Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 50

Gyihova Maa Yɛnyia Fanwodi

Gyihova Maa Yɛnyia Fanwodi

“Ɔwɔ kɛ . . . bɛbɔ fanwodi nwo nolo bɛmaa menli mɔɔ de azɛlɛ ne azo la amuala te.”​—LƐV. 25:10.

EDWƐNE 22 Belemgbunlililɛ Ne Ɛlɛdi Tumi​—Maa Ɔrɛla!

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. (a) Duzu a le fanwodi ɛvolɛ? (Nea ɛlɛka “ Ɛnee Duzu A Le Fanwodi Ɛvolɛ Ne?”) (b) Duzu a Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ wɔ Luku 4:16-18 a?

WƆ MAANLE bie mɔ azo, saa bɛsie belemgbunli anzɛɛ ɔbahyema bie na ɔnyia ɛvolɛ 50 wɔ ebia ne azo a, bɛdi ɛvoyia titili bie. Bɛta bɛfɛlɛ zɔhane ɛvolɛ 50 ne kɛ maanle ne fanwodi ɛvolɛ. Bie a bɛbava kenle ko, dapɛne anzɛɛ mɔɔ bo zɔ la bɛali ɛvoyia ne, noko kɛ ɔde ye biala la, ɔbara ye awieleɛ, na ɔngyɛ ɛnee bɛ rɛle ɛvi kɛzi ɛvoyialilɛ ne maanle bɛ nye liele la.

2 Yɛbazuzu fanwodi ɛvolɛ bie mɔɔ tɛla biala la anwo. Ɔle kpalɛ ɔtɛla tete Yizilayɛma Fanwodi Ɛvolɛ mɔɔ ɛnee bɛfa ɛvolɛ ko bɛdi wɔ ɛvolɛ 50 biala anu la bɔbɔ. Ɛnee menli mɔɔ fa bɛ nwo wula tete ɛvoyialilɛ ɛhye anu la nyia bɛ fanwodi. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsukoa ɛhye anwo debie a? Ɔluakɛ Yizilayɛma Fanwodi Ɛvolɛ ne kakye yɛ ngyehyɛleɛ kɛnlɛma bie mɔɔ Gyihova ɛlɛyɛ amaa yɛ ɛnɛ amaa yɛanyia fanwodi dahuu la. Fanwodi ɛhye a Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ la.​—Kenga Luku 4:16-18.

Yizilayɛma Fanwodi Ɛvolɛ ne le anyelielɛ mekɛ, ɔluakɛ menli mɔɔ le ngɛkɛlɛ la sia kɔ bɛ mbusua ɛkɛ wɔ bɛ sua zo (Nea ɛdendɛkpunli 3) *

