Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 49

Ewudwazo Ne​—Anyelazo Mɔɔ Ɔbara Nu!

Ewudwazo Ne​—Anyelazo Mɔɔ Ɔbara Nu!

‘Melɛ anyelazo wɔ Nyamenle anu, kɛ bɛbadwazo menli bɛavi ewule nu.’​—GYI. 24:15.

EDWƐNE 151 Ɔbavɛlɛ

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. Anyelazo kɛnlɛma boni a Gyihova azonvolɛ lɛ a?

ANYELAZO nwo hyia kpalɛ. Bie mɔ lɛ anyelazo kɛ bɛbanyia agyalɛ kpalɛ, bɛbatete ngakula mɔɔ te kpɔkɛ anzɛɛ bɛbanyia bɛ ewule bie anwo ayile. Kɛ Kilisienema la, bie a yɛdayɛ noko yɛlɛ anyelazo ɛhye mɔ bie. Noko yɛlɛ anyelazo mɔɔ tɛla ɛhye mɔ; bie a le dahuu ngoane mɔɔ yɛbanyia ye kenle bie yɛɛ yɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu mɔɔ bɛbadwazo bɛ la.

2 Ɛzoanvolɛ Pɔɔlo hanle kɛ: “Melɛ anyelazo wɔ Nyamenle anu, kɛ . . . bɛbadwazo tenlenema nee bɛdabɛ mɔɔ bɛnle tenlenema la bɛavi ewule nu.” (Gyi. 24:15) Tɛ Pɔɔlo a limoale hanle ewudwazo nwo anyelazo ne anwo edwɛkɛ a. Tete Selɛ Dwobu noko hanle bie. Ɛnee ɔlɛ anwodozo kɛ Nyamenle bahakye ye na yeadwazo ye yeara ngoane nu bieko.​—Dwobu 14:7-10, 12-15.

3. Kɛzi 1 Kɔlentema tile 15 bahola aboa yɛ ɛ?

3 “Ewudwazo” ne le Kilisienema ngilehilelɛ kɔsɔɔti “adiabo” anzɛɛ “mɔlebɛbo ngilehilelɛ” ne bie. (Hib. 6:1, 2) Ewudwazo nwo edwɛkɛ mɔɔ Pɔɔlo hanle la wɔ 1 Kɔlentema tile 15. Ɔbayɛ kɛ edwɛkɛ mɔɔ ɔhɛlɛle la maanle alimoa Kilisienema ne anwosesebɛ. Na zɔhane tile ne bahola amaa yɛ anwosesebɛ na yeamaa anyelazo mɔɔ yɛlɛ ye dɛba la anu amia.

4. Duzu a le debie titili mɔɔ maa yɛnwu ye kɛ bɛbadwazo yɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la ɛ?

4 Gyisɛse Kelaese ewudwazo ne le debie titili mɔɔ maa yɛnwu ye kɛ bɛbadwazo yɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la. Ɛnee ɔboka “edwɛkpa ne” mɔɔ Pɔɔlo bɔle ye nolo hilele Kɔlentema la anwo. (1 Kɔl. 15:1, 2) Ɔhanle bɔbɔ kɛ, saa Kilisienenli bie ɛnlie ewudwazo ne ɛnli a ɛnee ye diedi ne le mgbane. (1 Kɔl. 15:17) Gyisɛse mɔɔ yɛdie yɛdi kɛ bɛdwazole ye la maa yɛnwu ye wienyi kɛ bɛbadwazo awie mɔ noko.

5-6. Duzu a edwɛkɛ mɔɔ wɔ 1 Kɔlentema 15:3, 4 la maa yɛnwu ye a?

5 Mɔɔ Pɔɔlo kɛlɛ ewudwazo ne anwo edwɛkɛ la, ɔlimoale ɔhanle nɔhalɛ edwɛkɛ nsa bie: (1) “Yɛ ɛtane ti a Kelaese wule a.” (2) “Bɛziele ye.” (3) “Ye kenle nsa ne azo bɛdwazole ye, kɛ mɔɔ Ngɛlɛlera ne kile la.”​—Kenga 1 Kɔlentema 15:3, 4.

