Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 51

Bɛhɔ Zo “Bɛdie Ye”

Bɛhɔ Zo “Bɛdie Ye”

“Ɛhye a le me Ra mɔɔ mekulo ye, na melie ye medo nu a. Bɛdie ye.”​—MAT. 17:5.

EDWƐNE 54 “Adenle Ne Ɛne”

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1-2. (a) Duzu a bɛhanle bɛhilele Gyisɛse ɛzoanvolɛma nsa kɛ bɛyɛ a, na duzu a bɛyɛle ye wɔ nwo a? (b) Duzu a yɛbazuzu wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

MƆƆ bɛlile ɛvolɛ 32 Y.M. Akpabɛnwo ne bɛwiele la, ɛzoanvolɛ Pita, Gyemise yɛɛ Dwɔn nwunle ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ bie mɔɔ yɛ nwanwane la. Ɛnee bɛwɔ boka tendenle bie azo, ɔbayɛ kɛ Hɛmɔn Boka ne ɛleka bie, na Gyisɛse hakyile wɔ bɛ nye zo. “Ɔ nyunlu dale kɛ sɛnzɛne, na ye tɛladeɛ aguzo ne yɛle fufule nwohyee.” (Mat. 17:1-4) Mɔɔ ɛnyelɛzodeɛnwunlɛ ne ɛlɛkɔ ye awieleɛ la, ɛzoanvolɛ ne mɔ dele kɛ Nyamenle ɛlɛka kɛ: “Ɛhye a le me Ra mɔɔ mekulo ye, na melie ye medo nu a. Bɛdie ye.” (Mat. 17:5) Ɛzoanvolɛma nsa ne vale bɛ ɛbɛlabɔlɛ hilele kɛ bɛdiele Gyisɛse. Yɛkulo kɛ yɛsukoa bɛ neazo ne.

2 Wɔ edwɛkɛ mɔɔ li ɛhye anyunlu la anu, yɛzukoale kɛ Gyisɛse ane mɔɔ yɛtie la kile kɛ yɛbagyakyi ninyɛne bie mɔ ɛyɛlɛ. Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbazuzu ninyɛne nwiɔ mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ ɔwɔ kɛ yɛyɛ la anwo.

“BƐVA ANLENKƐ EKYI NE ANU”

3. Kɛ mɔɔ Mateyu 7:13, 14 kile la, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

3 Kenga Mateyu 7:13, 14. Yɛ ye nzonlɛ kɛ, Gyisɛse hanle nlenkɛ ngakyile nwiɔ mɔɔ kɔfinde ndenle nwiɔ azo la nwo edwɛkɛ, adenle ne ko le “tɛtɛlɛ” yɛɛ ko le “ɛdenraa.” Ɔle nwiɔ ala, bieko ɛnle ɛkɛ. Ɔwɔ kɛ yɛ nuhua ko biala kpa mɔɔ ɔkulo kɛ ɔfa zo la. Ɛhye le kpɔkɛzilɛ mɔɔ anwo hyia tɛla biala​—na yemɔ a bahile kɛ yɛbanyia dahuu ngoane a.

4. Boni a ɛbaha ye wɔ adenle “tɛtɛlɛ” ne anwo a?

4 Ɔwɔ kɛ yɛkakye ngakyile mɔɔ wɔ ndenle nwiɔ ɛhye avinli la. Menli dɔɔnwo lua adenle “tɛtɛlɛ” ne azo ɔluakɛ zolɛ ɛvalɛ ɛnyɛ se. Mɔɔ yɛ alɔbɔlɛ la a le kɛ, menli dɔɔnwo ɛkpa kɛ bɛbalua adenle zɔhane azo na bɛyɛ mɔɔ awie biala mɔɔ lua zo la ɛlɛyɛ la bie. Bɛnnwu ye kɛ Seetan Abɔnsam a ɛlɛmaa bɛava adenle ɛhye azo a na ye adenle ne kɔwie ewule nu.​—1 Kɔl. 6:9, 10; 1 Dwɔn 5:19.

