Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 34

Ɛ Nwo Hyia Wɔ Gyihova Asafo Ne Anu!

Ɛ Nwo Hyia Wɔ Gyihova Asafo Ne Anu!

“Sonlabaka ne le ko noko ɔlɛ nvɛyeba dɔɔnwo, na kɛ mɔɔ sonlabaka zɔhane nvɛyeba ne mɔ zonle noko ɔle sonlabaka ko la, zɔhane ala a Kelaese noko de a.”​—1 KƆL. 12:12.

EDWƐNE 101 Bɛva Koyɛlɛ Bɛyɛ Gyima

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Nwolɛ adenle boni a yɛnyia a?

NEA nwolɛ adenle kpole mɔɔ yɛnyia kɛ yɛboka Gyihova asafo ne anwo a! Yɛwɔ sunsum nu paladaese, na menli mɔɔ wɔ nu la kulo anzodwolɛ yɛɛ bɛ nye die kpalɛ. Duzu a ɛyɛ ɛboa asafo ne a?

2. Ndonwo boni a ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vale lile gyima wɔ ye ngɛlata ne mɔ anu a?

2 Ndonwo bie mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo vale lile gyima wɔ ye ngɛlata ne mɔ anu la maa yɛnwu dɔɔnwo yɛfale edwɛkɛ ɛhye anwo. Wɔ ngɛlata ɛhye mɔ ko biala anu, Pɔɔlo vale sonlabaka ne totole asafo ne anwo. Eza ɔvale menli mɔɔ wɔ asafo ne anu la ɔtotole sonlabaka ne nvɛyeba ne anwo.​—Wlo. 12:4-8; 1 Kɔl. 12:12-27; Ɛfɛ. 4:16.

3. Ɛzukoalɛdeɛ nsa boni mɔ a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ezukoalɛdeɛ nsa mɔɔ yɛbahola yɛanyia yɛavi Pɔɔlo ndonwo ne anu la anwo. Mɔɔ limoa, yɛbanwu kɛ yɛ nuhua ko biala anwo hyia * wɔ Gyihova asafo ne anu. Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, yɛbazuzu mɔɔ yɛbahola yɛayɛ saa yɛnnwu kɛzi yɛ nwo hyia wɔ asafo ne anu la anwo. Yɛɛ mɔɔ tɔ zo nsa, yɛbazuzu deɛmɔti ɔwɔ kɛ yɛmaa yɛ nye bolo yɛyɛ yɛ afoa nu ɛdeɛ wɔ Nyamenle asafo ne anu la anwo.

YƐ NUHUA KO BIALA LƐ GYIMA YƐ WƆ GYIHOVA ASAFO NE ANU

4. Duzu a Wulomuma 12:4, 5 maa yɛnwu ye a?

4 Ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ limoa mɔɔ yɛnyia yɛfi Pɔɔlo ndonwo ne anu la a le kɛ, yɛ nuhua ko biala lɛ gyima mɔɔ anwo hyia la yɛ wɔ Gyihova asafo ne anu. Pɔɔlo bɔ ye ndonwo ne abo la, ɔhanle kɛ: “Kɛ mɔɔ yɛ sonlabaka ne lɛ nvɛyeba dɔɔnwo noko nvɛyeba ne mɔ amuala ɛnyɛ gyima ko ne ala la, zɔhane ala a yɛdayɛ noko yɛ nwo zonle ɛdeɛ, noko yɛle sonlabaka ko wɔ Kelaese anu, na yɛle nvɛyeba mɔɔ yɛsosɔ yɛ nwo ngoko ngoko a.” (Wlo. 12:4, 5) Duzu a ɛnee Pɔɔlo ɛlɛkile a? Asolo gyima mɔɔ yɛ nuhua ko biala yɛ wɔ asafo ne anu a, noko yɛ nuhua ko biala anwo hyia.

