1, 2. (a) Ngimba kyo kindu kiliku ikyakulondiwa fiyo pabumi bwitu? (b) Ngimba bwanaloli buliku ubu bwakulondiwa fiyo kangi nongwa yafiki? (Keta ikithuzi ikyakwanda.)

NGIMBA kyo kindu kiliku ikyakulondiwa fiyo pa bumi bwinu? Ikindu kyakulondiwa fiyo bo bumanyani bwitu na Yehova kangi tutikulondiwa ukulisya ni kindu kilikyosa. Tukubuketa ubwanaloli bwa mu Baibolo ukuya bwakulondiwa fiyo, panongwa yakuti bukutupangisya ukuya pabumanyani na Yehova.—Kolos. 1:9, 10.

² Inong’onela syosa isi Undongosi witu Unkulumba ikutumanyisya ukwendela M’masyu ghake Ibaibolo! Ikutubula ubwanaloli ubwa isi ingamu yake yikusanusya kangi nutuyilo twake utununu. Kangi ikutubula isya kyabupe kya pamwanya iki kikututabula iki atupele ukwendela M’mwanake unganiwa Yesu. Yehova ikutupa kangi ulusubilo lwa nkyeni, ku bapakiwa aba bali nulusubilo lwa kumwanya na ba “ng’osi isingi” aba bikwisa kwikala pakisu Mpaladaiso. (Yoh. 10:16) Kangi ikutumanyisya muno tubaghile ukunangisyila utuyilo utununu. Tukuketa ikyuma kyabwanaloli iki ukuya kyakulondiwa fiyo panongwa yakuti kikutupangisya ukuti tuyeghe  pabupipi nu Mpeli witu. Kikutupa ubumi bwa bwanaloli.

3. Ngimba ukula ubwanaloli kutikusanusya isyafiki?

³ Yehova yo Kyala wa kibabilisi. Umwene atikubima ifindu ifinunu ifi abandu bikunsuma mbwanaloli. Yehova atupele kangi umwanake unganiwa ukuya kyabupe kya itolo. Kyala atikulonda ukuti tumpeghe indalama ukuti tumanyile ubwanaloli. Bo Simoni ikumpa untumiwa Peteri indalama ukuya kyabupe ukuti yope abumbulusyeghe abandu, Peteri alinkumwamula alinkuti: ‘Bukagha nindalama syako kubupyutiwa namanga kwinong’ona ukukikaba ikyabupe kya Kyala nindalama.’ (Imbo. 8:18-20) Ngimba amasyu agha mu Baibolo aghakuti “Ukula ubwanaloli” ghikusanusya isyafiki?

4. Ngimba mu nkhani iyi tukuya pakumanyila isyafiki isya bwanaloli?

⁴ Belenga Isya Mbupingamu 23:23. Tukabaghila ukubwagha ubwanaloli M’masyu gha Kyala kisita kwiyipa. Tukulondiwa ukughelaghela ukwiyipa ukuti tubwaghe ubwanaloli. Ukufwana nu ndembi yumo uwamahala uyu alembile ibuku lya Isya Mbupingamu asimenye ukuti, linga “tulile,” pamo tukabile, “ubwanaloli,” tukulondiwa ukuya maso mwakuleka “ukulisya,” pamo ukubutagha. Isagha tuyobesanie isi “ukula” ubwanaloli sikusanusya kangi nu ntengo ughu tubaghile ukubika ukuti tule. Tubaghile ukundaghisya ukufumila pasi pandumbula nukukasiwa ukuti “tungulisyagha” ubwanaloli. Tukuya pakuteta muno ubwanaloli ubwakufuma kwa Yehova bwakulondiwa fiyo ukukinda ikindu kilikyosa.

5, 6. (a) Ngimba tubaghile ukula bulebule ubwanaloli kisita ndalama? Fwanikisya. (b) Ngimba ubwanaloli bukututula bulebule?

