Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

Ɛze Nɔhalɛ Mɔɔ Wɔ Nu La Ɔ?

Ɛze Nɔhalɛ Mɔɔ Wɔ Nu La Ɔ?

“Andeamua le koasea; ɔ nyunlu gua aze.”—MRƐ. 18:13.

EDWƐNE: 126, 95

1, 2. (a) Debie mɔɔ anwo hyia la boni a ɔwɔ kɛ yɛsukoa ye ɛyɛlɛ a? Duzu ati ɔ? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

KƐ NƆHALƐ Kilisienema la, ɔwɔ kɛ yɛsukoa kɛzi bɛsuzu edwɛkɛ nwo kpalɛ la amaa yɛahola yɛazi kpɔkɛ kpalɛ. (Mrɛ. 3:21-23; 8:4, 5) Saa yɛanzukoa subane ɛhye a, Seetan nee ye ewiade ne bahola azɛkye yɛ adwenle. (Ɛfɛ. 5:6; Kɔl. 2:8) Nɔhalɛ nu, saa yɛze nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ bie anu la a, yɛɛ yɛbahola yɛanwu deɛmɔti edwɛkɛ bie zile la kpalɛ a. Kɛ mɔɔ Mrɛlɛbulɛ 18:13 ka la, “Andeamua le koasea; ɔ nyunlu gua aze.”

2 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu debie mɔɔ maa ɔyɛ se kɛ yɛbanwu nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ bie anu amaa yɛahola yɛazi kpɔkɛ kpalɛ la. Eza yɛbanwu Baebolo ngyinlazo nee neazo ngakyile mɔɔ baboa yɛ amaa yɛahola yɛazuzu edwɛkɛ nwo kpalɛ la.

MMADIE “DEBIE BIALA” ƐDI

3. Kɛmɔti a ɔwɔ kɛ yɛdi Baebolo ngyinlazo mɔɔ wɔ Mrɛlɛbulɛ 14:15 la azo ɛ? (Nea mɔlebɛbo nvoninli ne.)

3 Ɛnɛ, yɛte edwɛkɛ dɔɔnwo yɛfi ɛleka ngakyile le kɛ yintanɛte, tɛlevihyɛne yɛɛ amaneɛbɔlɛ ninyɛne ngakyile zo. Menli dɔɔnwo noko nyia e-mail nee edwɛkɛ dɔɔnwo fi bɛ gɔnwo mɔ nee bɛ kpalɛzoamra ɛkɛ. Kɛmɔ menli ta ka adalɛ edwɛkɛ na bɛkakyi edwɛkɛ bie anye la ati, ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ na yɛbɔ mɔdenle yɛsuzu edwɛkɛ mɔɔ yɛte la anwo kpalɛ. Baebolo ngyinlazo boni a bahola aboa yɛ a? Mrɛlɛbulɛ 14:15 ka kɛ: “Sonla mɔɔ ye adwenle ɛtɛtinle la die debie biala di, na badwemafo nea ɛleka mɔɔ ɔlɛtu ɔ gyakɛ yeahɔ la.”

4. Kɛzi Felepaema 4:8, 9 boa yɛ maa yɛyɛ nyeyenu wɔ edwɛkɛ mɔɔ yɛkenga la anu ɛ? Na duzu ati a ɔhyia kɛ yɛnwu edwɛkɛ mɔɔ le nɔhalɛ la ɛ? (Eza nea ɛlɛka “ Nziezielɛ Bie Mɔ Mɔɔ Boa Maa Yɛte Nɔhalɛ Edwɛkɛ La.”)

4 Amaa yɛazi kpɔkɛ kpalɛ la, ɔwɔ kɛ yɛnwu edwɛkɛ mɔɔ le nɔhalɛ la. Ɔti, ɔwɔ kɛ yɛyɛ nyeyenu wɔ edwɛkɛ mɔɔ yɛkenga la anu kpalɛ. (Kenga Felepaema 4:8, 9.) Ɔnle kɛ yɛsɛkye yɛ mekɛ yɛkɔ wɛbsaete mɔɔ edwɛkɛ wɔ nwo la azo anzɛɛ yɛkenga e-mail mɔɔ daselɛ biala ɛnle nwo la. Ɔhyia kpalɛ kɛ yɛbakpo wɛbsaete mɔɔ kpɔkyevolɛma ɛyɛ la. Bɛ bodane a le kɛ bɛkakyi nɔhalɛ ne na bɛazɛkye Nyamenle menli diedi. Edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ la ɛmmaa bɛnzi kpɔkɛ kpalɛ. Mmabu ɛ nye ɛgua kɛzi adalɛ edwɛkɛ bahola anyia wɔ adwenle nee wɔ ahonle zo tumi la azo fee.​—1 Tim. 6:20, 21.

