Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 16

Kɔ Zo Kile Ɛkpɔnedeɛ Ne Anwo Anyezɔlɛ

Kɔ Zo Kile Ɛkpɔnedeɛ Ne Anwo Anyezɔlɛ

‘Sonla Ra ne rale kɛ ɔbava ye ngoane yeayɛ ɛkpɔnedeɛ yealie menli dɔɔnwo.’—MAAKE 10:45.

EDWƐNE 18 Yɛ Nye Sɔ Ɛkpɔnedeɛ Ne

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. Duzu a le ɛkpɔnedeɛ ne, na duzu ati a yɛhyia nwolɛ a?

MƆƆ Adam mɔɔ di munli la yɛle ɛtane la, ɔmaanle nwolɛ adenle mɔɔ ɔlɛ kɛ ɔbadɛnla aze dahuu la bɔle ɔ nee ɔ bo zo amra. Ɛnee Adam ɛnlɛ nyelebɛnloa biala wɔ mɔɔ ɔyɛle la anwo. Ɔ nye fuu a ɔyɛle ɛtane ne a. Na ɔ mra ne mɔ noko ɛ? Bɛmboka nwo a Adam yɛle ɛtane ne a. (Wlo. 5:12, 14) Ɛnee ɔfɛta kɛ Adam wu. Noko asoo ɛnee Gyihova bahola ayɛ debie amaa Adam abozoamra ahola adɛnla aze dahuu ɔ? Ɛhɛe! Mɔɔ Adam yɛle ɛtane la yeangyɛ, Gyihova lale kɛzi ɔbalie Adam abozoamra mgbe dɔɔnwo yeavi ɛtane nee ewule nu la ali ngyikyi ngyikyi. (Gyn. 3:15) Ɛnee saa Gyihova mekɛ mɔɔ yehile la dwu a, ɔbamaa ɔ Ra ne avi anwuma ara azɛlɛ ye azo “na yeava ye ngoane yeayɛ ɛkpɔnedeɛ yealie menli dɔɔnwo.”—Maake 10:45; Dwɔn 6:51.

2 Duzu a le ɛkpɔnedeɛ ne? Wɔ Kilisiene Giliki Ngɛlɛlera ne anu, ɛkpɔnedeɛ kile kakɛ mɔɔ Gyisɛse duale amaa yɛazia yɛanyia mɔɔ vile Adam asa la. (1 Kɔl. 15:22) Duzu ati a yɛhyia ɛkpɔnedeɛ ne a? Ɔluakɛ Gyihova pɛlepɛlelilɛ nwo ngyinlazo mɔɔ wɔ Mɛla ne anu la kile kɛ ɔwɔ kɛ bɛfa ngoane bɛsie ngoane bo zo. (Ɛzɛ. 21:23, 24) Adam ngoane mɔɔ di munli la vile ɔ sa. Amaa Nyamenle ahile kɛ ɔdi pɛlepɛle la, Gyisɛse vale ye dasanli ngoane mɔɔ di munli la bɔle afɔle. (Wlo. 5:17) Ɔti yerayɛ “Dahuu Selɛ” yemaa menli mɔɔ nyia ɛkpɔnedeɛ ne anu diedi la kɔsɔɔti.—Aye. 9:6; Wlo. 3:23, 24.

3. Kɛ mɔɔ Dwɔn 14:31 yɛɛ 15:13 kile la, duzu ati a ɛnee Gyisɛse lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava ye ngoane mɔɔ di munli la yeabɔ afɔle a?

3 Ɛnee Gyisɛse lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava ye ngoane yeabɔ ɔfɔle ɔluakɛ ɔkulo ye anwuma Selɛ ne nee yɛdayɛ kpalɛ. (Kenga Dwɔn 14:31; 15:13.) Ɛlɔlɛ zɔhane maanle ɔzile kpɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeahɔ awieleɛ na yeayɛ ɔ Ze ɛhulolɛdeɛ. Ɛhye bamaa Gyihova bodane mɔɔ ɔlɛ ɔmaa alesama nee azɛlɛ ne la ara nu. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu deɛmɔti Nyamenle maanle adenle ɔmaanle Gyisɛse nwunle amaneɛ kpole kolaa na yeawu la anwo. Eza yɛbaha Baebolo kɛlɛvolɛ bie mɔɔ hilele ɛkpɔnedeɛ ne anwo anyezɔlɛ kpalɛ la anwo edwɛkɛ sikalɛ. Mɔɔ li awieleɛ, yɛbazuzu kɛzi yɛbahola yɛayɛ Gyihova mo wɔ ɛkpɔnedeɛ ne anwo yɛɛ kɛzi yɛbahola yɛamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa afɔle mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse ɛbɔ ɛmaa yɛ ayɛ kpole la anwo.

