Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 33

Sukoa Daneɛle Neazo Ne

Sukoa Daneɛle Neazo Ne

“Ɛle sonla mɔɔ ɛsonle bolɛ kpalɛ.”​—DAN. 9:23.

EDWƐNE 73 Maa Yɛ Akɛnrasesebɛ

MƆƆ YƐBAZUKOA a

1. Duzu ati a Babelɔnoma anye liele ngapezonli Daneɛle anwo a?

 ƐNEE ngapezonli Daneɛle le kpavolɛ wɔ mekɛ mɔɔ Babelɔnoma hyele ye wɔ konle nu na bɛ nee ye vi ye sua zo hɔle Babelɔn mɔɔ wɔ moamoa la. Noko menli mɔɔ hyele Daneɛle la anye liele ɔ nwo. Bɛnwunle ye kɛ “mɔɔ ɛnyelɛ nwu ye la”​—kɛ Daneɛle ‘anwo ɛnlɛ dɛne, ɔ nwo yɛ fɛ’ yɛɛ ɔvi abusua mɔɔ bɛdi bɛ eni la anu. (1 Sam. 16:7) Ɛhye ati Babelɔnoma tetele ye bɛmaanle ɔyɛle gyima wɔ belemgbunli sua nu ɛkɛ.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Kɛzi Gyihova nwunle Daneɛle ɛ? (Yizikeɛle 14:14)

2 Ɛnee Gyihova kulo Daneɛle, noko tɛ kɛzi ɛnee ɔde anzɛɛ gyima mɔɔ ɔyɛ ye wɔ belemgbunli sua nu ɛkɛ ne la ati ɔ, emomu, sonla holɛ mɔɔ kpavolɛ ɛhye kpale kɛ ɔbayɛ la ati ɔ. Nɔhalɛ nu, mɔɔ Gyihova hanle kɛ Daneɛle le kɛ Nowa nee Dwobu la, ɔbayɛ kɛ ɛnee Daneɛle ɛli kɛyɛ ɛvolɛ 20 ala. Ɔti Gyihova bule Daneɛle kɛ ɔle tenlenenli kɛ Nowa nee Dwobu mɔɔ ɛnee bɛzonle ye wɔ nɔhalɛ nu wɔ ɛvolɛ dɔɔnwo anu la. (Gyn. 5:32; 6:9, 10; Dwobu 42:16, 17; kenga Yizikeɛle 14:14.) Na Gyihova hɔle zo hulole Daneɛle wɔ ye ngoane mekɛ tendenle ne mɔɔ yɛ anyelielɛ la anu.​—Dan. 10:11, 19.

3. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

3 Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu Daneɛle subane nwiɔ mɔɔ maanle Gyihova anye liele ɔ nwo kpalɛ la anwo. Mɔɔ limoa, yɛbanlea subane ko biala na yɛazuzu mekɛ mɔɔ ɔlale ye ali la anwo. Eza yɛbanlea mɔɔ boale Daneɛle ɔmaanle ɔnyianle subane ɛhye mɔ la. Akee yɛbazuzu kɛzi yɛbahola yɛazukoa ye la anwo. Bɛhɛlɛle edwɛkɛ ɛhye bɛmaanle ngakula ɛdeɛ, noko yɛ muala yɛbahola yɛazukoa Daneɛle neazo ne.