Yɛyɛ gyima ngakyile wɔ asafo ne anu, noko yɛ nuhua ko biala sonle bolɛ (Nea ɛdendɛkpunli 5-12) *

5. Menli nu “ahyɛlɛdeɛ” boni mɔ a Gyihova ɛva ɛmaa asafo ne a?

5 Saa yɛlɛka menli mɔɔ anwo hyia wɔ asafo ne anu la anwo edwɛkɛ a, bie a ndɛndɛ ne ala wɔ adwenle bahɔ menli mɔɔ li yɛ nyunlu la anwo zo. (1 Tɛs. 5:12; Hib. 13:17) Gyihova ɛlua Kelaese anwo zo ɛva ‘menli ɛmaa kɛ ahyɛlɛdeɛ’ wɔ Ye asafo ne anu. (Ɛfɛ. 4:8) ‘Menli nu ahyɛlɛdeɛ’ ɛhye mɔ bie a le Neazo Eku ne anu amra nee bɛ boavolɛma, Ɔfese Kɔmatii ne anu amra, maangyebakyi zo neavolɛma, teokelase sukulu kilehilevolɛma yɛɛ asafo nu mgbanyima nee azonvolɛ. Bɛdua sunsum ne azo bɛkpa mediema mrenyia ɛhye mɔ kɛ bɛnlea Gyihova mboane ne mɔɔ sonle bolɛ la na bɛnlea asafo ne.​—1 Pita 5:2, 3.

6. Kɛ mɔɔ 1 Tɛsalonaekama 2:6-8 kile la, duzu a mrenyia mɔɔ bɛva sunsum ne bɛkpa bɛ la bɔ mɔdenle kɛ bɛbayɛ a?

6 Bɛdua sunsum nwuanzanwuanza ne azo bɛkpa mediema mrenyia bɛmaa bɛdi ɛzonlelilɛ ngakyile nwo gyima. Kɛ mɔɔ sonlabaka ne nvɛyeba le kɛ ɛsalɛ nee egyakɛ yɛ gyima ɛsesebɛ boa sonlabaka ne amuala la, zɔhane ala a mediema mrenyia mɔɔ bɛdua sunsum ne azo bɛkpa bɛ la yɛ gyima ɛsesebɛ boa asafo ne a. Bɛmkpondɛ nganvolɛ bɛmmaa bɛ nwo. Emomu, bɛbɔ mɔdenle bɛmaa bɛ mediema mrenyia nee mraalɛ anwosesebɛ. (Kenga 1 Tɛsalonaekama 2:6-8.) Yɛyɛ Gyihova mo kɛ yemaa yɛnyia mrenyia mɔɔ bɛfɛta wɔ sunsum nu mɔɔ bɛnle angomedi a!

7. Nyilalɛ boni mɔ a mekɛ kɔsɔɔti azonvolɛ nyia a?

7 Wɔ asafo ne anu, ɔyɛ a bɛkpa bie mɔ bɛmaa bɛsonle kɛ edwɛkpatɛlɛvolɛma, adekpakyelɛ titilima anzɛɛ dahuu adekpakyelɛma. Nɔhalɛ nu, mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ wɔ ewiade amuala la ɛlɛfa bɛ mekɛ kɔsɔɔti ayɛ edwɛkɛhanlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne. Ɔlua zo, bɛboa menli dɔɔnwo bɛmaa bɛrayɛ Kelaese Gyisɛse ɛdoavolɛma. Mekɛ kɔsɔɔti azonvolɛ ɛhye mɔ ɛnlɛ nwonane afoa nu ninyɛne dɔɔnwo, noko Gyihova ɛmaa bɛnyia nyilalɛ dɔɔnwo. (Maake 10:29, 30) Mediema mrenyia nee mraalɛ ɛhye mɔ sonle bolɛ maa yɛ, na yɛ nye die kɛ bɛwɔ asafo ne anu a!

