•  Ummanyisi ikutamya fiyo

•  Ifundo isi sibaghile ukubatula

•  Muno mubaghile ukuyobela ku mmanyisi winu

•  Isi abininu bikuyoba

 Pabupipi umwana wa sukulu aliwesa ali nu mmanyisi uyu ikuketa ukuti ighanile ukumbombela ifindu mbusita bugholofu, pamo ikutamya fiyo.

•   Luis, uyu ali ni fyinja 21, ikuti: “Nali nu mmanyisi yumo uyu alighanile fiyo ukuyoba amasyu aghakutuka kangi aghakubaywelula abana ba sukulu. Panongwa yakuti ummanyisi uyu ali pipi ukuleka ukubomba imbombo, pamo aketagha ukuti imbombo yikabaghila ukumalika.”

•   Melanie, uyu ali ni fyinja 25, ikukumbuka ukuti ummanyisi wake ambombelagha ifindu ifisita bugholofu pakufwanikisya na bana ba sukulu abangi. “Ummanyisi uyu ihobokelagha kangi ayobagha ukuti, ambombelagha ifindu bo ulu panongwa yakuti nali mu kipanga iki kikamanyiwagha. Kangi umwene atighi ifi ikumbombela fisakundula nkyeni panongwa yakuti linga ngulile nisakutamiwagha.”

 Linga nanumwe muli nu mmanyisi wakutamya, filipo ifindu fimo ifi mubaghile ukubomba ukuti muleke ukuyiketa isukulu ukuya yakutamya. Ghela ukukonga amasakisyo agha.

•   Mwisibilaneghe na bamanyisi bosa. Abamanyisi bikughulila ifindu ifyakukindanakindana ukufuma ku bana babo ba sukulu. Amumanye isi ummanyisi winu ikulonda ukuti mubombeghe, kangi mukulondiwa ukubikapo indumbula ukubomba mwakukolelana namuno abene bikulondela.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Linga umundu wa mahala ikupilikisya isakongelelako ubumanyi bwake.”—Isya Mbupingamu 1:5.

   “Naketile ukuti kununu ukwisibila itolo isi ummanyisi wangu ikulonda, kangi nabikangapo fiyo indumbula ukubomba syosa bo muno umwene ikulondela. Ukubomba isi kwalindulile ukuti ngolelaneghe nawe.”—Christopher.

•   Mubaghindikeghe abamanyisi binu. Muyobeghe nabo mbololo abamanyisi binu. Komma ukughela ukunjobela mwamatingo ummanyisi winu nalinga abaghile ukuti yo uyu asobile. Mukumbukeghe ukuti abene bikubaketa umwe ukuya mwana wa sukulu komma mmanyisi mwinabo.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Amasyu ghinu bwila ghayeghe gha ipyana, ghalungiweghe numunyu, ukuti mumanyeghe muno mubaghile ukumwamula umundu wesa.”—Bakolosi 4:6.

   “Utubalilo twingi abana ba sukulu batikubaghindika abamanyisi babo, polelo linga mubikilepo fiyo indumbula ukubaghindika abamanyisi binu fibaghile ukutula ukuti mwande ukukolelana.”—Ciara.

•   Mubapilikisyeghe abamanyisi binu. Abamanyisi bope bandu. Isi sikunangisya ukuti bope bikutamiwa naminong’ono kangi bope utubalilo tumo bikuwa amaka bo muno umundu aliwesa ikubombela. Yonongwa yake kukaya kununu ukuyoba ukuti, ‘Ummanyisi wangu ikutamya fiyo’ pamo ukuti ‘Ummanyisi wangu ambengile fiyo une.’

   Ifundo ya mu Baibolo: “Twesa tukusoba.”—Yakobu 3:2.

   “Abamanyisi bikubomba imbombo yakutamya fiyo. Inong’onela itolo imbombo iyi yikuyapo ukuti ummanyisi abatule abana ukuya na kayilo akanunu kangi ukuti abana bamanyilepo simo pa isi ikumanyisya. Naketagha ukuti kwali kununu ukuti mbombeghe kanunu ifindu ukuti ummanyisi wangu aleke ukuya ni mbombo nyingi isyakuti abombeghe.”—Alexis.

•    Muyobesanieghe na bapapi binu. Abapapi binu babaghile ukubatula fiyo. Abene bikulonda ukuti ifindu fibendeleghe kanunu ku sukulu, kangi ubulongosi ubu babaghile ukubabula bubaghile ukubatula muno mubaghile ukubombela linga ummanyisi winu wakutamya.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Isi linga abandu bikusibomba bo bakasinong’ona bununu sikonangika.”—Isya Mbupingamu 15:22.