6 Duzu a Gyisɛse ewule, ye ɛzielɛ nee ye ewudwazo ne maa yɛnwu ye a? Ngapezonli Ayezaya hanle kɛ, ‘bɛbapɛ Mɛzaya ne bɛavi anyewɔzoamra azɛlɛ zo’ na ‘bɛabɔ ye nla bɛaboka amumuyɛma anwo.’ Noko tɛ edwɛkɛ ne amuala ɛne. Ayezaya doale zolɛ kɛ Mɛzaya ne ‘bazoa menli dɔɔnwo ɛtane.’ Gyisɛse luale ɛkpɔnedeɛ ne mɔɔ ɔvale ɔmaanle la azo yɛle ɛhye. (Aye. 53:8, 9, 12; Mat. 20:28; Wlo. 5:8) Ɔti Gyisɛse ewule, ye ɛzielɛ nee ye ewudwazo ne maa yɛnyia anyelazo kpole kɛ bɛbalie yɛ bɛavi ewule nee ɛtane nu na yɛ nee yɛ alɔvolɛ mɔɔ ɛwu la abɔ nu bieko.

MENLI DƆƆNWO LILE NWOLƐ DASELƐ

7-8. Duzu a boa Kilisienema ɔmaa bɛdie bɛdi kɛ bɛdwazole Gyisɛse a?

7 Amaa yɛalie yɛali kɛ bɛbadwazo mowuamra la, ɔwɔ kɛ yɛdimoa yɛdie yɛdi kɛ bɛdwazole Gyisɛse. Duzu ati a yɛbahola yɛalie yɛali kɛ Gyihova dwazole Gyisɛse vile ewule nu a?

8 Mɔɔ bɛdwazole Gyisɛse la, menli dɔɔnwo nwunle ye na bɛhanle nwolɛ edwɛkɛ bɛhilele awie mɔ. (1 Kɔl. 15:5-7) Dasevolɛ mɔɔ Pɔɔlo limoale hanle ɔ nwo edwɛkɛ la a le ɛzoanvolɛ Pita (Sifase). Ɛdoavolɛma ekpunli bie noko hanle kɛ Pita nwunle Gyisɛse mɔɔ bɛdwazo ye la. (Luku 24:33, 34) Eza ɔhanle kɛ mɔɔ bɛdwazole Gyisɛse la, “Bulu Nee Nwiɔ ne,” mɔɔ le ɛzoanvolɛma ne nwunle ye. Akee Kelaese yele ɔ nwo hilele “mediema mɔɔ bo 500 wɔ mekɛ ko anu,” ɔbayɛ kɛ ayia mɔɔ maanle bɛ nye liele mɔɔ bɛyɛle wɔ Galeli mɔɔ bɛha nwolɛ edwɛkɛ wɔ Mateyu 28:16-20 la abo. Eza Gyisɛse yele ɔ nwo ‘hilele Gyemise,’ ɔbayɛ kɛ ɔ diema ne mɔɔ alimoa ne yeanlie ye yeanli kɛ ɔdaye a ɔle Mɛzaya ne la. (Dwɔn 7:5) Mɔɔ Gyemise nwunle Gyisɛse mɔɔ bɛdwazo ye la, akee ɔliele ye ɔlile. Mɔɔ yɛ anyelielɛ la a le kɛ mɔɔ Pɔɔlo kɛlɛ kɛlata ɛhye wɔ kɛyɛ ɛvolɛ 55 Y.M. la, ɛnee menli dɔɔnwo mɔɔ nwunle ewudwazo ne la tɛte aze, ɔti ɛnee saa awie ɛnlie ɛnli a ɔbahola yeabiza bɛ.

9. Kɛ mɔɔ Gyima ne 9:3-5 kile la, duzu a maa yɛnwu ye kɛ Pɔɔlo kola di Gyisɛse ewudwazo ne anwo daselɛ kpalɛ a?

9 Nzinlii, Gyisɛse yele ɔ nwo hilele Pɔɔlo mumua ne. (1 Kɔl. 15:8) Mɔɔ Pɔɔlo (Sɔɔlo) lua adenle zo ɔlɛkɔ Damasekɛse la, ɔdele Gyisɛse mɔɔ bɛdwazo ye la ane yɛɛ ɔnwunle ye wɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ nu kɛ ɔde anwuma. (Kenga Gyima ne 9:3-5.) Mɔɔ Pɔɔlo nwunle ye la noko di daselɛ kɛ Gyisɛse ewudwazo ne le nɔhalɛ.​—Gyi. 26:12-15.