8. Duzu ati a edwɛkpa ne anwo nolobɔlɛnli ko biala sonle bolɛ maa Gyihova ɛ?

8 Asoo mrenyia mɔɔ bɛkpa bɛ yɛɛ menli mɔɔ bɛwɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu la ala a anwo hyia wɔ asafo ne anu a? Kyɛkyɛ! Edwɛkpa ne anwo nolobɔlɛnli ko biala sonle bolɛ maa Nyamenle nee asafo ne. (Wlo. 10:15; 1 Kɔl. 3:6-9) Nɔhalɛ nu, asafo ne bodane titili ko a le kɛ, ɔmaa menli arayɛ yɛ Awulae Gyisɛse Kelaese ɛdoavolɛma. (Mat. 28:19, 20; 1 Tim. 2:4) Awie biala mɔɔ wɔ asafo ne anu, nolobɔlɛma mɔɔ bɛzɔne nee mɔɔ bɛtɛsɔnenle la amuala bɔ mɔdenle kɛ bɛbamaa gyima ɛhye anwo ahyia bɛ.​—Mat. 24:14.

9. Duzu ati a Kilisiene mraalɛ sonle bolɛ maa yɛ ɛ?

9 Gyihova ɛmaa Kilisiene mraalɛ ɛnyia nwolɛ adenle mɔɔ enililɛ wɔ nu la wɔ asafo ne anu. Yelɛma, ninlima, ahunlanvolɛ mraalɛ nee mediema mraalɛ mɔɔ bɛtɛgyale mɔɔ bɛlɛfa nɔhalɛlilɛ bɛazonle ye la sonle bolɛ maa ye. Ngɛlɛlera ne ɛha mraalɛ mɔɔ bɛzɔle Nyamenle anye la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. Bɛhanvole bɛ kɛ bɛyɛle nrɛlɛbɛ, diedi, mɔdenlebɔlɛ, akɛnrasesebɛ, ɛyɛvolɛyɛlɛ nee gyima kpalɛ nwo neazo la. (Luku 8:2, 3; Gyi. 16:14, 15; Wlo. 16:3, 6; Fel. 4:3; Hib. 11:11, 31, 35) Yɛyɛ Gyihova mo kɛ yɛlɛ Kilisiene mraalɛ wɔ yɛ asafo ne mɔ anu mɔɔ bɛdabɛ noko bɛlɛ subane ngɛnlɛma ɛhye mɔ bie la.

10. Duzu ati a mgbanyima mɔɔ wɔ asafo ne anu la sonle bolɛ maa yɛ a?

10 Ɔle nyilalɛ kpole kɛ yɛlɛ mgbanyima dɔɔnwo la. Wɔ asafo bie mɔ anu, bɛlɛ mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ bɛva nɔhalɛlilɛ bɛzonle Gyihova wɔ bɛ ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu a. Bie mɔ noko zukoale nɔhalɛ ne la ɛtɛkyɛle. Kɛ ɔde ye biala la, bie a mgbanyima ɛhye mɔ ɛlɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbali ngyegyelɛ mɔɔ kpanyinliyɛlɛ fa ba la anwo gyima. Ngyegyelɛ ɛhye mɔ bahola aha mɔɔ bɛkola bɛyɛ ye wɔ asafo ne yɛɛ edwɛkɛhanlɛ gyima ne anu la. Noko, mgbanyima ɛhye mɔ bɔ mɔdenle yɛ biala mɔɔ bɛbahola la wɔ daselɛlilɛ nu, na bɛyɛ biala mɔɔ bɛbahola la bɛmaa awie mɔ anwosesebɛ na bɛtete bɛ. Na yɛnyia bɛ anwubielɛ ne azo nvasoɛ. Nɔhalɛ nu, bɛsonle bolɛ bɛmaa Gyihova nee yɛdayɛ.​—Mrɛ. 16:31.

11-12. Kɛzi ngakula mɔɔ wɔ wɔ asafo ne anu la maa ɛ nye die ɛ?

