1. Nongwa yafiki tutikuswigha ukuti abandu bingi amasiku agha bikuketa ukuti bakabaghila ukunsubila umundu?

 ABANDU nkisu kya Setano iki bakammanya uyu babaghile ukunsubila. Utubalilo twingi abene bikusulumania panongwa ya isi bikubomba abamalonda, aba ndyali na balongosi ba matchalichi. Kangi bingi bikuketa ukuti bakabaghila ukubasubila abamanyani babo, abapalamani kangi na ba mumbumba syabo. Isi sikaya syakuswighisya. Ibaibolo lyayobile ngani ukuti: “Mmasiku ghakubumalikisyo . . . , abandu bisakuyagha . . . basitabwikemo, . . . balohelo, . . . bapefyabinabo.” Isi sikusanusya ukuti abandu bisakubombagha ifindu bo Setano, uyu ikulongosya ifindu kangi abandu bakabaghila ukunsubila.​—2 Tim. 3:1-4; 2 Kor. 4:4.

2. (a) Ngimba bo banani aba tukulondiwa ukubasubila? (b) Ngimba bamo babaghile ukukayikila isyafiki?

² Pakuya Bakristu tusimenye ukuti tukulondiwa ukunsubila fiyo Yehova. (Yere. 17:7, 8) Tuli nulusubilo losa ukuti umwene atughanile kangi “akabaghila ukubaleka” abamanyani bake. (Sal. 9:10) Tubaghile ukunsubila kangi Yesu Kristu panongwa yakuti atufwilile. (1 Pet. 3:18) Kangi tumanyile isi umwene alyaghene nasyo ukufuma mu Baibolo. (2 Tim. 3:16, 17) Tuli nulusubilo losa ukuti tubaghile ukunsubila Yehova, Yesu ni Baibolo. Loli bamo bikukayikila linga utubalilo tosa babaghile ukubasubila abakamu na balumbu nkipanga. Linga mo siyilile, nongwa yafiki tukulondiwa ukubasubila?

3. Ngimba lusako luliku ulunywamu ulu tuli nalo? (Marko 10:29, 30)

³ Yehova atusalile ukuti tuye ku kighaba kya mbumba yake iya pa kisu kyosa. Ulu lusako lunywamu fiyo kangi tukukasiwa. (Belenga Marko 10:29, 30.) Pa kisu kyosa, tuli na bakamu na balumbu aba bope banganile fiyo Yehova kangi bikughelaghela ukukonga ifundo syake pa bumi bwabo. Injobelo yitu, inyiho namuno tukufwalila tubaghile ukukindana na bene loli tukubanangisya  ulughano nalinga ukuti twaghene akakwanda. Tukuhoboka ukuya nabo pampene pakumwiputa nukumpala Tata witu wakumwanya.​—Sal. 133:1.

4. Nongwa yafiki tukulondiwa ukubasubila abakamu na balumbu bitu?

⁴ Ukukinda fyosa, lino tukulondiwa ukukindilila ukuya bakukolelana na bakamu na balumbu bitu. Utubalilo tumo, abene bikututula linga twaghene ni ndamyo. (Rom. 15:1; Gal. 6:2) Kangi bikutukasya ukuti tukindilileghe ukumbombela Yehova nukukindilila ukuya nawe pabumanyani. (1 Tes. 5:11; Hib. 10:23-25) Inong’onela muno tubaghile ukwipilikila linga tutikufighililiwa na bakamu na balumbu aba babaghile ukututula ukuti tulimbane nu ndughu witu Setano Umohesi ni kisu kyake ikibibi iki. Setano na aba ikubalongosya mwalululu bikuya pakubasambukila ababombi ba Kyala. Loli pakabalilo ako twisakundaghisya fiyo panongwa yakuti abakamu na balumbu bisakututula.

5. Nongwa yafiki utubalilo tumo kubaghile ukuya kukafu ku mundu yumo ukubasubila abakamu na balumbu?

⁵ Loli bamo kukuya kukafu ukubasubila abakamu na balumbu panongwa yakuti Unkristu umwinabo alimbulile umundu yumo inkhani sya kisisi pamo atoliwe ukufwanisya isi bafingile. Pamo panongwa yakuti umundu yumo nkipanga ayobile pamo ukubomba ikindu kimo iki kyalinkalalisye fiyo. Linga isi sibombiwe kubaghile ukuya kukafu ukubasubila abangi. Loli ngimba findu fiki fibaghile ukututula ukuti twande kangi ukubasubila abakamu na balumbu bitu?