5. Adalɛ edwɛkɛ boni a bɛhanle bɛhilele Yizilayɛma a, na kɛzi ɔhanle bɛ ɛ?

5 Adalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛbalie yɛali la bahola ayɛ esiane. Kɛ neazo la, suzu mɔɔ zile wɔ Mosisi mekɛ zo wɔ mekɛ mɔɔ busiama 12 mɔɔ hɔnleanle Ɛwɔkɛ Azɛlɛ ne azo anu 10 rahanle adalɛ edwɛkɛ la anwo. (Ɛdi. 13:25-33) Bɛ adalɛ edwɛkɛ mɔɔ bɛwudule nu la maanle Gyihova menli ne arɛle bɔle. (Ɛdi. 14:1-4) Kɛmɔti a menli ne yɛle zɔ ɛ? Bie a kɛmɔ busiama ne anu dɔɔnwo hanle adalɛ edwɛkɛ la ati, ɛnee bɛsuzu kɛ ɔle nɔhalɛ. Bɛkpole kɛ bɛbadie nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ Dwɔhyua nee Kalɛbe mɔɔ bɛdi nɔhalɛ hanle la. (Ɛdi. 14:6-10) Kɛ anrɛɛ bɛbanwu nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu na bɛanyia Gyihova anu anwodozo la, bɛkpale kɛ bɛbadie adalɛ edwɛkɛ ne. Ngoaseade boni ɛne!

6. Saa yɛte Gyihova menli nwo adalɛ edwɛkɛ a, kɛmɔti a ɔnle kɛ ɔsi yɛ nwo ɛ?

6 Ɔhyia kɛ yɛnea boɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛkɛde Gyihova menli anwo edwɛkɛ la. Mmamaa ɛ rɛle fi kɛ Seetan a to Nyamenle nɔhalɛ azonvolɛ ɛzonle a. (Yek. 12:10) Ɔti, Gyisɛse bɔle kɔkɔ kɛ dwazotiama ‘bɛabɔ adalɛ ava edwɛkɛ’ ado yɛ nwo zo. (Mat. 5:11) Saa yɛfa kɔkɔbɔlɛ zɔhane anyebolo zo na yɛte Gyihova menli nwo adalɛ edwɛkɛ a, ɔnrɛzi yɛ nwo.

7. Kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ yɛbiza kolaa na yɛava e-mail anzɛɛ edwɛkɛ bie yɛanwa ɛ?

7 Ɛle awie mɔɔ ɛ nye die nwo kɛ ɛbava e-mail nee edwɛkɛ wɔanwa ɛ gɔnwo mɔ nee wɔ kpalɛzoamra ɔ? Saa ɔle zɔ a, mekɛ mɔɔ ɛkɛnwu edwɛkɛ fofolɛ anzɛɛ ɛkɛde edwɛkɛ bie la, wɔannea a ɛbayɛ kɛ adwelie kɛlɛvolɛ bie mɔɔ ɔkulo kɛ ɔdimoa ɔfa edwɛkɛ bie ɔto gua la. Noko, kolaa na wɔava e-mail nee edwɛkɛ wɔanwa la, biza ɛ nwo kɛ: ‘Asoo medie medi kɛ amgba edwɛkɛ mɔɔ mefa meanwa la le nɔhalɛ ɔ? Asoo amgba melɛ nwolɛ daselɛ ɔ?’ Saa ɛngola ɛnnwu ye a, bie a ɛbamaa adalɛ edwɛkɛ bie adɛlɛ. Saa wɔ adwenle nu yɛ wɔ kesee a kyikyi, mmafa ɛnwa!