5. Mɔdenle boni a bie mɔ ɛbɔ amaa bɛanwu adenle “ɛdenraa” ne na bɛava zo a?

5 Adenle mɔɔ tɔ zo nwiɔ la le ngakyile fi adenle “tɛtɛlɛ” ne anwo, yemɔ ɔle “ɛdenraa,” na Gyisɛse hanle kɛ menli ekyi bie a kola nwu ye a. Duzu ati ɔ? Anyelielɛ edwɛkɛ ne a le kɛ wɔ ngyɛnu mɔɔ doa zo la anu, Gyisɛse bɔle ye ɛdoavolɛma kɔkɔ wɔ adalɛ ngapezoma anwo. (Mat. 7:15) Menli bie mɔ ka kɛ ɛzonlenlɛ apenle dɔɔnwo a wɔ ɛkɛ a na bɛ nuhua dɔɔnwo ka kɛ bɛkilehile nɔhalɛ ne. Kɛ mɔɔ ɛzonlenlɛ dɔɔnwo wɔ ɛkɛ ne la ati, yemaa menli dɔɔnwo asa anu ɛdo yɛɛ bɛ nye zo ɛda bɛ na ɔmmaa bɛmbɔ mɔdenle bɔbɔ kɛ bɛbakpondɛ adenle ne mɔɔ kɔ ngoane nu la. Noko yɛbahola yɛanwu adenle zɔhane. Gyisɛse hanle kɛ: “Saa bɛdi me edwɛkɛ zo dahuu a, ɛnee bɛle me ɛdoavolɛma amgba, na bɛbanwu nɔhalɛ ne, na nɔhalɛ ne bamaa bɛanyia fanwodi.” (Dwɔn 8:31, 32) Wɔyɛ deɛ kɛ wɔanyɛ mɔɔ menli dɔɔnwo ɛlɛyɛ la bie emomu wɔkpondɛ nɔhalɛ ne la. Ɛbɔle ɔ bo ɛzukoale Nyamenle Edwɛkɛ ne kpalɛ amaa wɔanwu mɔɔ ɔkpondɛ yɛavi yɛ ɛkɛ ne la yɛɛ ɛdiele Gyisɛse ngilehilelɛ ne. Ninyɛne mɔɔ ɛzukoale la bie a le kɛ Gyihova kpondɛ kɛ yɛkpo adalɛ ɛzonlenlɛ ngilehilelɛ biala na yɛgyakyi nyɛleɛ anzɛɛ ɛvoyia mɔɔ ɔ bo vi awozonlezonlenlɛ nu la ɛlilɛ. Eza ɛzukoale kɛ ɔnla aze kɛ ɛbayɛ ninyɛne mɔɔ Gyihova kulo na wɔahwe ɛ nwo wɔavi nyɛleɛ mɔɔ ɛnzɔ ɔ nye la anwo. (Mat. 10:34-36) Bie a ɛnee ɔnla aze kɛ ɛbayɛ nzenzaleɛ ɛhye mɔ mɔɔ hyia la. Noko ɛbɔle mɔdenle ɔluakɛ ɛkulo wɔ anwuma Selɛ ne yɛɛ ɛkulo kɛ ɛyɛ mɔɔ sɔ ɔ nye la. Nea kɛzi wɔmaa ɔ nye ɛlie a!​—Mrɛ. 27:11.

KƐ ƆKƐYƐ NA YƐAHƆ ZO YƐALUA ADENLE ƐDENRAA NE ANU LA

Nyamenle folɛdulɛ nee ngyinlazo ne mɔ boa yɛ maa yɛkɔ zo yɛdua adenle “ɛdenraa” ne anu (Nea ɛdendɛkpunli 6-8) *

6. Kɛ mɔɔ Edwɛne 119:9, 10, 45, 133 kile la, duzu a baboa yɛ yeamaa yɛahɔ zo yɛalua adenle ɛdenraa ne anu a?

6 Saa yɛbɔ ɔ bo kɛ yɛfa adenle ɛdenraa ne anu a, duzu a baboa yɛ amaa yɛanvi zo a? Suzu ndonwo ɛhye anwo. Saa ɛkɔ ɛleka bie mɔ a, bɛdie bane nzinrenzinra wɔ adenle mɔɔ la boka nwo la anloa. Bɛyɛ bane ne kɛ bɛfa bɛabɔ delavama anwo bane amaa bɛambikye adenle ne anloa somaa na bɛambu bɛanva zo. Awie biala ɛnrɛha kɛ bane ɛhye mɔɔ bɛlie la ɛmmaa bɛ nwo ɛndɔ bɛ! Gyihova ngyinlazo mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la le kɛ bane zɔhane. Bɛboa yɛ bɛmaa yɛdua adenle ɛdenraa ne anu.​—Kenga Edwɛne 119:9, 10, 45, 133.