SUKOA DANEƐLE AKƐNRASESEBƐ NE

4. Kɛzi Daneɛle lale akɛnrasesebɛ ali ɛ? Maa neazo.

4 Bie a ɛzulolɛ baha bɛdabɛ mɔɔ bɛlɛ akɛnrasesebɛ la, noko bɛmmaa yemɔ ɛnzi bɛ adenle kɛ bɛbayɛ mɔɔ le kpalɛ la. Ɛnee Daneɛle le kpavolɛ mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ kpalɛ. Nea tɛnlabelɛ nwiɔ mɔɔ ɔlale akɛnrasesebɛ ali wɔ nu la. Ɔbayɛ kɛ mɔɔ limoa la zile wɔ mekɛ mɔɔ Babelɔnoma zɛkyele Gyɛlusalɛm la anzi kɛyɛ ɛvolɛ nwiɔ. Babelɔn Belemgbunli Nɛbukadenɛza hanle ananze kpole bie anwo ɛlalɛ ɛzulolɛ bie. Ɔhanle ɔhilele ye nrɛlɛbɛvolɛma ne mɔɔ Daneɛle boka nwo la kɛ, saa bɛangola bɛanga ɛlalɛ ne mɔɔ ɔhanle la na bɛangile ɔ bo bɛangile ye a, ɔbahu bɛ. (Dan. 2:3-5) Ɛnee ɔwɔ kɛ Daneɛle yɛ nwolɛ debie ndɛndɛ; anrɛɛ menli dɔɔnwo ngoane bavi bɛ sa. Ɔhɔzɛlɛle “belemgbunli ne kɛ ɔmaa ye mekɛ amaa yeahile ɛlalɛ ne abo yeahile belemgbunli ne.” (Dan. 2:16) Ɛnee ɛhye hyia akɛnrasesebɛ nee diedi. Kɛlɛtokɛ biala ɛngile kɛ ɛnee Daneɛle ɛhile ɛlalɛ bo ɛlɛ. Ɔhanle ɔhilele ɔ gɔnwo mɔ mɔɔ Babelɔnoma fɛlɛ bɛ Hyeedelake, Mihyake yɛɛ Abɛdenɛgo la kɛ, “bɛzɛlɛ anwuma Nyamenle ne ɛkɛ ne anwunvɔnezelɛ wɔ fealeranu edwɛkɛ ɛhye anwo.” (Dan. 2:18) Gyihova buale bɛ asɔneyɛlɛ ne. Nyamenle boale Daneɛle ɔmaanle ɔhilele Nɛbukadenɛza ɛlalɛ ne abo. Bɛangu Daneɛle nee ɔ gɔnwo mɔ.

5. Akɛnrasesebɛ nwo sɔnea boni bieko a Daneɛle yiale a?

5 Mɔɔ Daneɛle hilele ananze kpole ne anwo ɛlalɛ ne abo la anzi, ɔyiale akɛnrasesebɛ nwo sɔnea bieko. Nɛbukadenɛza hanle ɛlalɛ ɛzulolɛ bieko. Ɔhanle baka kpole bie anwo ɛlalɛ. Daneɛle vale akɛnrasesebɛ hilehilele mɔɔ ɛlalɛ ne kile la anu hilele belemgbunli ne. Eza ɔhanle kɛ belemgbunli ne bazɛ na yeavi ye ebia ne azo wɔ mekɛ bie anu. (Dan. 4:25) Anrɛɛ belemgbunli ne bahola anyia adwenle kɛ Daneɛle edwɛkɛ ne kile kɛ ɔlɛte ɔ nwo atua, na anrɛɛ ɔbahola yeahu Daneɛle. Noko Daneɛle lale akɛnrasesebɛ ali na ɔhanle.

6. Duzu a ɔbayɛ kɛ ɔboale Daneɛle ɔmaanle ɔlale akɛnrasesebɛ ali a?

6 Duzu a ɔbayɛ kɛ ɔboale Daneɛle ɔmaanle ɔlale akɛnrasesebɛ ali wɔ ye ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu a? Ɔda ali kɛ, mɔɔ Daneɛle le kakula la, ɔzukoale ye mame nee ye papa neazo ne. Bɛvale adehilelɛ mɔɔ Gyihova vale maanle Yizilayɛ awovolɛ la bɛlile gyima na bɛvale Nyamenle Mɛla ne bɛhilehilele bɛ ra ne. (Dit. 6:6-9) Ɛnee Daneɛle ze Mɛla Bulu ne nee mɛla gyɛne mɔɔ fale aleɛ mɔɔ Yizilayɛnli bahola ali nee mɔɔ ɔnrɛhola ɔnrɛli la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo. b (Lɛv. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Ɛnee eza Daneɛle ze Nyamenle menli ne anwo tetedwɛkɛ, yɛɛ ɔze mɔɔ dole bɛ wɔ mekɛ mɔɔ bɛanva Gyihova ngyinlazo ne mɔ bɛambɔ bɛ ɛbɛla la. (Dan. 9:10, 11) Edwɛkɛ mɔɔ sisile Daneɛle ɛbɛlabɔlɛ nu la kɔsɔɔti maanle ɔnyianle anwodozo kɛ Gyihova nee Ye anwumabɔvolɛma mɔɔ lɛ tumi la ɛlɛboa ye.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