8. Duzu a dwazotiama mɔɔ wɔ maanle bie mɔ anu la ɛyɛ a, na kɛzi yɛbahola yɛayɛ bie mɔɔ yɛnze ɛ?

8 Esiane bieko wɔ e-mail nee edwɛkɛ mɔɔ yɛbava yɛanwa ndɛndɛ la anu. Wɔ maanle bie mɔ anu, bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne azo. Dwazotiama mɔɔ bɛwɔ maanle ɛhye mɔ anu la anye fuu bahola ava adalɛ edwɛkɛ anwa kɛ bɛfa bɛanwulonwula yɛ anzɛɛ bɛnrɛmaa yɛnrɛlie yɛ nwo yɛnrɛli. Fa mɔɔ zile wɔ dɛba ne Soviet Union ne anu la kɛ neazo. Kpolisima bie mɔɔ bɛfɛlɛ bɛ KGB la hehanle adalɛ edwɛkɛ kɛ ahyehyɛdeɛ ne anu mgbanyima bie mɔ ɛkpo Gyihova menli ne. * Menli dɔɔnwo liele adalɛ edwɛkɛ zɛhae lile, ɔti bɛhwenle bɛ nwo bɛvile Gyihova ahyehyɛdeɛ ne anwo. Alɔbɔlɛ edwɛkɛ boni ɛne! Ɔyɛ anyelielɛ kɛ, nzinlii bɛ nuhua dɔɔnwo ziale rale, noko bie mɔ amba. Bɛ diedi ne dɔle nzule nu. (1 Tim. 1:19) Kɛ ɔkɛyɛ na esiane ɛhye bie ando yɛ ɛ? Mmafa adalɛ edwɛkɛ anzɛɛ edwɛkɛ mɔɔ ɛnlɛ nwolɛ daselɛ la ɛnwa awie mɔ. Mmayɛ awie mɔɔ wɔ adwenle ɛtɛtinle anzɛɛ ɛdie debie biala ɛdi a. Nea kɛ wɔnwu nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu la.

DASELƐ MƆƆ ƐNLI MUNLI

9. Duzu bieko a maa ɔyɛ se kɛ yɛbanwu edwɛkɛ mɔɔ le nɔhalɛ la ɛ?

9 Edwɛkɛ mɔɔ ɔnle nɔhalɛ kpalɛ la noko maa ɔyɛ se kɛ yɛbazi kpɔkɛ kpalɛ. Bɛnga nɔhalɛ ne amuala wɔ edwɛkɛ bie mɔ anu. Ɛhye noko maa ɔyɛ se kɛ yɛbazi kpɔkɛ kpalɛ. Yɛnrɛhola yɛnrɛlie edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ kpalɛ la yɛnrɛli! Kɛ ɔkɛyɛ na bɛanva edwɛkɛ ɛhye mɔ bɛambɛlɛbɛla yɛ ɛ?​—Ɛfɛ. 4:14.

10. Duzu ati a anrɛɛ Yizilayɛma nee bɛ mediema ko ɛ, na kɛzi bɛlile nwolɛ gyima ɛ?

10 Fa mɔɔ dole Yizilayɛma mɔɔ ɛnee de Azule Dwɔdan ne sɛnzɛndɔleɛ wɔ Dwɔhyua mekɛ zo la kɛ neazo. (Dwɔh. 22:9-34) Bɛdele kɛ Yizilayɛma mɔɔ de Dwɔdan ne sɛnzɛnduduleɛ (Wulubɛn nee Gaade mbusua ekpunli ne mɔ yɛɛ Manasɛ Aduduleɛ amra) ɛzi afɔlemokyea kpole kɛnlɛma ko wɔ azule Dwɔdan ne anloa. Amaneɛbɔlɛ ne foa zɔhane le nɔhalɛ. Kɛmɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛde Dwɔdan ne sɛnzɛndɔleɛ la ande edwɛkɛ ne amuala la ati, bɛnyianle adwenle kɛ bɛ mediema ne mɔ ɛde atua ɛtia Gyihova, ɔti, Yizilayɛma mɔɔ de sɛnzɛndɔleɛ la boɔboale bɛ nwo kɛ bɛfa konle badoa bɛdabɛ mɔɔ bɛde sɛnzɛnduduleɛ la. (Kenga Dwɔhyua 22:9-12.) Ɔyɛ anyelielɛ kɛ, kolaa na bɛateta bɛ la, bɛzoanle mrenyia mɔɔ bɛdie bɛ bɛdi la amaa bɛanyia daselɛ mɔɔ di munli la. Duzu a mrenyia ne mɔ nwunle ye a? Yizilayɛma mɔɔ vi Wulubɛn nee Gaade mbusua ekpunli ne mɔ anu yɛɛ Manasɛ Aduduleɛ amra zile afɔlemokyea ne kɛ ngakyedeɛ na tɛ kɛ bɛfa bɛabɔ afɔle. Bɛzile amaa kenle bie awie biala anwu kɛ bɛdabɛ noko bɛvale nɔhalɛlilɛ bɛzonlenle Gyihova. Nea kɛzi Yizilayɛma zɔhane mɔ anye liele kɛ bɛangu bɛ mediema ne mɔ, emomu bɛzile abotane amaa bɛanwu nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu la a!