7. Kɛzi ɔwɔ kɛ ngakula bu adenle ɛdenraa ne ɛ?

7 Ngakula, ɔyɛ a bɛte nganeɛ kɛ Gyihova ngyinlazo ne mɔ ɛmmaa bɛ nwo ɛndɔ bɛ ɔ? Adwenle mɔɔ Seetan kpondɛ kɛ bɛnyia la ɛne. Ɔkulo kɛ bɛfa bɛ adwenle bɛsie ninyɛne mɔɔ menli mɔɔ lua adenle tɛtɛlɛ ne azo ɛlɛyɛ la azo ɔluakɛ ɔle kɛ asɛɛ bɛ nye die kpalɛ. Ɔkulo kɛ bɛnyia adwenle kɛ bɛ gɔnwo mɔ sukuluma anzɛɛ menli mɔɔ bɛnwu bɛ wɔ Yintanɛte ne azo la anye die kpalɛ. Seetan kulo kɛ bɛnyia adwenle kɛ Gyihova ngyinlazo ne mɔ ɛmmaa bɛngola bɛnyɛ ninyɛne mɔɔ ɔbamaa bɛ nye alie la. * Noko bɛhakye ɛhye: Seetan ɛngulo kɛ menli mɔɔ lua ye adenle ne azo la nwu mɔɔ ɔbado bɛ wɔ awieleɛ ne la. Noko Gyihova ɛdeɛ, yemaa bɛnwu mɔɔ saa bɛkɔ zo bɛdua ngoane adenle ne azo a ɔbava yeamaa bɛ la wienyi.​—Edw. 37:29; Aye. 35:5, 6; 65:21-23.

8. Duzu a mgbavolɛ nee mbɛlɛra bahola azukoa avi Olaf edwɛkɛ ne anu a?

8 Bɛzuzu mɔɔ bɛbahola bɛazukoa bɛavi adiema kpavolɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Olaf la anwubielɛ ne anu la anwo. * Ɔ gɔnwo mɔ sukuluma tinlitinlinle ɔ nwo zo kɛ ɔbɔ adwɔmane ɛbɛla. Mɔɔ ɔhilehilele nu ɔhilele bɛ kɛ Gyihova Alasevolɛ fa Baebolo nu ngyinlazo mɔɔ kpogya mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la bɔ bɛ ɛbɛla la, mbɛlɛra bie mɔɔ ɔ nee bɛ kɔ sukulu la yɛle bɛ adwenle kɛ bɛbazɔ ye bɛanlea na bɛbɔle mɔdenle kɛ bɛdi ye adwenle bɛamaa ɔ nee bɛ ala. Noko Olaf gyinlanle kpundii ɔyɛle mɔɔ le kpalɛ la. Na tɛ ɛhye angomekye a bɛvale bɛtinlitinlinle ɔ nwo zo o. Olaf hanle kɛ: “Me kilehilevolɛma ne bɔle mɔdenle kɛ bɛmaa meade ɔ bo kɛ ɔwɔ kɛ mesukoa nwoma kpole ɔluakɛ yemɔ bamaa menli abu me. Bɛhanle kɛ saa meanyɛ ye zɔhane a, ninyɛne ɛnrɛhɔ boɛ ɛnrɛmaa me wɔ ɛbɛlabɔlɛ nu.” Duzu a boale Olaf maanle ɔgyinlanle ngyegyelɛ ɛhye anloa a? Ɔhanle kɛ: “Me nee menli mɔɔ wɔ me asafo ne anu la vale agɔnwolɛ kyengye. Bɛrayɛle kɛ me mbusuafoɔ. Eza membɔle ɔ bo kɛ mesukoa Baebolo ne anyebolo zo. Mekɛ mɔɔ melɛsukoa ninyɛne dɔɔnwo la, ɛnee melɛnwu ye wienyi kɛ ɛhye a le nɔhalɛ ne a. Ɛhye ati, menzile kpɔkɛ kɛ mebazonle Gyihova.”

