Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

ƐBƐLABƆLƐ NU EDWƐKƐ

‘Gyihova Ɛyɛ Yɛ Boɛ’

‘Gyihova Ɛyɛ Yɛ Boɛ’

ƐNEE me nee me ye Danièle ɛhɔ hotɛle ɛkɛ, yeangyɛ menli mɔɔ yɛ gyima wɔ ɛkɛ ne la ko zele yɛ kɛ, “Mesɛlɛ wɔ, fɛlɛ kpolisima ne mɔ.” Ɛnee yɛdwu Gabon mɔɔ wɔ Afrika Adɔleɛ la, na ɛnee bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne azo wɔ ɛvolɛ 1970 ne anu.

Danièle mɔɔ ta fa ye adwenle di gyima ndɛndɛ la dule me azukue kɛ, “Mmafɛlɛ kpolisima ne, asɛɛ bɛdwu ɛke!” Yɛkado yɛ nye yɛ nzi la ɛnee kpolisima ne kale ne gyi hotɛle ne anyunlu. Mitini ekyi anzi, bɛhyele yɛ. Ɔle kpalɛ kɛ menvale Danièle edwɛkɛ ne menyɛle gyima la, ɔmaanle menyianle adenle menvale ngɛlata bie mɔ memaanle adiema fofolɛ.

Mɔɔ bɛ nee yɛ ɛlɛkɔ kpolisitehyɛne ɛkɛ la, ɛnee melɛdwenledwenle kɛzi me ye lale akɛnrasesebɛ ali la anwo. Ɛhye le kɛzi Danièle nee me bɔle nu yɛle gyima la anwo neazo ko ala. Maa mengile wɔ deɛmɔti yɛhɔle maanle ngakyile mɔɔ bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne azo azo la.

GYIHOVA MAANLE MENDELE NƆHALƐ NE ABO

Bɛwole me wɔ Kateleke abusua nu wɔ 1930 wɔ sua ekyi Croix mɔɔ wɔ France sɔlɔ la azo. Yɛ abusua ne hɔle Mass azubɔlɛ dapɛne biala na ɛnee me papa ɛlie duma wɔ asɔne ne anu. Noko, mɔɔ menyianle asɛɛ ɛvolɛ 14 la, debie bie zile na ɔmaanle menwule nabalaba mɔɔ kɔ zo wɔ asɔne ne anu la.

Ɛnee France wɔ Germany sogyama tumililɛ bo wɔ ewiade konle mɔɔ tɔ zo nwiɔ la anu. Ɛsɔfo ne hanle ye wɔ asɔne sua ne anu fane dɔɔnwo kɛ yɛgyinla Germany arane ne anzi. Ye ɛdendɛlɛ ne gyegyele yɛ. Kɛ mɔɔ menli dɔɔnwo mɔɔ wɔ France yɛle la, yɛveale yɛ nwo yɛdiele BBC riledio mɔɔ bɛka maanle mɔɔ bɛko bɛtia Germany anwo edwɛkɛ wɔ zo la. Akee ɛsɔfo ne hakyile afoa mɔɔ ɔgyi la na ɔyɛle nlase asɔne nwo ngyehyɛleɛ ɔmaanle maanle maanle mɔɔ bɛlɛko bɛatia Germany la wɔ September 1944. Ɛhye zinle me nwo kpole, na meanlie ɛsɔfo ne mɔ meanli bieko.

Konle ne rale awieleɛ la, yeangyɛ yɛɛ me papa wule a. Ɛnee me diema raalɛ kpanyinli ne ɛhɔ agyalɛ wɔ Belgium, ɔti mendele nganeɛ kɛ medame a ɔwɔ kɛ menea me mame a. Menyianle gyima kpalɛ menyɛle. Ɛnee me gyimamenle nee ɔ mra mrenyia ne mɔ ati ɛmi Kateleke asɔne ne anu kpalɛ. Ɛnee meyɛ gyima meboa kɔmpɛlɛ ne kpalɛ, noko yeangyɛ menyiale sɔnea.

Me diema raalɛ Simone mɔɔ ɛnee ɛrayɛ Dasevolɛ la rakpɔlale yɛ wɔ 1953. Ɔgyinlanle Baebolo ne azo ɔhilehilele nu kɛ, Kateleke Asɔne ne ngilehilelɛ le kɛ hellsenle, Nsa-Ko Nyamenle nee ɛkɛla mɔɔ ɛnwu ɛlɛ la le adalɛ. Mɔlebɛbo ne, meanlie meando nu ɔluakɛ ɛnee tɛ Katelekma Baebolo a ɔlɛfa yeahilehile nu a. Noko yeangyɛ menwunle kɛ mɔɔ ɔlɛka la le nɔhalɛ. Ɔvale The Watchtower dɛba bie mɔ ɔmaanle me na mengengale ye wɔ nɔe ne amuala. Menwunle kɛ ɛhye a le nɔhalɛ ne a; noko ɛnee mesulo kɛ mesonle Gyihova a, me gyima bavi me sa.

