Ifoni ya Intaneti yakutula fiyo, yibaghile ukuya nunu pamo mbibi ukufwana namuno mukuyibombela imbombo. Ngimba mubaghile ukubamanyisya bulebule abaninu ukuti babombeleghe kanunu ifoni ya Intaneti mwamahala? Mwakifwanikisyo, ngimba pisiku bikulondiwa ukubombela kwa butali buliku? a

•  Isi mukulondiwa ukumanya

•  Isi mukulondiwa ukubomba

•  “Tata walughano ikubika indaghilo”

•   Utubalilo tumo mubaghile ukwaghana ni ndamyo panongwa ya foni yinu. Ukufwana namuno yayobile inkhani yakuti “Abana na Mafoni—Ikighaba 1: Ngimba Umwanangu Ikulondiwa Ukuya ni Foni ya Intaneti?” ifoni yibaghile ukubatula ukufyagha filifyosa ifi fili pa Intaneti, ifinunu ni fibibi.

   “Kupepe itolo ukwibwa ukuti abanitu babaghile ukwanda ukwangala na bandu abapalapala pamo ukufyagha ifindu ifi fibaghile ukubonanga pa mafoni ghabo.”—Brenda.

•   Abana bikulondiwa ukulongosiwa. Abakilumyana bingi bikwanda ukubombela imbombo itekinoloje bo bakeke, loli abandu abakusi bingi bakamanya kanunu ukubombela. Isi sitikusanusya ukuti abapapi baleke ukumanya kalikosa akafwana ni tekinoloje, ukuti abana bande itolo ukusala bene muno babaghile ukubombela imbombo na mafoni ghabo.

   Bwanaloli ukuti lumo abaninu babaghile ukuyimanya kanunu ifoni ya Intaneti ukukinda muno umwe muyimanyile, loli isi sitikusanusya ukuti bikumanya muno babaghile ukuyibombesyela mwamahala. Nalinga abana aba bayimenye kanunu itekinoloje, bikulondiwa ukulongosiwa na bapapi babo muno babaghile ukubombela amafoni ghabo.

   “Linga mumpele ifoni umwaninu kisita kum’manyisya muno abaghile ukubombela imbombo mwamahala, sifwene itolo nukumpa amakiyi gha galimoto ukuti endesye nu kumbula ukuti “Wendesyeghe kanunutu” nalinga mukam’manyisya muno abaghile ukwendesyela igalimoto.”—Seth.

•   Muyimanye kanunu ifoni ya mwaninu. Mukulondiwa ukughamanya kanunu amapulogilamu gha mu foni ya mwaninu agha ghabaghile ukuntula ukuti ayibombeleghe mwamahala. Mwakifwanikisyo:

   Ngimba mapulogilamu ghaliku agha mu foni ya mwaninu agha mubaghile ukughachuna ukuti aleke ukumalila fiyo akabalilo kake kangi nukwingila pa mawebusayiti aghakukayikisya?

   Ngimba mukumanya ukuti utubalilo tumo amapulogilamu ghamo agha ghikutula ukuti pa foni pangisagha ifindu ifi fitikulondiwa, ghatikubomba imbombo?

   Linga muyimenye kanunu ifoni ya mwaninu, fibaghile ukubatula ukuti mumanye muno mubaghile ukuntulila ukuti ayibombesyeleghe mwamahala.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Umundu wa mahala yo ankindile numundu wa maka.”—Isya Mbupingamu 24:5.

•   Mumbikile umpaka. Mumbule isi mukuya pakumwitikisya na isi mukuya pakunkanisya. Mwakifwanikisyo:

   Ngimba mukuya pakumwitikisya ukuti iseghe ni foni pakabalilo akakulyela ifyakulya pamo ukuyibombesyela imbombo linga mubukile pampene pakwangala na bakamu binu pamo abininu?

   Ngimba mukuya pakumwitikisya ukuti ayibombeleghe imbombo pakilo linga aliwesa alambalele?

   Ngimba mapulogilamu ghaliku agha mukuya pakumwitikisya ukuti gho abombeleghe?

   Ngimba ikulondiwa ukubombela kwa butali buliku?

   Ngimba mukuya pakumbikila akabalilo aka ikulondiwa ukubombela pisiku lililyosa?

   Mubikeghe indaghilo isyakupilikiwa kanunu, kangi mumfundeghe linga akapilikila indaghilo isi mukolelene.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Ungalwagha numoyo ukubakemela abanako.”—Isya Mbupingamu 23:13.

•   Muketeghe muno ikubombela ni foni yake. Muyimanye ipasiwedi ya mwaninu, muketeghe ifi fili mu foni yake, ukongelelapo amameseji agha ikutumilana na binake, amapulogilamu agha abikilemo, ifithuzi na mawebusayiti agha ikwingila.

   “Tukumbula umwanitu undindwana ukuti, utubalilo tumo tukuya pakuketagha ifi fili mu foni yake kisita kumbula. Kangi linga tufyaghile ifindu ifyakuyikisya, tukuya pakunkanisya ukubomba ifindu fimo pa foni.”—Lorraine.

   Pakuya bapapi, mukulondiwa ukumanya muno umwaninu ikubombela ifoni yake.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Umwana unnini ikwinangisya itolo muno ayilile, ubaghile ukum’manya itolo linga nsubiliwa pamo nniongafu.”—Isya Mbupingamu 20:11.

•   Mum’manyisyeghe akayilo akanunu. Mum’manyisye ukuti akabalilo kosa abikengepo indumbula pakubomba isi nnunu. Nongwa yafiki kwakulondiwa? Linga akabalilo kosa ikulonda ukubomba isi nnunu, ikuya pakubomba syosa isi abaghile ukufwanisya ukuti abahobosye abapapi bake. b

   Polelo m’manyisye ukuti aye na kayilo akanunu bo ukusubiliwa, ukwikola nu kwitikisya linga asobile pa findu fimo. Umwana uyu ali na kayilo akanunu akabaghila ukutamiwa ukubombela ifoni yake mwamahala.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Abandu abakusi . . . bengo itolo pakufipaghulania ifinunu ni fibibi.”—Bahiburi 5:14.