“Ngakula mraalɛ anye ɛnlie fuamunli ɛbɔlɛ nwo. Ɔyɛ nyane, ɔmaa ɛyɛ basaa na wɔ adwenle tufonyia​—debie biala mɔɔ fale nwolɛ la ɛnle kpalɛ!”​—Oksana.

 “Me nye kola die noko ɔndwu mitini ko ɛnee me rɛle ɛbɔ. Mengola mennwu ye saa zɔhane a ngakula mrenyia kɔsɔɔti te nganeɛ a, noko mɔɔ dole me la ɛne.”​—Brian.

 Ɛnyilɛ kola maa ɛte nganeɛ mɔɔ ɔdwu mekɛ ne bie a ɔyɛ ɛzulolɛ kpalɛ a! Kɛzi ɛbali nganeɛdelɛ ɛhye mɔ anwo gyima ɛ?

•  Fuamunli ɛbɔlɛ a le duzu?

•  Nzenzaleɛ mɔɔ ba nwonane ne anu la

•  Nzenzaleɛ mɔɔ ba nganeɛdelɛ nu la

•  Mɔɔ ɛbahola wɔayɛ la

 Yɛka ye sikalɛ a, fuamunli a le mekɛ bie wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu mɔɔ awie kakyi ndɛndɛ wɔ nwonane nee nganeɛdelɛ nu kolaa na yeayɛ kpanyinli la. Wɔ mekɛ ɛhye anu, wɔ sonlabaka ne kakyi ndɛndɛ yɛɛ ɛnwu nzenzaleɛ mɔɔ kile kɛ ɛbahola wɔawo ngakula a.

 Noko, ɛhye ɛngile kɛ mekɛ ɛdwu kɛ ɛyɛ awovolɛ. Emomu, fuamunli ɛbɔlɛ le sɛkɛlɛneɛ mɔɔ kile kɛ ɛnle kakula bieko​—ɛhye le nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ bahola amaa ɛ nye alie na eza ɛ rɛle abɔ a.

 Kpuya: Ɛvolɛ ɛhye mɔ boni a ɔle kpalɛ kɛ awie babɔ fuamunli a?

•  8

•  9

•  10

•  11

•  12

•  13

•  14

•  15

•  16

 Mualɛ: Bɛbu awie biala mɔɔ wɔ ɛvolɛ ɛhye anu la kɛ ɔlua fuamunli adenle zo.

 Ɛhye kile kɛ ɔnle kɛ ɛmaa ɔgyegye wɔ somaa kɛ wɔdɛla ɛvolɛ bulu nee nwiɔ noko ɛtɛbɔle fuamunli​—anzɛɛ ɛtɛdwule ɛvolɛ bulu noko wɔbɔ fuamunli la. Ɛvolɛ mɔɔ awie biala fa bɔ fuamunli la le ngakyile yɛɛ ɛnrɛhola ɛnrɛyɛ nwolɛ ɛhwee.

 Nzenzaleɛ mɔɔ da ali wɔ fuamunli ɛbɔlɛ nu la a le kɛzi nwonane ne kakyi arɛlevilɛ nu la. Ngyegyelɛ ne a le kɛ, wɔ sonlabaka ne nvɛyeba ne amuala ɛnnyi wɔ mekɛ ko ne ala anu. Yemɔti saa kɛzi ɛkeha ɛ nwo la kakyi a mmamaa ɔsi ɛ nwo. Nyia anwodozo kɛ ɔnrɛhyɛ ninyɛne bayɛ boɛ.

 Nzenzaleɛ ngakyile dɔɔnwo ba sonlabaka ne anu wɔ fuamunli ɛbɔlɛ mekɛ nu.

 Ngakula mrenyia mɔɔ bɛlɛnyi la:

•   Bɛ awodeɛ ne nyi

•   Bɛfi enrinli wɔ bɛ nvɔnlɔma nu, bɛ nyunlu nee bɛ aze

•   Bɛ ne kakyi

•   Bɛ mrenyia dwazo yɛɛ bɛ nwo ba

 Ngakula mraalɛ mɔɔ bɛbɔ fuamunli:

•   Bɛnyia nyɛfonlɛ

•   Bɛfi enrinli wɔ bɛ nvɔnlɔmanu nee bɛ aze

•   Bɛbu bɛ sa

 Mekɛ mɔɔ ngakula mrenyia nee mraalɛ ɛlɛnyi la:

•   Ɛhɛlɛnra nee ngɛkɛba bie maa bɛ nwo nyia nganeɛ.

   Mɔɔ baboa: Ɛbahola wɔamaa nganeɛ ɛhye azo ade saa ɛbia dahuu na ɛfa deodorant ɛyɛ ɛnvɔnlɔmanu a.

•   Ngɛkɛba bie mɔ mɔɔ ɛha sonlabaka ne ɛleka bie mɔ la maa azenra gua bɛ nyunlu.

   Mɔɔ baboa: Ɔnla aze kɛ ɛbayɛ azenra ayile ɛdeɛ, noko saa ɛwowo ɛ nyunlu fane dɔɔnwo na ɛfa ayile mɔɔ bɛfa bɛkyikyi bɛ nyunlu la ɛkyikyi ɛ nyunlu a ɔbaboa.

 Ninyɛne mɔɔ maa nzenzaleɛ mɔɔ da ali ba nwonane ne anu la kola ka wɔ nganeɛdelɛ. Anyelielɛ mɔɔ ɛlɛ ye la kola te kɔ arɛlevilɛ nu.