⁵ Nalinga ukuti ikindu kimo kya itolo isi sitikusanusya ukuti ikindu ikyo kikaya nu ntengo. Ilisyu lya mu Chihiburi ilyakuti “ukula” ili balibombile pilemba lya Isya Mbupingamu 23:23 likusanusya “ukukaba.” Amasyu ghosa agha ghikunangisya ukuti umundu ikulondiwa ukwiyipa ukuti akabe ikindu kya ntengo wapamwanya. Loli sitikusanusya ukuti akabalilo kosa umundu ikulondiwa ukuya nindalama. Ukuti tupilikisye kanunu muno tubaghile ukulila ubwanaloli, isagha tufwanikisye ukuti umundu uyu ikulisya amatoni ikubayabila abandu “Amatoni Gha Itolo.” Ngimba sibaghile ukubombiwa ukuti amatoni agha ghaghiwe ghene pa tebulo lyitu? Hayi. Tukulondiwa ukwiyipa ukuti tubuke kuno bikulisya ukuti tukeghe. Ngimba amatoni agha gha itolo? Ena loli tukulondiwa ukwiyipa nukuya na kabalilo ukuti tubuke kuno bikulisya. Mwakufwana itolo, tutikulondiwa ukuya nindalama ukuti tule ubwanaloli. M’malo mwake, tukulondiwa ukwiyipa ukuti tubwaghe.

⁶ Belenga Yesaya 55:1-3. Amasyu gha Yehova agha ghikwaghiwa pa Yesaya ghikututula ukupilikisya kanunu isi ukula ubwanaloli sikusanusya. M’mavesi agha, Yehova ikufwanikisya amasyu ghake namisi, ulukama nu bwalwa. Ukufwana nifyakunwa ifitalalano, amisi amanunu, amasyu gha Kyala aghabwanaloli ghikupa ubutusyo. Ukufwana nulukama ulu lukutupa amaka kangi lukuntula umwana ukuti akuleghe kanunu, ghope amasyu gha Yehova ghikutupa amaka kangi ghikututula ukuti tukuleghe mwambepo. Mwakongelelapo, amasyu gha Yehova ghafwene itolo nu bwalwa. Munjila yiliku? Ibaibolo likuti ubwala bukumpangisya umundu ukuyisangalusya indumbula. (Sal. 104:15) Mwakubabula abandu bake ukuti “buleghe ubwalwa,” Yehova ikutusimikisyila ukuti linga tukubomba ukufwana na isi amasyu ghake ghikuyoba, tukuya pakuya balusekelo. (Sal. 19:8) Yehova ikubombela ififwanikisyo ifi ukuti atutule ukupilikisya muno tubaghile ukusayiwa linga tukumanyila nukukonga isi amasyu ghake ghabwanaloli ghikuyoba. Tubaghile ukufwanikisya na isi tukubomba mwakwiyipa ukuti tufyaghe ifi tukulonda.  Isagha tuyobesanie injila 5 isi sibaghile ukututula ukuti tule ubwanaloli.

7, 8. (a) Nongwa yafiki tukulondiwa ukuya na kabalilo ukuti tumanyile ubwanaloli? (b) Ngimba umulindwana yumo aliyipile bulebule ukuti amanyile ubwanaloli kangi findu fiki ifi fyakongilepo?

⁷ Akabalilo. Ughu gho ntengo ughu, aliwesa uyu ikulonda ukula ubwanaloli ikulondiwa ukubika. Fikwegha akabalilo ukuti tupilikisye amasyu gha Bunyafyale, ukubelenga Ibaibolo na mabuku agha ghikulingania isya mu Baibolo, ukuya nukumanyila kwa patwibene kangi nukwitendekesya ukufika pangomano sya pakipanga. Tutikulondiwa ‘ukonanga,’ akabalilo pa findu ifi fikaya fyakulondiwa. (Belenga Baefesi 5: 15, 16 NWT na masyu gha pasi.) Ngimba mukwegha akabalilo akatali bulebule ukumanyila ifimanyisyo fyakwanda ifya mu Baibolo? Fikweghela namuno umundu ayilile. Umpaka ghukayapo pa muno tubaghile ukumanyilila isya mahala gha Yehova, injila syake kangi nimbombo syake. (Rom. 11:33) Inkhani yakwanda mu Ingasya ya Ndindilili yafwanikisye ubwanaloli “ni luba ili lisyungutiliwe ni lisu” yatile: “Tutikulondiwa ukwikutisiwa ni luba limolyene ilya bwanaloli. Linga iluba limolyene lyali lyakulondiwa, po ngali aghangi ghakayapo. Kindilila ukubungania, londa mingi.” Tubaghile ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba m’manyile ubwanaloli ukufika poki?’ Nalinga twikale bwila na bwila pope tukulondiwa ukumanyila nyingi isya Yehova. Amasiku agha, ikindu kyakulondiwa fiyo ko kubombela mwamahala akabalilo kitu ukuti tuleghe ubwanaloli mwakubomba syosa isi tubaghile ukufwanisya. Isagha twinong’onelepo ikifwanikisyo kya mundu yumo uyu abombile isi.

