Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 36

Gyihova Menli Kulo Tenleneyɛlɛ

Gyihova Menli Kulo Tenleneyɛlɛ

“Anyelielɛ a le bɛdabɛ mɔɔ tenleneyɛlɛ nwo ɛhɔne nee nzuhɔne ɛlɛku bɛ la.”​—MAT. 5:6.

EDWƐNE 9 Gyihova Le Yɛ Belemgbunli!

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Sɔnea boni a Dwosefi yiale a, na duzu a ɔyɛle wɔ nwo a?

 GYEKƆBO ara Dwosefi yiale sɔnea mɔɔ anu yɛ se. Raalɛ bie hanle hilele ye kɛ, “Ɛ nee me ɛla.” Raalɛ ne a le ɔ menle Pɔtefaa aye ne. Dwosefi anyɛ mɔɔ ɔhanle la. Bie a awie babiza ye ɛnɛ kɛ, ‘Duzu ati a Dwosefi honle tiale sɔnea ɛhye a?’ Ɛnee Pɔtefaa ɛnle sua nu. Ɛnee eza Dwosefi le akɛlɛ wɔ sua nu ɛkɛ ɔti saa yeanyɛ mɔɔ raalɛ ne ɛlɛka la a, ɔbahola yeadu ɔ nye yeazie ɔ nyunlu. Noko Dwosefi andie raalɛ ne edwɛkɛ ɛlɛ. Duzu ati ɔ? Ɔhanle kɛ: “Kɛzi mekola meyɛ amumuyɛ kpole ɛhye na meyɛ ɛtane metia Nyamenle ɛ?”​—Gyn. 39:7-12.

2. Kɛzi Dwosefi nwunle kɛ agyalɛzɛkyelɛ le ɛtane mɔɔ tia Nyamenle ɛ?

2 Kɛzi Dwosefi nwunle kɛ ye Nyamenle ne babu agyalɛzɛkyelɛ kɛ ɔle “amumuyɛ kpole” ɛ? Edwɛkɛ ɛhye zile la anzi ɛvolɛ 200 kolaa na bɛava Mosisi Mɛla ne mɔɔ se, “Mmasɛkye agyalɛ” la bɛamaa Yizilayɛma. (Ɛzɛ. 20:14) Noko ɛnee Dwosefi ze Gyihova kpalɛ na ɔnwunle kɛ ɔnrɛlie agyalɛzɛkyelɛ ɔnrɛdo nu. Kɛ neazo la, ɛnee Dwosefi ze ye bɔkɔɔ kɛ Gyihova hyehyɛle kɛ ɔwɔ kɛ nrenyia ko nee raalɛ ko ala a bɛgya a. Yɛɛ bie a ɔdele kɛzi Gyihova bɔle ye nana Sɛla anwo bane fane nwiɔ amaa yeahɔ zo yeali nɔhalɛ yeamaa ɔ hu la anwo edwɛkɛ. Nyamenle bɔle Ayezeke aye Relebɛka anwo bane wɔ tɛnlabelɛ ko ne ala mɔɔ ɔhɔle nu la anu. (Gyn. 2:24; 12:14-20; 20:2-7; 26:6-11) Mɔɔ Dwosefi dwenledwenlenle edwɛkɛ ɛhye mɔ anwo la, ɔnwunle mɔɔ le kpalɛ nee mɔɔ le ɛtane wɔ Nyamenle anye zo la. Kɛmɔ ɛnee Dwosefi kulo Nyamenle la ati, ɛnee eza ɔkulo Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ na ɔbɔle kpɔkɛ kɛ ɔbava yeabɔ ye ɛbɛla.

3. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Ɛkulo tenleneyɛlɛ ɔ? Ye biala anu ɛkulo. Noko yɛ muala yɛnli munli, ɔti saa yɛannea boɛ a adwenle mɔɔ ewiade ne lɛ wɔ tenleneyɛlɛ nwo la bahola aha yɛ ndɛndɛ. (Aye. 5:20; Wlo. 12:2) Ɛhye ati yɛbazuzu mɔɔ tenleneyɛlɛ kile nee kɛzi yɛkulo tenleneyɛlɛ a ɔbaboa yɛ la anwo. Akee yɛbazuzu ninyɛne nsa mɔɔ yɛbahola yɛayɛ amaa yɛahulo Gyihova ngyinlazo ne mɔ kpalɛ la anwo.