DUZU ATI A ƐNEE ƆWƆ KƐ GYISƐSE NWU AMANEƐ A?

Dwenle amaneɛ mɔɔ Gyisɛse nwunle kolaa na yeava ye ngoane yeamaa yɛ kɛ ɛkpɔnedeɛ la anwo! (Nea ɛdendɛkpunli 4)

4. Ka kɛzi Gyisɛse wule la anwo edwɛkɛ.

4 Dwenle mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ li awieleɛ kolaa na bɛahu Gyisɛse la anwo. Anrɛɛ ɔbahola yeavɛlɛ anwumabɔvolɛma mgbe dɔɔnwo yeamaa bɛabɔ ɔ nwo bane noko ɔmaanle adenle ɔmaanle Wulomu sogyama hyele ye na bɛbole ye atisesebɛ nu. (Mat. 26:52-54; Dwɔn 18:3; 19:1) Bɛbilale ye empele bɛmaanle ɔ nwo kpakyekpakyele. Nzinlii, bɛvale baka ɛlomboɛ bie bɛdole ɔ nzi ne mɔɔ ɛnee ɛlɛtwi mogya la. Gyisɛse bɔle ɔ bo kɛ ɔtwe baka ne yeahɔ ɛleka mɔɔ bɛkahu ye la, noko yeangyɛ bɛhyele awie bɛmaanle ɔzoale ɔmaanle ye. (Mat. 27:32) Mɔɔ Gyisɛse dwule ɛleka mɔɔ bɛkahu ye la, menli mɔɔ ku ye la bɔle ɔ sa nee ɔ gyakɛ wɔ baka ne anu. Gyisɛse ɛlomboɛ ne maanle ɛleka mɔɔ bɛbɔle pɛlɛko ne la bɔle ɔ bo kɛ ɔtete. Gyisɛse agɔnwo mɔ lile nyane yɛɛ ye mame zunle, noko Dwuuma mgbanyima ne mɔ golole ɔ nwo. (Luku 23:32-38; Dwɔn 19:25) Gyisɛse nwunle amaneɛ dɔnehwele dɔɔnwo. Kɛmɔ ɛnee ɔhenda baka zo la ati, ɛnee ɔwɔ kɛ ye ahonle nee ye ɛvovoa ne mɔ yɛ gyima ɛsesebɛ amaa yeahola yealie ɛnwomenle. Ɛnee Gyisɛse ze kɛ yeli nɔhalɛ, ɔti ɔka ekyi ɔwu la ɔyɛle asɔne mɔɔ li awieleɛ. Akee ɔzile ɔ ti aze na ɔwule. (Maake 15:37; Luku 23:46; Dwɔn 10:17, 18; 19:30) Nɔhalɛ nu, ɔvɛle kpalɛ na yeawu zɔhane anyiemgba ewule ne!

5. Duzu a ɛnee yɛ Gyisɛse nyane kpalɛ tɛla kɛzi bɛhunle ye la ɛ?

5 Wɔ Gyisɛse afoa nu, tɛ kɛzi bɛhunle ye la a ɛnee yɛ ye nyane kpalɛ a. Edwɛkɛ mɔɔ bɛgyinlanle zo bɛhunle ye la a ɛnee yɛ ye nyane kpalɛ a. Bɛdole ye ɛzonle kɛ ɔka munzule edwɛkɛ, kile kɛ ɔmbu Nyamenle anzɛɛ ye duma ne. (Mat. 26:64-66) Ɛnee edwɛkɛ ɛhye gyegye Gyisɛse kpalɛ, ɔti ɛnee ɔ kunlu anu a anrɛɛ ɔ Ze bamaa anyiemgba ɛhye akpa ɔ ti. (Mat. 26:38, 39, 42) Duzu ati a Gyihova maanle adenle maanle ye kulovolɛ Ralɛ ne nwunle amaneɛ na ɔwule a? Maa yɛzuzu ninyɛne nsa anwo.