Kɛmɔ Daneɛle zukoale debie, ɔyɛle asɔne na ɔvale ɔ nwo ɔdole Gyihova anwo zo la ati a ɔnyianle akɛnrasesebɛ a (Nea ɛdendɛkpunli 7)

7. Duzu bieko a boale Daneɛle maanle ɔnyianle akɛnrasesebɛ a? (Eza nea nvoninli ne.)

7 Daneɛle zukoale edwɛkɛ mɔɔ Nyamenle ngapezoma ne hɛlɛle la, na ɛnee Gyɛlɛmaya ngapezo ne mɔ boka nwo. Ɛhye maanle Daneɛle nwunle ye nzinlii kɛ, ɔnrɛhyɛ akɛlɛzonlenlɛ nu mɔɔ Dwuuma ne ɛhɔ ye mekɛ tendenle wɔ Babelɔn la bara awieleɛ. (Dan. 9:2) Nɔhalɛ nu, Baebolo ngapezo mɔɔ Daneɛle nwunle kɛ yera nu la maanle ɔnyianle Gyihova anu anwodozo kpole, na bɛdabɛ mɔɔ bɛfa bɛ nwo bɛto Nyamenle anwo zo bɔkɔɔ la kola nyia akɛnrasesebɛ kpole. (Fa toto Wulomuma 8:31, 32, 37-39 anwo.) Mɔɔ hyia kpalɛ la, Daneɛle yɛle asɔne dahuu. (Dan. 6:10) Ɔhanle ye ɛtane ne mɔ ɔhilele Gyihova, yɛɛ ɔhanle ye ahonle nu edwɛkɛ ɔhilele Ye. Daneɛle zɛlɛle ye kɛ ɔboa ye. (Dan. 9:4, 5, 19) Ɛnee ɔle sonla kɛ yɛdayɛ ala la, ɔti bɛanva akɛnrasesebɛ bɛanwo ye. Emomu, debiezukoalɛ nee asɔneyɛlɛ, yɛɛ ɔ nwo mɔɔ ɔvale ɔdole Gyihova anwo zo la a maanle ɔnyianle zɔhane subane ne a.

8. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛanyia akɛnrasesebɛ ɛ?

8 Amaa yɛanyia akɛnrasesebɛ la, duzu a ɔhyia kɛ yɛyɛ a? Bie a yɛ awovolɛ baha ahile yɛ kɛ yɛnyia akɛnrasesebɛ, noko saa bɛdabɛ mumua ne bɛlɛ akɛnrasesebɛ bɔbɔ a, bɛnrɛhola bɛnrɛva zɔhane subane ne bɛnrɛwula yɛ nu. Yɛbanyia akɛnrasesebɛ a, ɔle kɛ yɛlɛsukoa debie fofolɛ bie ɛyɛlɛ la. Debie ko mɔɔ bahola aboa wɔ yeamaa wɔanwu deɛ ne anye zo kpalɛ la a le kɛ ɛbanlea kɛzi ahenle mɔɔ ɛlɛkile wɔ la ɛlɛyɛ ye la kpalɛ na wɔayɛ bie. Zɔhane ala a saa yɛbanyia akɛnrasesebɛ a, ɔwɔ kɛ yɛnea kɛzi awie mɔ da zɔhane subane ne ali la kpalɛ na yɛsukoa bɛ a. Ɔti duzu a yɛzukoa yɛvi Daneɛle ɛkɛ a? Ɔwɔ kɛ yɛte Nyamenle Edwɛkɛ ne abo kpalɛ kɛ Daneɛle la. Ɔwɔ kɛ yɛta yɛ nee Gyihova tendɛ na yɛka yɛ ahonle nu edwɛkɛ yɛkile ye amaa yɛabeta ye kyengye. Eza ɔwɔ kɛ yɛfa yɛ nwo yɛto Gyihova anwo zo, na yɛdie yɛdi kɛ ɔgyi yɛ nzi. Akee saa bɛsɔ yɛ diedi ne bɛnea a, yɛbahola yɛala akɛnrasesebɛ ali.