DUZU A LE TENLENEYƐLƐ?

4. Adwenle mɔɔ ɛnfɛta la boni a menli dɔɔnwo lɛ wɔ tenleneyɛlɛ nwo a?

4 Saa bɛka kɛ awie le tenlenenli a, bie a mɔɔ ba menli dɔɔnwo adwenle nu la a le awie mɔɔ twe adwenle ba ɔ nwo zo, ɔbua awie mɔ ndɛne ndɛndɛ anzɛɛ ɔyɛ ɔ nwo tenlenenli la. Noko Nyamenle anye ɛnlie subane ɛhye mɔ anwo fee. Mɔɔ Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la, ɔdendɛle ɔtiale ye mekɛ zo ɛzonlenlɛ nu mgbanyima kɛ bɛhyehyɛle bɛdabɛ mumua ne bɛ tenleneyɛlɛ nwo ngyinlazo la. (Nol. 7:16; Luku 16:15) Nɔhalɛ tenleneyɛlɛ nee awie mɔɔ yɛ ɔ nwo tenlenenli la ɛnle ko fee.

5. Kɛ mɔɔ Baebolo ne kile la, duzu a le tenleneyɛlɛ? Maa neazo.

5 Tenleneyɛlɛ le subane kɛnlɛma. Ye sikalɛ nu, mɔɔ ɔkile la a le kɛ ɛbayɛ mɔɔ le kpalɛ wɔ Gyihova Nyamenle anye zo la. Wɔ Baebolo ne anu, edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo “tenleneyɛlɛ” la kile kɛ ɛfa ngyinlazo mɔɔ kpogya kpalɛ​—Gyihova ngyinlazo ne mɔ wɔabɔ wɔ ɛbɛla. Kɛ neazo la, Gyihova hanle kɛ ɔwɔ kɛ gualilɛma nyia ‘tone mɔɔ le pɛpɛɛpɛ.’ (Dit. 25:15) Eza bɛkola bɛkile Hibulu edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛhile ɔ bo kɛ “pɛpɛɛpɛ” la abo kɛ “tenlene.” Ɛhye ati, Kilisienenli mɔɔ kulo kɛ ɔyɛ tenlenenli wɔ Nyamenle anye zo la bali nɔhalɛ wɔ ye gyima biala anu. Eza tenlenenli kulo pɛlepɛlelilɛ​—saa ɔnwu kɛ bɛlɛsisi awie a, ɔ nye ɛnlie nwolɛ. Yɛɛ amaa awie mɔɔ amgba le tenlenenli la ‘azɔ Gyihova anye bɔkɔɔ’ la, ɔbazuzu kɛzi Gyihova bu kpɔkɛ mɔɔ ɔsisi la anwo.​—Kɔl. 1:10.

6. Duzu ati a yɛbahola yɛanyia anwodozo wɔ Gyihova kpalɛ nee ɛtane nwo ngyinlazo ne mɔ anu a? (Ayezaya 55:8, 9)

6 Baebolo ne ka kɛ tenleneyɛlɛ vi Gyihova ɛkɛ. Ɛhye ati bɛfɛlɛ ye “tenleneyɛlɛ tɛnlabelɛ.” (Gyɛ. 50:7) Kɛmɔ Gyihova a le Bɔvolɛ ne la ati, ɔ ngomekye a ɔbahola yeahyehyɛ kpalɛ nee ɛtane nwo ngyinlazo kpalɛ yeamaa yɛ a. Kɛmɔ yɛnli munli la ati, yɛnze mɔɔ le kpalɛ nee mɔɔ le ɛtane la kpalɛ kɛ Gyihova mɔɔ di munli la. (Mrɛ. 14:12; kenga Ayezaya 55:8, 9.) Noko kɛmɔ bɛbɔle yɛ kɛ Nyamenle ɛsaso la ati, yɛkola yɛfa ye tenlene ngyinlazo ne mɔ yɛbɔ yɛ ɛbɛla. (Gyn. 1:27) Na yɛkulo kɛ yɛyɛ zɔ. Kɛmɔ yɛkulo yɛ Ze ne la ati, ɔmaa yɛyɛ biala mɔɔ yɛbahola la yɛsukoa ye.​—Ɛfɛ. 5:1.