6. Duzu ati a ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkenda Gyisɛse wɔ amaneɛnwunlɛ baka zo a?

6 Mɔɔ limoa, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkenda Gyisɛse wɔ baka zo amaa yealie Dwuuma yeavi munzule anzɛɛ amowa bie abo. (Gal. 3:10, 13) Bɛliele bɛdole nu kɛ bɛbali Nyamenle Mɛla zo noko bɛanli zolɛ fee. Ɔti, ɛnee amowa ɛhye anwo anzohwenlɛ wɔ bɛ nwo zo yɛɛ kɛmɔ bɛle Adam abozoamra la ati ɛnee ɔwɔ kɛ bɛwu. (Wlo. 5:12) Nyamenle hanle ye wɔ Mɛla mɔɔ ɔvale ɔmaanle Yizilayɛma la anu kɛ, saa awie yɛ ɛtane mɔɔ fɛta ewule a ɔwɔ kɛ bɛku ye. Bɛku ye bɛwie a bɛbahola bɛahenda ye wɔ baka zo. * (Dit. 21:22, 23; 27:26) Kɛ mɔɔ bɛhendale Gyisɛse wɔ baka zo la ati ɔholale ɔliele Dwuuma mɔɔ kpole ye la ɔvile amowa ɛhye abo na bɛnyianle ye afɔlebɔlɛ ne azo nvasoɛ.

7. Debie mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ ɔti Nyamenle maanle adenle maanle ɔ Ra ne nwunle amaneɛ la a le boni?

7 Nea debie mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ ɔti Nyamenle maanle adenle maanle ɔ Ra ne nwunle amaneɛ la. Ɛnee ɔlɛtete Gyisɛse yeamaa gyima mɔɔ ɔbayɛ ye kenle bie kɛ yɛ Ɛsɔfo Kpanyinli la. Gyisɛse nwunle kɛzi ɔyɛ se kɛ yɛbadie Nyamenle wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛyia sɔnea mɔɔ anu yɛ se la. Ɔ nwo hyelele ye kpalɛ, ɔti “ɔluale ɛnelɛ kpole nee ɛzunlɛ zo” ɔzɛlɛle moalɛ. Kɛmɔ Gyisɛse nwunle amaneɛ dɔɔnwo la ati ɔte yɛ ngyianlɛ bo, na “ɔkola ɔboa [yɛ]” wɔ mekɛ mɔɔ ‘bɛlɛsɔ yɛ bɛanlea la.’ Yɛ nye die kɛ Gyihova ɛmaa yɛ Ɛsɔfo Kpanyinli mɔɔ se anwunvɔne na ɔte “yɛ bɛtɛɛyɛlɛ bo a”!—Hib. 2:17, 18; 4:14-16; 5:7-10.

8. Debie mɔɔ tɔ zo nsa mɔɔ ɔti Nyamenle maanle adenle maanle Gyisɛse yiale sɔnea mɔɔ anu yɛ se la a le boni?

8 Mɔɔ tɔ zo nsa, Gyihova maanle adenle maanle Gyisɛse yiale sɔnea mɔɔ anu yɛ se amaa yeabua kpuya bie mɔɔ anwo hyia la: Asoo alesama bahɔ zo ali nɔhalɛ amaa Nyamenle wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛyia sɔnea mɔɔ anu yɛ se la ɔ? Seetan se bɛnrɛhola! Ɔse kɛmɔ alesama kpondɛ debie avi Nyamenle ɛkɛ la ati a bɛsonle ye a. Ɔdie ɔdi kɛ bɛle kɛ Adam la, bɛngulo Gyihova. (Dwobu 1:9-11; 2:4, 5) Kɛmɔ ɛnee Gyihova die di kɛ ɔ Ra ne bali nɔhalɛ la ati, ɔmaanle adenle ɔmaanle ɔyiale sɔnea mɔɔ anu yɛ se kpalɛ la. Gyisɛse lile nɔhalɛ na ɔmaanle ɔlale ali kɛ Seetan le adalɛ.