11 Eza dwenle yɛ ngakula ne mɔ anwo. Bɛlɛnyi a bɛyia ngyegyelɛ dɔɔnwo wɔ Seetan Abɔnsam ewiade ne mɔɔ ye adwenle ɛtane ne ɛbu zo wɔ nu la anu. (1 Dwɔn 5:19) Noko, saa yɛnwu kɛ bɛmaa mualɛ wɔ debiezukoalɛ bo, bɛkɔ daselɛlilɛ na bɛfa akɛnrasesebɛ bɛgyinla bɛ diedi ne anzi a, ɔmaa yɛ anwosesebɛ kpalɛ. Ngakula, bɛnlea kɛzi bɛ nwo hyia wɔ Gyihova asafo ne anu a!​—Edw. 8:2.

12 Noko, ɔyɛ se kɛ mediema mrenyia nee mraalɛ bie mɔ balie ali kɛ bɛ nwo hyia wɔ asafo ne anu. Duzu a bahola aboa yɛ nuhua ko biala amaa yeade nganeɛ kɛ ɔ nwo hyia wɔ asafo ne anu a? Bɛmaa yɛnlea.

NWU KƐZI Ɛ NWO HYIA WƆ ASAFO NE ANU LA

13-14. Duzu ati a ɔyɛ a bie mɔ te nganeɛ kɛ bɛ nwo ɛngyia wɔ asafo ne anu a?

13 Nea ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ yɛnyia yɛfi Pɔɔlo ndonwo ne anu la. Ɔhwenle adwenle ɔhɔle ngyegyelɛ bie mɔɔ menli dɔɔnwo lɛ ye la azo; ɔyɛ se kɛ bɛbalie bɛali kɛ bɛ nwo hyia wɔ asafo ne anu. Pɔɔlo hɛlɛle kɛ: “Saa egyakɛ ka kɛ, ‘Menle ɛsalɛ la ati, memboka sonlabaka ne anwo a,’ ɛhye ɛngile kɛ ɔmboka sonlabaka ne anwo. Na saa ɛnzolɛ ka kɛ, ‘Menle ɛnyelɛ la ati, memboka sonlabaka ne anwo a,’ ɛhye ɛngile kɛ ɔmboka sonlabaka ne anwo.” (1 Kɔl. 12:15, 16) Duzu a ɛnee Pɔɔlo ɛlɛkile a?

14 Saa ɛfa ɛ nwo ɛtoto awie mɔ anwo wɔ asafo ne anu a, bie a ɛnrɛnwu kɛzi ɛ nwo hyia la. Asafo ne anu amra bie mɔ ze kilehile kpalɛ, bie mɔ kola yɛ ngyehyɛleɛ kpalɛ yɛɛ bie mɔ noko yɛ deɛ wɔ mboanekpɔlalɛ gyima ne anu. Bie a ɛbade nganeɛ kɛ ɛmbɔ mɔdenle wɔ ninyɛne ɛhye mɔ anu. Ɛhye kile kɛ ɛbɛlɛ ɛ nwo aze. (Fel. 2:3) Noko nea boɛ. Saa ɛta ɛfa ɛ nwo ɛtoto bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ bie mɔ la anwo a, ɛ sa nu bado. Bie bɔbɔ a, ɛbade nganeɛ kɛ ɛ nwo ɛngyia fee wɔ asafo ne anu kɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle la. Duzu a baboa wɔ yeamaa wɔali nganeɛdelɛ zɛhae mɔ azo a?

15. Kɛ mɔɔ 1 Kɔlentema 12:4-11 kile la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛnwu ye wɔ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ mɔɔ yɛlɛ ye la anwo a?

15 Suzu nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye anwo: Gyihova luale sunsum ne azo maanle ɛvoya mɔɔ limoa Kilisienema bie mɔ yɛle nwanwane ninyɛne, noko tɛ bɛ muala a bɛnyianle ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ ko ne ala a. (Kenga 1 Kɔlentema 12:4-11.) Gyihova maanle bɛ ahyɛlɛdeɛ ngakyile, noko ɛnee Kilisienenli ko biala sonle bolɛ. Ɛnɛ, sunsum nwuanzanwuanza ne ɛmmaa yɛnyɛ nwanwane ninyɛne. Noko, ngyinlazo mɔɔ wɔ nu la tɛyɛ gyima. Yɛ muala yɛnlɛ ahyɛlɛdeɛ ko ne ala, noko yɛsonle bolɛ yɛmaa Gyihova.

16. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo folɛdulɛ boni a ɔwɔ kɛ yɛdi zo a?

16 Kɛ anrɛɛ yɛbava yɛ nwo yɛatoto Kilisienema gyɛne anwo la, ɔwɔ kɛ yɛdi ɛzoanvolɛ Pɔɔlo folɛdulɛ ɛhye azo: “Bɛmaa awie biala ɛnleɛnlea ɔdaye ye nyɛleɛ nu, na yeanyia debie yeava yeadu ɔ nwo, na ɔmmafa ɔ nwo ɔto awie anwo.”​—Gal. 6:4.

17. Saa yɛdi Pɔɔlo folɛdulɛ ne azo a, kɛzi ɔbaboa yɛ ɛ?

17 Saa yɛtie Pɔɔlo folɛdulɛ ne mɔɔ vi sunsum nu la na yɛneɛnlea yɛdayɛ mumua ne yɛ nyɛleɛ nu a, bie a yɛbanwu kɛ yɛlɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ titili bie mɔ. Kɛ neazo la, bie a asafo nu kpanyinli ɛngola kilehile kpalɛ wɔ bama ne azo, noko bie a ɔbɔ mɔdenle kpalɛ wɔ ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne anu. Anzɛɛ bie a ɔngola ɔnyɛ ninyɛne nwo ngyehyɛleɛ kpalɛ kɛ mɔɔ ɔ gɔnwo mɔ asafo nu mgbanyima yɛ la, noko bie a bɛze ye kɛ ɔle mboaneneavolɛ mɔɔ ɔlɛ ɛlɔlɛ, na nolobɔlɛma kola bikye ye na bɛdie Ngɛlɛlera nu folɛdulɛ. Anzɛɛ bie a bɛze ye kɛ ɔdie nyɛvolɛ kpalɛ. (Hib. 13:2, 16) Saa yɛnwu yɛ mɔdenlebɔlɛ nee yɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ ngakyile ne mɔ a, ɔbamaa yɛava yɛaboa asafo ne, na yemɔ bamaa yɛ nye alie. Na ɔnrɛmaa yɛ nye ɛnrɛbolo yɛ mediema mɔɔ bɛlɛ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ ngakyile la.

18. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia anyuhɔlɛ ɛ?

18 Ɔnva nwo biala mɔɔ yɛlɛyɛ wɔ asafo ne anu la, ɔwɔ kɛ yɛ muala yɛnyia ɛhulolɛ kɛ yɛbanyia anyuhɔlɛ wɔ yɛ ɛzonlenlɛ nu nee ɛleka mɔɔ yɛbɔ mɔdenle la. Amaa yɛanyia anyuhɔlɛ la, Gyihova dua ye ahyehyɛdeɛ ne azo maa yɛ ndetelɛ kpalɛ. Kɛ neazo la, wɔ dapɛne avinli debiezukoalɛ bo, bɛfa kɛ ɔkɛyɛ na yɛabɔ mɔdenle wɔ daselɛlilɛ gyima ne anu la anwo ndetelɛ bɛmaa yɛ. Asoo ɛlɛnyia ngyehyɛleɛ ɛhye azo nvasoɛ kpalɛ ɔ?

19. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔahola wɔahɔ Belemgbunlililɛ Edwɛkpakavolɛma Sukulu ne bie ɛ?