9. Duzu a ɔwɔ kɛ menli mɔɔ kulo kɛ bɛdua adenle ɛdenraa ne anu la yɛ a?

9 Seetan kulo kɛ ɔmaa ɛfi adenle ne mɔɔ kɔ ngoane nu la azo. Ɔkulo kɛ ɛkɔboka menli dɔɔnwo ne mɔɔ lua adenle tɛtɛlɛ ne mɔɔ “kɔ ɛzɛkyelɛ nu” la anwo. (Mat. 7:13) Noko saa yɛkɔ zo yɛtie Gyisɛse na yɛbu adenle ɛdenraa ne kɛ ɔbɔ yɛ nwo bane a, yɛbahɔ zo yɛalua nu. Akee maa yɛzuzu debie bieko mɔɔ Gyisɛse se ɔwɔ kɛ yɛyɛ la anwo.

Ɛ NEE Ɛ DIEMA NE ƐZIEZIE BƐ AVINLI

10. Kɛ mɔɔ Mateyu 5:23, 24 kile la, duzu a Gyisɛse hanle kɛ ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

10 Kenga Mateyu 5:23, 24. Wɔ ɛke, Gyisɛse hanle gyimalilɛ bie mɔɔ ɛnee nwolɛ hyia kpalɛ maa Dwuuma mɔɔ ɔlɛtendɛ yeahile bɛ la anwo edwɛkɛ. Fa ye kɛ awie ɛhɔ ɛzonlenlɛsua ne anu na ɔlɛfa ye nane yeahɔmaa ɛsɔfo ne kɛ ɔva ɔbɔ afɔle. Saa ɛkɛ ne ala ahenle kakye kɛ ɔ diema bie lɛ edwɛkɛ tia ye a, ɔwɔ kɛ ɔgyakyi ye afɔlebɔdeɛ ne ɛkɛ na ‘ɔkɔ.’ Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ debie bie wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔhyia kɛ ɔyɛ kolaa na yeabɔ afɔle yeamaa Gyihova a. Gyisɛse hanle ye wienyi kɛ: “Dimoa ɛ nee ɛ diema ne ɛziezie bɛ avinli.”

Ɛbazukoa Gyekɔbo mɔɔ bɛlɛle ɔ nwo aze ɔzieziele ɔ nee ɔ diema ne avinli la ɔ? (Nea ɛdendɛkpunli 11-12) *

11. Mɔdenle boni a Gyekɔbo bɔle kɛ ɔsiezie ɔ nee Yisɔ avinli a?

11 Saa yɛsuzu edwɛkɛ bie mɔɔ zile wɔ tete selɛ Gyekɔbo ɛbɛlabɔlɛ nu la anwo a, ɔbamaa yɛanyia kɛzi ɔwɔ kɛ yɛsiezie yɛ nee awie mɔ avinli la anwo ɛzukoalɛdeɛ kɛnlɛma bie. Mɔɔ Gyekɔbo vile ye sua zo hɔdɛnlanle ɛleka bie kɛyɛ ɛvolɛ 20 la anzi, Nyamenle luale anwumabɔvolɛ nwo zo hanle hilele ye kɛ ɔzia ɔhɔ ye sua zo. (Gyn. 31:11, 13, 38) Noko ɛnee ngyegyelɛ bie wɔ ɛkɛ. Ɛnee ɔ diema kpanyinli Yisɔ kulo kɛ ɔku ye. (Gyn. 27:41) Ɛnee Gyekɔbo suzu kɛ bie a ɔ nwo ɛya tɛbɔ ɔ diema ne ahonle nu ɔti ye “ahonle dule kpole na ye adwenle zɛkyele.” (Gyn. 32:7) Duzu a Gyekɔbo yɛle zieziele ɔ nee ɔ diema ne avinli a? Mɔɔ limoa, ɔyɛle edwɛkɛ ne anwo asɔne ɛsesebɛ. Akee ɔvale ahyɛlɛdeɛ ɔhɔmaanle Yisɔ. (Gyn. 32:9-15) Awieleɛ bɔkɔɔ ne mɔɔ mediema nwiɔ ne yiale la, Gyekɔbo limoale lile Yisɔ eni. Ɔbɔle ɔ ti aze wɔ Yisɔ anyunlu​—tɛ ko, tɛ nwiɔ emomu fane nsuu! Gyekɔbo lale mɛlɛbɛnwoaze nee ɛbulɛ ali hilele ɔ diema ne na yemɔ maanle ɔzieziele bɛ avinli.​—Gyn. 33:3, 4.