6. Ngimba ulughano lubaghile ukututula bulebule ukuti tubasubileghe abangi? (1 Bakorinti 13:4-8)

⁶ Ulughano lo lukutupangisya ukuti tubasubileghe abangi. Kalata uwakwanda uwa Bakorinti chaputala 13 ikulingania ifighaba fimo ifya lughano ifi fibaghile ukututula ukuti tubasubileghe abangi. (Belenga 1 Bakorinti 13:4-8.)  Mwakifwanikisyo, ivesi 4 likuti “ulughano lufisalyoyo kangi lololo.” Yehova ikutunangisya ubololo nalinga ukuti tukutula inongwa ku myake. Yonongwa yake nanuswe tukulondiwa ukunangisya ubololo ku bakamu na balumbu linga bayobile pamo babombile ifindu ifi fitukalalisye. Ivesi 5 likongelela ukuti: “[Ulughano] lutikusila ilyoyo. Lutikusilundika imbibi.” Tutikulondiwa “ukusilundika imbibi,” mwakukumbukila ifindu ifibibi ifi abakamu na balumbu batubombile. Pa Undumbilili 7:9 pikuyoba ukuti “indumbula yako yiyeghe nubufisalyoyo.” Kwakulondiwa fiyo ukukonga amasyu agha ghali pa Baefesi 4:26: “Lingayongagha ilisuba bo mukali muli ningalalisi.”

7. Ngimba ifundo iyi yikwaghiwa pa Matai 7:1-5 yikututula bulebule ukuti tubasubileghe abangi?

⁷ Tubaghile ukunangisya kangi ukuti tukubasubila abakamu na balumbu mwakubaketa muno Yehova ikubaketela. Kyala abaghanile abene kangi atikwinong’onela isya butulanongwa ubu babombile. Nanuswe syo tukulondiwa ukubomba. (Sal. 130:3) Mmalo mwakwinong’onela isi bikusoba, tukulondiwa ukughelaghela ukuketa utuyilo twabo utununu nukwinong’onela ifindu ifinunu ifi babaghile ukubomba. (Belenga Matai 7:1-5.) Tuli nulusubilo losa ukuti bikulonda ukubomba inunu kangi batikulonda ukutukalalisya panongwa yakuti ulughano “lukusubila muli syosa.” (1 Kor. 13:7) Ifundo iyi yitikusanusya ukuti Yehova ikulonda ukuti tubasubileghe abangi kisita kifukwa ikinunu loli mmalo mwake ikulonda ukuti tubasubileghe panongwa yakuti bikunangisya ukuti basubiliwa. *

8. Ngimba mubaghile ukunangisya bulebule ukuti mukubasubila abakamu na balumbu?

⁸ Kwakulondiwa fiyo ukuti tuyeghe basubiliwa loli ukubomba isi kukwegha akabalilo. Ngimba mubaghile ukunangisya bulebule ukuti mukubasubila abakamu na balumbu? Mukulondiwa ukubamanya kanunu. Muyobesanieghe nabo linga muli ku ngomano sya kipanga. Mwingileghe nabo mubufumusi. Mubanangisyeghe ubololo, mubombeghe ifindu ifi fibaghile ukubatula ukumanya ukuti bope bakulondiwa. Pakwanda, mukabaghila ukumbula umundu yumo uyu mukamanyana kanunu isyakufwana na umwe. Loli linga mwandile ukumanyana kanunu lumo mubaghile ukwanda ukumbula. (Luka 16:10) Loli ngimba mubaghile ukubomba isyafiki linga unkamu pamo umulumbu ikunangisya ukuti atikubasubila? Mungabopelagha ukumasya ubumanyani. Mmalo mwake mughulile ukuti akabalilo kakindepo. Kangi mungitikisyagha ifyakubomba fyabo ukuti fibapangisye ukuleka ukubasubila abakamu na balumbu. Pakyakubombiwa bo iki, tukuya pakuyobesania ikifwanikisyo iki ababombi bingi abasubiliwa ba Yehova banangisye nalinga ukuti basulumenie na isi bamo babombile loli abene bakindilile ukubasubila abangi.