7. Duzu ati a yɛhyia ngyinlazo mɔɔ yɛbahola yɛava yɛ nwo yɛado zo la a? Maa neazo.

7 Saa yɛfa Gyihova kpalɛ nee ɛtane nwo ngyinlazo ne mɔ yɛdi gyima a, ɔboa yɛ. Ɛze deɛmɔti ɔ? Kɛ neazo la, saa bange biala ka kɛ ɔpɛ ɔdaye ye ezukoa a, anrɛɛ nea mɔɔ bazi la. Anrɛɛ mɔɔ bavi nu ara la ɛnrɛyɛ edwɛkɛ kpalɛ fee. Yɛɛ saa dɔketama nee nɛɛsema ɛnva ngyinlazo fɔɔnwo mɔɔ bɛdua zo bɛyɛ wuliravolɛma ayile la ɛnli gyima a, anrɛɛ wuliravolɛma bie mɔ bawu. Nɔhalɛ nu, ngyinlazo mɔɔ yɛkola yɛfa yɛ nwo yɛto zolɛ la bɔ yɛ nwo bane. Zɔhane ala a Nyamenle kpalɛ nee ɛtane nwo ngyinlazo ne mɔ bɔ yɛ nwo bane a.

8. Nyilalɛ boni a menli mɔɔ bɛkulo kɛ bɛyɛ mɔɔ le kpalɛ la banyia a?

8 Gyihova yila bɛdabɛ mɔɔ bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbava ye ngyinlazo ne mɔ bɛabɔ bɛ ɛbɛla la. Yebɔ ɛwɔkɛ kɛ: “Tenlenema banyia azɛlɛ ne, na bɛadɛnla zolɛ dahuu.” (Edw. 37:29) Ɛbahola wɔapɛ kɛzi alesama bayɛ ko, anzodwolɛ adɛnla bɛ avinli na bɛ nye alie wɔ mekɛ mɔɔ awie biala ɛlɛfa Gyihova ngyinlazo ne mɔ abɔ ye ɛbɛla la anwo nvoninli ɔ? Gyihova kulo kɛ ɛnyia zɔhane asetɛnla ne bie. Nɔhalɛ nu, yɛ muala yɛlɛ debie kpalɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔmaa yɛkulo tenleneyɛlɛ a! Kɛ ɔkɛyɛ na yɛamia ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa subane ɛhye la anu ɛ? Maa yɛzuzu ninyɛne nsa mɔɔ yɛbahola yɛayɛ la anwo.

MIA KƐZI ƐKULO GYIHOVA NGYINLAZO NE MƆ LA ANU

9. Duzu a baboa yɛ yeamaa yɛahulo tenleneyɛlɛ a?

9 Mɔɔ limoa: Kulo Ahenle mɔɔ fa ngyinlazo ne mɔ maa yɛ la. Amaa yɛahulo tenleneyɛlɛ la, ɔwɔ kɛ yɛkulo Ahenle mɔɔ ɔfa kpalɛ nee ɛtane nwo ngyinlazo ne mɔ ɔmaa yɛ la. Saa yɛkulo Gyihova kpalɛ a, ɔbamaa yɛanyia ɛhulolɛ kɛ yɛbava ye tenlene ngyinlazo ne mɔ yɛabɔ yɛ ɛbɛla. Kɛ neazo la: Saa ɛnee Adam ne Yive kulo Gyihova a, anrɛɛ bɛlile ye mɛla ne azo.​—Gyn. 3:1-6, 16-19.