3. Kɛ mɔɔ Lɛvitikɔso 25:8-12 ka la, kɛzi Fanwodi Ɛvolɛ ne boale Yizilayɛma ɛ?

3 Amaa yɛade mɔɔ ɛnee Gyisɛse ɛlɛkile abo kpalɛ la, ɔwɔ kɛ yɛdimoa yɛsuzu fanwodi nwo ngyehyɛleɛ mɔɔ Nyamenle yɛle maanle ye tete azonvolɛ la anwo. Gyihova zele Yizilayɛma kɛ: “Ɔwɔ kɛ bɛte ɛvolɛ 50 ne anwo na bɛbɔ fanwodi nwo nolo bɛmaa menli mɔɔ de azɛlɛ ne azo la amuala te. Ɔbayɛ Fanwodi Ɛvolɛ yeamaa bɛ, na bɛ nuhua ko biala bazia ahɔva ye agyapadeɛ yɛɛ bɛ nuhua ko biala bazia ahɔ ye abusua ne ɛkɛ.” (Kenga Lɛvitikɔso 25:8-12.) Wɔ edwɛkɛ mɔɔ limoa la anu, yɛzuzule kɛzi Ɛnwomenlelielɛ kenle nwo mɛla ne boale Yizilayɛma la anwo. Noko kɛzi Fanwodi Ɛvolɛ ne boale Yizilayɛma ɛ? Fa ye kɛ Yizilayɛnli bie anwo ɛhyele ye dedee yemaa yedɔne ye azɛlɛ. Saa Fanwodi Ɛvolɛ ne dwu a, ɔwɔ kɛ ahenle mɔɔ dɔle ye azɛlɛ ne la fa ye debie maa ye. Yemɔti Yizilayɛnli ne “bazia ahɔva ye agyapadeɛ” ne, na ɔ mra asa baha zɔhane agyapadeɛ ne kenle bie. Eza saa awie anwo kyele ye kpalɛ wɔ ezukoa afoa nu a, ɔbahola yeadɔne ɔ ra anzɛɛ ɔdaye mumua ne ɔ nwo kɛ akɛlɛ yeava yeadua kakɛ bie. Saa Fanwodi Ɛvolɛ ne dwu a, akɛlɛ ne “bazia ahɔ ye abusua ne ɛkɛ.” Yemɔti ɛnee awie ɛnrɛyɛ akɛlɛ dahuu mɔɔ ɔnlɛ anyelazo biala a! Nea kɛzi Gyihova dwenle ye menli nwo a!

4-5. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛsukoa tete Fanwodi Ɛvolɛ ne anwo debie a?

4 Nvasoɛ boni bieko a ɛnee wɔ Fanwodi Ɛvolɛ ne azo a? Gyihova hilele nu kɛ: “Ɔnle kɛ bɛ nuhua bie yɛ ehyianli, ɔluakɛ Gyihova bayila bɛ wɔ azɛlɛ ne mɔɔ Gyihova bɛ Nyamenle ne bava amaa bɛ kɛ bɛ agyapadeɛ la azo.” (Dit. 15:4) Nea kɛzi ɛhye le ngakyile fi mɔɔ ɛlɛkɔ zo ɛnɛ wɔ ewiade ne anu la anwo a; azukoavolɛ ɛlɛkɔ zo anyia bɛ nwo yɛɛ ehyiavolɛma ɛlɛdi ehyia kpalɛ!

5 Kɛ Kilisienema la, yɛnle Mosisi Mɛla ne abo. Ɛhye kile kɛ yɛnli tete Fanwodi Ɛvolɛ nwo ngyehyɛleɛ mɔɔ maa awie nyia fanwodi fi akɛlɛzonlenlɛ nu, bɛfa ye kakɛ bɛkyɛ ye na ɔsia ɔkɔfa ye agyapadeɛ la azo. (Wlo. 7:4; 10:4; Ɛfɛ. 2:15) Noko ɔhyia kɛ yɛsukoa Fanwodi Ɛvolɛ ne anwo debie. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ yɛbahola yɛanyia fanwodi, na yemɔ maa yɛkakye fanwodi nwo ngyehyɛleɛ mɔɔ Gyihova yɛle maanle Yizilayɛma la.

GYISƐSE BƆLE FANWODI NWO NOLO

6. Duzu a ɔwɔ kɛ bɛdie alesama bɛfi nu a?

6 Ɔhyia kɛ bɛdie yɛ muala ɔluakɛ yɛle ngɛkɛlɛ yɛmaa ɛtane, ɔle akɛlɛyɛlɛ mɔɔ anu yɛ se kpalɛ. Kɛmɔ yɛle ɛtanevolɛma la ati, yɛyɛ mgbanyinli, yɛ nwo to yɛ na yɛwu. Menli dɔɔnwo nwu ɛhye wɔ mekɛ mɔɔ bɛbanlea neanleɛ nu anzɛɛ bɛbahɔ asopiti la. Eza saa yɛyɛ ɛtane bie a, ɔmaa yɛdi nyane. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ, ‘yeyɛ akɛlɛ yemaa ɛtane mɛla ne mɔɔ wɔ ye sonlabaka ne anu la.’ Ɔdoale zo kɛ: “Me nwo yɛ anwunvɔne kpole! Nwane a kɛlie me kɛvi sonlabaka ɛhye mɔɔ ɛlɛkɔ ewule nu la anu a?”​—Wlo. 7:23, 24.

