Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 50

“Ɛbaboka Me Nwo Wɔ Paladaese”

“Ɛbaboka Me Nwo Wɔ Paladaese”

“Nɔhalɛ nu meka meahile wɔ ɛnɛ kɛ, ɛbaboka me nwo wɔ Paladaese.”​—LUKU 23:43.

EDWƐNE 145 Nyamenle Ɛva Paladaese Ɛbɔ Yɛ Ɛwɔkɛ

MƆƆ YƐBAZUKOA a

1. Mɔɔ ɔka ekyii Gyisɛse wu la, nzɔne edwɛkɛ a ɔhanle ɔhilele ɛtanevolɛ bie mɔɔ ɛnee wɔ ɔ nwo ɛkɛ ne la a? (Luku 23:39-43)

 MƆƆ Gyisɛse nee ɛtanevolɛma nwiɔ ne mɔɔ ɛnee wɔ ɔ nwo ɛkɛ la ngoane ɛlɛfi bɛ sa la, ɛnee bɛ ɛbolɛ ɛlɛte kpalɛ. (Luku 23:32, 33) Ɛtanevolɛma ne anu biala dendɛle tiale Gyisɛse, ɔti ɔda ali wienyi kɛ ɛnee bɛnle ye ɛdoavolɛma. (Mat. 27:44; Maake 15:32) Noko bɛ nuhua ko hakyile ye adwenle. Ɔhanle kɛ: “Gyisɛse, ɛba wɔ Belemgbunlililɛ ne anu a kakye me.” Gyisɛse buale ye kɛ: “Nɔhalɛ nu meka meahile wɔ ɛnɛ kɛ, ɛbaboka me nwo wɔ Paladaese.” (Kenga Luku 23:39-43.) Debie biala ɛngile kɛ ɛtanevolɛ ɛhye liele “anwuma Belemgbunlililɛ ne” mɔɔ Gyisɛse bɔle ye nolo wɔ ye ɛzonlenlɛ gyima ne anu la dole nu. Na Gyisɛse noko anga ye ɛlɛ kɛ nrenyia ne bahɔ Belemgbunlililɛ ne anu. (Mat. 4:17) Ɛnee Gyisɛse ɛlɛka azɛlɛ ye azo Paladaese mɔɔ bara kenle bie la anwo edwɛkɛ. Duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a?

Duzu a yɛbahola yɛaha wɔ ɛtanevolɛ ne mɔɔ nee Gyisɛse dendɛle nee mɔɔ ɛnee ɛtanevolɛ ɛhye ze ye la anwo a? (Nea ɛdendɛkpunli 2-3)

2. Duzu a kile kɛ ɛtanevolɛ ne mɔɔ nlunle ɔ nwo la le Dwuunli a?

2 Ɔbayɛ kɛ ɛtanevolɛ ne mɔɔ nlunle ɔ nwo la le Dwuunli. Ɔhanle ɔhilele ɛhendeɛ ne kɛ: “Ɛnzulo Nyamenle fee ɔ, kɛkala mɔɔ bɛbua wɔ ndɛne ko ne ala la?” (Luku 23:40) Ɛnee Dwuuma sonle Nyamenle kokye, noko ɛnee maanle maanle ne anu amra die nyamenle dɔɔnwo di. (Ɛzɛ. 20:2, 3; 1 Kɔl. 8:5, 6) Saa ɛnee ɛtanevolɛma zɔhane le maanle maanle ne anu amra a, anrɛɛ bie a ɔbabiza ye kɛ, “Ɛnzulo nyamenle ne mɔ fee ɔ?” Eza bɛanzoa Gyisɛse wɔ maanle maanle ne mɔ ɛkɛ, emomu bɛzoanle ye wɔ “Yizilayɛ sua nu mboane mɔɔ bɛminli la ala ɛkɛ.” (Mat. 15:24) Ɛnee Nyamenle ɛha ɛhile Yizilayɛma kɛ ɔbadwazo mowuamra. Bie a ɛnee ɛtanevolɛ ne mɔɔ ɛnlu ɔ nwo la ze edwɛkɛ ɛhye, na ye edwɛkɛ ne kile kɛ, ɔnyianle adwenle kɛ Gyihova badwazo Gyisɛse yeamaa yeali tumi wɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anu. Ɔti ɛnee nrenyia ne anye la kɛ Nyamenle badwazo ɔdaye noko.

3. Mɔɔ Gyisɛse hanle Paladaese anwo edwɛkɛ la, ɔbayɛ kɛ duzu a rale ɛtanevolɛ ne mɔɔ ɛnlu ɔ nwo la adwenle nu a? Kilehile nu. (Gyɛnɛsese 2:15)

3 Kɛmɔ ɛtanevolɛ ne mɔɔ nlunle ɔ nwo la le Dwuunli la ati, bie a ɛnee ɔze Adam nee Yive yɛɛ Paladaese ne mɔɔ Gyihova vale bɛ hɔdɛnlanle nu la anwo edwɛkɛ. Ɔti ɔbayɛ kɛ ɛnee ɛtanevolɛ ne ze kɛ Paladaese ne mɔɔ Gyisɛse hanle nwolɛ edwɛkɛ la bayɛ tola kɛnlɛma bie mɔɔ wɔ azɛlɛ ye azo la.​—Kenga Gyɛnɛsese 2:15.

