ngimba Yesu ababombelagha bulebule abakikulu, kangi abaketagha bulebule aba babombagha ubwighane bwa Kyala?

³ Yesu abaghindikagha abakikulu bosa. (Yoh. 4:27) Umwene akabaketagha abakikulu bo muno abalongosi ba matchalichi gha Chiyuda babombelagha. Mwakifwanikisyo Ibaibolo limo lyatile: ‘Yesu akayobilepo amasyu aghakubanyoza abakikulu.’ Loli umwene abaghindikagha fiyo abakikulu aba babombagha ubwighane bwa Tata wake. Mwakongelelapo, umwene abaketagha ukuya  balumbu bake kangi abayobile pampene na banyambala aba abaketagha ukuya bakamu bake.​—Mat. 12:50.

4. Ngimba tukuya pakuyobesania isyafiki mu nkhani iyi?

⁴ Akabalilo kosa Yesu abatulagha abakikulu aba bambombelagha Kyala. Umwene abandaghisyagha kangi abaketagha ukuti bakulondiwa fiyo. Isagha tuyobesanie muno tubaghile ukunkongela Yesu mwakunangisya ukuti tukubapasikisya abalumbu bitu.

5. Nongwa yafiki abalumbu bamo kukuya kukafu ukuya nakabalilo akakwangala na bangi?

⁵ Twesa nkipanga tukulondiwa ukuya nakabalilo akakwangala na bangi. Utubalilo tumo, kubaghile ukuya kukafu ukuti abalumbu bangaleghe na bangi. Nongwa yafiki? Inong’onela isi bamo bayobile. Umulumbu Jordan * atile, “Panongwa yakuti ngaya pabweghi, utubalilo twingi nguketa ukuti ngabaghila ukufwanisya ukubomba nyingi nkipanga. Kristen umpayiniya uyu asamile ku kighaba ikingi ukuti akambombeleghe Yehova atile, “Linga usamile kukipanga ikingi, ubaghile ukuketa ukuti ukaya nabakwangala nabo.” Abakamu bamo babaghile ukwipilika mwakufwana itolo. Bosa aba bikwikala na bakamu babo aba bakaya Baketi, kubaghile ukuya kukafu ukwangala na ba mumbumba yabo kangi babaghile ukwanda ukwipaghula ku bakamu na balumbu nkipanga. Kangi abalumbu bamo babaghile ukwipaghula panongwa yakuti bikubapwelelela abakamu babo aba bikubina. Annette atile, “Natoliwagha ukwangala na bakamu na balumbu panongwa yakuti nampwelelelagha mama wangu.”

6. Ukufwana na Luka 10:38-42, ngimba Yesu alintulile bulebule Marta na Maria?

⁶ Yesu ayagha nakabalilo akakwangala na bakikulu aba bambombelagha Yehova kangi ali nabo pabumanyani ubununu. Inong’onela ubumanyani bwake na Maria kangi Marta, bosa bakali pabweghi. (Belenga Luka 10:38-42.) Ukwendela mfyakuyoba na mfyakubomba, Yesu abatulagha ukuti baye babuke. Mwakifwanikisyo, Maria alinkwitughasya ku malundi gha Yesu ukufwana itolo na bafundiwa. * Kangi bo Marta ikolenie nimbombo panongwa yakuti Maria akantulagha, ali mwabuke ukumbula Yesu isi syali mundumbula yake. Bo ali ku bamanyani bake aba, Yesu abamanyisye abakikulu abasubiliwa aba ifindu ifyakulondiwa fiyo. Kangi anangisye ukuti ikubapasikisya abakikulu aba nilumbu wabo Lazaro mwakubendela akabalilo akangi. (Yoh. 12:1-3) Yonongwa yake bo Lazaro abinile fiyo, Maria na Marta bamenye ukuti bikuya pakusuma ubutuli kwa Yesu.​—Yoh. 11:3, 5.