10. Kɛ mɔɔ Pɔɔlo liele lile kɛ bɛdwazole Gyisɛse bɛvile ewule nu la ati, duzu a ɔyɛle a?

10 Bie a ɛnee menli bie mɔ anye balie nwo kɛ bɛbadie Pɔɔlo edwɛkɛ ne, ɔluakɛ kolaa na Gyisɛse aye ɔ nwo ahile ye la, ɛnee ɔyɛ Kilisienema ne kpɔdekpɔde. Mɔɔ Pɔɔlo liele lile kɛ bɛdwazo Gyisɛse la, ɔbɔle mɔdenle kɛ ɔmaa awie mɔ anwu nɔhalɛ edwɛkɛ ɛhye. Mɔɔ Pɔɔlo ɛlɛbɔ ye nolo kɛ Gyisɛse wule na bɛdwazo ye bɛra ngoane nu la, bɛbole ye, bɛdole ye efiade yɛɛ ɔbutule nyevile nye noko ɔgyinlanle nuhua. (1 Kɔl. 15:9-11; 2 Kɔl. 11:23-27) Pɔɔlo liele lile bɔkɔɔ kɛ bɛdwazo Gyisɛse, ɔti saa ɔlɛka nwolɛ edwɛkɛ na bɛbahu ye bɔbɔ a ɔkulo. Asoo daselɛ ɛhye mɔ ɛmmaa ɛnlie ɛnli kɛ bɛdwazole Gyisɛse ɔ? Na asoo ɔmmaa diedi mɔɔ ɛlɛ ye wɔ ewudwazo ne anu la ɛnyɛ kpole ɔ?

ƆMAANLE BƐNWUNLE NƆHALƐ NE

11. Duzu ati a ɛnee Kɔlentema bie mɔ ɛnlie ewudwazo ne ɛnli a?

11 Ɛnee bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ Giliki suakpole Kɔlente azo la bie mɔ ɛnlie ewudwazo ne ɛnli, bɔbɔ bɛhanle kɛ “bɛnrɛdwazo mowuamra.” Duzu ati ɔ? (1 Kɔl. 15:12) Ɛnee saa bɛka kɛ bɛdwazo Gyisɛse a, mbɔlɔba mɔɔ wɔ Giliki suakpole bieko mɔɔ bɛfɛlɛ ye Atɛnse azo la sele bɛ. Bie a Kɔlentema bie mɔ noko nyianle bɛ adwenle ne bie. (Gyi. 17:18, 31, 32) Ɔbayɛ kɛ bie mɔ noko bule ewudwazo ne kɛ ɔle sɛkɛlɛneɛ adenle zo debie. Ɛnee bɛdie bɛdi kɛ saa ɛle ɛtanevolɛ a, ɔkile kɛ “wɔwu,” yɛɛ saa ɛbayɛ Kilisienenli a, ɔkile kɛ wɔra “ngoane nu.” Kɛzi ɔde ye biala la, ewudwazo ne mɔɔ bɛanlie bɛanli la kile kɛ bɛ diedi ne le mgbane. Saa Nyamenle andwazo Gyisɛse a, ɔkile kɛ bɛandua ɛkpɔnedeɛ ne na yɛ muala yɛtɛte ɛtane nu. Ɔti menli mɔɔ anlie ewudwazo ne anli la ɛnlɛ anyelazo kpalɛ biala.​—1 Kɔl. 15:13-19; Hib. 9:12, 14.

12. Kɛ mɔɔ 1 Pita 3:18, 22 kile la, kɛzi Gyisɛse ewudwazo ne le ngakyile fi ewudwazo mɔɔ limoa ye ɛdeɛ ne anyunlu la anwo ɛ?

12 Ɛnee Pɔɔlo mumua ne ze ye kɛ “bɛdwazo Kelaese bɛvi mowuamra anu.” Gyisɛse ewudwazo ne tɛla menli mɔɔ bɛlimoale bɛdwazole bɛ la amuala ɔluakɛ bɛwule bieko. Pɔɔlo hanle kɛ, Gyisɛse le “bɛdabɛ mɔɔ bɛla wɔ ewule nu la anu ma mɔɔ limoa.” Adenle boni azo? Ɔdaye a bɛlimoale bɛdwazole ye kɛ sunsum nu abɔdeɛ a, yɛɛ ɔdaye a ɔlimoale ɔvile azɛlɛ ye azo ɔhɔle anwuma a.​—1 Kɔl. 15:20; Gyi. 26:23; kenga 1 Pita 3:18, 22.

