Abana bingi ba sukulu balekile tasi ukubuka ku sukulu kangi bandile ukwisibila ukumanyila bali pakaya. Linga momuno siyilile nanumwe, ngimba mubaghile ukubomba isyafiki ukuti mupinduleghe ni fimanyilo ifi? Ifundo isyakukongapo isi sibaghile ukubatula. a

•  Ifundo 5 isi sibaghile ukubatula ukuti mupinduleghe ni fimanyilo ifi

•  Isi abininu bikuyoba

•   Muyeghe ni mbatiko inunu iyakubombela ifindu. Mubikengepo indumbula ukuti mukongeghe imbatiko yinu, mufwaneghe muli ku sukulu. Muyeghe na kabalilo kakubombela ifindu fya ku sukulu, imbombo sya pakaya ni findu ifingi ifyakulondiwa. Mubaghile ukuchenja imbatiko yinu linga kwakulondiwa.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Loli syosa sibombiweghe . . . ndubatiko.”—1 Bakorinti 14:40.

   “Mubombeghe ifindu, mufwaneghe muli ku sukulu naloli. Mukulondiwa ukubombela ngani imbombo simo ukuti muleke ukusofanisiwa.”—Katie.

   Amwinong’onele ifundo iyi: Nongwa yafiki kwakulondiwa ukulemba imbatiko nu kuyibika pa malo agha mubaghile ukuyiketa mwanakalinga?

•   Muyeghe bakwikola. Ukuti munangisye ukuti muli bakusi, mukulondiwa ukubombela ngani ifindu fimo nalinga ukuti lumo mutikulonda ukubomba pakabalilo ako. Mungayagha bolo.

   Ifundo ya mu Baibolo: ‘Nkwiyula mungayetagha, mubombeghe imbombo.’—Baroma 12:11.

   “Kwakutamya fiyo ukuti umundu aye wakwikola. Kupepe ukwihobokela nukwinong’ona ukuti, ‘Ifya sukulu nguya pakubomba akabalilo akangi.’ Loli pabumalilo mubaghile ukutoliwa ukubomba, nukwiyongelela imbombo.”—Alexandra.

   Amwinong’onele ifundo iyi: Ngimba ilisiku lililyosa mukubomba ifya sukulu pa malo na kabalilo akakufwana itolo, ngimba ifi fibaghile ukubatula bulebule ukuti muye bakwikola?

•   Mutendekesyeghe amalo agha mukumanyililapo. Mubikileghe ngani fyosa ifi mukuya pakubombela imbombo. Mutendekesye amalo ghinu ukuti ghaye manunu, loli ghangafwanagha bo malo ghakughonapo. Amalo agha ghakuti mubombelengepo ifya sukulu fyene, komma ukughonapo. Linga mukaya na malo gha padela agha mubaghile ukubombelapo ifya sukulu, mubaghile ukubombela ikitchini pamo ikipinda kyinu ikya kughonako.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Uyu ikuketa nkyeni nukwiyula yo atikutoliwa ukufyagha.”—Isya Mbupingamu 21:5.

   “Mubikeghe ifindu kubutali bo ibola na magemu gha pakompyuta. Muchuneghe ifoni yinu ukuti yileke ukubasofania nu kwighala ifyakwimbila. Linga ifi fibaghile ukubasofania fili pabutali, po apa mubaghile ukupindula na ifi mukumanyila.”—Elizabeth.

   Amwinong’onele ifundo iyi: Ngimba findu filiku fimo ifi mukulondiwa ukuchenja ukuti amalo ghinu aghakumanyilila ghaye manunu kisita ifyakubasofania?

•   Mubombeghe ikindu kimokyene pakabalilo kamokene. Mubikeghe amahala ghinu pakimanyisyo iki mukumanyila pakabalilo ako, mungabombagha ifindu fi fingi itolo. Linga mukubomba ifindu fi fingi itolo pakabalilo kamokene, kupepe fiyo ukuti monange ifindu fimo kangi mubaghile ukukabila ukumalisya ifindu fimo ifi mwabombagha.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Akabalilo kinu kosa itolo kayeghe ka mbombo.”—Baefesi 5:16.

   “Natoliwagha ukubika indumbula pa isi nabombagha linga ifoni yangu yili pabupipi. Namalilagha akabalilo kangu pa findu ifi fikabaghila ukundula.”—Olivia.

   Amwinong’onele ifundo iyi: Ngimba mubaghile ukongelela akabalilo aka mukubombela imbombo yimo iya ku sukulu?

•   Mutusyeghe. Mubaghile ukubuka ukwakuyata, ukwendesya injinga, pamo ukupanga inyangalo syakukasya umbili. Kangi utubalilo tumo mubaghile ukubomba ifindu ifi mufighanile. Ibuku lya School Power likuti, “Mukulondiwa ukumalisya tasi ifi mwabombagha. Fikuya kanunu fiyo ukutusya linga mumalile ifi mwabombagha.”

   Ifundo ya mu Baibolo: “Kununupo ukuya nafyo finandi palikimo nukutengana ukukinda ukwikolania fiyo ni mbombo akabalilo kosa kisita kukabilamo nafimo.”—Undumbilili 4:6.

   “Kingi ku sukulu tukumanyila muno tubaghile ukubombela imbombo ifyakwimbila pamo ukupanga ikindu kimo. Ngamanyagha ubununu bwa kubomba ifindu ifi pakabalilo kala. Kununu ukuti umundu amanyileghe amaluso aghangi ukongelela pafimanyilo fya ku sukulu.”—Taylor.

   Amwinong’onele ifundo iyi: Ngimba mubaghile ukubomba isyafiki pakabalilo kakutusya ukuti muye kangi namaka aghakukindilila ukubomba imbombo syinu isya ku sukulu?