7. Ngimba mo munjila yiliku iyi tubaghile ukubakasyila abalumbu?

⁷ Abalumbu bamo bikuketa ukuti ukubuka ku ngomano lo lusako ulunywamu ulwakuya pampene na Bakristu abinabo. Yonongwa yake tukulondiwa ukubambilila, ukuyobesania nabo nukunangisya ukuti tukubapasikisya linga tuli pangomano. Jordan uyu tunjobile pabwandilo atile, “Ngukasiwa fiyo linga abangi bikundaghisya panongwa yakwamulapo pangomano, bikubuka nanine mubufumusi kangi linga bikunangisya ukuti bikumbasikisya. Tukulondiwa ukubanangisya abalumbu bitu ukuti bakulondiwa fiyo kumyitu. Kia atile, “Linga ngabukako ku ngomano, ngumanya ukuti abakamu na balumbu bikuya pakunyimbila ukuti bamanye linga ndikanunu.” Isi sikumbangisya ukumanya ukuti abakamu na balumbu bikumbasikisya.

8. Ngimba mo munjila siliku isi tubaghile ukunkonga Yesu?

⁸ Mwakufwana itolo na Yesu, tukulondiwa ukuya nakabalilo akakwangala na balumbu  bitu. Lumo tubaghile ukubakolela ku nyumba yitu ukuti tusalye nabo ifyakulya pamo ukubuka nabo ku malo ghamo ukwakusangaluka. Kangi linga tubakolile tuketeghe ukuti isi tukuyoba syakukasya. (Rom. 1:11, 12) Abakulumba bakipanga bikulondiwa ukunkonga Yesu pa nkhani iyi. Umwene asimenye ukuti aba bakaya pabweghi utubalilo tumo bikwaghana nindamyo, kangi alingenie kanunu ukuti ukuya pabweghi pamo ukuya nabana kutikumpangisya umundu ukuya nukusekelo kwa bwila na bwila. (Luka 11:27, 28) M’malo mwake umundu ikuya walusekelo kwa bwila na bwila linga ikubika Ubunyafyale bwa Kyala pa malo ghakwanda.​—Mat. 19:12.

9. Ngimba abakulumba bikulondiwa ukubomba isyafiki ukuti babatule abalumbu?

⁹ Abakulumba bakipanga bo bikulondiwa ukubabombela kanunu abakikulu, babaketeghe ukuya balumbu pamo bamama babo bamwambepo. (1 Tim. 5:1, 2) Abakulumba bikulondiwa ukuya nakabalilo akakwangala na balumbu bo ingomano sikali pamo pabumalilo bwa ngomano. Kristen atile, “Unkulumba yumo aketile ukuti nili bize fiyo kangi alondagha ukuketa muno imbatiko yangu yayilile. Nalindaghisisye fiyo panongwa yakuti ambasikisyagha.” Linga abakulumba utubalilo twingi bikuya nakabalilo akakuyobesania nabalumbu, abene bikunangisya ukuti bikubapasikisya. *  Annette uyu tunjobile pabwandilo, ayobile ubununu ubwakuya nakabalilo akakuyobesania na bakulumba. Kangi atile: Ngubamanya kanunu kangi bope bikumanya kanunu. Yonongwa yake linga naghene nindamyo, nguya mwabuke ukusuma ubutuli kumyabo.”

10. Ngimba findu fiki fibaghile ukubatula abalumbu bitu ukuti bahobokeghe?

¹⁰ Kali tuli banyambala pamo bakikulu, twesa tukukasiwa linga abangi bikuhoboka na maluso ghitu kangi linga bikutundaghisya pambombo iyi tubombile. Loli linga akayapo uyu ikutundaghisya pa isi tukubomba, tukuwa amaka. Umulumbu Abigail uyu ikubomba ubupayiniya ikuketa ukuti utubalilo tumo abandu bikunsula. Umwene atile, “Abandu bakammanya kanunu. Babamenye itolo abapapi na ba mumbumba yake.” Loli inong’onela isi umulumbu Pam ayobile. Panongwa yakuti akaya pabweghi umwene alimbombile Yehova kwa fyinja fingi bo mmishonale. Ukufuma apo aghomokile ku myabo ukuti akabapweleleleghe abapapi bake. Lino ali ni fyinja ifyakufwana 70 loli ikukindilila ukubomba ubupayiniya. Pam atile, ikindu iki kikunhobosya fiyo kyo kyakuti abandu bikundaghisya pambombo iyi ngubomba.