9. (a) Ngimba Hana akindilile bulebule ukusubila imbatiko ya Yehova nalinga ukuti bamo aba bali nubudindo babombile ubutulanongwa? (b) Ngimba isi Hana alyaghene nasyo sikubamanyisya isyafiki isyakufwana nukusubila imbatiko ya Yehova? (Keta ikithuzi.)

⁹ Ngimba mwasulumeniepo panongwa ya fyakubomba fya nkamu uyu ali nubudindo? Linga momuno siyilile, mubaghile ukukasiwa mwakwinong’onela ikifwanikisyo kya Hana. Pakabalilo kala, Umputi Unkulumba Eli alongosyagha pakumwiputa Yehova mu Israeli. Loli abandu ba mumbumba yake bakanangisyagha ikifwanikisyo ikinunu. Abanake abanyambala, aba bali baputi, utubalilo twingi babombagha utuyilo utwabulowe loli tata wabo akabafundagha. Yehova akalinsosisyepo mwanakalinga Eli pakuya mputi nkulumba. Loli Hana akalekile ukubuka  ukwakwiputa ku hema nalinga ukuti Eli ali mputi nkulumba. Bo Eli ambwene Hana ikwiputa pakabalilo aka ali nikitima fiyo, umwene alyandile ukwinong’ona ukuti Hana aghalile. Mmalo mwakuti amanye isi aghanagha nasyo umwene alinkundonga unkikulu uyu ali nikitima fiyo. (1 Samu. 1:12-16) Nalinga syali bo ulu, Hana afingile kale ukuti linga isakuya nu mwana unnyambala, isakumbika pa hema ukuti ambombeleghe Yehova kuno isakwikalagha na Eli. (1 Samu. 1:11) Ngimba inkhani iyakuyoba isya bana ba Eli yalondiwagha ukulongiwa? Ena kangi Yehova abafundile pakabalilo kake. (1 Samu. 4:17) Bo akabalilo kakindilepo, Kyala alinsayile Hana mwakumpa umwana unnyambala, uyu ingamu yake ali yo Samueli.—1 Samu. 1:17-20.

10. Ngimba Umwalafyale Davidi akindilile bulebule ukubasubila abangi nalinga ukuti alyaghene ni ndamyo?

¹⁰ Ngimba ummanyani winu ababombilemo ifindu ifibibi? Linga ababombilemo, inong’onela isi Umwalafyale Davidi alyaghene nasyo. Yumo mwa bamanyani bake ali yo Ahitofeli. Loli pakabalilo aka umwana wa Davidi unnyambala Abisalomu alondagha ukupoka ubunyafyale bwa tata wake, Ahitofeli alinkukolelana na Abisalomu ukuti bansambukile Davidi. Syalimpalamasisye fiyo Davidi panongwa ya isi umwanake nu mundu uyu atighi mmanyani wake babombile. Loli isi sikalimpangisye Davidi ukuleka ukubasubila abangi. Umwene akindilile ukunsubila ummanyani uyungi uyu ali nsubiliwa, Husai, uyu akanile ukunsambukila Davidi. Umwene ali nififukwa ifinunu ifyakunsubila Husai. Husai anangisye ukuti ali mmanyani nnunu kangi abikile ubumi bwake pangozi ukuti antule Davidi.—2 Samu. 17:1-16.