9. Saa yɛda akɛnrasesebɛ ali a, kɛzi ɔboa yɛ ɛ?

9 Saa yɛda akɛnrasesebɛ ali a, ɔboa yɛ wɔ ndenle dɔɔnwo azo. Fa Ben anwubielɛ ne kɛ neazo. Ɔhɔle sukulu wɔ Germany, na ɛnee awie biala mɔɔ wɔ ɛkɛ ne la die ngakyihakyililɛ di yɛɛ bɛte nganeɛ kɛ ninyɛnebɔlɛ nwo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la ɛnle nɔhalɛ. Kenle ko bie, bɛmaanle Ben adenle kɛ ɔgyinla ye sukuluma mɔɔ ɔ nee bɛ gyi kelase ko la anyunlu na ɔhilehile deɛmɔti ɔdie ɔdi kɛ bɛbɔle ngoane la anu. Ɔvale akɛnrasesebɛ ɔhilehilele ye diedi ne anu. Duzu a vi nu rale a? Ben hanle kɛ: “Me kilehilevolɛ ne diele me kpalɛ, na ɔpelentenle edwɛkɛ ne mɔɔ menvale mengilehilele me diedi ne anu la bie, na ɔmaanle me gɔnwo mɔ sukuluma ne biala bie.” Kɛzi Ben agɔnwo sukuluma ne yɛle bɛ nyɛleɛ ɛ? Ben hanle kɛ: “Bɛ nuhua dɔɔnwo diele me edwɛkɛ ne kpalɛ na bɛhanle kɛ bɛ nye ɛlie me nwo.” Kɛ mɔɔ Ben neazo ne maa yɛnwu ye la, saa menli da akɛnrasesebɛ ali a ɔmaa awie mɔ ta bu bɛ. Eza ɔtwe menli mɔɔ lɛ ahonle kpalɛ la ɔbikye Gyihova. Nɔhalɛ nu, ɔle kpalɛ bɔkɔɔ kɛ yɛbanyia akɛnrasesebɛ.

SUKOA DANEƐLE NƆHALƐLILƐ NE

10. Duzu a le nɔhalɛlilɛ?

10 Wɔ Baebolo ne anu, Hibulu edwɛkɛkpɔkɛ mɔɔ bɛkile ɔ bo “nɔhalɛlilɛ” anzɛɛ “ɛlɔlɛ kpundii” la ta kile ɛlɔlɛ kpole mɔɔ Nyamenle lɛ maa ye azonvolɛ mɔɔ ɔti ɔfa ɔ nwo ɔbeta bɛ kyengye la. Edwɛkɛkpɔkɛ ko ne ala a eza bɛfa bɛkile ɛlɔlɛ mɔɔ wɔ Nyamenle azonvolɛ avinli la anu a. (2 Sa. 9:6, 7) Mekɛ ɛlɛkɔ la, yɛ nɔhalɛlilɛ bahola ayɛ kpole. Maa yɛnlea kɛzi Daneɛle nɔhalɛlilɛ ne yɛle kpole la.