⁸ Mariko  * umulindwana yumo wa ku Japan, abukile ku New York City, U.S.A., pakumanyila isukulu. Pakabalilo ako akongagha fiyo ifimanyisyo fyakipanga ifi fyalyandile ku Japan m’ma 1950. Isiku limo umulumbu yumo umpayiniya bo ikufumusya alimwaghile Mariko ku nyumba yake nukumfumukisya. Bo andile ukumanyila ubwanaloli ubwa mu Baibolo, ali nulusekelo ulunywamu fiyo kangi alinsumile umpayiniya yula ukuti bamanyileghe nawe Ibaibolo kabili pa sabata. Nalinga ukuti ali bize ni sukulu, nimbombo, mwanakalinga alyandileko ukubuka ku ngomano sya kipanga. Kangi alekile ukumalila akabalilo akatali pafyakuhobosya ukuti aye na kabalilo akakumanyila isya Yehova. Ukwiyipa uku kwalimpangisye ukuti ande ukukula panandinapanandi mwa mbepo. Bo ikyinja kimokyene kikindilepo alyosiwe. Kangi bo yikindilepo imyesi 6, mu 2006, alyandile ubupayiniya mpaka lino ikukindilila nu bupayiniya.

9, 10. (a) Ngimba ukumanyila ubwanaloli kukupalamasya bulebule muno tukuketela ifindu fyakumbili? (b) Ngimba umulindwana yumo alekile ifiki kangi ngimba ikwipilika bulebule?

⁹ Ifindu fyakumbili. Ukuti tule ubwanaloli, tukulondiwa ukuleka imbombo isyapamwanya pamo ukumanyiwa. Mwakifwanikisyo, bo Yesu ambulile Peteri na Andrea, ukuti baye “balobi ba bandu,” balinkusileka inyelo syabo, balinkunkonga.” (Mat. 4:18-20) Isi sitikusanusya ukuti linga mukumanyila ubwanaloli mukulondiwa ukusileka imbombo syinu. Umundu ikulondiwa ukubomba imbombo ukuti ayipasikisyeghe imbumba yake. (1 Tim. 5:8) Utubalilo twingi abandu aba bikumanyila ubwanaloli bikulondiwa ukuchenja muno babombelagha ifindu pa bumi bwabo. Yesu ayobile kanunu ifundo iyi apa atile: ‘Mungilundikilagha ikyuma pakisu. . . loli mwilundikileghe ikyuma kumwanya.’ (Mat. 6:19, 20) Isagha twinong’onelepo ikifwanikisyo kya mulindwana yumo.

¹⁰ Maria ahobokagha ukukoma gofu pakabalilo aka ali mwana. Bo akindilile ukukoma gofu, pabumalilo ali yo kalyoto kangi apeliwe ulusako lwakubuka ku univesite. Ukukoma gofu kwali kwakulondiwa fiyo pabumi bwake, umwene  ubwighane bwake alondagha ukuti asaye kalyoto kangi ukuti asakabeghe indalama nyingi. Maria alyandile ukumanyila Ibaibolo kangi abughanile fiyo ubwanaloli ubu amanyilagha. Ahobwike fiyo panongwa yakuti ubwanaloli bwachenjile ubumi bwake. Umwene ayobile ukuti: “Bo njenjile ifyakubomba fyangu panongwa yakukonga ifundo sya mu Baibolo, nalyandile ukuhoboka fiyo pabumi bwangu.” Maria aketile ukuti akabaghile ukumbombela Kyala nukubomba ifindu fyakumbili. (Mat. 6:24) Asalile ukuleka ukubomba ifindu fya kumbili ifi fyayagha pakumpangisya ukuti aye nindalama nyingi. Panongwa yakuti asalile ukumanyila ubwanaloli lino mpayiniya kangi “alwaghile ulusekelo lwanaloli pabumi bwake”