BƐDABƐ MƆƆ ‘BƐBANYIA NGOANE’ LA

13. Ngakyile boni a Pɔɔlo hilele kɛ ɔwɔ Adam nee Gyisɛse avinli a?

13 Kɛzi sonla ko ewule kola maa menli mgbe dɔɔnwo nyia ngoane ɛ? Pɔɔlo buale zɔhane kpuya ne kɛnlɛma. Ɔhilele kɛzi Adam ɛtane ne ɛha alesama yɛɛ kɛzi Kelaese afɔlebɔlɛ ne baboa alesama la. Pɔɔlo hanle ye wɔ Adam anwo kɛ: “Ewule luale sonla ko anwo zo a rale” a. Mɔɔ Adam yɛle ɛtane la, ɔvale ɔ nee ɔ bo zo amra ɔwulale ewule tumi bo. Yɛtɛnwu ye anzosesebɛ ne anwo amaneɛ. Noko kɛ mɔɔ Nyamenle dwazole ɔ Ra ne la ati, ɔmaa yɛnyia anyelazo kpalɛ! Pɔɔlo hilehilele nuhua kɛ: “Zɔhane ala a ewudwazo ɛlua sonla ko [Gyisɛse] anwo zo ɛra a. Na kɛ mɔɔ Adam ati menli kɔsɔɔti wu la, zɔhane ala a Kelaese ati menli kɔsɔɔti banyia ngoane a.”​—1 Kɔl. 15:21, 22.

14. Bɛbadwazo Adam ɔ? Kilehile nu.

14 Mɔɔ Pɔɔlo hanle kɛ “Adam ati menli kɔsɔɔti wu la,” duzu ɛnee a ɔlɛkile a? Ɛnee Pɔɔlo ɛlɛka Adam abozoamra mɔɔ bɛvale ɛtane nee sinlidɔlɛ bɛwole bɛ mɔɔ ɔti bɛbawu la anwo edwɛkɛ. (Wlo. 5:12) Adam ɛmboka menli mɔɔ “banyia ngoane” la anwo. Adam ɛnrɛnyia Kelaese ɛkpɔnedeɛ ne azo nvasoɛ, ɔluakɛ ɛnee ɔdi munli yɛɛ ɔ nye fuu ɔyɛle Nyamenle anwo anzosesebɛ a. Adam nee bɛdabɛ mɔɔ “sonla Ra ne” babua bɛ ndɛne kɛ “mbɔnkye” la banyia ahatualɛ ko, bɛbahɔ “dahuu ɛzɛkyelɛ nu.”​—Mat. 25:31-33, 46; Hib. 5:9.

Gyisɛse a bɛlimoale bɛdwazole ye bɛvile ewule nu bɛhɔle anwuma a (Nea ɛdendɛkpunli 15-16) *

15. Nwane mɔɔ a boka “menli kɔsɔɔti” mɔɔ “banyia ngoane la” anwo a?

15 Yɛ ye nzonlɛ kɛ Pɔɔlo hanle kɛ “Kelaese ati menli kɔsɔɔti banyia ngoane.” (1 Kɔl. 15:22) Pɔɔlo hɛlɛle kɛlata ne hɔmaanle Kilisienema mɔɔ bɛkpokpa bɛ mɔɔ bɛwɔ Kɔlente mɔɔ bɛbadwazo bɛ bɛahɔ anwuma la. Ɛnee bɛle Kilisienema mɔɔ “bɛde bɛ nwo wɔ Kelaese Gyisɛse anu, mɔɔ bɛvɛlɛ bɛ kɛ bɛrayɛ nwuanzanwuanzama” a. Eza Pɔɔlo hanle “bɛdabɛ mɔɔ bɛla wɔ ewule nu kɛ Kelaese ɛdoavolɛma la” anwo edwɛkɛ. (1 Kɔl. 1:2; 15:18; 2 Kɔl. 5:17) Ɔhɛlɛle ye wɔ kɛlata fofolɛ nu kɛ bɛdabɛ mɔɔ ‘bɛ nee Gyisɛse ɛyɛ ko wɔ kɛzi ɔwule la anu la nee ye bayɛ ko wɔ ye ewudwazo ne anu.’ (Wlo. 6:3-5) Bɛdwazole Gyisɛse wɔ sunsum nu na ɔhɔle anwuma. Ɔti zɔhane ala a bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee “Kelaese le ko,” ɛhye kile Kilisienema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la, amuala bayɛ a.