BAEBOLO KƐLƐVOLƐ BIE MƆƆ HILELE ƐKPƆNEDEƐ NE ANWO ANYEZƆLƐ KPOLE LA

9. Neazo boni a ɛzoanvolɛ Dwɔn yɛle maanle yɛ a?

9 Ɛkpɔnedeɛ ne anwo ngilehilelɛ ne ɛmaa Kilisienema dɔɔnwo diedi nu ɛmia. Bɛhɔ zo bɛbɔ edwɛkpa ne nolo ɔnva nwo kɛ bɛyia dwazotia la na bɛgyinla sɔnea ngakyile nloa too bɛyɛ mrelera. Suzu ɛzoanvolɛ Dwɔn neazo ne anwo. Ɔhɔle zo ɔhanle Kelaese nee ɛkpɔnedeɛ ne anwo nɔhalɛ ne wɔ ɛvolɛ mɔɔ bie a ɔbabo 60 la anu. Ɛnee asɛɛ yeli ɛvolɛ 100 noko Wulomu arane ne bule ye kɛ ɔ nwo yɛ ɛzulolɛ ɔti bɛhɔdole ye efiade wɔ Patemɔso. Duzu ɛtane a ɔyɛle a? ‘Nyamenle anwo edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle na ɔlile Gyisɛse anwo daselɛ la ati’ ɔ. (Yek. 1:9) Diedi nee kpundiigyinlanlɛ nwo neazo kɛnlɛma boni ɛne!

10. Kɛzi mbuluku mɔɔ Dwɔn hɛlɛle la da ye ali kɛ ɛnee ɔ nye sɔ ɛkpɔnedeɛ ne ɛ?

10 Dwɔn hanle ɛlɔlɛ kpole mɔɔ ɔlɛ ɔmaa Gyisɛse nee anyezɔlɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ɛkpɔnedeɛ ne la wɔ mbuluku mɔɔ ɔhɛlɛle la anu. Ɔhwenle adwenle ɔhɔle ɛkpɔnedeɛ ne anzɛɛ nvasoɛ mɔɔ wɔ ɛkpɔnedeɛ ne azo la azo fane mɔɔ bo 100. Kɛ neazo la, Dwɔn hɛlɛle kɛ: “Saa awie yɛ ɛtane a, yɛlɛ boavolɛ wɔ Selɛ ne anwo lɔ, Gyisɛse Kelaese, tenlenenli ne.” (1 Dwɔn 2:1, 2) Eza Dwɔn zile kɛzi “Gyisɛse anwo daselɛlilɛ” ne hyia la azo. (Yek. 19:10) Ɔda ali kɛ, ɛnee Dwɔn anye sɔ ɛkpɔnedeɛ ne kpalɛ. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛdayɛ noko yɛayɛ zɔ ɛ?

KƐ ƆKƐYƐ NA YƐAHILE KƐ YƐ NYE SƆ ƐKPƆNEDEƐ NE Ɛ?

Saa yɛ nye sɔ ɛkpɔnedeɛ ne amgba a, yɛbakpo kɛ yɛbayɛ ɛtane (Nea ɛdendɛkpunli 11) *

11. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛagyinla sɔnea nloa a?

11 Kpo kɛ ɛbayɛ ɛtane. Saa yɛ nye sɔ ɛkpɔnedeɛ ne amgba a yɛnrɛnyia adwenle kɛ: ‘Saa meyia sɔnea a ɔngyia kɛ mebɔ mɔdenle kɛ mebakpo ɛtaneyɛlɛ. Mebahola meayɛ mewie a meazɛlɛ ɛtanefakyɛ.’ Emomu, saa yɛyia sɔnea mɔɔ bamaa yɛayɛ ɛtane a, yɛbaha kɛ: ‘Kyɛkyɛ! Mɔɔ Gyihova nee Gyisɛse ɛyɛ ɛmaa me la ati, menrɛyɛ ɛtane zɛhae ɛlɛ.’ Ɛhye ati, yɛbahola yɛazɛlɛ Gyihova kɛ ɔmaa yɛ anwosesebɛ na yɛaha kɛ: “Mmafa [me] ɛkɔ sɔnea nu.”—Mat. 6:13.

12. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛava folɛdulɛ mɔɔ wɔ 1 Dwɔn 3:16-18 la yɛali gyima ɛ?

12 Kulo ɛ mediema. Saa yɛda ɛlɔlɛ zɛhae ali a, eza ɔkile kɛ yɛ nye sɔ ɛkpɔnedeɛ ne. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Gyisɛse anwu ammaa yɛ ngomekye, emomu ɔwule ɔmaanle yɛ mediema noko. Saa ɛnee ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbawu yeamaa bɛ a, ɛnee ɔda ali wienyi kɛ bɛsonle bolɛ bɛmaa ye. (Kenga 1 Dwɔn 3:16-18.) Yɛda ɛlɔlɛ ali yɛkile yɛ mediema ɔlua kɛzi yɛ nee bɛ di la azo. (Ɛfɛ. 4:29, 31–5:2) Kɛ neazo la, saa bɛnde kpɔkɛ anzɛɛ bɛlɛyia sɔnea mɔɔ anu yɛ se mɔɔ le kɛ esiane mɔɔ sisi la a, yɛboa bɛ. Noko saa yɛ diema bie yɛ anzɛɛ ka edwɛkɛ mɔɔ ka yɛ ɛya la kile yɛ a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

13. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛfa ɛtane yɛkyɛ a?

