1. Nongwa yafiki twesa tukulondiwa ukusubisiwa?

TWESA tukulondiwa ukusubisiwa panongwa yakuti tukwaghana nindamyo pabumi bwitu bo ukuya nulutende, ifyakukalalisya, ifyakubaba ni fingi. Tubaghile ukwanda ukutamiwa panongwa yakuti tukubina, tukangele pamo umundu uyu tunganile afwile. Twebamo tukutamiwa panongwa yakuti abandu bamo bikutubombela ifibibi. Mwakongelapo, abandu aba batusyungutile bikukindilila ukubomba ifindu ifya nkhaza. Bwanaloli ukuti, “utubalilo utupalapala utu” tukunangisya ukuti tuli ‘mmasiku ghakubumalikisyo’ kangi isiku lililyosa likutulongosyela ku kisu ikipya. (2 Tim. 3:1) Nalinga ukuti tughulile akabalilo akatali ukuti tukete ukufwanisiwa kwa isi Yehova afingile lumo indamyo sikuya pakongelela. Loli ngimba tubaghile ukulwagha kughu ulusubisyo?

2, 3. (a) Ngimba tusimenye isyafiki isya Habakuku? (b) Nongwa yafiki tukuya pakuyobesania ibuku lya Habakuku?

² Ukuti twamuliwe kanunu, isagha tukete isi sikwaghiwa mwi buku lya Habakuku. Nalinga Ibaibolo litikuyobapo nyingi isya bumi bwa Habakuku kangi na isi abombagha, ibuku ili likumanyiwa ningamu yake, libaghile ukutukasya. Ingamu yake yikusanusya ukuti  “Ukumubatila.” Isi tubaghile ukuyoba muno Yehova ikutusubisyila, sikufwana itolo ikutwegha nukutubatila namaboko ghake. Habakuku ayobagha na Kyala kangi andalusyagha amalalusyo. Yehova alimwamwile unsololi wake kangi alintulile na mbepo wake mwikemo ukuti alembe isi bayobesenie panongwa yakuti Yehova asimenye ukuti sibaghile ukutukasya.—Haba. 2:2.

³ Ukuyobesania uku kwalipo pakati pa nsololi na Yehova, sikufumbula muno Habakuku ipilikilagha. Ibuku lyake kighaba kimo kya ‘syosa isi syalembiwe iyolo m’malemba,’ kangi syasungiwe M’masyu gha Kyala Ibaibolo, ‘ukuti tuyeghe nulusubilo mbufisalyoyo na ndusubisyo lwa mmalemba ghaghagha.’ (Rom. 15:4) Ngimba tubaghile ukukasiwa bulebule ni buku lya Habakuku? Libaghile ukututula ukuketa isi ukusubila mwa Yehova sikusanusya. Mwakongelelapo, ubusololi bwa Habakuku bukutusimikisyila ukuti tubaghile ukuya nulutengano lwa mundumbula nalinga tukwaghana nindamyo.

4. Nongwa yafiki Habakuku atamiwe aminong’ono?

⁴ Belenga Habakuku 1:2, 3. Habakuku ikalagha nkabalilo akapalapala. Abandu aba balisyungutile bali babibi kangi ba nkhaza, isi syampangisyagha ukuti asulumanieghe. Ngimba ifindu ifibibi ifi fyayagha pakumalika ndili? Nongwa yafiki Yehova akabile kubombapo simo? Fyosa ifi Habakuku aketile fyali fisitabugholofu kangi fya nkhaza, ifi abandu ba nkisu kyake babombagha. Aketile ukuti ubutuli bukayapo. Yonongwa yake asumile kwa Yehova ukuti abombepo simo. Lumo Habakuku abaghile ukwanda ukwinong’ona ukuti Yehova akaya nawe nimbombo kangi lumo inong’onagha ukuti Kyala ikukabila ukubombapo simo. Ngimba numwe mwipilikemo lumo bo muno Habakuku ipilikilagha?

5. Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ukufuma mwi buku lya Habakuku? (Keta ikithuzi ikyakwanda.)