16. Mɔɔ Pɔɔlo hanle kɛ Gyisɛse le “ma mɔɔ limoa la,” ɛnee duzu a ɔlɛkile a?

16 Pɔɔlo hɛlɛle kɛ “bɛdwazo Kelaese bɛvi mowuamra anu kɛ bɛdabɛ mɔɔ bɛla wɔ ewule nu la anu ma mɔɔ limoa.” Kakye kɛ ɛnee bɛlimoa bɛdwazo awie mɔ mɔɔ bie a le Lazalɛse la. Noko Gyisɛse a bɛlimoale bɛdwazole ye kɛ sunsum nu abɔdeɛ na ɔnyianle dahuu ngoane a. Yɛkola yɛfa ye yɛtoto ɛya nu ma mɔɔ limoa mɔɔ Yizilayɛma vale bɔle afɔle maanle Nyamenle la anwo. Eza Pɔɔlo vɛlɛle Gyisɛse “ma mɔɔ limoa,” mɔɔ kile kɛ, ye ewudwazo ne anzi bɛbadwazo awie mɔ noko bɛahɔ anwuma. Awieleɛ bɔkɔɔ ne, bɛbadwazo ɛzoanvolɛma ne nee awie mɔ gyɛne mɔɔ bɛ nee “Kelaese le ko” la bahɔ anwuma kɛ Gyisɛse la.

17. Mekɛ boni a bɛbadwazo bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee “Kelaese le ko” la bahɔ anwuma a?

17 Mɔɔ Pɔɔlo kɛlɛ kɛlata ne ahɔmaa Kɔlentema la, ɛnee bɛtɛbɔle ɔ bo kɛ bɛdwazo bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee “Kelaese le ko” la bahɔ anwuma. Emomu ɛnee Pɔɔlo ɛlɛka mɔɔ bazi kenle bie la anwo edwɛkɛ. Ɔhanle kɛ: “Awie biala ɛdeɛ bara wɔ ye mekɛ nloa: Kelaese a le ma mɔɔ limoa a, ɛhye anzi bɛdabɛ mɔɔ bɛle Kelaese ɛdeɛ la, na bɛbadwazo ɛhye mɔ wɔ Kelaese ɛralɛ ne anu.” (1 Kɔl. 15:23; 1 Tɛs. 4:15, 16) Kelaese “ɛralɛ” mekɛ ne mɔɔ ɔhanle nwolɛ edwɛkɛ la anu a yɛde la. Ɔti ɛnee ɔwɔ kɛ ɛzoanvolɛma ne nee Kilisienema gyɛne mɔɔ bɛkpokpa bɛ mɔɔ bɛwu la kendɛ Kelaese ɛralɛ ne amaa bɛadwazo bɛ bɛahɔ anwuma na bɛ nee ‘Gyisɛse ayɛ ko wɔ ye ewudwazo ne anu.’

DIE DI KƐ WƆ ANYELAZO NE BARA NU!

18. (a) Duzu ati a yɛkola yɛka kɛ wɔ anwuma ewudwazo ne anzi, bɛbadwazo menli gyɛne ɛ? (b) Duzu a 1 Kɔlentema 15:24-26 maa yɛnwu ye wɔ mɔɔ bahɔ zo wɔ anwuma nehane la anwo a?

18 Na Kilisienema kɔsɔɔti mɔɔ di nɔhalɛ mɔɔ bɛnlɛ anyelazo kɛ bɛ nee Kelaese badɛnla anwuma la noko ɛ? Bɛdabɛ noko bɛlɛ ewudwazo nwo anyelazo. Baebolo ne ka kɛ Pɔɔlo nee awie mɔ gyɛne mɔɔ bɛbahɔ anwuma la banyia “ewudwazo ne mɔɔ limoa la bie.” (Fel. 3:11) Ɛhye kile kɛ ewudwazo fofolɛ bahɔ zo. Ɛhye nee ewudwazo mɔɔ ɛnee Dwobu die di kɛ ɔbanyia ye kenle bie la le ko. (Dwobu 14:15) ‘Bɛdabɛ mɔɔ bɛle Kelaese ɛdeɛ wɔ ye ɛralɛ ne anu la’ bahɔboka Gyisɛse anwo wɔ anwuma wɔ mekɛ mɔɔ ɔsɛkye arane kɔsɔɔti nee tumivolɛma yɛɛ tumi kɔsɔɔti la. Na bɛbazɛkye “kpɔvolɛ mɔɔ li amozi” bɔbɔ la, ewule. Ɔti menli mɔɔ bɛbadwazo bɛ bɛahɔ anwuma la ɛnrɛwu bieko ɛlɛ. Na bɛdabɛ mɔɔ bɛha la ɛ?​—Kenga 1 Kɔlentema 15:24-26.