11. (a) Kɛ ɔyɛle mɔɔ bɛsisile Mɛfebɔhyɛte ɛ? (b) Kɛzi anrɛɛ Devidi bahola azi ɛhye adenle ɛ?

11 Bɛbahola bɛaha edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ kpalɛ la bɛavale yɛ nuhua ko biala anwo. Fa Belemgbunli Devidi nee Mɛfebɔhyɛte edwɛkɛ ne kɛ neazo. Devidi lale nyele nee atiakunlukɛnlɛma ali hilele Mɛfebɔhyɛte, ɔvale ye nenya Sɔɔlo azɛlɛ ne kɔsɔɔti ɔmaanle ye. (2 Sa. 9:6, 7) Nzinlii, bɛhanle Mɛfebɔhyɛte anwo adalɛ edwɛkɛ bɛhilele Devidi. Kɛmɔ Devidi aneɛnlea edwɛkɛ ne anu la ati, ɔyɛle ye adwenle kɛ ɔdie Mɛfebɔhyɛte agyapadeɛ ne kɔsɔɔti yeavi ɔ sa nu. (2 Sa. 16:1-4) Nzinlii mɔɔ Devidi nee ye dendɛle la, ɔnwunle kɛ yevo na ɔvale agyapadeɛ ne foa mɔɔ le Mɛfebɔhyɛte ɛdeɛ la ɔmaanle ye. (2 Sa. 19:24-29) Noko, saa Devidi ampele ɔ nwo wɔ nɔhalɛ ekyi ne anwo yɛɛ ɔnyianle abotane ɔnwunle nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ ne anu nu la a, anrɛɛ ɛhye amuala anzi.

12, 13. (a) Duzu a Gyisɛse yɛle ye wɔ ɛzonledolɛ nwo a? (b) Saa awie ka yɛ nwo adalɛ edwɛkɛ bie a, duzu a yɛbahola yɛayɛ a?

12 Na saa awie to wɔ ɛzonle sɛkye wɔ duma ɛ? Bɛyɛle Gyisɛse nee Dwɔn Sɔnevolɛ ne bie. (Kenga Mateyu 11:18, 19.) Duzu a Gyisɛse yɛle ye wɔ edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ la anwo a? Yeanva ye mekɛ nee anwosesebɛ kɔsɔɔti yeangile kɛ ye edwɛkɛ yɛ fɛ. Emomu, ɔmaanle menli anwosesebɛ kɛ bɛnwu nɔhalɛ ne. Ɛnee ɔkulo kɛ bɛfa bɛ adwenle bɛsie ye nyɛleɛ nee ye ngilehilelɛ ne azo. Gyisɛse hanle kɛ: “Nrɛlɛbɛ dua mɔɔ vi ye gyimayɛlɛ nu ba la azo di benle.”​—Mat. 11:19.

13 Ɛzukoalɛdeɛ kɛnlɛma bie wɔ ɛke maa yɛ. Ɔyɛ a, menli bahola aha yɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnle nɔhalɛ anzɛɛ bɛbadendɛ bɛatia yɛ. Yɛbahola yɛayɛ nwolɛ debie ɔ? Saa awie ka yɛ nwo adalɛ edwɛkɛ a, ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nyɛleɛ yɛkile kɛ zɔhane edwɛkɛ ne ɛnle nɔhalɛ. Nɔhalɛ nu, Gyisɛse neazo ne maa yɛnwu kɛ yɛ ɛbɛlabɔlɛ kola maa bɛnwu kɛ yɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ bɛha anzɛɛ ɛzonledolɛ bie ɛnle nɔhalɛ.

KƐZI ƐNWU Ɛ NWO Ɛ?

14, 15. Kɛzi yɛ adwenle mɔɔ yɛbava yɛazɔ yɛ ngome yɛ nrɛlɛbɛ la bahola ayɛ esiane ɛ?