⁵ Ngimba Habakuku ataghile ulusubilo mwa Yehova? Ngimba atoliwe ukukusya ulwitiko lwake mu isi Yehova afingile? Hayi! Habakuku ansumagha Yehova ukuti antule pandamyo isi aghanagha nasyo, isi syanangisyagha ukuti akataghile ulusubilo lwake mwa Yehova loli akindilile ukunsubila umwene. Habakuku apasyagha kangi atamiwagha aminong’ono. Umwene akapilikisyagha inongwa iyi Yehova akabilagha ukuti abombepo simo kangi ninongwa iyi alitikisye ukuti atamiweghe fiyo. Yehova alintulile Habakuku na mbepo wake mwikemo ukuti alembe indamyo isi alyaghene nasyo. Isi sikutumanyisya uswe ikimanyisyo ikinunu. Yehova ikulonda ukuti tungatilagha ukumbula indamyo isi tukwaghana nasyo. Umwene ikutubula ukuti twiputeghe kumyake nu kumbula muno tukwipilikila. (Sal. 50:15; 62:8) Pilemba lya Isya Mbupingamu 3:5 pali amasyu aghakukasya aghakuti ‘ulusubilo [lwitu] losa luyeghe mwa Yehova’ kangi komma “ukusubila mbumanyi [bwitu].” Habakuku yope aghamenye amasyu agha kangi aghabombelagha imbombo pabumi bwake.

6. Nongwa yafiki ulwiputo lwakulondiwa?

⁶ Habakuku ansubilagha Yehova, ukuya Tata wake kangi M’manyani wake wapandumbula. Isi syampangisyagha ukuti asegheleleghe kumyake. Habakuku akisubilagha ukuti abaghile ukumalana nasyo mwene indamyo syake. M’malo mwake aliputile kwa Yehova muno ipilikilagha nindamyo isi aghanagha nasyo, iki kyo kifwanikisyo kinunu ikya muno nuswe tubaghile ukubombela linga tukwaghana nindamyo. Mwakongelelapo, Yehova, uyu ikupilika ulwiputo, ikutubula muno tubaghile ukunangisyila ulusubilo mwa kwiputa ukuti tumbule indamyo isi tukwaghana nasyo. (Sal. 65:2) Linga tukubomba bo isi, tukuya pakuketa muno Yehova ikwamulila inyiputo syitu, tukuya pakwipilika ukuti tukufighililiwa kanunu linga ikutusubisya nu kutulongosya. (Sal. 73:23, 24) Umwene ikuya pakututula ukuti tumanye aminong’ono ghake nalinga tukwaghana nindamyo. Inyiputo syitu isyakufuma pasi pandumbula, yo njila yimo iyi tukunangisyila ukuti tukubika ulusubilo lwitu mwa Yehova.

7. Ngimba Yehova abombile isyafiki bo Habakuku ambulile indamyo syake?

⁷ Belenga Habakuku 1:5-7. Bo Habakuku ambulile Yehova indamyo isi aghanagha nasyo, Umwene akamenye muno Yehova ayagha pakumwamulila. Pakuya Tata walughano, Yehova apilikisye muno Habakuku ipilikilagha. Kyala asimenye ukuti Habakuku atamiwagha kangi alondiwagha ubutuli. Loli Yehova akalinkalalile Habakuku, m’malo mwake alimbulile isi ayagha pakubabombela Abayuda aba bakali basubiliwa. Syali syakuhobosya ukuti Habakuku yo ali mundu wakwanda uyu Yehova alimbulile ukuti ulufundo lwa Bayuda luseghelile.