10. Kɛzi Ebileham dele adwenle mɔɔ Gyihova lɛ la abo kpalɛ ɛ?

10 Yɛngulo kɛ yɛbayɛ nvonleɛ ko ne ala mɔɔ Adam nee Yive yɛle la bie fee. Saa yɛkɔ zo yɛsukoa Gyihova anwo debie, yɛ nye die ye subane ne mɔ anwo na yɛbɔ mɔdenle yɛte kɛzi ɔdwenle ninyɛne nwo la abo a, mɔɔ dole bɛ la bie ɛnrɛdo yɛ. Saa yɛyɛ ye zɔ a, ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Gyihova la bayɛ kpole. Maa yɛnlea Ebileham. Ɛnee ɔkulo Gyihova kpalɛ. Mekɛ mɔɔ ɛnee ɔyɛ se bɔbɔ kɛ Ebileham bade Gyihova kpɔkɛzilɛ ne mɔ abo la, yeande atua. Emomu, ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔbanwu Gyihova kpalɛ. Kɛ neazo la, mɔɔ Ebileham dele kɛ Gyihova ɛbɔ kpɔkɛ kɛ ɔkazɛkye Sodɔm nee Gomɔla la, mɔlebɛbo ne, ɛnee ɔsulo kɛ “azɛlɛ ye kɔsɔɔti Ndɛnebuavolɛ ne” bazɛkye tenlenema aboka amumuyɛma anwo. Wɔ Ebileham afoa nu, ɛnee ɔze kɛ Gyihova ɛnrɛyɛ ɛhye ɛlɛ, ɔti ɔvile mɛlɛbɛnwoaze nu ɔbizale Gyihova kpuya bie mɔ. Gyihova zile abotane buale ye. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, Ebileham ranwunle kɛ Gyihova neɛnlea sonla dasanli ko biala ahonle nu na ɔndwe mɔɔ ɛnze nwolɛ bie la anzo ɔmboka mɔɔ di fɔlɛ la anwo ɛlɛ.​—Gyn. 18:20-32.

11. Kɛzi Ebileham hilele kɛ ɔkulo Gyihova yɛɛ ɔlɛ Ye nu anwodozo ɛ?

11 Adawu mɔɔ Ebileham nee Gyihova bɔle wɔ azuamgbole Sodɔm nee Gomɔla anwo la hanle ye kpalɛ. Nɔhalɛ nu, ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ mɔɔ ɔlɛ ɔmaa ɔ Ze ne la yɛle kpole bɔbɔ dɛlale alimoa ɛdeɛ ne. Ɛvolɛ bie mɔ anzi, bɛzɔle anwodozo mɔɔ Ebileham lɛ wɔ Gyihova anu la bɛnleanle bɔkɔɔ. Gyihova hanle kɛ ɔva ɔdaye mumua ne ɔ ra Ayezeke mɔɔ ɔkulo ye kpalɛ la ɔbɔ afɔle. Noko wɔ mekɛ ɛhye anu, ɛnee Ebileham ɛnwu ye Nyamenle ne kpalɛ ɔti yeambiza ye kpuya biala. Ebileham hɔle kɛ ɔkayɛ mɔɔ Gyihova hanle hilele ye la. Noko nea nyane mɔɔ ɛnee ɔlɛdi wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛsiezie ɔ nwo yeamaa gyimalilɛ ne la! Ɔbayɛ kɛ Ebileham dwenledwenlenle mɔɔ ɛnee yezukoa ye wɔ Gyihova anwo la anwo hɔle moa. Ɛnee ɔze kɛ Gyihova ɛnrɛyɛ debie biala mɔɔ ɛnle tenlene anzɛɛ ɔngile ɛlɔlɛ la ɛlɛ. Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ, Ebileham dwenlenle nwolɛ nwunle kɛ Gyihova bahola adwazo ɔ ra Ayezeke mɔɔ ɔkulo ye la. (Hib. 11:17-19) Ɛnee Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ maanle bie bavi Ayezeke anu ara, noko wɔ zɔhane mekɛ ne, ɛnee Ayezeke ɛtɛwole mralɛ. Ɛnee Ebileham kulo Gyihova, ɔti ɔnyianle anwodozo kɛ ɔ Ze ne bayɛ mɔɔ le tenlene la. Ɛnee ɔnla aze fee, noko ye diedi maanle ɔyɛle tieyɛ.​—Gyn. 22:1-12.

12. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Ebileham ɛ? (Edwɛne 73:28)

12 Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa Ebileham ɛ? Ɔwɔ kɛ yɛkɔ zo yɛsukoa Gyihova anwo debie kɛ mɔɔ ɔyɛle la. Saa yɛyɛ ye zɔ a, yɛbabikye Gyihova na yɛahulo ye kpalɛ. (Kenga Edwɛne 73:28.) Ɔbamaa yɛatete yɛ adwenle ne amaa yɛanyia Nyamenle adwenle. (Hib. 5:14) Ɛhye ati, saa awie bɔ mɔdenle kɛ ɔsɔ yɛ yeanlea yeamaa yɛayɛ debie ɛtane a, yɛbakpo. Ɔnrɛmaa yɛnrɛdwenle nwo bɔbɔ kɛ yɛyɛ debie biala mɔɔ bamaa yɛ Ze ne ali nyane na yeazɛkye yɛ nee ye agɔnwolɛvalɛ ne la. Duzu bieko a yɛbahola yɛayɛ yɛahile kɛ yɛkulo tenleneyɛlɛ a?

13. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali tenleneyɛlɛ nzi ɛ? (Mrɛlɛbulɛ 15:9)

13 Mɔɔ tɔ zo nwiɔ: Bɔ mɔdenle kɛ ɛbanyia ɛhulolɛ wɔayɛ mɔɔ le tenlene la alehyenlɛ biala. Kɛ mɔɔ yɛbɔ mɔdenle yɛkpundikpundi yɛ agbɔkɛ nu dahuu amaa yɛ ndinli nu amia la, zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle na yɛanyia Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ anwo ɛhulolɛ kpole a. Ɛhye le gyima mɔɔ yɛbahola yɛayɛ ye dahuu biala a. Gyihova lɛ ndelebɛbo na ɔ nye ɛnla kɛ yɛbayɛ mɔɔ bo yɛ anwosesebɛ zo la ɛlɛ. (Edw. 103:14) Yemaa yɛnwu ye kɛ “ɔkulo sonla mɔɔ di tenleneyɛlɛ nzi la.” (Kenga Mrɛlɛbulɛ 15:9.) Saa yɛfa bodane fɔɔnwo bie yɛzie yɛ nye zo wɔ Gyihova ɛzonlenlɛ nu a, yɛkɔ zo yɛmia yɛ nwo kɛ yɛbadwu nwolɛ. Zɔhane ala a yɛlɛdi tenleneyɛlɛ nzi a ɔde a. Na mekɛ ɛlɛkɔ la, Gyihova bazi yɛ nwo abotane na yeaboa yɛ yeamaa yɛanyia anyuhɔlɛ kpalɛ.​—Edw. 84:5, 7.

14. Duzu a le “tenleneyɛlɛ akɛnrazo enyinlike ne,” na nzɔne ati a yɛhyia nwo a?

14 Gyihova fi ɛlɔlɛ nu kakye yɛ kɛ tenleneyɛlɛ ɛnle adesoa. (1 Dwɔn 5:3) Emomu ɔle anwobanebɔlɛ, debie mɔɔ yɛhyia nwo alehyenlɛ biala. Kakye sunsum nu konle tɛladeɛ ne mɔɔ ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle nwolɛ edwɛkɛ la. (Ɛfɛ. 6:14-18) Ye foa boni a bɔ sogyanli ahonle nwo bane a? Yemɔ a le “tenleneyɛlɛ akɛnrazo enyinlike ne” mɔɔ gyi ɛkɛ maa Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ la. Kɛ mɔɔ akɛnrazo enyinlike bɔ ahonle ne anwo bane la, zɔhane ala a Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ bahola abɔ wɔ sɛkɛlɛneɛ adenle zo ahonle ne, kɛzi ɛdawɔ mumua ne ɛde la anwo bane a. Yemɔti, bɔ mɔdenle kɛ ɛbava tenleneyɛlɛ akɛnrazo enyinlike ne wɔaboka wɔ konle tɛladeɛ ne anwo!​—Mrɛ. 4:23.

