Ukuti bope batulengepo pakwiputa kwabwanaloli, Abaisraeli babuliwe ukuti babikeghe ikya kalongo, a kya findu ifi bafyaghagha pakyinja. Kyala alinkubabula alinkuti: “Mutwaleghe ikiyabo kimo mfiyabo kalongo ifya seke syosa isya mbeyu syinu isi sikumela m’mighunda yinu ikyinja ni kyinja.”—Ukukumbusya Indaghilo 14:22.

 Ululaghilo ulwakuti abandu babikeghe ikya kalongo lwali mu Ndaghilo isi Kyala abapele Abaisraeli ukwendela mwa Mose. Abakristu batikulongosiwa ni Ndaghilo sya Mose, polelo batikulondiwa ukubika ikya kalongo. (Bakolosi 2:13, 14) M’malo mwake, Unkristu aliwesa ikulondiwa ukubika indalama “muno inong’onile mundumbula yake, angapelagha nkwilamwa pamo nkufimbilisiwa, namanga Kyala anganile yuyo ikupela mbusangalufu.”—2 Bakorinti 9:7.

•  Ikya Kalongo mu Baibolo—“Ulwitikano Ulukulu”

•  Ikya Kalongo mu Baibolo—“Ulwitikano Ulupya”

 Ikya kalongo kikuyobiwa fiyo nkighaba kya mu Baibolo iki bingi bikuti Ulwitikano Ulukulu. Mu malo mingi fikunangisya ukuti ikya kalongo kyalyandile ukuyobiwa pakabalilo aka indaghilo syabikiwe ku Baisraeli ukwendela mwa Mose. Kangi mu malo manandi itolo sikunangisya ukuti ikya kalongo kyalyandile ukubikiwa kunyuma.

Bo Ululaghilo lwa Mose Lukali Ukubikiwa

 Umundu wakwanda uyu ikuyobiwa ukuti abikile ikya kalongo ali yo Abramu (Abrahamu). (Ubwandilo 14:18-20; Bahiburi 7:4) Sikuboneka ukuti ikya kalongo iki Abramu abikile kyali kyabupe iki abikile kamokene kwa mwalafyale wa ku Salemu uyu ali kangi mputi. Mu Baibolo bukayamo ubuketi ubwakuti Abrahamu pamo abanake babikile kangi ikya kalongo.

 Umundu wa bubili uyu ikuyobiwa mu Baibolo ukuti abikile ikya kalongo ali yo Yakobu, umwisukulu wa Abrahamu. Umwene afingile ukuti linga Kyala abaghile ukunsaya, isakubika “ikya kalongo pa fyosa” ifi alyambilile. (Ubwandilo 28:20-22) Abakalyoto bamo ba Baibolo bikuti, Yakobu abikile naloli ikya kalongo iki apa abikile amakemo gha nyama. Nalinga Yakobu afwanisye isi afingile, loli akababulilepo abanake ukuti babikeghe ikya kalongo iki.

Pasi pa Ndaghilo sya Mose

 Abaisraeli babuliwe ukubika ikya kalongo ukuti batulepo pafyakubombiwa ifya pakwiputa kwabo.

•   Ikya kalongo kyatulagha fiyo ababombi bakabalilo kosa aba batulagha pakwiputa kwabwanaloli Abalevi, ukongelelapo abaputi panongwa yakuti bakapeliwe amalo aghakulimapo. (Abalongi 18:20, 21) Abalevi aba bakali baputi bambililagha ikya kalongo ukufuma ku bandu kangi babikagha “kimo pa kya kalongo” ikikinde fiyo ku baputi.—Ukubaliwa 18:26-29.

•   Sikuboneka ukuti palondiwagha ikya kalongo ikya bubili pa kyinja, iki kyabatulagha Abalevi kangi abandu abangi aba bakali balevi. (Ukukumbusya Indaghilo 14:22, 23) Imbumba sya Baisraeli syabombelagha imbombo ubutuli ubu palusekelo lwa pakyinja kangi mfyinja ifingi babayabilangako abalondo, fiyo ukuti bope baye napakukola.—Ukukumbusya Indaghilo 14:28, 29; 26:12.

 Ngimba ikya kalongo babelengelagha bulebule? Abaisraeli babikagha padela ikya kalongo ikya mbeyu isi bafunjagha ikyinja kilikyosa. (Abanyalevi 27:30) Linga basalile ukubika indalama m’malo mwa mbeyu, bongelelangapo 20 pelesenti. (Abanyalevi 27:31) Babuliwe kangi ukuti babikeghe “ikya kalongo kilikyosa pa fitimiwa fyabo.”—Abanyalevi 27:32.