Gyihova zoanle anwumabɔvolɛ wɔ Daneɛle anwo ɛkɛ na ɔtotole awenade ne mɔ anloa anu ɔvale ɔduale ye nɔhalɛlilɛ ne anwo kakɛ (Nea ɛdendɛkpunli 11)

11. Nɔhalɛlilɛ nwo sɔnea boni a Daneɛle yiale wɔ ye mrelera nu a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

11 Bɛzɔle nɔhalɛ mɔɔ Daneɛle di maa Gyihova la bɛnleanle wɔ ye ngoane mekɛ kɔsɔɔti anu. Noko ɔyiale ye sɔnea mgbole ne mɔ anu ko wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee yebo ɛvolɛ 90 la. Wɔ mekɛ ɛhye, ɛnee Mideama nee Pɛhyeama ɛli Babelɔn anwo zo konim na Belemgbunli Dalayɛse a ɛnee ɛlɛdi tumi a. Ɛnee menli mɔɔ wɔ belemgbunli sua nu ɛkɛ ne la ɛngulo Daneɛle edwɛkɛ yɛɛ bɛmbu Nyamenle ne mɔɔ ɔsonle ye la. Ɔti bɛbɔle adwenle kɛ bɛku Daneɛle. Bɛlile mɛla mɔɔ ɔbazɔ Daneɛle yeanlea kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa ye Nyamenle ne anzɛɛ belemgbunli ne la. Mɔɔ ɛnee ɔwɔ kɛ Daneɛle yɛ fa kile kɛ ɔdi nɔhalɛ ɔmaa belemgbunli ne amaa bɛandwe ɔ nzo la ala a le kɛ ɔnrɛyɛ asɔne too kenle 30. Daneɛle andie mɔɔ bɛhanle la. Ɛhye ati bɛvuandinle ye bɛdole awenade ne mɔ kuma ne anu. Noko Gyihova liele Daneɛle vile awenade ne mɔ anloa anu ɔvale ɔduale ye nɔhalɛlilɛ ne anwo kakɛ. (Dan. 6:12-15, 20-22) Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali nɔhalɛ kpole zɛhae bie yɛamaa Gyihova kɛ mɔɔ Daneɛle yɛle la ɛ?

12. Duzu a maanle Daneɛle lile nɔhalɛ kpole maanle Gyihova a?

12 Kɛ mɔɔ yɛlimoa yɛnwu ye la, ɛlɔlɛ kpole a ka yɛ maa yɛdi nɔhalɛ a. Daneɛle hɔle zo lile nɔhalɛ maanle Gyihova ɔluakɛ ɛnee ɔkulo ye anwuma Selɛ ne kpalɛ. Kɛmɔ Daneɛle dwenledwenlenle Gyihova subane ne mɔ nee kɛzi ɔlale bɛ ali la anwo la ati a ɔnyianle zɔhane ɛlɔlɛ ne ɔmaanle ye a. (Dan. 9:4) Eza Daneɛle dwenledwenlenle ninyɛne mgbalɛ kɔsɔɔti mɔɔ Gyihova yɛle maanle ye nee Ye menli ne la anwo na ɔhilele nwolɛ anyezɔlɛ.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

Saa ɛnyia Gyihova anwo ɛlɔlɛ kpole a, ɛbahola wɔahɔ zo wɔali nɔhalɛ wɔamaa ye kɛ mɔɔ Daneɛle yɛle la (Nea ɛdendɛkpunli 13)

13. (a) Nɔhalɛlilɛ nwo sɔnea boni a yɛ mediema ngakula yia a? Maa neazo. (Eza nea nvoninli ne.) (b) Saa awie mɔ kulo kɛ bɛnwu ye saa Gyihova Alasevolɛ die bɛdabɛ mɔɔ bɛ awodeɛ le ko la nla to nu a, duzu a ɛbaha? (Nea vidio, Anzodwolɛ Bavi Nɔhalɛ Tenleneyɛlɛ Nu Ara wɔ jw.org.)