19 Ngyehyɛleɛ kpalɛ bieko mɔɔ yɛdua zo yɛnyia ndetelɛ kpalɛ la a le Belemgbunlililɛ Edwɛkpakavolɛma Sukulu ne. Mediema mrenyia nee mraalɛ mɔɔ bɛwɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu mɔɔ bɛnyia ɛvolɛ 23 kɔdwu 65 la bahola ahɔ sukulu ɛhye bie. Bie a ɛbade nganeɛ kɛ ɛnrɛdwu bodane ɛhye anwo ɛlɛ. Noko, kɛ anrɛɛ ɛbava wɔ adwenle wɔazie ninyɛne mɔɔ bamaa ɛ sa nu ado azo la, fa wɔ adwenle sie deɛmɔti ɛkulo kɛ ɛkɔ bie la azo. Akee yɛ ngyehyɛleɛ mɔɔ bamaa wɔafɛta la. Ɔlua Gyihova moalɛ nee wɔ mɔdenlebɔlɛ zo, ɛbahola wɔadwu mɔɔ ɛnee ɛsuzu kɛ ɛnrɛhola ye yɛ la anwo.

FA WƆ AHYƐLƐDEƐ NE BOA ASAFO NE

20. Duzu a yɛsukoa yɛfi Wulomuma 12:6-8 anu a?

20 Ɛzukoalɛdeɛ mɔɔ tɔ zo nsa mɔɔ yɛnyia yɛfi Pɔɔlo ndonwo ne anu la wɔ Wulomuma 12:6-8. (Kenga.) Wɔ ɛke noko, Pɔɔlo zile zo bieko kɛ awie biala mɔɔ wɔ asafo ne anu la lɛ ahyɛlɛdeɛ ngakyile. Noko mekɛ ɛhye ɔzile zo kɛ, yɛva ahyɛlɛdeɛ biala mɔɔ yɛlɛ la yɛboa asafo ne na yɛmaa yɛ nwo anwosesebɛ.

21-22. Duzu a yɛsukoa yɛfi Robert nee Felice ɛkɛ a?

21 Fa adiema nrenyia bie mɔɔ yɛbavɛlɛ ye Robert la kɛ neazo. Mɔɔ ɔzonlenle wɔ maanle gyɛne zo la anzi, bɛhanle kɛ ɔrazonle wɔ Bɛtɛle wɔ ɔdaye ye maanle nu. Bɛmaanle ye anwosesebɛ kɛ, tɛ kɛ ɔmbɔ mɔdenle la ati a bɛhakyi ye gyimalilɛ ne a, noko ɔhanle kɛ: “Mendele nganeɛ kɛ meambɔ mɔdenle wɔ me gyimalilɛ ne anu, na nganeɛdelɛ ɛhye hɔle zo wɔ siane dɔɔnwo anu. Ɛnee ɔyɛ a, mete nganeɛ kɛ mengyakyi Bɛtɛle ɛzonlenlɛ.” Kɛzi ɔnyianle anyelielɛ bieko ɛ? Ɔ gɔnwo asafo nu kpanyinli bie hakyele ye kɛ, Gyihova tete yɛ wɔ gyimalilɛ biala mɔɔ ɔfa ɔmaa yɛ la anu, amaa yɛahola yɛayɛ fofolɛ biala mɔɔ yɛbanyia ye la. Robert nwunle kɛ ɔnle kɛ ɔfa ye adwenle ɔsie ye gyimalilɛ dɛba ne azo, emomu, ɔwɔ kɛ ɔfa ye adwenle ɔsie fofolɛ mɔɔ yenyia ye kɛkala la azo.

22 Adiema Felice Episcopo yiale ngyegyelɛ ɛhye bie. Ɔ nee ɔ ye wiele Geleade wɔ 1956, na ɔzonlenle kɛ maangyebakyi zo neavolɛ wɔ Bolivia. Wɔ 1964, bɛwole. Felice hanle kɛ: “Ɛnee ɔyɛ nyane kɛ yɛlɛgyakyi yɛ gyimalilɛ ne mɔɔ sonle bolɛ maa yɛ la. Nɔhalɛ nu, kɛyɛ ɛvolɛ ko ɛnee metɛdi ɛhye anwo nyane. Noko ɔlua Gyihova moalɛ zo, mengakyile me adwenle na menlile ɛzonlelilɛ fofolɛ mɔɔ menyia kɛ wovolɛ la anwo gyima.” Ɔyɛ a ɛte nganeɛ kɛ Robert anzɛɛ Felice ɔ? Asoo ɔyɛ a ɛ sa nu to ɔluakɛ ɛnlɛ nwolɛ adenle bie mɔ mɔɔ mekɛ bie ɛnee ɛlɛ la ati ɔ? Saa ɔle zɔ a, ɛnee kakyi wɔ adwenle, na fa wɔ adwenle sie mɔɔ ɛlɛyɛ ye kɛkala wɔazonle Gyihova nee ɛ mediema la azo, na ɛ nye balie. Yɛ dɔɔnwo, fa wɔ ahyɛlɛdeɛ nee mɔɔ ɛkola ɛyɛ la boa ɛ mediema, na ɛ nye balie wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛboa asafo ne la.