19. Duzu a menli mɔɔ badɛnla azɛlɛ ye azo la banyia a?

19 Duzu a menli mɔɔ badɛnla azɛlɛ ye azo la banyia a? Edwɛkɛ ɛhye mɔɔ Pɔɔlo hanle la bahola amaa bɛanyia anyelazo: “Melɛ anyelazo . . . kɛ bɛbadwazo tenlenema nee bɛdabɛ mɔɔ bɛnle tenlenema la bɛavi ewule nu.” (Gyi. 24:15) Nɔhalɛ nu, awie biala mɔɔ ɔnle tenlenenli la ɛnrɛhola ɛnrɛhɔ anwuma, ɔti ɛnee edwɛkɛ zɔhane ɛlɛkile ewudwazo mɔɔ bahɔ zo kenle bie wɔ azɛlɛ ye azo la.

Saa yɛdie ewudwazo ne yɛdi a ɔmaa yɛfa anwodozo yɛnea kenle bie ade (Nea ɛdendɛkpunli 20) *

20. Kɛzi anyelazo mɔɔ ɛlɛ la anu ɛmia ɛ?

20 Nɔhalɛ nu, ‘bɛbadwazo menli bɛavi ewule nu’! Bɛdabɛ mɔɔ bɛbadwazo bɛ bɛara ngoane nu wɔ azɛlɛ ye azo la lɛ anyelazo kɛ bɛbadɛnla ɛke dahuu. Ɛbahola wɔava ɛ nwo wɔado ɛwɔkɛ zɔhane azo. Saa wɔ alɔvolɛ ɛwu a, zɔhane anyelazo ne bahola akyekye ɛ rɛle. Bɛbadwazo bɛ bɛavi ewule nu wɔ mekɛ mɔɔ Kelaese nee awie mɔ gyɛne “bali belemgbunli ɛvolɛ 1,000 la.” (Yek. 20:6) Ɛdawɔ noko ɛbahola wɔanyia anyelazo kɛ saa ɛwu kolaa na Kelaese abɔ ɔ bo kɛ ɔdi ye Ɛvolɛ Apenle Ko tumi ne a, bɛbadwazo wɔ. “Anyelazo ɛhye ɛnye yɛ rɛle ɛndo yɛ sa nu.” (Wlo. 5:5) Ɔbahola yeamaa ɛ nwo ayɛ se na ɛ nye alie wɔ Nyamenle ɛzonlenlɛ nu. Noko yɛbahola yɛazukoa dɔɔnwo yɛavi 1 Kɔlentema 15 ne anu wɔ edwɛkɛ bieko anu.

EDWƐNE 147 Dahuu Ngoane Ɛwɔkɛ Ne

^ ɛden. 5 Kɔlentema mɔɔ limoa tile 15 ka ewudwazo ne anwo edwɛkɛ. Duzu ati a zɔhane ngilehilelɛ ne anwo hyia yɛ ɛ, na duzu a maa yɛdie yɛdi kɛ bɛdwazole Gyisɛse a? Edwɛkɛ ɛhye babua kpuya ɛhye mɔ nee ewudwazo ne anwo kpuya gyɛne mɔɔ anwo hyia la.

^ ɛden. 56 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Gyisɛse a bɛlimoale bɛvale ye bɛhɔle anwuma a. (Gyi. 1:9) Ye ɛdoavolɛma mɔɔ bahɔboka ɔ nwo la bie mɔ a le Tɔmase, Gyemise, Ledea, Dwɔn, Mɛle yɛɛ Pɔɔlo.

^ ɛden. 58 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema nrenyia bie aye mɔɔ ɔ nee ye ɛbɔ nu ɛzonlenle Nyamenle ɛvolɛ dɔɔnwo la ɛwu. Ɔdie ɔdi kɛ bɛbadwazo ye, na ɔlɛkɔ zo yeazonle Gyihova nɔhalɛ nu.