11. Linga tumanyile ubwanaloli, ngimba findu fiki ifi fibaghile ukubombiwa ku bamanyani bitu bamo?

¹¹ Abamanyani bitu. Linga tusalile ukukonga ubwanaloli ubu tumanyile mu Baibolo, ulughano lwitu na bamanyani bitu kangi na ba mumbumba yitu lubaghile ukuchenja. Nongwa yafiki? Ukuti tupilikisye kanunu, isagha tukete isi Yesu abombile pakabalilo aka abiputilagha abamanyili bake apa atile: ‘Bapeleghe bikemo mbwanaloli; ilisyu lyako bo bu bwanaloli.’ (Yoh. 17:17.) Amasyu ghakuti “Bapeleghe bikemo” ghabaghile kangi ukusanusya ukuti “ukubapaghula.” Linga twitikisye ukumanyila ubwanaloli, tukupaghuliwa ukufuma ku kisu panongwa yakuti tutikulonda ukubumbiwa nifindu fya nkisu. Abandu bikutuketa mwakukindana panongwa yakuti tuchenjile ifyakubombiwa fyitu. Tukubomba ukufwana ni fundo sya bwanaloli sya mu Baibolo. Nalinga ukuti tukulonda ukuya pabumanyani ubununu na bamanyani bitu na ba mumbumba yitu loli bamo bakabaghila ukutughana bo muno batughanile pakwanda lumo nukwanda ukutususya pa isi tukusubila. Isi sikaya syakuswighisya. Panongwa yakuti Yesu atile: ‘Umundu, abannyumba yake bo bisakuyagha balughu bake.’ (Mat. 10:36) Kangi Yesu afingile ukuti nalinga twaghane nindamyo panongwa yakuti tumanyile ubwanaloli, tukwisa kwambilila fingi.—Belenga Marko 10:28-30.

12. Ngimba umundu yumo wa Chiyuda abombile isyafiki ukuti abukabe ubwanaloli?

¹² Pabumi bwake, Umuyuda yumo uyu abombagha ibizinesi uyu ingamu yake ali yo Aaron asubilagha ukuti kwali kubibi fiyo ukukolela ingamu ya Kyala. Loli Aaron alinikyumilwa kyakuti amanye ubwanaloli bwakuyoba isya Yehova. Isiku limo unketi yumo alimbulile ukuti linga ongenie amalembo 4 gha mu Chihiburi gha ngamu ya Kyala ghabaghile ukuyobiwa ukuti “Yehova.” Aaron ahobwike fiyo kangi abukile kunyumba yakwiputilamo ukuti akababule abakulumba bakipanga inunu isi apilike. Umwene inong’onagha ukuti isi ayagha pakubabula syayagha pakubahobosya loli abene bakahobwike nasyo. M’malo mwake balimfunyile amata kangi balinkaghile. Bope na ba mumbumba yake bakahobwike nawe. Loli isi sikalimpangisye umwene ukuti aleke ukumanya nyingi isya Yehova. Ukufwana na Aaron, nuswe tukulondiwa ukwitendekesya ukuti akabalilo kalikosa ubumanyani bwitu na bangi bubaghile ukuchenja linga tukumanyila ubwanaloli.

13, 14. Ngimba findu fiki ifi tukulondiwa ukuti tuchenje m’minong’ono na ntuyilo ukuti tubukabe ubwanaloli? Yoba ikifwanikisyo.

¹³ Aminong’ono ni fyakubombiwa ifibibi. Linga tukumanyila ubwanaloli nukukonga ifundo isya mu Baibolo tukulondiwa ukwitikisya ukuchenga muno tukwinong’onela kangi na muno tukubombela. Keta isi umfundiwa Peteri ayobile ukuti: ‘Amuyeghe bo abana abitiki, mungafikongagha ifinyonywa fyinu ifya kwanda ifya busitakumanya, loli . . . nanumwe muyeghe bikemo ndwendo lwinu losa.’ (1 Pet. 1:14, 15) Abandu ba ku Korinti pakwanda bali nutuyilo utubibi loli bo bamanyile ubwanaloli bachenjile utuyilo twabo. (1 Kor. 6:9-11) Mwakufwana itolo, amasiku agha abandu bingi bachenjile utuyilo twabo panongwa yakumanyila ubwanaloli.  Peteri abakumbwisye isi apa alembile ukuti: ‘Namanga mwali nako akabalilo kakubafwana apa mwabombagha isya bwighane bwa ba panja apa mwendelagha mbulufu, kubulowe, na mfinyonywa, napa mwanwagha fiyo ubwalwa, apa mwayagha balufu ku fyakulya, apa mwaghalagha napa mwiputagha kufifwani ifi fili mwiko.’—1 Pet. 4:3.