7. Fanwodi nwo edwɛkɛ boni a Ayezaya hanle dole ɛkɛ a?

7 Ɔyɛ anyelielɛ kɛ Nyamenle yɛle ngyehyɛleɛ mɔɔ bɛbalua zo bɛalie yɛ bɛavi ɛtane nu la. Ɛhye bara nu ɔlua Gyisɛse ati. Wɔ ɛvoya mɔtwɛ kolaa Yɛ Mekɛ ye, ngapezonli Ayezaya hanle fanwodi kpole mɔɔ bara kenle bie la anwo edwɛkɛ dole ɛkɛ. Mɔɔ bavi zɔhane fanwodi ne anu ara la badɛla mɔɔ hɔle zo wɔ Yizilayɛma Fanwodi Ɛvolɛ ne anu la. Ɔhɛlɛle kɛ: “Tumivolɛ Awulae Gyihova sunsum ne wɔ me nwo zo, Ɔluakɛ Gyihova kpokpale me kɛ menga edwɛkpa mengile bɛlɛvoma. Ɔzoanle me kɛ membankyekye ahonle mɔɔ ɛbubu la, Kɛ membambɔ fanwodi nwo nolo mengile menli mɔɔ wɔ akɛlɛzonlenlɛ nu la.” (Aye. 61:1) Nwane a ngapezo ne fale ɔ nwo a?

8. Nwane a fanwodi nwo ngapezo mɔɔ Ayezaya hanle la fale ɔ nwo a?

8 Mɔɔ Gyisɛse bɔle ye ɛzonlenlɛ gyima ne abo la anzi yɛɛ ngapezo zɔhane mɔɔ anwo hyia la bɔle ɔ bo kɛ ɔba nu a. Mɔɔ Gyisɛse hɔle nyianusua ne anu wɔ ye sua zo Nazalɛte la, ɔgengale Ayezaya ngapezo ne ɔhilele Dwuuma mɔɔ ɛnee bɛyia wɔ ɛkɛ la. Gyisɛse hanle kɛ edwɛkɛ ɛhye fale ɔ nwo: “Gyihova sunsum ne wɔ me nwo zo, ɔluakɛ ɔkpokpale me kɛ menga edwɛkpa mengile ehyiavolɛma. Ɔzoanle me kɛ membambɔ fanwodi nwo nolo mengile menli mɔɔ wɔ akɛlɛzonlenlɛ nu la, na memaa anyezinliravolɛma ɛnwu debie, na bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛsisi bɛ la anwo ɛdɔ bɛ, na membɔ Gyihova ɛlolɛ mekɛ ne nolo.” (Luku 4:16-19) Kɛzi Gyisɛse maanle ngapezo zɔhane rale nu ɛ?

MENLI MƆƆ LIMOALE NYIANLE FANWODI LA

Gyisɛse bɔle fanwodi nwo nolo wɔ nyianusua ne anu wɔ Nazalɛte (Nea ɛdendɛkpunli 8-9)

