Ngimba muli bakwifimbilisya? Ngimba ifindu ifyakukongapo ifi fibabonekilemo lumo . . .

•   inifwa ya nganiwa winu?

•   ukubina kwa kabalilo akatali?

•   ingozi sya kipeliwa?

 Abakufufuza bikuti sikaya ndamyo syene inywamu isi sikulonda ukuti abandu bifimbilisyeghe. Nalinga sibaghile ukuya ndamyo inandinandi sibaghile ukubapangisya ukubina. Yonongwa yake kwakulondiwa ukuya mundu wakwafimbilisya, kali mwaghene ni ndamyo inywamu pamo inandi.

•  Ngimba ukwifimbilisya findu fiki?

•  Nongwa yafiki mukulondiwa ukwifimbilisya?

•  Ngimba mubaghile ukubomba bulebule ukuti mwifimbilisyeghe?

•  Isi abininu bikuyoba

 Ukwifimbilisya ko kumalana ni ndamyo nu kuleka ukutamiwa aminong’ono linga ifindu fichenjile pa bumi. Abandu aba bikwifimbilisya bope bikwaghana ni ndamyo bo muno siyilile numundu aliwesa, kangi bikumalana ni ndamyo nu kukindilila ukuya bamaka.

•   Panongwa yakuti aliwesa ikwaghana ni ndamyo. Ibaibolo likuti: “Aba bikubopa fiyo mufinganilo bakaya bo aba bwila bikutola, . . . kangi abandu aba untu ghukwenda bakaya bo aba bwila bikuya bakabi, akabalilo nifyakubombiwa ifyakunyomosya fikubawila bosa.” (Undumbilili 9:11 NWT). Ngimba tukumanyilako isyafiki? Nalinga bo bandu abanunu bope bikutamiwa, kangi bope bikwaghana ni ndamyo komma panongwa yakuti babombile kamo akandu akabibi.

•   Ukwifimbilisya kukubafighilila. Unkulumba wa pa sukulu yimo ya sekondale atile: “Abana ba sukulu bingi bikwisa ku ofesi yangu bawile amaka panongwa yakuti batoliwe amaghesyo pamo umundu yumo abayobile ifibibi pa Intaneti. Nalinga iyi yibaghile ukuboneka ukuya nkhani nandi loli abana ba sukulu aba batikumanya muno babaghile ukubombela ni ndamyo iyi, babaghile ukwanda ukutamiwa fiyo na minong’ono.” a

•   Ukwifimbilisya kubaghile ukubatula lino kangi linga mukulile. Pakuyoba isya findu ifi fikutuwisya amaka ifi tukwaghana nafyo, Dr Richard Lerner alembile ukuti: “Linga pakabalilo aka mukufwanisya ukwifimbilisya ku ndamyo isi mukwaghana nasyo, pamo mukusyagha injila isingi isya muno mubaghile ukufwanisyila ukubomba ifi mukulonda, ko kuti ifindu fikabaghila ukwisa kubatamya nkyeni.” b

•   Indamyo syinu musiketeghe kanunu. Mukindanisyeghe pakati pa ndamyo inywamu ni ndamyo inandi. Ibaibolo likuti: “Unkonyofu linga akalele ikunangisya itolo ubukalale bwake, loli umundu wa mahala yo ikufisa ilyoyo lyake linga bamfulesye.” (Isya Mbupingamu 12:16) Polelo mungatamiwagha itolo ni ndamyo yiliyosa.

   “Abinangu ku sukulu badandabulagha ni findu ifi fikaya fyakulondiwa. Kangi abinabo ba pa intaneti bababulagha ukuti bikupanga kanunu ukudandabula, loli ifi fyapangisyagha itolo ukuti indamyo yabo yikule fiyo kisita ukuya injila yakumasyila indamyo.”—Joanne.

•   Mumanyileghe ukufuma ku bandu abangi. Ibaibolo likuti: “Bo mumo ikyela kikupyasya ikyela ikinine, mo mumo yope numundu ikubombela ukughendesya amahala gha mwinake.” (Isya Mbupingamu 27:17) Tubaghile ukumanyilako nyingi ku bandu aba bifimbilisyepo ku ndamyo inywamu.

   “Linga mukwangala na bandu bamo, mukuya pakwagha ukuti baghene ni ndamyo nyingi inywamu kangi pakabalilo aka ifindu fili kanunu itolo ku bene. Mubalalusyeghe isi syabatulile ukuti bifimbilisyeghe ku ndamyo isi.”—Julia.

•   Muyeghe bakwiyisya. Ibaibolo likuti: “Namanga umundu ungolofu ikuwa kahano na kabili (7), loli ikusumuka kangi.” (Isya Mbupingamu 24:16) Pikwegha akabalilo ukuti ifindu fyande ukwenda kanunu, yonongwa yake mungaswighagha linga mwandile ukwiyaya. Ikyakulondiwa fiyo kyo kyakuti “musumuke kangi.”

   “Linga mumalene ni ndamyo yimo, pikwegha akabalilo ukuti mwande ukwipilika kanunu. Ngetile ukuti linga akabalilo kakindilepo ifindu fikwanda kangi ukwenda kanunu.”—Andrea.

•   Mundaghisyeghe. Ibaibolo likuti: “Muyeghe nindumbula ya kuwa ulupi.” (Bakolosi 3:15) Nalinga mubaghile ukwaghana ni ndamyo inywamu, loli akabalilo kosa pikuya ifindu fimo ifi mubaghile ukunangisya ukuti mukundaghisya. Mwakifwanikisyo inong’onela ifindu fitatu ifi mukundaghisya pa bumi bwinu.

   “Linga mwaghene ni ndamyo kubaghile ukuya kupepe ukuyoba ukuti nongwa yafiki indamyo iyi yingwilile une?’ Loli umundu uwakwifimbilisya atikwikalila itolo ukwinong’onela isya ndamyo syake. Ikuketa indamyo syake kanunu kangi ikundaghisya ifindu ifi ali nafyo nukubikapo indumbula pa findu ifi abaghile ukufwanisya.”—Samantha.

•   Mwikutisiweghe. Untumiwa Pauli atile: “Namanga muno njilile nisibile ukufwana nifi ndi nafyo.” (Bafilipi 4:11) Pauli akali na maka ghakumasyila indamyo isi aghanagha nasyo. Loli asimenye isi abaghile ukubomba linga aghene ni ndamyo. Yonongwa yake Pauli ali wakwikutisiwa.

   “Ngetile ukuti linga naghene ni ndamyo kingi ngubomba ifindu kisita kwinong’onelapo. Lino ngulonda ukuti ngeteghe ifindu kanunu. Ifi fikuya pakubatula kangi abandu abangi.”—Matthew.

•   Mwiputeghe. Ibaibolo likuti: “Bika ikitwalo kyako pa Yehova, po umwene isakukukasyagha uwe. Atisakundeka siku umundu ungolofu ukuti ingileghe mbutolwe.” (Salimo 55:22). Ulwiputo luntikuntula itolo umundu ukwipilika kanunu, loli yo njila iyi mukubombela imbombo pakuyobesania nu Mpeli, uyu “ikubiyayila umwe.”—1 Peteri 5:7.

   “Ndikulondiwa ukulimbana ni ndamyo syangu panimwene. Linga ngwiputa isya ndamyo syangu ukufuma pasi pandumbula kangi ukundaghisya Yehova panongwa yakunsaya, fikundula ukuti ndeke ukwinong’onela itolo indamyo syangu. Ulwiputo lwakulondiwa fiyo.”—Carlos.