Wɔ siane ekyi anu, medame mumua ne menzukoale Baebolo ne nee Watchtower ne. Akee menzile kpɔkɛ kɛ mekɔ Belemgbunlililɛ Asalo. Ɛlɔlɛ mɔɔ bɛlale ye ali wɔ asafo ne anu la hanle me kpole. Adiema bie mɔɔ lɛ anwubielɛ la vale siane nsia nee me zukoale Baebolo ne na bɛzɔnenle me wɔ September 1954. Yeangyɛ, me mame nee me diema raalɛ ekyi ne rayɛle Alasevolɛ.

YƐNYIANLE GYIHOVA ANU ANWODOZO WƆ DAHUU ƐZONLENLƐ GYIMA NE ANU

Ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ, ɔka dapɛne ekyi na bɛayɛ 1958 maanle maanle avinli nyianu ne mɔɔ mengɔle bie wɔ New York la yɛɛ me mame wule a. Mɔɔ melɛsia meara sua nu la, ɛnee abusua nu ɛzonlelilɛ biala ɛnla me nwo zo, yemɔti mengyakyile gyima na membɔle adekpakyelɛ bo. Nuhua ala yɛɛ me nee adiema raalɛ Danièle Delie mɔɔ ɛnee le adekpakyelɛnli la yɛle agyalɛ ngyehyɛleɛ a, na yɛgyale wɔ May 1959.

Danièle bɔle dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne abo wɔ Brittany namule bie anu, na ɔmbikye ye sua zo. Ɛnee ɔhyia akɛnrasesebɛ na yeahola yeali Katelekma mɔɔ wɔ ɛkɛ la daselɛ na eza yeava basekɛ yeahɔ azɛlɛsinli mɔɔ wɔ moa la anu. Ɛnee ɔle kɛ medame la, ɔwɔ nu kɛ ɛnee yɛnze kɛzi mekɛ ne ɛbikye la ɛdeɛ, noko yɛnwunle kɛ ninyɛne hyia ndɛndɛ. (Mat. 25:13) Ye tunwomaa sunsum ne boale yɛ wɔ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne anu.

Yɛgyale la, yeangyɛ, bɛmaanle yɛhɔyɛle maangyebakyi zo neavolɛ gyima. Yɛzukoale kɛ yɛbatete ninyɛne zo. Nolobɔlɛma 14 a wɔ asafo mɔɔ yɛlimoa yɛhɔle nu la anu a, yɛɛ bɛnlɛ bie. Ɔti, yɛlale mattress zo wɔ Belemgbunlililɛ Asalo bama ne azo. Ɛnee ɔnle kɛnlɛma zɔhane, noko yɛda yɛmaa yɛ nwo tɔ yɛ!

Yɛvale yɛ kale ekyi ne yɛhɔkpɔlale asafo ne mɔ

Ɛnee yɛnlɛ alagye, noko Danièle bɔle mɔdenle yɛle ye afoa nu ɛdeɛ wɔ neavolɛ adendulɛ gyima ne anu. Fane dɔɔnwo ne ala ɛnee ɔta ɔkendɛ me wɔ yɛ kale ekyi ne anu wɔ mekɛ mɔɔ me nee mgbanyima ne mɔ ɛlɛyɛ ayia la, noko ɔnva ɛya. Yɛvale ɛvolɛ nwiɔ pɛ a yɛyɛle maangyebakyi zo neavolɛ gyima ne a, yɛnwunle kɛ nwolɛ hyia kɛ yɛfi ahonle nu yɛdi adwelie kɛ agyalɛma na yɛyɛ gyima yɛbɔ nu.​—Nol. 4:9.

YƐNYIANLE ƐZONLENLƐ NWO ADENLE FOFOLƐ

Wɔ 1962, bɛmaanle yɛhɔle Geleade Sukulu mɔɔ tɔ zo 37 mɔɔ bɛfa siane bulu a bɛyɛ la wɔ Brooklyn, New York. Sukoavoma 100 ne anu 13 le agyalɛma, yemɔti yɛ nye liele kpole kɛ yɛbɔle nu yɛhɔle la. Metɛkakye menli mɔɔ yɛle diedi nwo neazo le kɛ Frederick Franz, Ulysses Glass nee Alexander H. Macmillan mɔɔ yɛ nee bɛ yiale la.