12. Duzu a yɛsukoa yɛfi Gyekɔbo neazo ne anu a?

12 Yɛsukoa debie yɛfi kɛzi Gyekɔbo zieziele ɔ nwo kɛ ɔkayia ɔ diema Yisɔ nee kɛzi ɔhɔle ɔ diema ne anyunlu la anu. Gyekɔbo bɛlɛle ɔ nwo aze zɛlɛle Gyihova moalɛ. Akee ɔyɛle mɔɔ ɔyɛle nwolɛ asɔne la anwo debie. Ɔyɛle biala mɔɔ ɔbahola la ɔvale ɔzieziele ɔ nee ɔ diema ne avinli. Mɔɔ Gyekɔbo yiale ɔ diema Yisɔ la, ɔ nee ye su kpolera yeamaa yeanwu mɔɔ ye edwɛkɛ yɛ fɛ nee mɔɔ ye edwɛkɛ ɛnyɛ fɛ la. Mɔɔ ɛnee Gyekɔbo kpondɛ la ala a le kɛ ɔbaziezie ɔ nee ɔ diema ne avinli. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛazukoa ye neazo ne ɛ?

KƐZI YƐBAZIEZIE YƐ NEE AWIE MƆ AVINLI LA

13-14. Saa yɛfo yɛ diema diedinli bie a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a?

13 Yɛdayɛ mɔɔ yɛlua adenle mɔɔ kɔ ngoane nu azo la kulo kɛ yɛ nee yɛ mediema tɛnla anzodwolɛ nu. (Wlo. 12:18) Saa yɛnwu kɛ yɛvo yɛ diema diedinli bie a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛyɛ a? Ɔwɔ kɛ yɛyɛ nwolɛ asɔne ɛsesebɛ kɛ mɔɔ Gyekɔbo yɛle la. Yɛbahola yɛazɛlɛ Gyihova kɛ ɔyila mɔdenle mɔɔ yɛlɛbɔ kɛ yɛbaziezie yɛ nee yɛ diema ne avinli la azo.

14 Eza ɔwɔ kɛ yɛnyia mekɛ yɛdwenledwenle mɔɔ yɛyɛ la anwo. Yɛbahola yɛabiza yɛ nwo kpuya ɛhye mɔ: ‘Asoo melɛ ɛhulolɛ kɛ mebalie meado nu kɛ meanyɛ ye boɛ, meabɛlɛ me nwo aze meakpa kyɛlɛ na meaziezie yɛ avinli ɔ? Saa medimoa metudu agyakɛ kɛ mesiezie me nee me diema ne avinli a, kɛzi Gyihova nee Gyisɛse bade nganeɛ ɛ?’ Kɛzi yɛbabua ye la baha yɛ yeamaa yɛadie Gyisɛse na yɛabɛlɛ yɛ nwo aze yɛahɔ yɛ diema ne ɛkɛ amaa yɛaziezie yɛ avinli. Yɛbahola yɛazukoa Gyekɔbo neazo ne wɔ tɛnlabelɛ ɛhye anu.

15. Saa yɛfa ngyinlazo mɔɔ wɔ Ɛfɛsɛsema 4:2, 3 la yɛdi gyima a, kɛzi ɔbaboa yɛ yeamaa yɛaziezie yɛ nee yɛ diema avinli ɛ?