11. Ngimba Yesu anangisyagha bulebule ukuti abandaghisyagha abakikulu abasubiliwa aba abombagha nabo ubufumusi?

¹¹ Yesu andaghisyagha ubutuli ubwakufuma ku bakikulu abasubiliwa aba bambombelagha umwene ‘nikyuma kyabo.’ (Luka 8:1-3) Umwene akabitikisye ukuti bampeghe itolo ulughindiko mwakumbombela loli abamanyisyagha ubwanaloli ubwakuyoba isya bwighane bwa Kyala. Mwakifwanikisyo, umwene ababulile isya bufwe nukusyuka kwake. (Luka 24:5-8) Kangi ababulile ngani abakikulu aba ukufwana na muno abombile na batumiwa, isya ndamyo isi bikwisa pakwaghana nasyo. Nalinga abatumiwa babopile bo Yesu bankolile, abakikulu bamo aba bankongagha bali pabupipi nawe pakabalilo aka balinkomelile pampiki.​—Mat. 26:56; Mar. 15:40, 41.

12. Ngimba mbombo yiliku iyi Yesu abapele abakikulu?

¹² Yesu abapele abakikulu imbombo iyakulondiwa fiyo. Mwakifwanikisyo, abakikulu abasubiliwa bo bali bakwanda ukupilika isyakusyuka kwake. Umwene ababulile abakikulu aba kuti bakababule abatumiwa ukuti asyukile ku bufwe. (Mat. 28:5, 9, 10) Kangi pa Pentekositi 33 C.E.,sikuboneka ukuti abakikulu bope balipo bo abafundiwa bikupakiwa na mbepo mwikemo. Linga mo muno syayilile ko kuti bope balyambilile ikika ikyakuyoba injobelo isingi nukubabula abangi isyakufwana ‘nimbombo ingulumba isya Kyala.’​—Imbo. 1:14; 2:2-4, 11.

13. Ngimba abalumbu bikubomba isyafiki amasiku agha? Ngimba tubaghile ukubandaghisya bulebule pambombo iyi bikubomba?

¹³ Tukulondiwa ukubandaghisya abalumbu bitu pa syosa isi bikubomba pakumbombela Yehova. Ububombeli ubu bukongelelapo ukuyenga nukutendekesya amalo aghakwiputilapo, ukufumusya munjobelo imbya kangi nukutulapo pambombo isi sikubombiwa pa Beteli. Abene bikutulapo pangozi syakipeliwa, ukusanusya amabuku kangi bikubomba ubupayiniya nubumishonale. Kangi mwakufwana itolo na bakamu, abalumbu bikwingila isukulu ya bapayiniya, isukulu ya Bafumusi ba Bunyafyale kangi nisukulu ya Gilead. Mwakongelelapo, abakikulu bikubatula abalume babo ukuti bafwanisye ubudindo bwabo nkipanga na mugulu lya Yehova. Abakamu aba ‘fyabupe fya bandu’ loli kubaghile ukuya kukafu kumyabo ukufwanisya ukubomba kanunu ububombeli ubu kisita butuli bwa bakasi babo. (Ef. 4:8) Ngimba mubaghile ukwinong’onela injila isi mubaghile ukubatulila abalumbu bitu pambombo iyi bikubomba?