13 Kɛ mɔɔ ɔdole Daneɛle la, menli mɔɔ bɛmbu Gyihova nee ye ngyinlazo ne mɔ fee la a ɛbɔ yɛ mediema ngakula ɛyia a. Bie a menli ɛhye mɔ ɛngulo awie biala mɔɔ se ɔkulo Nyamenle la edwɛkɛ. Bie mɔ bɔbɔ bɔ mɔdenle kɛ bɛnwunlonwunla yɛ mediema ngakula ne mɔ amaa bɛanli nɔhalɛ bɛammaa Gyihova. Kɛ neazo la, tie mɔɔ dole kpavolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Graeme mɔɔ de Australia la. Mɔɔ ɔhɔle sukunwiɔ la, ɔyiale tɛnlabelɛ bie mɔɔ anu yɛ se la. Kilehilevolɛ ne bizale ɔ nee ye sukuluma mɔɔ ɔ nee bɛ gyi kelase ko la kɛ saa bɛ gɔnwo bie ka kile bɛ kɛ ɔ nee awie mɔɔ ɔ nee ye bɛ awodeɛ le ko la da a, duzu a bɛbayɛ a. Kilehilevolɛ ne hanle kɛ awie biala mɔɔ ɔ nee ɔ gɔnwo ne bayɛ adwenle kɛ ɔbɔ zɔhane ɛbɛla ne la ɛgyinla foa ko; bɛdabɛ noko mɔɔ bɛ nee ye ɛnrɛyɛ adwenle la noko ɛgyinla foa ko. Graeme hanle kɛ: “Bɛ muala bɛhɔgyinlanle ɛleka mɔɔ kile kɛ bɛ nee ye bayɛ adwenle la; me nee adiema ko ala a yɛamboka bɛ a.” Debie bieko mɔɔ zile la zɔle nɔhalɛ mɔɔ Graeme di maa Gyihova la nleanle. Ɔhanle kɛ: “Kolaa na kilehilevolɛ ne avi yɛ kelase ɛkɛ ne la, ɔ nee sukoavoma mɔɔ ɛha la yele bɛ nye bɔle yɛ aholoba kpalɛ. Membɔle mɔdenle kɛ mebazie me nwo dii na meahilehile me diedi ne anu wɔ adenle mɔɔ ɔbamaa bɛade ɔ bo la azo, noko bɛandie edwɛkɛ mɔɔ menganle la anu kpɔkɛ ko bɔbɔ.” Kɛzi sɔnea ɛhye hanle Graeme ɛ? Ɔhanle kɛ: “Me nye anlie nwo kɛ bɛbɔle me aholoba la, noko ɔyɛle me fɛ kɛ mengolale mengilehilele me diedi ne anu na meanyɛ mɔɔ bɛhanle la.”

14. Debie ko mɔɔ ɔbamaa yɛahɔ zo yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova la a le boni?

14 Saa yɛbahɔ zo yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova a, kyesɛ yɛnyia ɛlɔlɛ kpole yɛmaa Ye kɛ mɔɔ Daneɛle yɛle la. Saa yɛsukoa Gyihova subane ne mɔ anwo debie a, yɛɛ yɛnyia zɔhane ɛlɔlɛ ne a. Kɛ neazo la, yɛbahola yɛazukoa ninyɛne mɔɔ yebɔ la anwo debie. (Wlo. 1:20) Saa ɛkulo kɛ ɛlɔlɛ nee ɛbulɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa Gyihova la yɛ kpole a, ɛbahola wɔagenga edwɛkɛ sikalɛ mɔɔ ba toɔdoa zo mɔɔ ɔ ti ne se “Asoo Awie A Yɛle A?” anzɛɛ wɔanlea nwolɛ vidio ne mɔ. Eza ɛbahola wɔagenga Was Life Created? yɛɛ The Origin of Life​—Five Questions Worth Asking brohyua ne mɔ anu edwɛkɛ ne bieko. Tie edwɛkɛ mɔɔ adiema bɛlɛra bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Esther mɔɔ vi Denmark la hanle ye wɔ brohyua zɔhane mɔ anwo la. Ɔse: “Ngilehilenu mɔɔ bɛfa bɛmaa la tɔ ɛnzolɛ nu. Brohyua ne mɔ ɛnga debie mɔɔ ɔwɔ kɛ ɛdie ɛdi la ɛngile wɔ; bɛkilehile nɔhalɛ edwɛkɛ ne anu na bɛamaa ɛdawɔ mumua ne wɔazi kpɔkɛ.” Ben mɔɔ yɛlimoa yɛha ɔ nwo edwɛkɛ la hanle kɛ: “Edwɛkɛ ɛhye maanle me diedi nu mianle kpalɛ. Ɔmaanle menwunle kɛ Nyamenle a bɔle ngoane a.” Saa ɛkenga brohyua ɛhye mɔ a, ɔbamaa wɔalie edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Baebolo ne hanle la wɔado nu: “Gyihova yɛ Nyamenle, ɛfɛta kɛ ɛdie anyunlunyia nee enililɛ nee tumi, ɔluakɛ ɛdawɔ a ɛbɔle ninyɛne kɔsɔɔti a, na wɔ ɛhulolɛ zo a bɛwɔ ɛkɛ na ɛbɔle bɛ a.”​—Yek. 4:11. c