9. Fanwodi boni a ɛnee Gyisɛse mekɛ zo amra dɔɔnwo anye la ye ade a?

9 Fanwodi nwo ngapezo mɔɔ Ayezaya hanle yɛɛ mɔɔ Gyisɛse gengale nwolɛ edwɛkɛ la bɔle ɔ bo kɛ ɔba nu wɔ ɛvoya mɔɔ limoa la anu. Yɛkola yɛdie ɛhye yɛdi, ɔluakɛ Gyisɛse hanle kɛ: “Ɛnɛ, ngɛlɛlera ɛhye mɔɔ megenga mehile bɛ la ɛra nu.” (Luku 4:21) Menli dɔɔnwo mɔɔ dele mɔɔ Gyisɛse gengale la ɛnee kulo kɛ Wulomuma tumililɛ ne fi ɛkɛ na bɛnyia bɛ fanwodi. Bie a bɛdele nganeɛ kɛ mrenyia nwiɔ ne mɔɔ bɛhanle kɛ: “Ɛnee yɛ nye la kɛ nrenyia ɛhye a le awie mɔɔ balie Yizilayɛ a” la. (Luku 24:13, 21) Noko Gyisɛse ammaa ye ɛdoavolɛma anwosesebɛ kɛ bɛde atua bɛtia Wulomuma mɔɔ ɛnee ɛlɛmaa bɛ nwo ahyele bɛ la. Emomu, ɔzele bɛ kɛ, “Bɛva Siza ɛdeɛ bɛmaa Siza.” (Mat. 22:21) Yemɔti kɛzi Gyisɛse maanle bɛnyianle fanwodi wɔ mekɛ zɔhane ɛ?

10. Duzu fanwodi a Gyisɛse maanle menli nyianle a?

10 Nyamenle Ara ne rale kɛ ɔbaboa menli yeamaa bɛanyia fanwodi wɔ ndenle nwiɔ azo. Mɔɔ limoa, ɔmaanle bɛnyianle fanwodi bɛvile ɛzonlenlɛ nu mgbanyima adalɛ ngilehilelɛ ne mɔɔ maa bɛ nwo kyele bɛ la anwo. Mekɛ zɔhane, ɛnee Dwuuma dɔɔnwo ɛyɛ ngɛkɛlɛ ɛmaa amaamuo nee diedi mɔɔ ɛnle kpalɛ la. (Mat. 5:31-37; 15:1-11) Menli mɔɔ ɛnee bɛsuzu kɛ bɛle ɛzonlenlɛ nu adekilevoma la anye ɛzi wɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo. Mekɛ mɔɔ bɛkpole Mɛzaya ne nee sunsum nu adehilelɛ mɔɔ ɔvale ɔmaanle la, ɛnee ɔle kɛ asɛɛ bɛha awozinli nee ɛtane nu. (Dwɔn 9:1, 14-16, 35-41) Ɔluakɛ Gyisɛse hilehilele nɔhalɛ ne na ɔyɛle neazo kpalɛ la ati, ɔmaanle menli mɔɔ bɛbɛlɛ bɛ nwo aze la nwunle kɛ bɛbahola bɛanyia fanwodi bɛavi adalɛ ngilehilelɛ nwo.​—Maake 1:22; 2:23–3:5.

11. Ɛye menli mɔɔ bɛkpokpa bɛ la ɛsie ahane a, nwane mɔ bieko a banyia fanwodi ne mɔɔ Gyisɛse bɔle nwolɛ nolo la a?

11 Adenle mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ Gyisɛse ɛlua zo ɛmaa alesama ɛnyia bɛ fanwodi la a le kɛ, yelie bɛ yevi ɛtane akɛlɛyɛlɛ bo. Ɔlua Gyisɛse ɛkpɔnedeɛ afɔlebɔlɛ ne azo, Nyamenle bahola ava menli mɔɔ kile kɛ bɛlɛ diedi wɔ ɛkpɔnedeɛ ne anu la ɛtane ahyɛ bɛ. (Hib. 10:12-18) Gyisɛse hanle kɛ: “Saa Ralɛ ne maa bɛ fanwodi a, bɛbanyia fanwodi amgba.” (Dwɔn 8:36) Fanwodi zɔhane bayɛ kpole adɛla mɔɔ tete Yizilayɛma nyianle ye wɔ Fanwodi Ɛvolɛ ne anu la! Kɛ neazo la, awie mɔɔ nyianle fanwodi wɔ Fanwodi Ɛvolɛ ne anu la bahola ayɛ akɛlɛ bieko na awieleɛ kolaa ne yeawu.