13 Ɔyɛ a ɔyɛ se kɛ ɛbava ɛ diema bie ɛtane wɔahyɛ ye ɔ? (Lɛv. 19:18) Saa zɔhane a ɔde a, fa folɛdulɛ ɛhye yɛ gyima: “Saa bɛ nuhua bie lɛ edwɛkɛ tia ɔ gɔnwo bɔbɔ a, bɛhɔ zo bɛnyia abotane bɛmaa bɛ nwo na bɛva bɛhyɛ bɛ nwo bɔkɔɔ. Kɛ mɔɔ Gyihova ɛva bɛ ɛtane ɛhyɛ bɛ bɔkɔɔ la, bɛdabɛ noko bɛyɛ ye zɔhane ala.” (Kɔl. 3:13) Mekɛ biala mɔɔ yɛbava yɛ diema bie ɛtane yɛahyɛ ye la, ɛnee yɛlɛmaa yɛ anwuma Selɛ ne anwu kɛ yɛ nye sɔ ɛkpɔnedeɛ ne. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahɔ zo yɛamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ahyɛlɛdeɛ ɛhye la ayɛ kpole ɛ?

KƐ ƆKƐYƐ NA WƆAMAA ANYEZƆLƐ MƆƆ ƐLƐ ƐMAA ƐKPƆNEDEƐ NE LA AYƐ KPOLE Ɛ?

14. Adenle ko boni a yɛbahola yɛalua zo yɛamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ɛkpɔnedeɛ ne la ayɛ kpole ɛ?

14 Yɛ Gyihova mo wɔ ɛkpɔnedeɛ ne anwo. Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ Joanna mɔɔ ɛli ɛvolɛ 83 mɔɔ ɔde India la hanle kɛ: “Mesuzu kɛ ɔhyia kɛ meka ɛkpɔnedeɛ ne anwo edwɛkɛ wɔ me asɔneyɛlɛ nu alehyenlɛ biala na meyɛ Gyihova mo wɔ nwolɛ.” Ka nvonleɛ fɔɔnwo bie mɔɔ ɛyɛle wɔ alehyenlɛ ne anu la anwo edwɛkɛ kile Gyihova wɔ wɔ asɔneyɛlɛ nu na sɛlɛ ye kɛ ɔva ɔhyɛ wɔ. Noko saa wɔyɛ ɛtane mɔɔ anyebolo wɔ nu a, yemɔ eza ɛbahyia mgbanyima ne mɔ moalɛ. Bɛbadie wɔ na bɛavi ɛlɔlɛ nu bɛagyinla Nyamenle Edwɛkɛ ne azo bɛadu wɔ folɛ. Bɛ nee wɔ bayɛ asɔne, na bɛazɛlɛ Gyihova kɛ ɔgyinla Gyisɛse afɔlebɔlɛ ne azo ɔva ɔhyɛ wɔ amaa ‘bɛayɛ wɔ ayile’ wɔ sunsum nu.—Gye. 5:14-16.

15. Duzu ati a ɔwɔ kɛ yɛkpondɛ mekɛ yɛkenga ɛkpɔnedeɛ ne anwo debie na yɛdwenledwenle nwolɛ a?

15 Dwenledwenle ɛkpɔnedeɛ ne anwo. Adiema raalɛ kpanyinli ko mɔɔ ɛli ɛvolɛ 73 mɔɔ bɛfɛlɛ ye Rajamani la hanle kɛ: “Saa mekenga Gyisɛse amaneɛnwunlɛ ne anwo debie a me nye tetɛ.” Bie a saa ɛdawɔ noko ɛdwenle kɛzi Nyamenle Ara ne nwunle amaneɛ kpole la anwo a ɛbali nyane. Noko saa ɛdwenledwenle afɔle mɔɔ Gyisɛse bɔle la anwo dɔɔnwo a, ɛlɔlɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa ɔ nee ɔ Ze ne la bayɛ kpole. Amaa wɔahola wɔadwenledwenle ɛkpɔnedeɛ ne anwo la, duzu ati a ɛnzukoa nwolɛ ninyɛne dɔɔnwo a?