15. Adenle bieko mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛ nee Gyihova anyia agɔnwolɛvalɛ kyengye la a le boni?

15 Adenle bieko mɔɔ yɛbahola yɛalua zo yɛanyia Gyihova anwo ɛlɔlɛ kpole la a le kɛ yɛbazukoa ɔ Ra Gyisɛse ɛbɛlabɔlɛ nwo debie dɔɔnwo. Adiema bɛlɛra bie mɔɔ bɛfɛlɛ Samira mɔɔ de Germany la yɛle ɛhye bie. Ɔhanle kɛ: “Menluale Gyisɛse anwo zo menwunle Gyihova kpalɛ.” Mɔɔ Samira le kakula la, ɛnee ɔnde kɛzi Gyihova kola nyia nganeɛdelɛ la abo. Noko ɛnee ɛze kɛ Gyisɛse lɛ nganeɛdelɛ. Ɔvale ɔzɔle zolɛ kɛ: “Ɛnee mekulo Gyisɛse edwɛkɛ ɔluakɛ ɔbukele ye nu yɛɛ ɔhulole ngakula.” Mɔɔ ɔlɛsukoa Gyisɛse anwo debie dɔɔnwo la ɛnee ɔlɛnyia Gyihova anwo ɛlɔlɛ kpole. Duzu ati ɔ? Ɔhanle kɛ: “Ngyikyingyikyi membandele ɔ bo kɛ Gyisɛse zukoale ɔ Ze subane ne mɔ pɛpɛɛpɛ. Ɛnee bɛzɔho bɛ nwo kpalɛ. Membanwunle kɛ, deɛmɔti Gyihova zoanle Gyisɛse wɔ azɛlɛ ye azo la anu ko a le kɛ, ɔbamaa alesama anyia nwolɛ adenle anwu Gyihova kpalɛ.” (Dwɔn 14:9) Saa ɛkulo kɛ ɛmia ɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne nu a, duzu ati a ɛnva mekɛ dɔɔnwo ɛnzukoa Gyisɛse anwo debie biala mɔɔ ɛbahola la ɛ? Saa ɛyɛ ye zɔ a, ɛbanyia Gyihova anwo ɛlɔlɛ kpole na wɔali nɔhalɛ wɔamaa ye dahuu.

16. Saa yɛdi nɔhalɛ a, kɛzi ɔboa yɛ ɛ? (Edwɛne 18:25; Maeka 6:8)

16 Bɛdabɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ la ta nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ mɔɔ tɛnla ɛkɛ ne dahuu la. (Wut. 1:14-17) Bieko, bɛdabɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ bɛmaa Gyihova la anzo nu dwo bɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Gyihova ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ ɔbali nɔhalɛ yeamaa bɛdabɛ mɔɔ bɛdi nɔhalɛ bɛmaa ye la. (Kenga Edwɛne 18:25; Maeka 6:8.) Tumivolɛ Bedevinli ne mɔɔ le yɛ Bɔvolɛ la lɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbava yɛ agɔnwolɛ kyengye! Na saa ɔfa yɛ agɔnwolɛ zɛhae a, sɔnea biala anzɛɛ awie biala mɔɔ dwazo tia yɛ yɛɛ ewule bɔbɔ ɛnrɛhola ɛnrɛzɛkye agɔnwolɛvalɛ zɔhane. (Dan. 12:13; Luku 20:37, 38; Wlo. 8:38, 39) Ɔhyia kpalɛ kɛ yɛbazukoa Daneɛle na yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova dahuu!