 “Bie a ɛbahola wɔazu kɛkala, noko ɔkayɛ ekyi la ɛnee ɛ nye ɛlie. Ɛbahola wɔava ɛya wɔ mitini ko anu ɔkayɛ ekyi la ɛnee wɔhɔvea wɔ sua ne anu ɛlɛdi nyane.”​—Oksana.

 Saa mgbavolɛ nee mbɛlɛra dɔɔnwo ɛlɛnyi a, ɔmaa bɛ adwenle ba bɛ nwo zo somaa, kɛ asɛɛ awie ɛlɛnea bɛ na yeabua bɛ ndɛne la. Eza wɔ sonlabaka ne mɔɔ ɛlɛkakyi arɛlevilɛ nu la sɛkye edwɛkɛ ne!

 “Mekɛ mɔɔ melɛnyi la, melua a mekpo me nu yɛɛ mewula adɛladeɛ mgbole. Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee meze ye kɛ me sonlabaka ne ɛlɛkakyi, noko ɛnee mengulo yɛɛ menzele nyiane. Me nye anlie nwo.”​—Janice.

 Bie a nzenzaleɛ kpole mɔɔ ɛbanwu ye wɔ wɔ nganeɛdelɛ nu la a le kɛzi ɛnwu menli mɔɔ ɛ nee bɛ awodeɛ ɛnle ko la.

 “Adwenle mɔɔ melɛ kɛ mrenyia kɔsɔɔti anwo ka ɛya la hakyile. Akee menwunle ye kɛ bie mɔ anwo yɛ fɛ yɛɛ ɔnle ɛtane kɛ mebanyia bɛ nwo ɛhulolɛ. Nɔhalɛ nu, ‘nwane a debie a le ɛhye’ raliele duma kpalɛ.”​—Alexis.

 Ngakula mrenyia anzɛɛ mraalɛ bie mɔ ɛlɛnyi a, bɛnyia ɛhulolɛ bɛmaa menli mɔɔ bɛ nee bɛ awodeɛ le ko la. Saa ɛhye bie to wɔ a, mmanyia adwenle kɛ ɛboka menli mɔɔ nee bɛ gɔnwo mɔ mrenyia anzɛɛ mraalɛ da la anwo. Fane dɔɔnwo ne ala, mekɛ gua nu a nganeɛdelɛ ɛhye mɔ kɔ.

 “Kɛmɔ ɛnee dahuu mefa me nwo metoto me gɔnwo mɔ mrenyia anwo la ati, me nye liele bɛ nwo. Menyɛle kpanyinli ekyi la yɛɛ akee me nye liele mraalɛ nwo a. Kɛkala mende nganeɛ kɛ me nye die menli mɔɔ me nee bɛ awodeɛ le ko la anwo.”​—Alan.

•    Nyia nwolɛ adwenle kpalɛ. Nɔhalɛ nu, ɛhyia nzenzaleɛ mɔɔ ba nwonane ne nee nganeɛdelɛ nu la anwo. Ɛbahola wɔanyia anwodozo wɔ edwɛkɛ mɔɔ edwɛndolɛnli Devidi hanle la anu, ɔse: Kɛzi ɛyɛle me la “yɛ ɛzulolɛ nee nwanwane.”​—Edwɛndolɛ 139:14.

•   Gyakyi kɛ ɛbava ɛ nwo wɔatoto awie mɔ anwo, yɛɛ mmafa wɔadwenle ɛsie kɛzi ɛde la azo somaa. Baebolo ne ka kɛ: “Dasanli nea sonla ɛnyelɛ zo ala, na [Gyihova], nea sonla ahonle nu.”​—1 Samoɛle 16:7.

•   Kpundikpundi wɔ akpɔkɛ nu na da kpalɛ. Ɛda kpalɛ a ɔnrɛmaa ɛnrɛva ɛya ndɛndɛ, ɛnrɛdwenledwenle yɛɛ ɛ rɛle ɛnrɛbɔ.

•   Mmadie adwenle ɛtane mɔɔ ɛnyia ye ɛ nwo la amuala ɛto nu. Asoo amgba menli ɛlɛnea wɔ ɔ? Saa menli ka kɛzi ɛlɛnyi la anwo edwɛkɛ bɔbɔ a, mmamaa ɔgyegye wɔ. Baebolo ne ka kɛ: “Mmafa wɔ adwenle ɛkɔ edwɛkɛ kɔsɔɔti mɔɔ menli ka la azo.”​—Nolobɔvo ne 7:​21.

•   Sukoa kɛ ɛbali wɔ nla nwo nganeɛdelɛ zo amaa wɔanli ɔ nzi. Baebolo ne ka kɛ: “Bɛgyakyi ɛbɛla mgbane mgbane ɛbɔlɛ . . . awie biala mɔɔ kɛbɔ adwɔmane ɛbɛla la yɛ ɛtane tia ɔdaye ye sonlabaka ne.”​—1 Kɔlentema 6:18.

•   Ka nwolɛ edwɛkɛ kile wɔ awovolɛ ne mɔ anu ko anzɛɛ kpanyinli mɔɔ ɛdie ye ɛdi la. Nɔhalɛ nu, bie a mɔlebɛbo ne ɔbayɛ se. Noko moalɛ mɔɔ ɛbanyia ye la bamaa nvasoɛ ara wɔ mɔdenlebɔlɛ ne azo.​—Mrɛlɛbulɛ 17:17.

 Nɔhalɛ edwɛkɛ: Fuamunli ɛbɔlɛ lɛ ye ngyegyelɛ. Eza noko ɔle nwolɛ adenle mɔɔ ɔmaa ɛnyi a​—tɛ nwonane nu ala emomu adwenle, nganeɛdelɛ nee sunsum nu.​—1 Samoɛle 2:26.