15. Kɛ ɔkɛyɛ na wɔawula tenleneyɛlɛ akɛnrazo enyinlike ne ɛ?

15 Kɛ ɔkɛyɛ na wɔawula tenleneyɛlɛ akɛnrazo enyinlike ne ɛ? Ɛbahola wɔayɛ ɛhye ɔlua Nyamenle ngyinlazo ne mɔ mɔɔ ɛbadwenledwenle nwo wɔ mekɛ mɔɔ ɛlɛsi kpɔkɛ alehyenlɛ biala la azo. Saa ɛlɛsi debie mɔɔ ɛbaha nwolɛ edwɛkɛ, edwɛne mɔɔ ɛbadie, debie mɔɔ ɛbanlea wɔava wɔalielie ɛ nye anzɛɛ mbuluku mɔɔ ɛbagenga la anwo kpɔkɛ a, dimoa biza ɛ nwo kɛ: ‘Duzu a melɛfa meawula me ahonle ne anu a? Asoo Gyihova anye balie deɛ ɛhye anwo? Anzɛɛ ɔsi ɛbɛlatane, basabasayɛlɛ, anyebolo, angomedi​—ninyɛne mɔɔ Gyihova bu bɛ kɛ bɛnle tenlene la adua ɔ?’ (Fel. 4:8) Saa kpɔkɛ mɔɔ ɛlɛsi la nee Gyihova ɛhulolɛdeɛ yia a, ɛnee ɛlɛmaa ye tenlene ngyinlazo ne mɔ abɔ ɛ nwo bane.

Wɔ tenleneyɛlɛ bahola “ayɛ kɛ nyevile azɛlɛkye” (Nea ɛdendɛkpunli 16-17)

16-17. Kɛzi Ayezaya 48:18 maa yɛnyia anwodozo kɛ yɛbahola yɛava Gyihova ngyinlazo ne mɔ yɛabɔ yɛ ɛbɛla dahuu ɛ?

16 Ɔyɛ a ɛdwenle nwolɛ kɛ asoo ɛbahola wɔahɔ zo wɔava Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ wɔabɔ wɔ ɛbɛla dahuu ɔ? Suzu ndonwo bie mɔɔ Gyihova vale lile gyima mɔɔ wɔ Ayezaya 48:18 la anwo. (Kenga.) Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ yɛ tenleneyɛlɛ bahola “ayɛ kɛ nyevile azɛlɛkye.” Fa ye kɛ ɛgyi nyevile kpole bie anloa, ɛlɛnea ye azɛlɛkye ne mɔɔ ɔlɛbu ndoɔdoa zo mɔɔ ɔngyakyi ɛlɛ la. Wɔ tɛnlabelɛ zɛhae anu, asoo ɛbadwenledwenle nwolɛ kɛ wɔannea a kenle ko dedee azɛlɛkye ɛhye mɔ ɛnrɛbu bieko ɔ? Kyɛkyɛ! Ɛze kɛ zɔhane azɛlɛkye ne ɛbu ɛra ɛnwea ne anloa ɛvolɛ apenle dɔɔnwo na ye biala anu bɛnrɛgyakyi ɛbulɛ ɛlɛ.

17 Wɔ tenleneyɛlɛ bahola ayɛ kɛ zɔhane azɛlɛkye ne mɔ ala la! Kɛzi? Saa ɔwɔ kɛ ɛsi kpɔkɛ bie a, dimoa suzu mɔɔ Gyihova kulo kɛ ɛyɛ la anwo. Akee yɛ mɔɔ ɔkulo la. Ɔnva nwo kɛzi kpɔkɛzilɛ ne bahola ayɛ se la, ɛ Ze ne mɔɔ lɛ ɛlɔlɛ la wɔ ɛkɛ ne dahuu kɛ ɔboa wɔ yeamaa wɔahɔ zo wɔagyinla kpundii na wɔava Ye tenlene ngyinlazo ne mɔ wɔabɔ wɔ ɛbɛla alehyenlɛ biala.​—Aye. 40:29-31.