KƆ ZO SUKOA DANEƐLE

17-18. Duzu bieko a yɛbahola yɛazukoa yɛavi Daneɛle ɛkɛ a?

17 Daneɛle subane ne mɔ anu nwiɔ pɛ a yɛzuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a. Noko yɛbahola yɛazukoa ninyɛne dɔɔnwo yɛavi ye ɛkɛ. Kɛ neazo la, Gyihova maanle Daneɛle nwunle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ na ɔhanle ɛlalɛ ngakyile, yɛɛ ɔmaanle ye tumi mɔɔ ɔkola ɔfa ɔkile ngapezo edwɛkɛ bo a. Ngapezo zɔhane mɔ anu dɔɔnwo ɛra nu. Bie mɔ noko fale edwɛkɛ mɔɔ ɔbasisi kenle bie mɔɔ ɔbaha awie biala mɔɔ de azɛlɛ ye azo la anwo.

18 Wɔ edwɛkɛ bieko anu, yɛbazuzu ngapezo nwiɔ mɔɔ Daneɛle hɛlɛle la anwo. Saa yɛte ɔ bo a, ɔbahola yeaboa yɛ muala, kakula o, kpanyinli o, yeamaa yɛasisi kpɔkɛ kpalɛ ɛnɛ. Eza ngapezo ɛhye mɔ bamaa yɛamia yɛ akɛnrasesebɛ nee yɛ nɔhalɛlilɛ nu amaa yɛaziezie yɛ nwo yɛamaa sɔnea ngakyile mɔɔ ɔnrɛhyɛ yɛbayia la.

EDWƐNE 119 Ɔwɔ Kɛ Yɛnyia Diedi

a Ngakula mɔɔ ɛlɛsonle Gyihova ɛnɛ la yia ngyegyelɛ mɔɔ sɔ bɛ akɛnrasesebɛ nee nɔhalɛ mɔɔ bɛdi bɛmaa Gyihova la nea la. Bie a bɛ gɔnwo mɔ sukuluma bagolo bɛ nwo kɛ bɛdie bɛdi kɛ bɛbɔle ninyɛne la. Anzɛɛ wɔannea a bɛ gɔnwo mɔ atipɛnema bamaa bɛade nganeɛ kɛ kɛmɔ bɛsonle Nyamenle na bɛfa ye ngyinlazo ne mɔ bɛbɔ bɛ ɛbɛla la ati, bɛle ahoasea. Noko edwɛkɛ ɛhye bamaa yɛanwu kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛsukoa ngapezonli Daneɛle na bɛfa akɛnrasesebɛ nee nɔhalɛlilɛ bɛsonle Gyihova la ze nrɛlɛbɛ kpalɛ.

b Bie a ninyɛne nsa ɛhye mɔ ati a Daneɛle hanle kɛ Babelɔnoma aleɛ ne anwo ɛnde a: (1) Ɔbahola yeara ye kɛ ɛnee nane ne le mɔɔ Mɛla ne tua kɛ bɛmmadi la bie. (Dit. 14:7, 8) (2) Bie a bɛandwi nane ne anu mogya ne kpalɛ. (Lɛv. 17:10-12) (3) Saa ɔdi aleɛ ne a, bie a ɔbamaa bɛabu ye kɛ ɔlɛsonle adalɛ nyamenle ne mɔ.​—Fa toto Lɛvitikɔso 7:15 yɛɛ 1 Kɔlentema 10:18, 21, 22 anwo.

c Amaa wɔamia ɛlɔlɛ mɔɔ ɛlɛ ɛmaa Gyihova la anu la, eza ɛbahola wɔagenga Draw Close to Jehovah buluku ne mɔɔ kilehile Gyihova subane ne mɔ anu dɔɔnwo la.