   “Abapapi binu bikumanya injila nyingi isya muno babaghile ukumasyila indamyo ukukinda umwe bakilumyana. Yonongwa yake kununu fiyo ukupilikila ubulongosi ubu babaghile ukubapa. Bubaghile ukubatula ukuti ifindu fibendeleghe kanunu.”—Olivia.

 Utubalilo tumo, kubaghile ukuya kununu ukuyobesania nu mmanyisi winu pa findu ifi mutikukolelana. Linga mukutila ukuti mubaghile ukwanda ukutatikana, komma ukuwa amaka. Mukuya pakuyobesania, kangi mukuya pakuswigha ukuketa ukuti muyobesenie kanunu itolo kisita kutatikana.

 Ifundo ya mu Baibolo: “Popapo lelo atusikongeghe imbelalutengano.”—Baroma 14:19.

 “Linga mukuketa ukuti ummanyisi ikubomba ifindu ifisita bugholofu kwa umwe mwibene, mubaghile ukubomba kanunu ukundalusya ukuti mumanye linga mumbombilepo ikindu kimo iki kibakalalisye. Isi ummanyisi winu abaghile ukwamula sibaghile ukubatula ukumanya isi mukulondiwa ukuchenja.”—Juliana.

 “Bo mukali ukwanda ukumanyila pamo linga mumalile ukumanyila itolo, sibaghile ukuya kanunu ukuti mwaghane nu mmanyisi winu pamwibene nu kundingania muno mukwipilikila namuno ikubombela ifindu nanumwe. Ngusubila ukuti ukubomba bo ulu kubaghile ukutula ukuti ummanyisi winu inong’onelepo nu kwanda ukubaghindika panongwa ya muno mubombile ni nkhani iyo.

 INKHANI IYI YABOMBIWE NALOLI

 “Utubalilo twingi mu kilasi ngabombagha kanunu, kangi ummanyisi wangu akabikangapo amahala kumyangu. Isi syalimbangisye ukwinong’ona ukuti ndeke itolo isukulu panongwa yakuti akandulagha.

 “Nalinsumile ummanyisi uyungi ukuti andule muno mbaghile ukubombela kanunu. Umwene alimbulile ukuti: ‘Ummanyisi wako akakumanya kanunu, kangi nanuwe ukamumanya kanunu ummanyisi wako. Polelo sibaghile ukuya kanunu ukumbula ummanyisi wako isya ndamyo yako iyi uli nayo. Linga ubombile isi lumo ubaghile ukubatula abana abinako ba sukulu aba bope bali ni ndamyo iyakufwana itolo ni yako loli bikutila ukumbula ummanyisi.’

 “Ngalondagha ukubomba isi ummanyisi uyu alimbulile. Loli bo ninong’onilepo pa isi alimbulile, naketile ukuti ikuyoba ubwanaloli. Nalondagha ukuti ifindu fichenje, yonongwa yake nalondiwagha ukubombapo simo.

 “Isiku ilyakukongapo, nalyaghene nu mmanyisi wangu kangi nalimbulile mwalughindiko ukuti nguketa isi bikumanyisya ukuya syakulondiwa fiyo, kangi ukuti ngulonda fiyo ukumanyila nyingi. Loli ukuti itolo fikundamya ukuti mbombeghe bo ulu kangi ndikumanya ifyakuti mbombe. Pabumalilo ummanyisi wangu alimbele amasakisyo gha muno mbaghile ukubombela kangi aliyipile ukuti ikuya pakumanyisyagha linga tusokile mu kilasi pamo ukwendela pa imelo.

 “Naswighile fiyo na isi syabombiwe apa. Panongwa yakuti nayobesenie nu mmanyisi wangu, fyatulile ukuti twande ukukolelana, kangi ukuti isukulu yande ukwenda kanunu.”—Maria.

 Isi mubaghile ukubomba: Linga mutikukolelana nu mmanyisi winu, muketeghe ukuti lusako ukuti mumanyilepo ifindu fimo ifi fisakubakutula linga mukulile. Katie uyu ali ni fyinja 22, ikuti: “Linga mumalile isukulu mukuya pakwaghana kangi na bandu ba mabudindo aba utubalilo tumo batikuya pakuya bandu bakisa. Polelo linga pakabalilo aka mumenye muno mubaghile ukubombela nu mmanyisi winu uyu wakutamya, kwisakuya kupepe ukubomba ifindu mwamahala linga mwisakwaghana kangi na bandu ba mabudindo aba bakutamya.”