11. Ngimba mo munjila yiliku iyi umbombi yumo wa Nabali anangisye ukuti ansubilagha Abigelo?

¹¹ Inong’onela kangi ikifwanikisyo kya mbombi yumo wa Nabali. Davidi na banyambala bake mwakisa babafighililagha ababombi ba mu Israeli yumo uyu ingamu yake ali yo Nabali. Akabalilo kamo, Davidi alinsumile umundu uwa kyuma Nabali ukuti abape ifyakulya abanyambala ba Davidi ifi abaghile ukufwanisya. Bo Nabali akanile, Davidi akalele fiyo kangi alinong’wine isyakungogha umundu aliwesa uwa nnyumba ya Nabali. Umbombi yumo alinkumbula inkhani iyi unkasi wa Nabali, Abigelo. Pakuya mbombi, umwene asimenye ukuti Abigelo abaghile ukubapoka. Mmalo mwakubopa, umwene asubilagha ukuti Abigelo abaghile  ukumasya inkhani iyi. Ali nulusubilo losa panongwa yakuti aliwesa asimenye ukuti Abigelo ali nkikulu wamahala. Isi syabombiwe syanangisye ukuti umwene ali nififukwa ifinunu ifyakunsubila Abigelo. Abigelo abombile ifindu mbukifu mwakuntolesya Davidi ukubomba isi alondagha. (1 Samu. 25:2-35) Umwene asubilagha ukuti Davidi ikuya pakubomba ifindu mwamahala.

12. Ngimba Yesu anangisye bulebule ukuti abasubilagha abafundiwa bake nalinga ukuti basobagha?

¹² Yesu abasubilagha fiyo abafundiwa bake nalinga ukuti basobagha. (Yoh. 15:15, 16) Bo Yakobu na Yohani bansumile Yesu ukuti abape amalo aghapamwanya mu Bunyafyale, Yesu akakayikile ukwiyipa kwabo pakumbombela Yehova pamo ukubakana ukuti batumiwa. (Mar. 10:35-40) Ukufuma apo, abafundiwa bake bosa balindekile ikilo iki bankolagha. (Mat. 26:56) Loli Yesu akalekile ukubasubila. Umwene asimenye ukuti basitabugholofu yonongwa yake “alinkubaghana ukufika kubumalikisyo.” (Yoh. 13:1) Bo asyukile, Yesu abapele abatumiwa bake abasubiliwa ubudindo ubwakulondiwa fiyo ubwakuti balongosyeghe pambombo iyakufumusya nukusipasikisya ing’osi syake isyakulondiwa. (Mat. 28:19, 20; Yoh. 21:15-17) Umwene ali nififukwa ifinunu ifyakubasubila abandu abasitabugholofu aba. Bosa balimbombile Yehova mbusubiliwa ukufika apa bafwilile. Ukuyoba ubwanaloli, Hana, Davidi, umbombi wa Nabali, Abigelo na Yesu banangisye ikifwanikisyo ikinunu mwakubasubila abandu abasitabugholofu.

13. Ngimba findu fiki fibaghile ukupangisya ukuti kuyeghe kukafu ukubasubila abangi?

¹³ Ngimba mwalinsubilepo unkamu yumo mwakumbula inkhani sya kisisi, pabumalilo mwasyaghenie ukuti ababulile abangi? Isi sibaghile ukutupalamasya fiyo. Utubalilo tumo umulumbu abaghile ukumbula unkulumba isi aghene nasyo nukunsubila ukuti atikuya pakubabula abangi isya nkhani iyi. Isiku ilyakukongapo, unkasi wa nkulumba uyu ikumwimbila umulumbu uyu nukwanda ukunkasya isyakufwana ni nkhani isya kisisi isi alimbulile unkulumba. Ukuyoba ubwanaloli, kubaghile ukuya kukafu ku mulumbu uyu ukunsubila unkulumba. Loli umwene ikubomba ikindu ikyakulondiwa fiyo, ikusuma ubutuli ukufuma ku nkulumba uyungi. Unkulumba uyu ikuntula umulumbu ukuti ande kangi ukubasubila abakulumba.

14. Ngimba findu fiki fyalintulile unkamu yumo ukuti ande kangi ukubasubila abakulumba?

¹⁴ Kwa kabalilo akatali, unkamu asulumenie na isi abakulumba babili babombile nukuketa ukuti akabaghila ukubasubila. Loli umwene alyandile ukwinong’onelapo isi unkamu yumo uyu angindikagha fiyo ayobile. Unkamu uyu ayobile ifundo iyakukasya fiyo iyakuti: “Setano yo ndughu komma abakamu bitu.” Unkamu ikwinong’onelapo fiyo ifundo iyi na isi ikulondiwa ukubomba. Bo iputile kwa Yehova ukuti antule, umwene mwanakalinga ikubombapo simo ukuti aye palutengano na bakulumba aba.