12. Nwane mɔ a limoale nyianle fanwodi mɔɔ Gyisɛse bɔle nwolɛ nolo la azo nvasoɛ a?

12 Wɔ Pɛntekɔso kenle ne wɔ ɛvolɛ 33 Y.M., Gyihova vale ye sunsum ne kpokpale ɛzoanvolɛ ne mɔ nee menli gyɛne. Ɔdɔle bɛ kɛ mralɛ, amaa yeadwazo bɛ yeahɔ anwuma na bɛ nee Gyisɛse ali tumi. (Wlo. 8:2, 15-17) Menli ɛhye mɔ a limoale nyianle fanwodi ne mɔɔ Gyisɛse bɔle nwolɛ nolo wɔ nyianusua ne anu la azo nvasoɛ a. Menli zɔhane mɔ nyianle fanwodi vile adalɛ ngilehilelɛ nee diedi mɔɔ ɛngyi Baebolo ne azo mɔɔ Dwuu ɛzonlenlɛ nu mgbanyima hilehilele la anwo. Eza Nyamenle maanle bɛnyianle bɛ fanwodi bɛvile ɛtane nee ewule tumi bo. Sɛkɛlɛneɛ adenle zo Fanwodi Ɛvolɛ ne mɔɔ nuhua yɛɛ bɛkpokpale Kelaese ɛdoavolɛma wɔ ɛvolɛ 33 Y.M. la bara awieleɛ wɔ Gyisɛse Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne awieleɛ. Ninyɛne mgbalɛ boni a yɛ nye la ye ade ɔvi ɛnɛ kɔdwu Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne awieleɛ a?

MENLI MGBE DƆƆNWO NOKO BANYIA FANWODI

13-14. Nwane mɔ bieko a banyia fanwodi ne mɔɔ Gyisɛse bɔle nwolɛ nolo la azo nvasoɛ a?

13 Ɛnɛ, menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la mgbe dɔɔnwo mɔɔ bɛwɔ maanle kɔsɔɔti azo la ka bɔ nu yɛ “mboane gyɛne” ne. (Dwɔn 10:16) Bɛmboka menli mɔɔ Nyamenle ɛvɛlɛ bɛ kɛ bɛ nee Gyisɛse ɛli tumi wɔ anwuma la anwo. Emomu, kɛ mɔɔ Baebolo ne ka la, bɛlɛ anyelazo kɛ bɛbadɛnla azɛlɛ ye azo dahuu. Asoo anyelazo ɛhye bie a ɛlɛ a?

14 Ɛnɛ bɔbɔ, ɛlɛnyia nyilalɛ mɔɔ menli mɔɔ baboka Nyamenle anwuma Belemgbunlililɛ ne anwo ɛlɛnyia ye la bie. Ɔlua diedi mɔɔ ɛlɛ ye wɔ Gyisɛse afɔlebɔlɛ ne anu la ati, ɛkola ɛsɛlɛ ɛtanefakyɛ. Ɛhye maa ɛnyia adwenle mɔɔ anu te yɛɛ gyinlabelɛ kpalɛ wɔ Nyamenle anyunlu. (Ɛfɛ. 1:7; Yek. 7:14, 15) Eza dwenle nyilalɛ mɔɔ wɔnyia ye ɔluakɛ wɔhwe ɛ nwo wɔvi diedi mɔɔ ɛngyi Baebolo ne azo anwo la ati la anwo. Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛbanwu nɔhalɛ ne, na nɔhalɛ ne bamaa bɛanyia fanwodi.” (Dwɔn 8:32) Nea kɛzi fanwodi ɛhye maa yɛ nye die a!

15. Fanwodi nee nyilalɛ boni a yɛ nye la ye ade kenle bie a?

15 Yɛ nye la kɛ yɛbanyia fanwodi kpole kenle bie. Ɔnrɛhyɛ, Gyisɛse baye adalɛ ɛzonlenlɛ nee alesama tumililɛ mɔɔ ɛzɛkye la avi ɛkɛ ne bɔkɔɔ. Nyamenle babɔ “ekpunli kpole” ne mɔɔ bɛsonle ye la anwo bane na yeamaa banyia nyilalɛ wɔ paladaese azɛlɛ zo. (Yek. 7:9, 14) Bɛbadwazo menli dɔɔnwo na bɛalie bɛ bɛavi ɛtane akɛlɛyɛlɛ mɔɔ Adam ɛva yɛ ɛhɔ nu la anu.​—Gyi. 24:15.