Yɛ nye liele kɛ yɛbɔle nu yɛhɔle Geleade Sukulu ne bie la!

Wɔ sukulu ne anu, bɛmaanle yɛ anwosesebɛ kɛ yɛgua yɛ nye aze yɛnlea debie kpalɛ. Saa yɛkpɔne sukulu wɔ Folɛ ewiazo a, bɛmaa yɛkɔneɛnlea ɛleka bie mɔ wɔ New York City. Ɛnee yɛze kɛ yɛbahɛlɛ mɔɔ yɛnwunle ye la anwo sɔnea wɔ Kenlenzile. Fane dɔɔnwo ne ala, yɛkazia yɛara Folɛ nɔsolɛ la, ɛnee yɛvɛ, noko adiema ne mɔɔ fa yɛ kɔ akpɔsa ne la bizebiza yɛ mɔɔ yɛbanwu ye la anwo kpuya amaa yɛahakye na yɛava yɛayɛ sɔnea ne. Kenle ko Folɛ ewiazo bie, yɛdiale suakpole ne azo amuala. Yɛhɔnleɛnleanle ɛleka bie na bɛhilele yɛ meteor nee meteorite. Eza bɛ nee yɛ hɔle American Museum of Natural History, na yɛzukoale ngakyile mɔɔ wɔ bonze nee ɛlɛnrɛne avinli la. Mɔɔ yɛdwule Bɛtɛle la, adiema ne mɔɔ nee yɛ hɔle akpɔsa la bizale yɛ kɛ, “Ɔti ngakyile boni a wɔ meteor nee meteorite anu a?” Ɛnee Danièle ɛvɛ kpalɛ, ɔti ɔhanle kɛ, “meteorite agye le ndendenle!”

Yɛhɔkpɔlale yɛ mediema mɔɔ di nɔhalɛ mɔɔ bɛwɔ Afrika la

Mɔɔ bɛhanle kɛ yɛhɔzonle wɔ France Bɛtɛle la ɔzinle yɛ nwo, yɛvale ɛvolɛ mɔɔ bo 53 la yɛzonlenle wɔ ɛkɛ. Bɛkpale me kɛ Ɔfese Kɔmatii ne ngitanwodivolɛ wɔ 1976 na bɛmaanle yɛdule adenle yɛhɔle Afrika yɛɛ Aduduleɛ maanle bie mɔ mɔɔ bɛva bɛ sa bɛdo yɛ gyima ne azo la azo. Ɛhye maanle yɛhɔle Gabon, ɛkɛ ne a yɛnyianle anwubielɛ mɔɔ yɛlimoa yɛha nwolɛ edwɛkɛ la. Nɔhalɛ nu, ɛnee mete nganeɛ kɛ menfɛta gyimalilɛ ne mɔ mɔɔ bɛvale bɛmaanle yɛ la. Noko, Danièle boale me kpole, ɔluakɛ ɛnee yeziezie ɔ nwo kɛ ɔbayɛ gyima biala mɔɔ ɔ sa baha ye la.

Melɛkile Adiema Theodore Jaracz ɛdendɛlɛ bo wɔ “Divine Justice” maanzinli nyianu mɔɔ bɛyɛle ye wɔ Paris, 1988 la abo

YƐGYINLANLE NGYEGYELƐ KPOLE NLOA

Ɔvi mɔlebɛbo ne amuala, ɛnee yɛ nye die yɛ Bɛtɛle gyimalilɛ ne anwo. Danièle mɔɔ vale ɛvolɛ nnu zukoale Nrelenza aneɛ kolaa na yɛahɔ Geleade Sukulu la rayɛle awie mɔɔ kola kile yɛ mbuluku ne mɔ abo kpalɛ. Ɛnee yɛ nye die yɛ Bɛtɛle gyimalilɛ ne anwo kpalɛ noko, asafo ne mɔɔ yɛ nee bɛ yɛle ninyɛne bɔle nu la maanle yɛ nye liele kpole. Mekakye kɛ me nee Danièle vole Paris bɔɔso ko wɔ nɔɔzo bie, ɛnee yɛvɛ noko yɛ nye liele kɛ yɛhɔyɛle Baebolo ɛzukoalɛ mɔɔ ɛnee ɛnyia anyuhɔlɛ la. Noko ɔyɛ alɔbɔlɛ kɛ Danièle kpɔkɛdelɛ ammaa yeangola yeanyɛ dɔɔnwo kɛ mɔɔ ɔkulo la.