14 Amaa yɛazi kpɔkɛ kpalɛ la, ngyegyelɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛdi nwolɛ gyima la ko a le nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛbanwu ye la. Ngyegyelɛ bieko a le yɛ sinlidɔlɛ. Na saa yɛva nɔhalɛlilɛ yɛzonle Gyihova ɛvolɛ dɔɔnwo noko ɛ? Bie a yɛ adwenle nu ɛbuke kpalɛ yɛɛ yɛlɛ nwunu. Bie a bɛbu yɛ kpalɛ wɔ kpɔkɛ kpalɛ mɔɔ yɛsi la anwo. Noko, ɛhye bahola ayɛ esiane ɔ?

15 Ɛhɛe, saa yɛfa yɛ nwo yɛto yɛ ndelebɛbo zo somasoma a, ɔbahola yeayɛ esiane. Yɛ nganeɛdelɛ nee yɛ nzuzulɛ bahola abɔ ɔ bo kɛ ɔnyia yɛ adwenle ne azo tumi. Yɛbahola yɛabɔ ɔ bo yɛanyia adwenle kɛ yɛte edwɛkɛ bie abo ɔnva nwo kɛ yɛtɛnwunle nɔhalɛ mɔɔ wɔ nu amuala la. Nea kɛzi ɛhye le esiane a! Baebolo ne bɔ yɛ kɔkɔ kɛ yɛmmafa yɛ adwenle yɛsɔ yɛ ngome yɛ nrɛlɛbɛ.​—Mrɛ. 3:5, 6; 28:26.

16. Wɔ neazo ne anu, duzu a zile aleɛlilɛleka ne a, na kpuya boni mɔ a ɛkɛ ne ala Tom bizale ɔ nwo a?

16 Fa edwɛkɛ ɛhye mɔɔ yeanzi la kɛ neazo. Kenle ko nɔsolɛ bie mɔɔ asafo nu kpanyinli bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Tom mɔɔ lɛ anwubielɛ la wɔ aleɛlilɛleka bie la, ɔzinle ɔ nwo kɛ ɔnwunle ɔ gɔnwo asafo nu kpanyinli John, kɛ ɔ nee raalɛ bie mɔɔ tɛ ɔ ye la de ɛkponle gyɛne nwo. Tom nwunle kɛ bɛlɛsele, bɛ nye ɛlie kɛ bɛnwu bɛ nwo yɛɛ bɛyɛ bɛ nwo atuu. Ɔgyegyele Tom kpalɛ. Ɛhye bava ewolebɔlɛ ara ɔ? Duzu a bado John aye ne a? Na John amra ne mɔ noko ɛ? Tom ɛnwu kɛ ɛhye bie ɛzi ɛlɛ. Saa wɔyia tɛnlabelɛ zɛhae bie ɛlɛ a, anrɛɛ kɛzi ɛbade nganeɛ ɛ?

17. Wɔ neazo ɛhye anu, duzu a Tom nwunle ye a, na duzu a yɛsukoa yɛfi nu a?

17 Noko kendɛ. Tom nyianle adwenle ndɛndɛ kɛ John anli nɔhalɛ ammaa ɔ ye ɛdeɛ, noko asoo ɛnee ɔlɛ nwolɛ daselɛ amgba? Nzinlii wɔ nɔsolɛ zɔhane, Tom vɛlɛle John. Nea kɛzi Tom ahonle dɔle ye azule nu wɔ mekɛ mɔɔ ɔdele kɛ amuanrɛɛ John adiema raalɛ a le zɔhane raalɛ ne, na ɔvi sua gyɛne zo a yera la. Bɛ mu nwiɔ bɛnwunle bɛ nwo la, yehyɛ kpalɛ. Kɛmɔ ɛnee ɔlɛpɛ nu na ɔnrɛhyɛ la ati, aleɛlilɛleka ne ala a John hɔyiale ye a, amaa bɛali debie. Ɔ ye angola ɔ nee bɛ angɔ. Ɔyɛ anyelielɛ kɛ ɛnee Tom ɛtɛkanle adwenle mɔɔ ɛndenrɛ mɔɔ yenyia ye la ɛtɛkilele awie mɔ la. Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Ɔnva nwo mekɛ tendenle mɔɔ yɛva yɛzonle Gyihova la, ɔwɔ kɛ yɛnwu nɔhalɛ mɔɔ wɔ edwɛkɛ bie anu la amaa yɛahola yɛazi kpɔkɛ kpalɛ.