8. Nongwa yafiki isi Yehova alyamwile sikali syo isi Habakuku alindililagha?

⁸ Yehova alindingenie Habakuku ukuti ikuya pakubombapo simo. Ayagha pakubombela Abakaladeya na ba Babeloni ukubafunda Abayuda aba babombagha imbibi. Pakuyoba ukuti isi sikuya pakubombiwa “m’masiku ghinu,” Yehova anangisye ukuti ubulongi ubu bwayagha pakwisa nkabalilo ka Habakuku pamo pakabalilo aka Abaisraeli balinsyungutile. Muno Yehova alimwamulile mukaya momuno Habakuku inong’onelagha. Ngimba isi Yehova alimwamwile syalinkalalisye? Isi Yehova ayobile syanangisye ukuti indamyo syayagha pakukindilila ku Bayuda bosa. * Abakaladeya na ba Babeloni bali baghasi fiyo ukukinda abandu ba nkisu kya Habakuku, aba baghelaghelagha ukwiyipa pakumwiputa Yehova. Nongwa yafiki Yehova abombile abandu ababibi abapanja aba ukuti abafunde abandu bake? Isi syayagha pakupangisya indamyo nyingi ku Bayuda. Ngimba mwayagha pakwipilika bulebule linga mwali yo Habakuku?

9. Ngimba malalusyo ghaliku aghangi agha Habakuku alalusisye?

⁹ Belenga Habakuku 1:12-14, 17. Nalinga Habakuku apilikisye ukuti Yehova ikuya pakubombela aba Babeloni ukubafunda abandu aba babombagha imbibi loli umwene akindilile ukutamiwa na minong’ono. Loli ali wakwiyisya kangi akindilile ukusubila mwa Yehova. Umwene atile Yehova akindilile ukuya “Mbako” yake. (Kukumbu. 32:4; Yes. 26:4) Habakuku akindilile ukusubila ukuti Kyala walughano kangi wakisa, yonongwa yake akatilagha ukundalusya Yehova amalalusyo mingi bo aghakuti: Nongwa yafiki Yehova alitikisye ukuti ifindu mu Yuda fyonangike kangi ukuti abandu bake batamiweghe fiyo? Nongwa yafiki akabombilepo simo mwanakalinga? Nongwa yafiki Kyala Uwamaka Ghosa itikisye ukuti indamyo sikindilile fiyo? Nongwa yafiki umwene “ali myee itolo” apa ababibi bali posaposa? Yehova “Mwikemo Fiyo; akabaghila ukuti abuketeghe itolo ubutulanongwa.”

10. Ngimba utubalilo tumo tubaghile ukwipilika bulebule bo muno alipilikile Habakuku?

¹⁰ Utubalilo tumo tubaghile ukwipilika bo muno alipilikile Habakuku. Tukumpilikila Yehova. Tukunsubila Yehova mwakubelenga nukumanyila Amasyu ghake, isi sikukasya ulusubilo lwitu. Kangi tukumanya isi afingile ukwendela mu isi igulu lyake likutumanyisya. Loli tubaghile ukukindilila ukwilalusya ukuti, ‘Ngimba indamyo isi tukwaghana nasyo sikuya pakumalika ndili?’ Ngimba tubaghile ukumanyilako isyafiki ukufuma kwa Habakuku pa isi abombile?

11. Ngimba Habakuku abombile isyafiki bo apilikisye kwa Yehova?

¹¹ Belenga Habakuku 2:1. Ukuyobesania kwa Habakuku na Yehova kwalimpangisye ukuti aye nulutengano lwa mundumbula. Umwene akindilile ukungulila Yehova nulusubilo losa ukuti abombepo simo. Isi sikali nyinong’ono itolo kummyake, yonongwa yake umwene akindilile ukuyoba ukuti ‘nikughulilagha kimyemye ukwisa kwa kabalilo apa Yehova isakubafundilagha.’ (Haba. 3:16) Ababombi abangi  ba Kyala abasubiliwa, bope bakindilile ukungulila Yehova mwakwiyisya ukuti abombepo simo. Ikifwanikisyo kyabo kikutukasya panongwa yakuti, nanuswe tubaghile ukubomba bo muno abene babombile—Mika 7:7; Yak. 5:7, 8.