Gyisɛse luale aleɛ sikalɛ bie azo hilele ye ɛdoavolɛma kɛzi ɔwɔ kɛ bɛkakye ye afɔlebɔlɛ ne la (Nea ɛdendɛkpunli 16)

16. Saa yɛkilehile awie mɔ ɛkpɔnedeɛ ne anwo debie a, kɛzi ɔboa yɛ ɛ? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

16 Kilehile awie mɔ ɛkpɔnedeɛ ne anwo debie. Mekɛ biala mɔɔ yɛbaha ɛkpɔnedeɛ ne anwo edwɛkɛ yɛahile awie mɔ la, ɔmaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ wɔ nwolɛ la yɛ kpole. Yɛlɛ mbuluku nee vidio mɔɔ ɔboa yɛ ɔmaa yɛkilehile awie mɔ deɛmɔti Gyisɛse wule maanle yɛ la. Kɛ neazo la, yɛbahola yɛava Edwɛkpa Mɔɔ Vi Nyamenle Ɛkɛ! brohyua ne ɛzukoalɛdeɛ 4 ne yɛali gyima. Ɛzukoalɛdeɛ zɔhane ati ne se “Gyisɛse Kelaese A Le Nwane?” Anzɛɛ yɛbahola yɛahwe adwenle yɛahɔ Duzu A Baebolo Ne Kola Kilehile Yɛ A? buluku ne tile 5 ne azo. Edwɛkɛtile ne se “Ɛkpɔnedeɛ Ne Le Nyamenle Ahyɛlɛdeɛ Mɔɔ Tɛla Biala.” Yɛɛ ɛvolɛ biala amaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ɛkpɔnedeɛ ne ayɛ kpole la, yɛkɔ Gyisɛse ewule Ngakyelɛlilɛ ne bie yɛɛ yɛbɔ mɔdenle yɛto ɛsalɛ yɛfɛlɛ awie mɔ yɛmaa bɛba bie. Nea nwolɛ adenle kpole mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa yɛ kɛ yɛhilehile awie mɔ ɔ Ra ne anwo debie a!

17. Duzu ati a ɛkpɔnedeɛ ne le Nyamenle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ tɛla biala ɛ?

17 Ɔda ali kɛ, yɛlɛ debie kpalɛ yɛgyinla zo yɛnyia anyezɔlɛ kpole yɛmaa ɛkpɔnedeɛ ne. Ɔlua ɛkpɔnedeɛ ne ati yɛkola yɛ nee Gyihova nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ ɔnva nwo kɛ yɛnli munli la. Ɔlua ɛkpɔnedeɛ ne ati bɛbazɛkye Abɔnsam gyima bɔkɔɔ. (1 Dwɔn 3:8) Ɔlua ɛkpɔnedeɛ ne ati, Gyihova bodane mɔɔ ɔlɛ ɔmaa azɛlɛ ne la bara nu. Azɛlɛ ne amuala bayɛ paladaese. Awie biala mɔɔ ɛbayia ye la kulo Gyihova yɛɛ ɔsonle ye. Ɔti, alehyenlɛ biala bɛmaa yɛkpondɛ ndenle yɛlua zo yɛhile ɛkpɔnedeɛ ne, Nyamenle ahyɛlɛdeɛ mɔɔ tɛla biala la, anwo anyezɔlɛ!

EDWƐNE 20 Ɛvale Ɛ Ra Ne Mɔɔ Sonle Bolɛ La Ɛmaanle

^ ɛden. 5 Duzu ati a Gyisɛse nwunle amaneɛ na ɔwule a? Edwɛkɛ ɛhye babua kpuya zɔhane. Eza ɔbaboa yɛ yeamaa anyezɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa ɛkpɔnedeɛ ne la ayɛ kpole.

^ ɛden. 6 Ɛnee ɔle Wulomuma amaamuo kɛ bɛbava pɛlɛko bɛabɔ awie mɔɔ bɛbua ye ewule fɔlɛ la baka nu anzɛɛ bɛbakyekye ye wɔ baka ne anwo, na Gyihova maanle adenle maanle bɛhunle ɔ Ra ne wɔ zɔhane adenle ne azo.

^ ɛden. 55 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Mediema mrenyia ne mɔ anu biala ɛlɛkpo kɛ bɛbayɛ ɛtane. Ko ɛlɛkpo kɛ ɔbanlea nvoninli mɔɔ ɛnle kpalɛ, ko ɛlɛkpo kɛ ɔbanlo tɛba yɛɛ ko ɛlɛkpo kɛ ɔbalie belaebo.