Utubalilo twingi pa TV, pa foni, pa matabuleti na pa kompyuta bikunangisya amalipoti gha nkhani syakutilisya, kingi inkhani isi sikuya na mavidiyo agha ghikunangisya muno ifindu ifyo fyabombeliwe.

 Abana bope bikuketelela amalipoti agha.

 Ngimba mubaghile ukubomba bulebule ukuti mubatule abaninu ukuti baleke ukusofanisiwa aminong’ono na malipoti gha nkhani syakutilisya isi?

•  Ngimba abana bikupalamasiwa bulebule ni nkhani isi bikupilika?

•  Ngimba mubaghile ukubomba isyafiki ukuti mubatule abaninu ukuti baleke ukusofanisiwa ni nkhani syakutilisya?

•  Ngimba mubaghile ukubomba isyafiki linga umwaninu aketile ifindu ifyakutilisya fikubombiwa?

•   Abana bingi bikusofanisiwa fiyo ni nkhani syakutilisya. Abana bamo bakabaghila ukuyoba muno bikwipilikila, loli inkhani syakutilisya isi sibaghile ukubasofania fiyo aminong’ono. a Abana babaghile ukutila fiyo linga abapapi babo bikunangisya ukuti bikuwa amaka fiyo na malipoti gha nkhani isi.

•   Utubalilo tumo abana babaghile ukusipilika inkhani isi baketelile munjla iyingi. Mwakifwanikisyo, abana bamo bikwinong’ona ukuti isi baketelile sikuya pakubabonekela aba mbumba yabo. Kangi abana abanandi aba bikuketelela ividiyo ya nkhani syakutilisya mwakwandisania, babaghile ukwanda ukwinong’ona ukuti ifindu ifi fikubombiwa kabilikabili.

•   Abana babaghile ukutoliwa ukumanya linga inkhani iyo yali yakutilisya pamo hayi. Abana batikumanya ukuti abandu aba bikulemba inkhani isi ubwighane bwake bwakuti abandu bingi baketeleleghe inkhani syabo, ukuti basyaghe indalama nyingi. Lumo abandu aba babaghile ukongelelapo ifindu fimo mu nkhani syabo ukuti sibonekeghe syakukopa fiyo ukuti abandu bakindilile ukuketelela inkhani syabo.

•   Muketesyeghe ukuti abaninu bangaketelelagha inkhani syakutilisya kwa kabalilo akatali. Apa tutikusanusya ukuti abaninu baleke ukumanya isi sikubombiwa nkisu mma. Loli kukaya kununu ukuti abaninu baketeleleghe pamo ukupilikisya inkhani syakutilisya mwakwandisania.

   “Utubalilo tumo une nu ndume wangu tukulingania fyosa ifyakufwana ni lipoti limo ilya nkhani yakutilisya kisita ukumanya muno sikubapalamasyila abanitu aba bikutupilika.”—Maria.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Isya kwiyaya sikuyosya ubwikyele.”—Isya Mbupingamu 12:25.

•   Mupilikisyeghe mbololo, kangi muyobeghe mwakisa. Linga mukuketa ukuti umwaninu ikutamiwa ukuyoba muno ikwipilikila, nsume ukuti alembe ikithuzi kya muno ikwipilikila. Yobesania nu mwaninu munjila imbepe, kangi mungayobagha ifindu ifi fikaya fyakulondiwa kangi ifi fitikukolelana na ifi mukuyobesania.

   “Umwanitu undindwana ipilikangako kanunu linga tupawile akabalilo akakumpilikisya. Loli atighi akayagha pakwipilika kanunu linga twayagha pakumbula ukuti, ‘Momuno ifindu fiyilile lino, tukulondiwa ukwisibila itolo.’”—Sarahi.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Muyeghe bengo ukupilika, muyobeghe mbolambola.”—Yakobu 1:19.

•   Muntule umwaninu ukumanya linga inkhani yakutilisya pamo hayi: Mwakifwanikisyo, ilipoti lya nkhani iyakuti abandu banhiyile umundu, libaghile ukumpangisya umwana ukuti ande ukwinong’ona ukuti sibaghile ukumbonekela naloli. Balinganie abaninu injila isi mukuya pakukonga ukuti bakindilile ukuya bakufighililiwa. Mungibwagha ukuti utubalilo twingi abandu bikunangisya ilipoti lya nkhani syakutilisya panongwa yakuti fikubombiwa mwa apa na apo.

   “Mubatule abaninu ukuti baleke ukutamiwa naminong’ono. Kingi umundu ikutamiwa naminong’ono panongwa ya isi sili mundumbula yake, polelo linga tubatulile abanitu ukuti binong’oneleghe ifindu ifinunu, bikuya pakwipilika kanunu.”—Lourdes.

   Ifundo ya mu Baibolo: “Mmundu wa nying’ono mo mukusoka amasyu gha mahala, kangi isi ululimi lwake lukusosya sikongelela ubumanyili.”—Isya Mbupingamu 16:23.