12. Ngimba tukumanyilako isyafiki kwa Habakuku?

¹² Ngimba isi Habakuku abombile sikutumanyisya isyafiki? Ikyakwanda, tutikulondiwa ukuleka ukwiputa kwa Yehova nalinga tukwaghana nindamyo. Ikyabubili, tukulondiwa ukupilikisya ku isi Yehova ikutubula ukwendela M’masyu ghake ni gulu lyake. Ikyabutatu, tukulondiwa ukughulila mwakwiyisya kwa Yehova, tusubileghe fiyo ukuti ikuya pakumasya indamyo syitu pakabalilo kake. Linga tukukindilila ukuyobesania na Yehova kangi nukupilikisya ku myake nindumbula yakulindilila bo muno abombile Habakuku, nuswe tukuya pakuya nulutengano lwa mundumbula, ulu lukuya pakututula ukuti twifimbilisyeghe. Ulusubilo lwitu lukuya pakututula ukuti tuye bakwiyisya kangi balusekelo nalinga tukwaghana nindamyo.—Rom. 12:12.

13. Ukufwana nilemba lya Habakuku 2:3, ngimba Yehova alinkasisye bulebule Habakuku?

¹³ Belenga Habakuku 2:3. Yehova ahobwike na isi Habakuku abombile mwakungulila umwene ukuti abombepo simo. Yehova asimenye kanunu indamyo isi Habakuku aghanagha nasyo. Yonongwa yake alinsubisye kangi alinsimikisyile mwa lughano ukuti ikuya pakumwamula mwanakalinga pandamyo isi aghanagha nasyo. Syafwene itolo ukuti Yehova ambulagha Habakuku ukuti: ‘Uye myee itolo usubileghe kumyangu. Nguya pakwamula ulwiputo lwako nalinga sikuboneka ukuti sikuya pakwegha akabalilo akatali!’ Yehova alinkumbwisye Habakuku ukuti umwene abikile akabalilo aka ayagha pakufwanisya isi afingile. Umwene alinkasisye Habakuku ukuti akindilile ukughulila. Pabumalilo, isi syalimpangisye ukuti aye nulusubilo mwa Yehova.

14. Ngimba tukulondiwa ukubomba isyafiki linga twaghene nindamyo?

¹⁴ Nuswe tukulondiwa ukughulila kwa Yehova ukuti abombepo simo nukupilikisya kanunu isi ikuyoba. Isi sibaghile ukututula ukuti tunsubileghe umwene nukuya nulutengano lwa mundumbula nalinga tukwaghana nindamyo. Yesu ikutukasya ukuti tunginong’onelagha fiyo isya “kyinja na kabalilo” aka Kyala akatubula. (Imbo. 1:7) Tukulondiwa ukusubila ukuti Yehova mwene yo amenye akabalilo akanunu ukuti abombepo simo. Yonongwa yake tutikulondiwa ukuwa amaka loli tukulondiwa ukuya bakwiyisya, bololo kangi nukukindilila ukuya nulusubilo mwa Kyala. Pakabalilo aka tukulindilila ukuti Kyala abombepo simo tukulondiwa ukubombela mwamahala akabalilo kitu ukuti tumbombeleghe Yehova pa isi tubaghile ukufwanisya.—Mar. 13:35-37; Gal. 6:9.

15, 16. (a) Ngimba lufingo luliku ulu tubaghile ukulwagha mwi buku lya Habakuku? (b) Ngimba ulufingo ulu lukutumanyisya isyafiki?

¹⁵ Yehova afingile ukuti: ‘Abagholofu bo bisa kuyangako kubumi papo ulusubilo lwabo luli mwa Yehova,’ loli ‘ikisu kya pasi kyo kisakwisulagha namahala ghakubumanyila ubukulumba bwa Yehova.’ (Haba. 2:4, 14) Momumo, bosa aba bikukindilila ukunsubila Yehova bisakukabagha ubumi bwa bwila na bwila.

¹⁶ Inong’onela isya lufingo ulu lukwaghiwa pilemba lya Habakuku 2:4. Ulufingo ulu lwakulondiwa fiyo, yonongwa yake Pauli ayobile mwakwandisania katatu mu bakalata bake! (Rom. 1:17; Gal. 3:11; Hib. 10:38) Linga tukukindilila ukunsubila Yehova nukuya nulwitiko mmyake tukuya pakuketa ukufwanisiwa kwa isi afingile. Yehova ikulonda ukuti twinong’oneleghe fiyo isya lusubilo lwitu ulwa nkyeni.