18. Kɛzi akɛsakɛsa mɔɔ bara yɛ nee yɛ diema bie avinli la bahola amaa yɛanyia ɔ nwo adwenletane ɛ?

18 Debie bieko mɔɔ ɔmmaa yɛnzuzu ninyɛne nwo kpalɛ la a le mekɛ mɔɔ akɛsakɛsa kɛra yɛ nee adiema bie avinli wɔ asafo ne anu la. Saa yɛfa yɛ adwenle yɛsie akɛsakɛsa mɔɔ ɛra yɛ nee adiema bie avinli la azo a, yɛbahola yɛanyia ɔ nwo adwenletane. Ɔti, saa yɛte adiema ɛhye anwo adalɛ edwɛkɛ bie a, yɛbalie yɛali ndɛndɛ. Duzu a yɛsukoa yɛfi nu a? Saa yɛfa yɛ mediema anwo edwɛkɛ yɛsie yɛ kunlu a, ɔbahola yeamaa yɛanyia bɛ nwo adwenletane ɔlua bɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ daselɛ ɛnle nu mɔɔ yɛde la azo. (1 Tim. 6:4, 5) Saa yɛammaa ɛya nee nungulehwenlɛ ansosɔ ndinli wɔ yɛ ahonle nu a, yɛbanyia awie mɔ anwo adwenle kpalɛ. Kɛ anrɛɛ yɛbanyia subane ɛtane ɛhye mɔ la, bɛmaa yɛhakye kɛ ɔle yɛ gyima kɛ yɛbahulo yɛ mediema na yɛavi yɛ ahonle nu yɛava bɛ ɛtane yɛahyɛ bɛ bɔkɔɔ.​—Kenga Kɔlɔsaema 3:12-14.

BAEBOLO NGYINLAZO BABƆ YƐ NWO BANE

19, 20. (a) Baebolo ngyinlazo boni mɔ a baboa yɛ amaa yɛazuzu edwɛkɛ nwo kpalɛ a? (b) Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ bieko anu a?

19 Nɔhalɛ edwɛkɛ mɔɔ yɛbanwu ye na yɛazuzu nwo kpalɛ la le ngyegyelɛ ɛnɛ, ɔluakɛ adalɛ edwɛkɛ ɛbu, nɔhalɛ ekyi bie a wɔ amaneɛbɔlɛ ngakyile nu a, yɛɛ eza yɛnli munli. Duzu a baboa yɛ amaa yɛali ngyegyelɛ ɛhye mɔ anwo gyima a? Ɔwɔ kɛ yɛnwu Baebolo ngyinlazo ngakyile na yɛfa yɛdi gyima. Ngyinlazo zɛhae ko ka kɛ andeamua le koasea; ɔ nyunlu gua aze. (Mrɛ. 18:13) Baebolo ngyinlazo gyɛne kakye yɛ kɛ yɛmmadie debie biala yɛdi mɔɔ yɛmbiza nu a. (Mrɛ. 14:15) Yɛɛ mɔɔ li awieleɛ, ɔnva nwo mekɛ tendenle mɔɔ yɛva yɛzonle Gyihova la, ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ na yɛanva yɛ nwo yɛando yɛ ndelebɛbo zo. (Mrɛ. 3:5, 6) Baebolo ngyinlazo babɔ yɛ nwo bane saa yɛgyinla edwɛkɛ mɔɔ daselɛ wɔ nu la azo yɛsuzu ninyɛne nwo kpalɛ na yɛsi kpɔkɛ mɔɔ nrɛlɛbɛ wɔ nu la a.

20 Noko, ngyegyelɛ bieko wɔ ɛkɛ. Yemɔ a le ɛnyelɛ zo mɔɔ yɛnea yɛbua ndɛne la. Wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu, yɛbazuzu ninyɛne bie mɔ mɔɔ wɔannea a yɛbagyinla zo yɛanlea sonla nyunlu yɛabua ndɛne la anwo nee kɛzi yɛbakpo ɛhye mɔ la.

^ ɛden. 8 Nea 2004 Yearbook of Jehovah’s Witnesses, m. 111-112 yɛɛ 2008 Yearbook ne, m. 133-135.