•  Ngimba ngulondiwa naloli ukuchepesya umbili?

•  Ngimba njila yiliku inunu iyi mbaghile ukuchepesyela umbili?

•  Isi mubaghile ukubomba?

•  Isi abininu bikuyoba

 Abakilumanya bingi bikuyoba ukuti bikulonda ukuchepesya umbili wabo. Loli ubwanaloli bo bwakuti . . .

•   Abandu bingi bikupasya muno bikubonekela, m’malo mwa bumi bwabo. Abakilumyana bamo bikuleka ukulya ifyakulya kangi bamo bikunwa imikota yimo ukuti bachepesye umbili wabo mwanakalinga. Loli agha ghakaya mahala kangi utubalilo tumo mubaghile ukubika ubumi bwinu pangozi.

   “Abalindwana bamo bikwikala ninjala akabalilo katali ukuti bachepesye umbili wabo. Ukubomba bo ulu bikwitwalila itolo indamyo kangi pikwegha akabalilo akatali ukuti umbili wabo ghughomokele ukufwana namuno wayilile pabwandilo.”—Hailey

•   Abandu bingi aba bikulonda ukuchepesya umbili wabo bikuya bandu aba bakatupa fiyo. Utubalilo twingi bikuboneka ukuti bali kanunu itolo, loli indamyo yikuya yakuti bikulonda itolo ukwifwanikisya na binabo aba bakatupa fiyo kangi utubalilo tumo bikukonga ifi abakusasya amalonda bikuyoba.

   “Bo ndi nifyinja 13 nifwanikisyagha fiyo na binangu, kangi ninong’onagha ukuti babaghile ukungana linga ndi nu mbili ghunandi bo muno bayilile. Ifi fyayagha pakungandisya ukuti ngande ukufwana lyundu.”—Paola

 Bwanaloli ukuti abakilumyana bamo bikulondiwa ukuchepesyako umbili wabo. Mwakifwanikisyo, ilipoti ilyakufuma ku Kabughatila aka Kikuketesya Isya Bumi pa Kisu Kyosa kikuti . . .

•   Pa kisu kyosa abakilumyana abakufwana 340 miliyoni aba fyinja fya pakati pa 5 na 19 batupano fiyo.

•   Mu 1975 pa bandu 100, abandu 4 bene aba fyinja fya pakati pa 5 mpaka 19 bo bali batupano fiyo. Loli ukufika mu 2016 ikibelengelo iki kyakwelelile fiyo, pa bandu 100, abandu 18 bo bali batupano fiyo.

•   Mfisu fimo abandu abatupano bo bingi fiyo ukukinda abasekele.

•   Abandu abatupano bikwaghiwa kangi na mfisu ifilondo, na mumbumba isi sikabaghila ukufwanisya ukula ifyakulya ifinunu.

 Ngimba mubaghile ukusala injila yiliku?

1.   Ukuleka ukulya ifyakulya.

2.   Ukupanga inyangalo isyakukasya umbili nu kulya ifyakulya ifya magulu ghosa.

3.   Ukunwa imikota yakuchepesya umbili.

 Ansala wabwanaloli: Injila ya nambala 2: Ukupanga inyangalo isyakukasya umbili nu kulya ifyakulya ifya magulu ghosa.

 Nalinga ukuti umbili winu ghubaghile ukuchepa linga mukuleka ukulya ifyakulya, loli ukubomba bo ulu kubaghile ukonanga umbili winu kangi pabumalikisyo linga mwandile ukulya ukufwana namuno mwalyelagha pabwandilo, mubaghile ukutupa fiyo.

 Linga mubaghile ukuya nubwighane ubwakuti muye nu bumi ubununu, mubaghile ukuboneka kanunu kangi balusekelo. Dr Michael Bradley atile: “Linga mukulonda ukuti ifindu fibendeleghe kanunu kangi muye nu bumi ubununu . . . Mukulondiwa ukuchenja ifindu fimo pa bumi bwinu kangi mubombeghe ifi mubaghile ukufwanisya kwa bumi bwinu bosa.”  a Ifundo apa yo yakuti, linga mukulonda ukuchepesya umbili mutikulondiwa ukuleka ukulya ifyakulya fimo, loli mukulondiwa ukuchenja muno mukubombela ifindu pa bumi bwinu.

 Ibaibolo likuti twikoleghe mufyakubomba,’ isi sikongelelapo muno tukulyela. (1 Timoti 3:11) Ibaibolo lyope likuyoba ukuti tutikulondiwa ukulya mwakukinda umpaka. (Isya Mbupingamu 23:20; Luka 21:34) Bo mukwinong’onelapo ifundo isi, ghela ukubomba ifindu ifyakukongapo ifi ukuti muye nu bumi ubununu:

•   Mufimanyeghe ifi fikulondiwa ukuti ifyakulya fiye finunu.

   Mungalyagha ifyakulya ifi mufighanile fyene. Loli mukulondiwa ukumanya ifindu ifingi ifyakufwana nifyakulya, ukubomba bo ulu kubaghile ukubatula ukuti mulyeghe amagulu ghosa agha fyakulya. Ukulya ifyakulya fya magulu ghosa yo njila yimo yakuchepesyela umbili.

•   Akabalilo kosa mubombeghe inyangalo isya kukasya umbili.

   Amwinong’oneleghe ifindu ifi mubaghile ukubomba isiku lililyosa ukuti umbili ghuye wamaka. Mwakifwanikisyo m’malo mwakukwela ichikepi, mwendeghe itolo pa masitepusi. M’malo mwakukoma amagemu gha pafoni pamo pakompyuta mukulondiwa ukwakugholola amalundi.

•   Mulyeghe ifyakulya ifinunu m’malo mwakwikolesania nifyakulya ifi fikaya fyakulondiwa.

   “Undindwana yumo uyu ingamu yake yo Sophia atile: “Ngughelaghela fiyo ukusunga ifyakulya ifinunu bo iseke na maseke gha mani. Ifi fikundula ukuti akabalilo kosa ndyeghe ifyakulya ifinunu.”

•   Mulyeghe panandipanandi.

   Abandu bamo bikulya mwanakalinga fiyo kangi bikutoliwa nukumanya linga bikwite. Polelo mukulondiwa ukulya panandipanandi. Mutusyeghe tasi bo mukali ukwegha ifyakulya ifingi, pabumallikisyo mubaghile ukuketa ukuti injala yimalike.

•   Mukulondiwa ukumanya ubwingi bwa fyakulya ifi fikutupisya ifi fili mu fyakulya ifi mukulya

   Mubelengeghe ubulongosi bwa ifi babikilemo mu fyakulya ifi mulile. Mwakifwanikisyo: Ifyakunwa ifyakuthalalisya kumilo bo fanta, kokakola ni fingi, ifya mafuta mingi, ni fyakulya fya shuga fiyo, fyo ifi fikupangisya ukuti abandu batupeghe fiyo.

•   Muyeghe nu mpaka.

   Sara uyu ali ni fyinja 16 atile: “Utubalilo twingi nalighanile ukwinong’onela ubwingi bwa findu ifyakutupisya ifi fili mu fyakulya fyangu.” Kukaya kubibi ukulya ifyakulya ifyakutupisya loli mungisibilagha.

 Ifi fibaghile ukubatula: Mukulondiwa ukubabula abadokotala ukuti mukulonda ukuchepesya umbili. Abene babaghile ukubatula mwakubabula ifi mubaghile ukubomba ukuti muchepesye umbili.