17. Ngimba Yehova ikutusimikisyila ukuti ikuya pakutubombela isyafiki linga tukukindilila ukunsubila?

¹⁷ Ibuku lya Habakuku lili nifundo isyakulondiwa fiyo kwa twesa uswe tukwikala m’masiku ghabumalikisyo. Yehova afingile ukuti ikuya pakubapa  abandu abagholofu ubumi bwa bwila na bwila aba bikunsubila. Isagha tukindilile ukukasya ulwitiko lwitu nukuya nulusubilo mwa Kyala nalinga tukwaghana nindamyo. Ukwendela mwa Habakuku, Yehova ikutusimikisyila ukuti ikuya pakututula nu kututabula ku ndamyo isi tukwaghana nasyo. Mwakisa ikutusuma ukuti tuyeghe nulusubilo m’myake kangi tukindilile ukughulila mbololo akabalilo aka atendekisye akakuti Ubunyafyale bwake bwise bulaghileghe ikisu kyosa iki kikwisa kwisula nulusekelo lwake kangi abandu bisakumwiputagha mbutengamoyo.—Mat. 5:5; Hib. 10:36-39.

18. Ngimba amasyu gha Yehova, ghalimpalamasisye bulebule Habakuku?

¹⁸ Belenga Habakuku 3:16-19. Isi Yehova alimbulile Habakuku syalimfikile fiyo pandumbula. Umwene akongagha ifindu ifinunu ifi Yehova ababombile abandu bake aba kunyuma. Isi syakasisye ulusubilo lwake mwa Yehova. Asubilagha ukuti Yehova ikuya pakubombapo simo mwanakalinga! Isi syalinkasisye fiyo unsololi uyu nalinga ukuti asimenye ukuti ikuya pakukindilila ukwaghana nindamyo. Loli umwene ali nulwitiko losa ukuti Yehova ikuya pakumpoka ku ndamyo isi aghanagha nasyo. Ukuyoba ubwanaloli, amasyu agha ayobile mu vesi 18 gho masyu ghamo ghakulondiwa fiyo agha ghikuyoba isya lusubilo. Abamanyili bamo bikwinong’ona ukuti amasyu agha ghali pa vesi  18 ghikusanusya ukuti “Nguya pakunyela nulusekelo mwa Kyala; Nguya pakusyungutila nulusekelo mwa Kyala.” Iki kimanyisyo kya kulondiwa fiyo kwa aliwesa! Yehova akatupapo ulufingo lwene ulwankyeni loli ikutusimikisyila kangi ukuti ikuya pakubombapo simo mwalululu ukuti afwanisye isi afingile.

19. Ngimba tubaghile ukusubisiwa bulebule na Yehova bo Habakuku?

¹⁹ Ifundo iyakulondiwa iyi tukumanyilako ukufuma mwi buku lya Habakuku yo yakuti, tuyeghe nulusubilo mwa Yehova. (Haba. 2:4) Ukuti tukindilile ukuya nulusubilo mwa Yehova, tukulondiwa ukukusya ubumanyani bwitu nu mwene. Ukuti tubombe isi, tukulondiwa (1) ukukindilila ukwiputa kwa Yehova nukumbula indamyo syitu syosa; (2) tupilikisyeghe kanunu isi Yehova ikutubula M’masyu ghake nukukonga ubulongosi ubu ikutupa ukwendela mu gulu lyake; (3) tuyeghe basubiliwa kangi bakwiyisya apa tukulindilila ukuti Yehova afwanisye isi afingile. Isi syo Habakuku abombile. Nalinga ukuti atamiwagha nindamyo loli bo andile ukuyobesania na Yehova, pabumalilo akasiwe fiyo kangi alwaghile ulusekelo. Linga tukunkonga Habakuku, nuswe tukuya pakufighililiwa kanunu na Tata witu wakumwanya Yehova! Ngimba lusubisyo luliku ulwamaka ulu tubaghile ukulwagha nkisu ikibibi iki?