15 Mɔɔ Gyekɔbo yiale ɔ diema ne la, saa ɔ nee ye zule awie mɔɔ yɛle ye boɛ nee awie mɔɔ yeanyɛ ye boɛ la anwo kpolera a, anrɛɛ nea mɔɔ ɔbazi la! Anrɛɛ mɔɔ ɔbazi la ɛnrɛyɛ kpalɛ fee. Saa yɛkɔ yɛ diema bie ɛkɛ kɛ yɛkaziezie yɛ avinli a, ɔwɔ kɛ yɛbɛlɛ yɛ nwo aze. (Kenga Ɛfɛsɛsema 4:2, 3.) Mrɛlɛbulɛ 18:19 ka kɛ: “Adiema mɔɔ bɛvo ye la ɛkpɔdalɛ yɛ se tɛla suakpole mɔɔ bɛdo nwolɛ bane mɔɔ bɛdi zolɛ konim la, yɛɛ butule ne bie le kɛ aranemgbole nlenkɛ nzi mbulalɛ la.” Adiema mɔɔ bɛvo ye la le kɛ zɔhane “aranemgbole” ne, saa yɛbɛlɛ yɛ nwo aze yɛkpa kyɛlɛ a, ɔbamaa yɛanyia ɛhulolɛ kɛ yɛbaziezie yɛ avinli.

16. Duzu bieko a ɔwɔ kɛ yɛsuzu nwo a, na duzu ati ɔ?

16 Eza ɔwɔ kɛ yɛsuzu edwɛkɛ mɔɔ yɛbaha yɛahile yɛ diema ne nee kɛzi yɛbaha ye la anwo kpalɛ. Saa yɛsiezie yɛ nwo yɛwie a, ɔwɔ kɛ yɛfa yɛyɛ yɛ adwenle kɛ yɛ nee ahenle mɔɔ yɛvo ye la badendɛ amaa yeaye nyane biala mɔɔ ɔlɛdi la yeavi ye ahonle nu. Mɔlebɛbo ne, bie a ɔbaha edwɛkɛ mɔɔ ɔnrɛyɛ yɛ fɛ la yeahile yɛ. Ɔnrɛyɛ se kɛ yɛbava ɛya anzɛɛ yɛbabɔ mɔdenle kɛ yɛbua yɛ nwo benle, noko saa yɛyɛ ye zɔ a, asoo ɔbava anzodwolɛ yeara? Kyɛkyɛ. Kakye kɛ anzodwolɛ mɔɔ yɛkpondɛ ye wɔ yɛ nee yɛ diema ne avinli la hyia tɛla kɛ yɛbanwu ahenle mɔɔ ye edwɛkɛ yɛ fɛ nee mɔɔ ye edwɛkɛ ɛnyɛ fɛ la.​—1 Kɔl. 6:7.

17. Duzu a ɛsukoa ɛfi Gilbert neazo ne anu a?

17 Adiema nrenyia bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Gilbert la bɔle mɔdenle kɛ ɔbakpondɛ anzodwolɛ. Ɔhanle kɛ: “Ɛnee me nee me busuanli bie mɔɔ yɛbikye yɛ nwo kpalɛ la anloa ɛnzɛ yɛ nwo fee. Wɔ ɛvolɛ mɔɔ bo nwiɔ la anu, membɔle mɔdenle kɛ me nee ye badendɛ anzodwolɛ nu amaa yɛaziezie yɛ avinli.” Duzu bieko a Gilbert yɛle a? Ɔhanle kɛ: “Kolaa na me nee me busuanli ɛhye adendɛ la, meyɛ asɔne na mefa meyɛ me adwenle kɛ menrɛva edwɛkɛ ɛtane biala mɔɔ ɔbaha la anwo ɛya. Ɛnee ɔwɔ kɛ menyia ɛhulolɛ kɛ mebava ɛtane meahyɛ. Menwunle kɛ ɔnle kɛ mebɔ mɔdenle kɛ mebahile kɛ me edwɛkɛ yɛ fɛ, emomu ɔle me ɛzonlelilɛ kɛ mebakpondɛ anzodwolɛ.” Duzu a ɛvi nu ɛra a? Gilbert hanle kɛ: “Kɛkala, me nzo nu ɛdwo me ɔluakɛ me nee me abusua ne amuala de anzodwolɛ nu.”