15. Nongwa yafiki ukubasubila kangi abangi kubaghile ukwegha akabalilo? Yoba ikifwanikisyo.

¹⁵ Ngimba mwataghilepo ulusako lwa bubombeli? Isi sibaghile ukubapalamasya fiyo. Grete na mama wake bali Baketi abasubiliwa fiyo ku msasa wa Nazi ku Germany mfyinja fya mma 1930 pakabalilo aka imbombo yitu iyakufumusya yakanisiwe. Grete ahobokagha fiyo nububombeli ubwakutayipa amagazini gha Ingasya ya Ndindilili agha ghabatulagha Abakristu abinake. Loli bo abakamu basyaghenie ukuti tata wake asusyagha ubwanaloli, balimwimisye ububombeli panongwa yakuti batilagha ukuti tata wake abaghile ukubabula abakususya inkhani isya ku kipanga. Iyi yikaya yo ndamyo yene iyi Grete alondiwagha ukwifimbilisya. Pakabalilo ka bwite bwa bubili ubwa pa kisu kyosa, abakamu balekile ukumpa Grete na mama wake amagazini kangi bakanagha ukuyobesania nabo linga baghene. Isi syali syakubaba fiyo kwa  Grete kangi palyeghile akabalilo akatali ukuti abahobokele abakamu aba nukwanda ukubasubila kangi. Loli bo akabalilo kakindilepo umwene asyaghenie ukuti Yehova abahobokile yonongwa yake yope alondiwagha ukubahobokela. *

16. Nongwa yafiki tukulondiwa ukwiyipa ukuti tubasubileghe abakamu na balumbu bitu?

¹⁶ Linga nanumwe bababombilemo ifindu ifi fyabawisisye amaka, mughelegheleghe ukuti mwande kangi ukubasubila abangi. Bwanaloli ukuti mukulondiwa ukughulila ukuti akabalilo kakindepo loli ukwiyipa kwinu kubaghile ukuya kwakutula fiyo. Tufwanikisye ukuti, tusyaghenie ukuti ifyakulya fimo fili na poizoni, kisita kukayika tubaghile ukuya maso fiyo ni fyakulya ifi tukulya. Loli linga filipo ifyakulya fimo ifi fibibi sikabaghila ukutupangisya ukuti tuleke ukulya ifyakulya fyosa. Mwakufwana itolo, tungitikisyagha ikyakubombiwa kimo ikibibi ukutupangisya ukuti tuleke ukubasubila abakamu na balumbu bitu aba tubamenye ukuti basitabugholofu. Linga tukunangisya ukuti tukubasubila, tukuya pakuya balusekelo nukwinong’onela isi tubaghile ukubomba ukuti tubasubileghe abangi nkipanga.

17. Nongwa yafiki ukusubiliwa kwakulondiwa, kangi tukwisa pakumanyila isyafiki mu nkhani iyakukongapo?

¹⁷ Kukafu fiyo ukubasubila abangi nkisu kya Setano iki, loli tubaghile ukubasubila abakamu na balumbu bitu panongwa yakuti tubaghanile kangi bope batughanile. Ukusubilana uku kukutupangisya ukuti tuyeghe balusekelo nukukolelana lino kangi tukwisapakuya bakufighililiwa pakabalilo aka twisakwaghana ni ndamyo nkyeni. Ngimba mukulondiwa ukubomba isyafiki linga umundu yumo abakalalisye kangi mulekile ukunsubila? Mughelegheleghe ukuketa ifindu bo muno Yehova ikufiketela, mukongeghe ifundo sya mu Baibolo, mukusyeghe ulughano ku bakamu na balumbu kangi mumanyileghe ukufuma kufifwanikisyo fya mu Baibolo. Tubaghile ukuleka ukubakalalila abangi nukwanda ukubasubila. Linga tukubomba isi, twisakuhoboka nulusayo ulwakuya nabamanyani bingi ‘aba babakindile na bamyitu bubo.’ (Mbu. 18:24) Loli kukaya kwakufwana kumyitu ukuti tubasubileghe abangi bope bikulondiwa ukumanya ukuti babaghile ukutusubila. Mu nkhani iyakukongapo, tukwisa pakumanyila muno tubaghile ukunangisyila ukuti tuli basubiliwa ku bakamu na balumbu bitu.