14. Ukufwana na Salimo 68:11, ngimba abakulumba bamahala bikubomba isyafiki?

 ¹⁴ Abakulumba bamahala bikuketa ukuti abalumbu ‘kilundilo ikukulumba’ ikyakwiyipa kangi utubalilo tosa abene bamenye ukufumusya kanunu. (Belenga Salimo 68:11.) Mwe bakulumba, mughelegheleghe ukumanyilako simo ukufuma ku balumbu. Abigail uyu tunjobile pabwandilo ikukasiwa fiyo linga abakamu bikundalusya linga amanyilepo simo isi sibaghile ukuntula ukwanda ukuyobesania na bandu nkighaba kyabo. Umwene atile, “Isi sikundula ukuketa ukuti Yehova abaghile ukumba ububombeli mu gulu lyake.” Mwakongelelapo, Abakulumba bikuketa ukuti abalumbu abakusi mwambepo babaghile ukubatula kanunu abalumbu abakilumyana linga baghene nindamyo. (Titi 2:3-5) Ukuyoba ubwanaloli, tukulondiwa ukubanangisya ulughano nukubandaghisya abalumbu bitu.

15. Ngimba ko kabalilo kaliku aka abalumba babaghile ukulonda ukuti tubatule?

¹⁵ Utubalilo tumo abalumbu babaghile ukulonda umundu yumo ukuti abatuleghe linga baghene nindamyo. (Yes. 1:17) Mwakifwanikisyo, umulumbu umfwilwe pamo uyu ubweghi bumalike abaghile ukulonda ukuti umundu yumo antuleghe ukubomba imbombo simo isi undume wake abombagha. Umulumbu uyu akangele abaghile ukulonda ubutuli ku mundu yumo ukuti anjobeleghe kwa Dokotala. Pamo umulumbu umpayiniya uyu ikubomba ububombeli ubungi mu gulu lya Yehova, abaghile ukulonda umundu yumo ukuti antuleghe linga bamo bikunjoba panongwa yakuti atikufwanisya ukufumusya bo abapayiniya abangi. Ngimba tubaghile kangi ukubatula bulebule abalumbu bitu? Isagha tuyobesanie kangi ikifwanikisyo kya Yesu.

16. Ukufwana na Marko 14:3-9 ngimba Yesu alinkasisye bulebule Maria?

¹⁶ Yesu abatulagha mwanakalinga abalumbu abasubiliwa linga bakapilikisya kanunu. Mwakifwanikisyo, umwene alintulile Maria pakabalilo aka Marta andongagha. (Luka 10:38-42) Kangi alintulile Maria akabubili bo abangi bikundonga pa isi asalile ukubomba. (Belenga Marko 14:3-9.) Yesu apilikisyagha muno Maria ipilikilagha kangi alinkasisye mwakumbula ukuti: ‘Abombile akabombo akanunu. . . . Abombile sisyo abaghile ukubomba.’ Kangi asolwile ukuti ikisa iki anangisye kikwisa kuyobiwa “kosa kuno amasyu amanunu ghisa kufumusiwagha nkisu kyosa,” ukufwana itolo namuno inkhani iyi yikuyobela. Syakukasya fiyo ukuketa ukuti Yesu ayobile ukuti amasyu amanunu ghisakufumusiwagha nkisu kyosa bo ikumpala Maria panongwa yakunangisya ukwiyisya. Amasyu agha ghalinkasisye fiyo Maria panongwa yakuti abandu bandongagha.