18-19. Saa yɛvo awie a, duzu a ɔwɔ kɛ yɛbɔ kpɔkɛ kɛ yɛbayɛ a, na duzu ati ɔ?

18 Saa ɛnwu kɛ wɔvo ɛ diema Kilisienenli bie a, duzu a ɔwɔ kɛ ɛbɔ kpɔkɛ kɛ ɛbayɛ a? Di anzodwolɛ nwo adehilelɛ mɔɔ Gyisɛse vale maanle la azo. Ka nwolɛ edwɛkɛ kile Gyihova, na fa ɛ nwo to ye sunsum nwuanzanwuanza ne azo kɛ ɔboa wɔ ɔmaa ɛkpondɛ anzodwolɛ. Saa ɛyɛ zɔ a, ɛ nye balie na ɔbamaa wɔala ye ali kɛ ɛlɛtie Gyisɛse.​—Mat. 5:9.

19 Yɛ nye die kɛ Gyihova dua Gyisɛse Kelaese mɔɔ ɔle “asafo ne ati la” anwo azo ɔfa adehilelɛ mɔɔ ɛlɔlɛ wɔ nu la ɔmaa yɛ la. (Ɛfɛ. 5:23) Bɛmaa yɛbɔ kpɔkɛ kɛ ‘yɛbadie ye’ kɛ mɔɔ ɛzoanvolɛ Pita, Gyemise yɛɛ Dwɔn yɛle la. (Mat. 17:5) Yɛzukoa kɛ saa yɛsiezie yɛ nee yɛ diema Kilisienenli bie mɔɔ yɛvo ye la avinli a, ɛnee yɛlɛtie Gyisɛse. Saa yɛyɛ zɔ na yɛkɔ zo yɛdua adenle mɔɔ kɔ ngoane nu la azo a, yɛbanyia nyilalɛ dɔɔnwo na yɛ nye alie dahuu kenle bie.

EDWƐNE 130 Fa Ɛtane Kyɛ

^ ɛden. 5 Gyisɛse hanle kɛ yɛva anlenkɛ ekyi ne mɔɔ kɔfinde ngoane adenle ne azo la anu. Eza ɔhanle ɔhilele yɛ kɛ yɛziezie yɛ nee yɛ mediema diedima avinli. Saa yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛfa ye folɛdulɛ ne yɛali gyima a, ngyegyelɛ boni mɔ a yɛbayia a, na kɛ ɔkɛyɛ na yɛahola yɛali zolɛ ɛ?

^ ɛden. 7 Nea Kpuya 10 Mɔɔ Mgbavolɛ Nee Mbɛlɛra Biza La Anwo Mualɛ brohyua ne kpuya 6 ne mɔɔ se: “Kɛzi Yɛbagyinla Atipɛnema Ngyegyelɛ Nloa Ɛ?” yɛɛ nvoninli mɔɔ bɛdolɔdolɔ mɔɔ se Gyinla Atipɛnema Ngyegyelɛ Nloa! mɔɔ wɔ www.pr418.com azo la. (Nea BAEBOLO NGILEHILELƐ > MGBAVOLƐ NEE MBƐLƐRA abo.)

^ ɛden. 8 Bɛhakyi aluma bie mɔ.

^ ɛden. 56 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Saa yɛkɔ zo yɛdua adenle “ɛdenraa” ne mɔɔ Nyamenle bɔ yɛ nwo bane wɔ zo la anu a, ɔbamaa yɛahoati esiane le kɛ nlanwonvoninli ɛnleanlɛ, agɔnwolɛ ɛtane yɛɛ yɛnrɛmaa bɛnrɛtinlitinli yɛ kɛ yɛva nwoma kpole ɛzukoalɛ yɛlimoa yɛ ɛbɛlabɔlɛ nu.

^ ɛden. 58 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Amaa Gyekɔbo aziezie ɔ nee ɔ diema Yisɔ avinli la, ɔbɔle ɔ ti aze fane dɔɔnwo wɔ ɔ diema ne anyunlu.