Wɔ 1993 bɛnwunle kɛ yenyia kansa wɔ ɔ nyɛfo anu. Ɛnee ayileyɛlɛ ne anloa yɛ se kpalɛ; apelehyɛne nee chemotherapy mɔɔ anu yɛ se la boka nwo. Ye ɛvolɛ bulu nee nnu anzi, bɛnwunle kɛ yenyia kansa bieko mɔɔ nuhua yɛ se kpalɛ. Noko ɔ nye die edwɛbohilelɛ gyima ne anwo kpalɛ, ɔti saa ɔte kpɔkɛ ekyi a ɛnee yera gyima.

Ɔnva nwo kɛ ɛnee Danièle kpɔkɛdelɛ ɛzɛkye bɔkɔɔ la, yɛannyia adwenle kɛ yɛfi Bɛtɛle. Saa ɛnde kpɔkɛ na ɛwɔ Bɛtɛle a, ɔdaye noko ɔlɛ ye ngyegyelɛ ɛdeɛ, titili saa awie mɔ ɛnze kɛzi tɛnlabelɛ ne de la a. (Mrɛ. 14:13) Mɔɔ Danièle nyianle ɛvolɛ 70 nee ɔ nzi bɔbɔ la, kɛzi ɔ nyunlu maanle ne de la ati, bɛka bɛkile wɔ kɛ ɔnde kpɔkɛ a, ɛnrɛlie ɛnrɛli. Yeanyɛ ɔ nyunlu alɔbɔlɛ alɔbɔlɛ. Emomu, ɔvale ye adwenle ɔziele awie mɔ mɔɔ ɔbaboa bɛ la azo. Ɛnee ɔze kɛ ɛtie awie mɔɔ ɛlɛnwu amaneɛ la edwɛkɛ a, ye nyane ne ka aze. (Mrɛ. 17:17) Danièle anga ye ɛlɛ kɛ ɔle folɛtuvolɛ; noko ɔvale ye anwubielɛ ɔboale mediema mraalɛ dɔɔnwo ɔmaanle bɛnwunle kɛ ɔnle kɛ bɛsulo kansa.

Ɛnee eza ɔwɔ kɛ yɛgyinla ngyegyelɛ fofolɛ nloa. Mɔɔ ɛnee Danièle ɛngola ɛnyɛ ye Bɛtɛle gyima ne bieko la, ɔhanle kɛ ɔbaboa me wɔ ndenle fofolɛ zo. Ɔyɛle ninyɛne dɔɔnwo ɔboale me, ɛhye maanle menvale ɛvolɛ 37 menyɛle Ɔfese Kɔmatii ngitanwodivolɛ gyima ne. Kɛ neazo la, ɛnee ɔto ewiazo aleɛ ɔmaa yɛdi ye wɔ yɛ sua ne anu, ɛhye maa yɛnyia mekɛ yɛdie yɛ menle na yɛdi adwelie dahuu.​—Mrɛ. 18:22.

YƐGYINLANLE ADWENLEADWENLE NLOA DAHUU

Ɛnee Danièle lɛ adwenle kpalɛ yɛɛ ɔlɛ ɛhulolɛ kɛ ɔbadɛnla aze dahuu. Akee ɔnyianle kansa mɔɔ tɔ zo nsa. Ye anwosesebɛ wiele. Chemotherapy nee radiotherapy ngakyile mɔɔ ɔyɛle la maanle ye anwosesebɛ zo dele, ɔdwu mekɛ ne bie bɔbɔ a ɔngola tia. Ɔyɛle me nyane kpalɛ wɔ mekɛ mɔɔ menwunle kɛ me kulovolɛ ne mɔɔ le edwɛbohilelɛnli mɔɔ bɔ mɔdenle la fɛ na yeanyia edwɛkɛ agbɔkɛ mɔɔ ɔbava yeali gyima la.

Yɛdele nganeɛ kɛ yɛ anyelazo ɛwie, noko yɛyɛle asɔne dahuu na yɛnyianle anwodozo kɛ Gyihova ɛnrɛmaa yɛnrɛnwu amaneɛ too mɔɔ yɛnrɛhola ɔ nloa gyinla a. (1 Kɔl. 10:13) Yɛbɔle mɔdenle kɛ yɛbahile anyezɔlɛ wɔ moalɛ mɔɔ Gyihova dua ye Edwɛkɛ, ayileyɛlɛma mɔɔ wɔ Bɛtɛle yɛɛ yɛ sunsum nu mediema anwo zo ɔfa ɔmaa yɛ la anwo.

