Amabaibolo mingi agha ghasanusiwe mfyinja fyakunyuma, ghikubombela imbombo ilisyu lyakuti “helo” mmavesi aghangi. (Salimo 16:10; Imbombo sya Batumiwa 2:27 a) Ukufwana nikithuzi iki kili munkhani iyi, abandu bingi bikusubila ukuti helo malo agha abandu ababibi bikubafundilako nu moto kwa bwila na bwila. Loli ngimba syo isi Ibaibolo likumanyisya?

Isi sili munkhani iyi

•  Ngimba helo malo agha abandu bikufundilako kwa bwila na bwila?

•  Bule pakuyoba isya kapango ka Yesu aka mundu unkabi na Lazaro?

•  Ngimba helo ikwimila ukuti umundu ali kubutali na Kyala?

•  Ngimba alipo yumo uyu mwabuke ku helo?

•  Amavesi gha mu Baibolo aghakuyoba isya helo pamo ukuti ipumba

•  Amasyu gha munjobelo yakwanda iyi Ibaibolo lyalembiwe

•  Muno ikimanyisyo kya moto wa helo kyalyandile

 Hayi. Ilisyu lyakwanda ili lyasanusiwe ukuti “helo” Mmabaibolo ghamo amasyu agha ghalembiwe (Nkihiburi, “Sheol”; Nkigiriki, “Hades”) ghikusanusya “ipumba,” ili tukusyilako umundu linga afwile. Ibaibolo likunangisya ukuti abandu aba bali “mwipumba” bakaya nu bumi.

•   Abafwe batikumanya nakamo kangi bakabaghila ukupilika ifyakubaba. “Namanga kwipumba kuno kubuka kutisakuyako ukubomba, nukwinong’ona nubumanyi kangi namahala.” (Undumbilili 9:10) Ku helo kukaya ifyongo fya bandu aba bikulila pamo ukupilika ifyakubaba. Mmalo mwake, Ibaibolo likuyoba ukuti: “Abaniongafu bo bakosiweghe isoni, basulukeghe mwipumba.”​—Salimo 31:17; Salimo 115:17.

•   Kyala atile ubufwe lolufundo lwa butulanongwa, akayobapo ukuti ikuya pakubokya abandu mmoto wahelo. Kyala alimbulile umundu wakwanda, Adamu, ukuti ulufundo lwakuleka ukupilikila ululaghilo lwa Kyala bo bufwe. (Ubwandilo 2:17) Akayobilepo kilikyosa ikyakufwana nukutamiwa kumoto wahelo. Bo Adamu onangile, Kyala alimbulile ulufundo ulu ayagha pakwambilila, atile: “Namanga uwe uli mfu itolo, kumfu ko wisakughomokelagha.” (Ubwandilo 3:19) Isi syasanusyagha ukuti atisakuyako kangi. Linga Kyala ayagha pakumbika Adamu kumoto wa helo, angali pope ayobile. Kyala akachenja ulufundo ulu ikubika ku aba batikukonga indaghilo syake. Bo pakindile akabalilo katali, ukufuma apa Adamu alyongangile, Kyala alintuyile undembi yumo ukulemba ukuti: “Ifihombiwa ifi ubutulanongwa bukunhomba umundu bo bu bufwe.” (Baroma 6:23) Pakaya ikifukwa kilikyosa ikyakubikila ulufundo ulungi, panongwa yakuti “uyu afwile yo mwabuke itolo kubutulanongwa.”—Baroma 6:7.

•   Kyala atikuhoboka nikimanyisyo ikyakuti ikokya abandu kumoto wabwila na bwila. (Yeremiya 32:35) Ikimanyisyo iki kikususania fiyo na isi Ibaibolo likumanyisya ukuti “Kyala yo lughano.” (1 Yohani 4:8) Umwene ikulonda ukuti tumwiputeghe panongwa yakuti tunganile, komma panongwa yakuti tukutila ukuti twisakufundiwa kwa bwila na bwila.—Matai 22:36-38.

•   Abandu abanunu babukile ku helo. Amabaibolo agha ghikubombela imbombo ilisyu ilyakuti “helo” ghikunangisya ukuti abandu abasubiliwa bo Yakobu na Yobu babukile ku helo. (Ubwandilo 37:35; Jobu 14:13) Nalinga yo Yesu yope ayobiwe ukuti ali ku helo pakabalilo aka afwile nu kusyuka. (Imbombo sya Batumiwa 2:31, 32) Isi sikunangisya ukuti linga Amabaibolo agha ghikubombela imbombo ilisyu ilyakuti “helo” ghikusanusya itolo ipumba. b

 Ikifwanikisyo iki ayobile yo Yesu kangi kikwaghiwa pilemba lya Luka 16:19-31. Ififwanikisyo fikutula ukumanyisya kanunu ubwanaloli bwa mu Baibolo. Ikifwanikisyo kya mundu unkabi na Lazaro kitikuyoba ifya nkhani iyi yabombiwe naloli. (Matai 13:34) Ukuti mumanye nyingi isyakufwana nikifwanikisyo iki, belenga inkhani iyakuti, “Ngimba Umundu Unkabi na Lazaro Bali bo Banani?”

 Hayi. Ikimanyisyo ikyakuti abafwe babaghile ukumanya ukuti bali kubutali na Kyala kikususania ni Baibolo, ili likuyoba mwakupilikiwa ukuti abafwe batikumanya kalikosa.​—Salimo 146:3, 4; Undumbilili 9:5.

 Ena. Ibaibolo likuyoba isya bandu 9 aba babukile kwipumba (kuno Amabaibolo ghamo ghikuti ku “helo”) kangi basyusiwe nukuya nu bumi. c Linga naloli basimenye isi syabombiwagha pakabalilo aka bali ku helo, angali bali pamalo amanunu ukuyoba isi sikubombiwa linga umundu ali ku malo agha. Syakuhobosya ukuti akayapo uyu ayobilepo ukuti atamiwagha pamo ukuti ikindu kimo kyabombiwagha kumyake. Nongwa yafiki bakayobilepo kilikyosa? Bo muno Ibaibolo likuyobela, bakamanyagha kalikosa, bafwene baghonile itolo “utulo.”​—Yohani 11:11-14; 1 Bakorinti 15:3-6.