23. Duzu a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle yɛyɛ a, na duzu a yɛbazuzu nwo edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu a?

23 Yɛ nuhua ko biala sonle bolɛ maa Gyihova. Ɔkulo kɛ yɛte nganeɛ kɛ yɛboka ye abusua ne anwo. Saa yɛdwenledwenle kɛzi yɛbaboa yɛ mediema mrenyia nee mraalɛ la anwo na yɛbɔ mɔdenle yɛyɛ zɔ a, ɔnrɛmaa yɛnrɛde nganeɛ kɛ yɛ nwo ɛngyia wɔ asafo ne anu. Na kɛzi yɛbu awie mɔ wɔ asafo ne anu la noko ɛ? Kɛ ɔkɛyɛ na yɛahile kɛ yɛkulo bɛ na yɛ nye sɔ mɔɔ bɛyɛ la ɛ? Yɛbazuzu ɛhye anwo wɔ edwɛkɛ mɔɔ doa zo la anu.

EDWƐNE 24 Bɛrɛla Gyihova Boka Ne Azo

^ ɛden. 5 Saa yɛte nganeɛ kɛ yɛsonle bolɛ yɛmaa Gyihova a, ɔmaa yɛ nye die. Noko ɔyɛ a, yɛnnwu kɛzi yɛ nwo hyia wɔ asafo ne anu la. Edwɛkɛ ɛhye bamaa yɛanwu kɛ yɛ nuhua ko biala anwo hyia wɔ asafo ne anu.

^ ɛden. 3 EDWƐKƐ MƆƆ BƐHILEHILE NU: Yɛka kɛ yɛ nwo hyia wɔ Gyihova asafo ne anu, ɔluakɛ yɛ nuhua ko biala lɛ gyima mɔɔ ɔyɛ ɔboa asafo ne a. Ɛhye le zɔ ɔnva nwo maanle mɔɔ yɛvi nu, aneɛ mɔɔ yɛka, yɛ ezukoa gyinlabelɛ, yɛ amaamuo anzɛɛ yɛ nwomazukoalɛ.

^ ɛden. 62 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Nvoninli nsa ne maa yɛnwu mɔɔ kɔ zo kolaa na debiezukoalɛ abɔ ɔ bo, mekɛ mɔɔ bɛgua zo nee mekɛ mɔɔ bɛkpɔne la. Nvoninli 1: Asafo nu kpanyinli bie ɛlɛfa anyelielɛ azoma ɛyɛvolɛ bie, adiema nrenyia kpavolɛ bie ɛlɛyɛ maekulofonu ne anwo gyima yɛɛ adiema bɛlɛra bie nee adiema raalɛ kpanyinli ne ɛlɛdi adwelie. Nvoninli 2: Mgbanyinli nee ngakula ɛlɛbɔ mɔdenle amaa mualɛ wɔ Ɛzinzalɛ Arane Debiezukoalɛ bo. Nvoninli 3: Agyalɛma bie ɛlɛboa amaa bɛaziezie Belemgbunlililɛ Asalo ɛkɛ. Ninli bie ɛlɛboa ɔ ra yeamaa yeava ezukoa yeado ndoboa ɛlɛka ne anu. Adiema kpavolɛ bie ɛlɛnea mbuluku zo yɛɛ adiema nrenyia bie ɛlɛmaa adiema raalɛ kpanyinli bie anwosesebɛ.