16. Fanwodi totohyia boni a alesama anye la ye ade a?

16 Wɔ Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anu, Gyisɛse nee menli mɔɔ ɔ nee bɛ bali tumi la bɛamaa alesama ali munli na bɛade kpɔkɛ wɔ nwonane nu nee sunsum nu. Mekɛ ɛhye bayɛ kɛ Fanwodi Ɛvolɛ ne mɔɔ ɛnee bɛdi ye wɔ Yizilayɛ la. Menli kɔsɔɔti mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ne azo na bɛsonle Gyihova nɔhalɛ nu la bali munli mɔɔ ɛtane biala ɛnle bɛ nwo a.

Wɔ ewiade fofolɛ ne anu, yɛ nye balie gyima kpalɛ mɔɔ yɛ ahunlundwolɛ la ɛyɛlɛ nwo (Nea ɛdendɛkpunli 17)

17. Duzu a Ayezaya 65:21-23 ka kɛ Nyamenle menli bayɛ a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

17 Bɛha kɛzi ɛbɛlabɔlɛ wɔ azɛlɛ ye azo bayɛ la anwo ngapezo wɔ Ayezaya 65:21-23. (Kenga.) Yɛnrɛdɛnla ɛkɛ ne zɔhane ala mɔɔ yɛnrɛyɛ ɛhwee a. Emomu, Baebolo ne maa yɛnwu kɛ, Nyamenle menli bayɛ gyima mɔɔ bɛ nye die nwo la. Yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, wɔ Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anzi, “bɛbaye abɔdeɛ mumua ne noko bɛavi ɛkpɔlɔlɛ akɛlɛzonlenlɛ bo na yeanyia anyunlunyia fanwodi ne mɔɔ Nyamenle amra lɛ la bie.”​—Wlo. 8:21.

18. Duzu ati a yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ ninyɛne mgbalɛ la yɛ nyunlu a?

18 Kɛ mɔɔ Gyihova yɛle gyima nee ɛnwomenlelielɛ nwo ngyehyɛleɛ maanle Yizilayɛma la, zɔhane ala yɛɛ ɔbayɛ yeamaa ye menli wɔ Kelaese Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anu a. Yɛbanyia mekɛ mɔɔ yɛfa yɛyɛ sunsum nu ninyɛne a. Nyamenle ɛzonlenlɛ maa sonla nye die ɛnɛ, na yɛbayɛ zɔ wɔ ewiade fofolɛ ne anu. Ɛhɛe, alesama kɔsɔɔti mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la anye balie wɔ Kelaese Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anu, ɔluakɛ yɛbayɛ gyima mɔɔ yɛ nye die nwo la na yɛazonle Nyamenle.

EDWƐNE 142 Sɔ Yɛ Anyelazo Ne Anu Boɛ

^ ɛden. 5 Gyihova yɛle nziezielɛ titili bie mɔɔ tete Yizilayɛma balua zo anyia fanwodi a. Yemɔ a le Fanwodi Ɛvolɛ ne. Kilisienema ɛnle Mosisi Mɛla ne abo; noko yɛbahola yɛazukoa debie yɛavi Fanwodi Ɛvolɛ ne anu. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kɛzi tete Fanwodi Ɛvolɛ ne maa yɛkakye nziezielɛ mɔɔ Gyihova ɛyɛ ɛmaa yɛ yɛɛ kɛzi yɛbahola yɛanyia zolɛ nvasoɛ la.

^ ɛden. 61 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Wɔ Fanwodi Ɛvolɛ ne anu, menli mɔɔ bɛle ngɛkɛlɛ la nyia fanwodi na bɛsia bɛkɔ bɛ abusua ne ɛkɛ.