18. Duzu ati a ɔnle kɛ yɛfa yɛdayɛ mumua ne yɛ ngyinlazo yɛbua awie mɔ ndɛne a?

18 Mɔɔ tɔ zo nsa: Gyakyi ndɛnebualɛ ne maa Gyihova. Mekɛ mɔɔ yɛlɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbava Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ yɛabɔ yɛ ɛbɛla la, ɔwɔ kɛ yɛgyakyi kɛ yɛbabua awie mɔ ndɛne na yɛayɛ yɛ nwo tenlenema. Kɛ anrɛɛ yɛbabu yɛ nye yɛagua awie mɔ anwo zo kɛ asɛɛ yɛlɛ adenle yɛfa yɛdayɛ mumua ne yɛ ngyinlazo yɛbua bɛ ndɛne la, yɛkakye kɛ Gyihova a le “azɛlɛ ye kɔsɔɔti Ndɛnebuavolɛ ne” a. (Gyn. 18:25) Gyihova ɛtɛfale ndɛnebualɛ ɛhye ɛtɛwulale yɛ sa. Ɔti Gyisɛse hanle kɛ: “Bɛgyakyi ndɛnebualɛ na bɛambua bɛ ndɛne.”​—Mat. 7:1. *

19. Kɛzi Dwosefi hilele kɛ ɔlɛ Gyihova ndɛnebualɛ ne anu anwodozo ɛ?

19 Maa yɛzuzu tenlenenli Dwosefi neazo ne anwo bieko. Ɔkpole kɛ ɔbabua awie mɔ, mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee ye anli ye boɛ bɔbɔ la boka nwo la ndɛne. Ɔdaye mumua ne ɔ mediema tetale ye, bɛdɔnenle ye bɛmaanle ɔhɔyɛle akɛlɛ na bɛmaanle bɛ papa liele lile kɛ Dwosefi ɛwu. Ɛvolɛ dɔɔnwo anzi, Dwosefi nee ye abusua ne bɔle nu bieko. Anrɛɛ Dwosefi mɔɔ ɛrayɛ tumivolɛ kpole la bahola abua ɔ mediema ne mɔ ndɛne atisesebɛ nu na yeali bɛ nzenralɛ. Dwosefi amediema ne mɔ nlunle bɛ nwo kpalɛ wɔ mɔɔ bɛyɛle la anwo, noko ɛnee bɛsulo kɛ ɔbali bɛ nzenralɛ. Noko Dwosefi hanle hilele bɛ kɛ: “Bɛmmasulo. Asoo mame a megyi Nyamenle agyakɛ anu a?” (Gyn. 37:18-20, 27, 28, 31-35; 50:15-21) Dwosefi vile mɛlɛbɛnwoaze nu gyakyile ndɛnebualɛ ne maanle Gyihova.

20-21. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyɛ yɛ nwo tenlenema ɛ?

20 Yɛgyakyi ndɛnebualɛ ne yɛmaa Gyihova kɛ mɔɔ Dwosefi yɛle la. Kɛ neazo la, yɛnyɛ yɛ nwo kɛ yɛze debie mɔɔ ka yɛ mediema ɔmaa bɛyɛ mɔɔ bɛyɛ la. Yɛngola yɛnnwu ahonle nu; “Gyihova [angomekye a] neɛnlea adwenle” nu a. (Mrɛ. 16:2) Ɔkulo menli ngakyile kɔsɔɔti mɔɔ asolo kɛzi bɛtetele bɛ nee bɛ amaamuo la. Yɛɛ Gyihova maa yɛ anwosesebɛ kɛ ‘yɛbuke yɛ ahonle nu kpalɛ.’ (2 Kɔl. 6:13) Yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛbahulo bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ yɛ sunsum nu abusua ne anu la amuala, yɛmbua bɛ ndɛne.