Yɛzɛlɛle Gyihova ɛkɛ ne adehilelɛ wɔ ayileyɛlɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛdie yɛto nu la anwo. Mekɛ bie, ɛnee yɛnnyia ayileyɛlɛ. Ɛnee Dɔketa ne mɔɔ ɛva ɛvolɛ 23 ɛyɛ Danièle ayile la ɛngola ɛnwu deɛmɔti ɔyɛ chemotherapy ko biala ɔwie a ɔ nye zo bulu ye la. Ɛnee ɔnnwu debie bieko mɔɔ ɔyɛ a. Yɛdele nganeɛ kɛ yeha yɛ ngome na ɛnee yɛngola yɛnnwu mɔɔ bazi a. Akee dɔketa fofolɛ liele dole nu kɛ ɔbayɛ Danièle ayile. Ɔkɛyɛ kɛ Gyihova yɛle tɛnlabelɛ ne anwo debie, amaa yɛ adwenleadwenle zo ade.

Adenle ko mɔɔ yɛluale zo yɛgyinlanle adwenleadwenle nloa la a le kɛ, ɛnee yɛndwenle mɔɔ bazi ɛhyema la anwo. Kɛ mɔɔ Gyisɛse hanle la, “kenle biala anu ngyegyelɛ zonle maa kenle ne.” (Mat. 6:34) Adwenle kpalɛ mɔɔ yɛnyianle ye yɛɛ ngoayɛ ɛbɔlɛ noko boale yɛ. Kɛ neazo la, saa siane nwiɔ pɛ nu na Danièle ɛtɛkɔyɛle chemotherapy a, ɔyɛ ɔ nyunlu monvoo na ɔka kɛ, “Ɛze ɔ, me nwo ɛtɛtɔle me!” (Mrɛ. 17:22) Ɔnva nwo nyane ɛhye mɔ amuala, ɛnee ɔ nye die kɛ ɔbazukoa Belemgbunlililɛ edwɛne fofolɛ ne, na ɔvale ɛnelɛ kpole ɔdole.

Subane kpalɛ mɔɔ ɔlale ye ali la maa medame noko mekola megyinla me ngyegyelɛ nloa. Nɔhalɛ nu, wɔ ɛvolɛ 57 mɔɔ yɛva yɛgya la anu, ɔdaye a ɛnee ɔyɛ debie biala a. Yeangile me kɛzi bɛkyehye kolonvia bɔbɔ! Yemɔti mɔɔ ye anwodolɛ ne anu yɛle se la, ɛnee ɔwɔ kɛ mesukoa kɛzi bɛkpuda ahyɛnze, bɛkpo ninyɛne na bɛto aleɛ ngyikyi la. Membobɔle tɔmɛlɛ bie mɔ, noko ɛnee me nye die kɛ melɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ meaboa ye la. *

ME NYE SƆ GYIHOVA NƆHALƐ ƐLƆLƐ NE

Saa meto me nye me nzi a, menwu kɛ mezukoa ninyɛne dɔɔnwo mevi ngyegyelɛ mɔɔ yɛyiale ɔlua anwodolɛ nee kpanyinliyɛlɛ ti la anu. Mɔɔ limoa, ɔnle kɛ yɛmaa yɛ rɛle fi kɛ yɛbahile mɔɔ yɛ ye anzɛɛ yɛ hu mɔ yɛ maa yɛ la anwo anyezɔlɛ. Ɔwɔ kɛ yɛnea yɛ alɔvolɛ kpalɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛlɛ anwosesebɛ la. (Nol. 9:9) Mɔɔ tɔ zo nwiɔ, ɔnle kɛ yɛmaa ninyɛne ngyikyi ngyikyi gyegye yɛ somaa amaa yɛambu yɛ nye yɛangua nyilalɛ mɔɔ yɛnyia ye dahuu la azo.​—Mrɛ. 15:15.

Saa medwenle mekɛ mɔɔ yɛva yɛyɛ dahuu ɛzonlenlɛ gyima ne la anwo a, medie medi bɔkɔɔ kɛ Gyihova ɛboa yɛ kpole kpalɛ. Mete nganeɛ kɛ edwɛndolɛnli ne mɔɔ ɔhanle kɛ: ‘Gyihova ɛyɛ yɛ boɛ’ la.​—Edw. 116:7.

^ ɛden. 32 Adiema raalɛ Danièle Bockaert wule wɔ mekɛ mɔɔ bɛlɛkɛlɛ edwɛkɛ ɛhye la. Ɔnyianle ɛvolɛ 78.