 Ukuti bamanye ikya kalongo ikya kitimiwa iki babaghile ukubika, Abaisraeli basalagha ikitimiwa kilikyosa ikya nambala 10 iki kyafumagha nkitembe kyabo. Ululaghilo lwayobagha ukuti ikitimiwa iki bakisalile singayangapo isya kulalusya pamo ukuchenja, nalinga ko kubika indalama m’malo mwa kitimiwa. (Abanyalevi 27:32, 33) Kangi ikya kalongo ikya bubili iki kyabombagha imbombo palusekelo lwa pa kyinja, bitikisyagha ukuchenjana ni ndalama. Isi syabatulagha fiyo Abaisraeli aba bendagha ubulendo ubutali ukuti bakafike palusekelo lwa pa kyinja ulu.—Ukukumbusya Indaghilo 14:25, 26.

 Ngimba Abaisraeli babikagha ndili ikya kalongo? Abaisraeli babikagha ikya kalongo ikyinja kilikyosa. (Ukukumbusya Indaghilo 14:22) Loli bakabikagha pa kyinja kilikyosa ikya 7. Ikyinja iki kyayagha sabata pamo ukuti ikyinja kyakutusya kangi Abaisraeli bakabyalagha imbeyu yiliyosa. (Abanyalevi 25:4, 5) Ukumanya ifundo yapadela iyi, bakeghagha ikya kalongo nkabalilo ka kufunja. Ikyinja kya butatu ni kya 6 kilikyosa pa kyinja kya 7, Abaisraeli babayabilangako ikya kalongo ikya bubili abalondo na Balevi.—Ukukumbusya Indaghilo 14:28, 29.

 Ngimba linga umundu akabika ikya kalongo babombagha nawe isyafiki? Ululaghilo lwa Mose lukayobagha ulufundo ulu umundu uyu alondiwagha ukwambilila linga atoliwe ukubika ikya kalongo. Aliwesa aketagha itolo ukuti kwakulondiwa ukubika ikya kalongo. Abaisraeli bayobagha pamaso pa Kyala ukuti bikuya pakubika ikya kalongo kangi basumagha ukuti Kyala abasaye panongwa yakubomba bo ulu. (Ukukumbusya Indaghilo 26:12-15) Linga umundu akabika ikya kalongo, Kyala aketagha ukuti bikunhiyila.—Malaki 3:8, 9.

 Ngimba ukubika ikya kalongo ali katundu nywamu fiyo? Hayi. Kyala afingile ku kikolo iki ukuti linga bikwisa ni kya kalongo, umwene atile ikuya pakubasaya. (Malaki 3:10) Loli linga balekile ukubika ikya kalongo, abandu bosa batamiwagha. Kyala akabasayagha, kangi abaputi na Balevi bope bakabatulagha pakwiputa panongwa yakuti bakayagha nifyakulondiwa pa bumi bwabo.—Nehemiya 13:10; Malaki 3:7.

 Apa Yesu ali pa kisu kyapasi, ululaghilo ulwakuti abandu aba bikumwiputa Kyala babikeghe ikya kalongo lwakali lwabombagha imbombo. Loli bo Yesu afwile, ululaghilo ulu lukabombagha kangi imbombo.

Nkabalilo ka Yesu

 Nkighaba iki bingi bikuti Ulwitikano Ulupya, Ibaibolo likunangisya ukuti Abanyaisraeli babikagha ikya kalongo apa Yesu ali pa kisu. Yesu alitike ukuti ukubika ikya kalongo kwali kwakulondiwa naloli. Loli alinkubasusya abalongosi ba matchalichi aba biyulagha ukubika ikya kalongo loli ‘balekile ifindu ifikulumba ifya mu ndaghilo, ifi fyo ubugholofu, ikisa nu lwitiko.”—Matai 23:23.

Bo Yesu asyukile

 Bo Yesu asyukile kukali kwakulondiwa kangi ukubika ikya kalongo. Inifwa ya Yesu yafufutile pamo ukuti yamasisye ululaghilo lwa Mose, ukongelelapo “ululaghilo ulwakuti begheghe ikya kalongo ku bandu.”—Bahiburi 7:5, 18; Baefesi 2:13-15; Bakolosi 2:13, 14.