¹⁴ Devynn na Jasmine bali baghalabwala kwa fyinja fingi. Nalinga Devynn abombagha imbombo yakusunga amabuku loli akikalisyagha pambombo panongwa yakughala ubwalwa. Jasmine ali na kayilo ka bughasi kangi ali nkali fiyo. Isiku limo bo aghalile ikwenda mu nsebo, Jasmine alyaghene na Baketi babili abamishonale. Abamishonale bala bapangene nawe ukuti bande ukumanyila Ibaibolo loli bo bafikile sabata wakukongapo pa nyumba ya Devynn, babaghile bosa baghalile. Abene bakasubilagha ukuti abamishonale bala babaghile ukufika panyumba yabo. Akabubili, bo abamishonale bisile ifindu fyachenjile. Bo bandile ukumanyila akakwanda Jasmine na Devynn balyandile ukwiyula nukukonga isi bamanyilagha. Bo imyesi mitatu yikindilepo, balekile ukunwa ubwalwa kangi balinong’wine isya kulembesya ubweghi bwabo. Ukuchenja kwabo kwabapangisye ukuti bamanyiwe kangi isi syapangisye ukuti abandu bingi nkaya kabo bande ukumanyila Ibaibolo

15. Ngimba fyo findu filiku ifi kubaghile ukuya kukafu fiyo ukufileka ukuti tumanyile ubwanaloli kangi nongwa yafiki?

¹⁵ Inyiho ni fyakubombiwa ifi fikaya fya m’malemba. Ku bandu bamo kupepe ukuleka ukukonga inyiho ni fyakubombiwa linga bamanyile ukuti ifi fitikunhobosya Yehova. Loli ku bandu bamo kukafu fiyo ukubomba bo isi. Abene bikupasya muno aba mumbumba yabo, abinabo ba kumbombo na bamanyani babo babaghile ukwipilikila. Abene basimenye ukuti abandu bikusubila fiyo inyiho fiyofiyo aba bikubapa ulughindiko abakamu babo aba bafwile. (Kukumbu. 14:1) Tubaghile ukumanyila ukufuma ku fifwanikisyo ifinunu ifya bandu bakunyuma aba bachenjile utuyilo twabo ukuti banhobosye Yehova, bo Abakristu abakwanda aba ku Efesi.

16. Ngimba abandu bamo ba ku Efesi babombile isyafiki ukuti bule ubwanaloli?

¹⁶ Abandu ba ku Efesi balighanile fiyo ukubomba isyamanjele. Ngimba abandu bosa aba balighanile ukubomba isyamanjele babombile isyafiki bo bamanyile ubwanaloli? Ibaibolo likuyoba ukuti: ‘Abangi ba bingi aba babombagha isya manjele balinkughabungania amabuku ghabo, balinkughakosya mmoto bo abandu bosa bikuketa; lelo bo bikubala untengo wa kyuma kyabo balinkwagha ghufikile pandalama sya siliva baelifu amalongo mahano (50,000). Bo lilinkuya bunobuno ilisyu lya Yehova lilinkukula nukukaba amaka.’ (Imbo. 19:19, 20 NWT) Abakristu abasubiliwa aba, baliyipile ukokya amabuku agha ndalama nyingi kangi Kyala abasayile pa isi babombile.

17. (a) Ngimba findu filiku ifi tukulondiwa ukuti tufileke ukuti tukabe ubwanaloli? (b) Ngimba mu nkhani ya pankyeni tukuya pakuyobesania amalalusyo ghaliku?

¹⁷ Ngimba umwe mubombile isyafiki ukuti mule ubwanaloli? Twesa tukubombela imbombo akabalilo kitu. Bamo balekile imbombo syabo syapamwanya isi syayagha pakubapangisya ukuti baye bakabi kangi bamo bachenjile ubumanyani bwabo na bangi. Abandu bingi bachenjile aminong’ono ni nyiho syabo isi sitikunhobosya Yehova. Twikutisiwe ukuti ubwanaloli bwa mu Baibolo bwapamwanya fiyo ukukinda ifindu fyosa ifi tufilekile. Ubwanaloli bwa mu baibolo bukutupangisya ukuya pabumanyani bwamaka na Yehova iki kyo kindu kyakulondiwa fiyo pabumi bwitu. Linga tukwinong’onela isya lusayo ulu tuli nalo panongwa ya kumanya ubwanaloli, tutikupilikisya inongwa iyi bamo “bikulisyila” ubwanaloli. Ngimba isi sibaghile ukubombiwa bulebule, kangi ngimba tubaghile ukubomba bulebule ukuti tuleke ukubomba bo isi? Amalalusyo agha ghikuya pakwamuliwa mu nkhani ya pankyeni.