17. Yoba ikifwanikisyo ikya muno tubaghile ukuntulila umulumbu?

¹⁷ Ngimba mukubatula abalumbu linga bikulondiwa ubutuli? Mwakifwanikisyo, inong’onela ikyakubombiwa iki. Abafumusi bamo bikuketa ukuti umulumbu uyu undume wake akaya Nketi, utubalilo twingi ikukabila ukufika pangomano kangi ikusokapo mwanakalinga linga ingomano simalike. Abene bikuketa ukuti utubalilo twingi ikwisa mwene kungomano kisita abana. Yonongwa yake bikwinong’ona ukuti umwene ikulondiwa ukumbula undume wake ukuti amwitikisyeghe ukubuka kungomano na bana. Loli abene bakasimanya ukuti umulumbu ikughelaghela ukubomba isi abaghile ukufwanisya. Umwene ikwikolania fiyo; kangi atikubasalila abanake ifyakubomba. Ngimba umwe mubaghile ukubomba isyafiki? Linga mukundaghisya umulumbu pambombo yosa iyi ikubomba nukubabula abangi isi ikubomba, mubaghile ukubasusya aba bikunjobela ifibibi.

18. Ngimba mo munjila siliku isingi isi tubaghile ukubatulila abalumbu bitu?

¹⁸ Tubaghile ukunangisya ukuti tukubapasikisya  abalumbu bitu mwakubatula munjila yiliyosa. (1 Yoh. 3:18) Annette, umulumbu uyu ikumpwelelela mama wake uyu ikubina, atile: Abakamu na balumbu bamo bikwisa kukaya ukuti basampwelelele mama kwa kabalilo kanandi ukuti mbombeghe imbombo isingi. Isi sikumbangisya ukwipilika ukuti banganile kangi bikumbasikisya. Yope Jordan alyambilile ubutuli. Unkamu yumo alintulile muno abaghile ukutendekesyela igalimoto yake. Umwene atile: “Syakuhobosya fiyo ukumanya ukuti abakamu na balumbu bikumbasikisya ukuti ndeke ukupanga ingozi.”

19. Ngimba mo munjila siliku isingi isi abakulumba babaghile ukubatulila abalumbu?

¹⁹ Abakulumba bikughelaghela kangi ukubatula abalumbu aba bikulondiwa ubutuli. Abene bikumanya ukuti Yehova ikulonda ukuti bababombelegha kanunu ifindu abalumbu. (Yak. 1:27) Yonongwa yake bikunkonga Yesu kangi bikubapilikisya. Bikubomba isi mwakuleka ukubika indaghilo panongwa yakuti bakisa kangi bikubapasikisya abangi. (Mat. 15:22-28) Linga abakulumba bikwiyipa ukubatula abalumbu, abalumbu bikwipilika ukuti Yehova nigulu lyake babaghanile. Bo uwakuketesya akagulu ka Kia apilike ukuti Kia ikusama ukubuka ku kaya akangi, mwanakalinga atulilepo. Kia atile, “isi syalindulile ukuti ningatamiwagha naminong’ono. Panongwa yakuti balingasisye nukumba ubutuli, abakulumba aba banangisye ukuti nili wakulondiwa nkipanga kangi babaghile ukundula linga naghene nindamyo.”

20-21. Ngimba tubaghile ukunangisya bulebule ukuti tubaghanile abalumbu bitu?

²⁰ Amasiku agha nkipanga tukuketa ififwanikisyo fya balumbu bingi abakwiyipa aba bikulondiwa ubutuli. Bo muno tumanyilile ukufuma kwa Yesu, tubaghile ukubatula mwakuya na kabalilo akakwangala nabo ukuti tubamanye kanunu. Tukulondiwa ukubandaghisya pa isi bikubomba pakumbombela Yehova. Kangi tukulondiwa ukubatula linga kwakulondiwa.

²¹ Kubumalilo bwa kalata wake uwakubuka ku Baroma, untumiwa Pauli ayobile ingamu sya balumbu 9. (Rom. 16:1, 3, 6, 12, 13, 15) Kisita kukayika abalumbu aba bakasiwe fiyo bo bapilike ukuti Pauli ikubaponia nukubandaghisya. Isagha nanuswe tubatuleghe balumbu bitu nkipanga. Linga tukubomba isi, tukunangisya ukuti tubaghanile kangi tuli mbumba yimoyene iya mwambepo.