21 Eza ɛhye kile kɛ ɔnle kɛ yɛbua bɛdabɛ mɔɔ bɛnle asafo ne anu la ndɛne. (1 Tim. 2:3, 4) Asoo ɛbabua wɔ busuanli bie mɔɔ ɔ nee wɔ ɛnlɛ diedi ko la ndɛne na wɔaha kɛ, “Nrenyia ɛhye ɛnrɛra nɔhalɛ ne anu ɛlɛ” ɔ? Kyɛkyɛ, ɛhye bahile kɛ ɛle anwomemaazo, ɛlɛyɛ ɛ nwo tenlenenli. Gyihova ɛlɛkɔ zo amaa “menli kɔsɔɔti mɔɔ wɔ ɛleka biala la” adenle yeamaa bɛanlu bɛ nwo. (Gyi. 17:30) Dahuu kakye kɛ, saa ɛyɛ ɛ nwo tenlenenli a, ɔkile kɛ ɛnle tenlenenli.

22. Duzu ati a wɔbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbahulo tenleneyɛlɛ a?

22 Ɔrɛla ye kɛ Gyihova tenlene ngyinlazo ne mɔ mɔɔ yɛkulo bɛ la bamaa yɛ nye alie, na yeaha awie mɔ yeamaa bɛabikye yɛ nee yɛ Nyamenle ne. Bɛmaa “tenleneyɛlɛ nwo ɛhɔne nee nzuhɔne” ɛhu yɛ dahuu. (Mat. 5:6) Nyia anwodozo kɛ Gyihova nwu mɔdenle mɔɔ ɛlɛbɔ kɛ ɛbabɔ tenlene ɛbɛla la na dahuu ɔ nye die anyuhɔlɛ mɔɔ ɛlɛnyia la anwo. Mekɛ mɔɔ ewiade ɛhye ati ɛlɛmi ninyɛne mɔɔ ɛnle tenlene la ɛyɛlɛ nu la, sie ɛ nwo dii! Dahuu kakye kɛ, “Gyihova kulo tenlenema.”​—Edw. 146:8.

EDWƐNE 139 Pɛ Ewiade Fofolɛ Ne Anwo Nvoninli

^ Ɔyɛ se kɛ ɛbanwu menli mɔɔ bɛle tenlenema la wɔ amumuyɛ ewiade ɛhye anu. Noko menli mgbe dɔɔnwo ɛlɛbɔ tenlene ɛbɛla. Ɛboka bɛ. Ɛbɔ mɔdenle kɛ ɛbabɔ tenlene ɛbɛla ɔluakɛ ɛkulo Gyihova yɛɛ Gyihova noko kulo tenleneyɛlɛ. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia tenleneyɛlɛ nwo ɛhulolɛ kpole ɛ? Edwɛkɛ ɛhye bahilehile mɔɔ tenleneyɛlɛ kile nee mɔɔ saa yɛkulo tenleneyɛlɛ a yɛbanyia la anu. Eza yɛbazuzu mɔɔ yɛyɛ a yɛbanyia subane ɛhye anwo ɛhulolɛ kpole la anwo.

^ Ɔdwu mekɛ ne bie a, ɔwɔ kɛ asafo nu mgbanyima bua awie mɔɔ ɛyɛ ɛtane kpole nee mɔɔ ɛnlu ɔ nwo la ndɛne. (1 Kɔl. 5:11; 6:5; Gye. 5:14, 15) Noko bɛfi mɛlɛbɛnwoaze nu bɛkakye kɛ bɛngola bɛnnwu ahonle nu yɛɛ bɛlɛbua ndɛne ne bɛamaa Gyihova. (Fa toto 2 Edwɛkɛsisilɛ 19:6 anwo.) Bɛbɔ mɔdenle kɛ bɛbagyinla kɛzi Nyamenle te edwɛkɛ bo, ɔse anwunvɔne na ɔdi pɛlepɛle la azo a bɛabua ndɛne ne a.