4. Duzu a ɔwɔ kɛ Gyisɛse edwɛkɛ mɔɔ ɔhanle ɔhilele ɛtanevolɛ ne la ka yɛ maa yɛsuzu nwo a?

4 Ɔwɔ kɛ edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse hanle hilele ɛtanevolɛ ne la ka yɛ ɔmaa yɛdwenledwenle kɛzi Paladaese asetɛnla bayɛ la anwo. Nɔhalɛ nu, yɛbahola yɛazukoa Paladaese ne anwo debie yɛavi Belemgbunli Sɔlɔmɔn anzodwolɛ tumililɛ ne anu. Na yɛbahola yɛamaa yɛ nye ala kɛ, Gyisɛse mɔɔ le kpole tɛla Sɔlɔmɔn la nee menli mɔɔ ɔ nee bɛ bali tumi la bayɛ gyima bɛamaa azɛlɛ ye azo asetɛnla ayɛ kpalɛ. (Mat. 12:42) Ɔti ɔwɔ kɛ “mboane gyɛne” ne nwu mɔɔ ɔhyia kɛ bɛyɛ amaa bɛanyia nwolɛ adenle bɛadɛnla aze dahuu wɔ Paladaese la.​—Dwɔn 10:16.

KƐZI PALADAESE ASETƐNLA BAYƐ Ɛ?

5. Ɛnea a kɛzi Paladaese asetɛnla bayɛ ɛ?

5 Saa ɛdwenle kɛzi Paladaese asetɛnla bayɛ la anwo a, duzu a ba wɔ adwenle nu a? Bie a ɛleka kɛnlɛma bie mɔɔ le kɛ Yidɛn tola ne la a ba wɔ adwenle nu a. (Gyn. 2:7-9) Bie a ɛkakye Maeka ngapezo ne mɔɔ se Nyamenle menli ne anu “ko biala badɛnla ye vanye nee ye feege baka bo” la. (Maeka 4:3, 4) Bie a Baebolo ne anu edwɛkɛ mɔɔ se aleɛ babu la ba wɔ adwenle nu. (Edw. 72:16; Aye. 65:21, 22) Wɔannea a ɛbapɛ ye nvoninli kɛ ɛde ɛkponle mɔɔ aleɛ dɔɔnwo mɔɔ yɛ fɛ la gua zo la anwo wɔ tola kɛnlɛma bie anu na anwoma kpalɛ bie mɔɔ mbaka nee felawɔse ne mɔ ɛlɛmaa yeabɔ ɛvoanlɛ la ɛlɛbɔ ɛ nwo. Yɛɛ bie a ɛte kɛ wɔ mbusuafoɔ nee ɛ gɔnwo mɔ, mɔɔ bɛdabɛ mɔɔ bɛdwazo bɛ la boka nwo la ɛlɛsele na bɛabɔ nu bɛayɛ ninyɛne. Ɛhye mɔ amuala ɛnle ɛlalɛ ala. Yɛdie yɛdi bɔkɔɔ kɛ ninyɛne ɛhye mɔ basisi wɔ azɛlɛ ye azo. Noko eza yɛbayɛ gyima mɔɔ yɛ kunlu dwo nwolɛ la wɔ Paladaese.

Yɛbayɛ gyima mɔɔ anwo hyia kpalɛ la, yɛbahilehile bɛdabɛ mɔɔ bɛbadwazo bɛ la (Nea ɛdendɛkpunli 6)

6. Duzu a yɛbayɛ ye wɔ Paladaese a? (Nea nvoninli ne.)

6 Gyihova bɔle yɛ kɛ yɛ nye ɛlie yɛ gyima nwo. (Nol. 2:24) Yɛbayɛ gyima dɔɔnwo wɔ Kelaese Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anu. Menli mɔɔ bɛbapɛ anwongyelelɛ kpole ne la nee menli mgbe dɔɔnwo mɔɔ bɛbadwazo bɛ la bɛhyia adɛladeɛ, aleɛ yɛɛ ɛleka mɔɔ bɛbadɛnla. Amaa yɛanyia ninyɛne ɛhye mɔ la, ɔwɔ kɛ yɛyɛ gyima dɔɔnwo mɔɔ yɛ ahunlundwolɛ la. Kɛ mɔɔ bɛhanle bɛhilele Adam kɛ ɔluolua ninyɛne wɔ azɛlɛ ye azo la, yɛdayɛ noko yɛbanyia nwolɛ adenle yɛaluolua ninyɛne wɔ azɛlɛ ne azo yeamaa yeayɛ Paladaese. Eza pɛ kɛzi ɔbayɛ anyelielɛ kɛ yɛbahilehile menli mgbe dɔɔnwo mɔɔ bɛbadwazo bɛ, mɔɔ bɛnze Gyihova nee ye bodane ne anwo ninyɛne dɔɔnwo, na yɛaboa nɔhavoma mɔɔ bɛdɛnlanle aze mekɛ tendenle kolaa na Gyisɛse ara la yɛamaa bɛazukoa ninyɛne dɔɔnwo la anwo nvoninli!

7. Anwodozo boni a yɛbahola yɛanyia ye a, na duzu ati ɔ?

7 Yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, wɔ kenle bie Paladaese ne anu, yɛbanyia anzodwolɛ, debie biala mɔɔ yɛhyia nwo la yɛɛ debie biala bahɔ zo pɛpɛɛpɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Gyihova ɛmaa yɛlimoa yɛnwu kɛzi asetɛnla bayɛ wɔ ɔ Ra ne tumililɛ ne abo la. Mɔɔ hɔle zolɛ wɔ Belemgbunli Sɔlɔmɔn tumililɛ ne anu la maa yɛkola yɛnwu ye zɔ.

BELEMGBUNLI SƆLƆMƆN TUMILILƐ NE LE KƐZI PALADAESE BAYƐ LA ANWO NEAZO

8. Mɔɔ Belemgbunli Devidi hɛlɛle edwɛkɛ mɔɔ wɔ Edwɛne 37:10, 11, 29 wiele la, kɛzi bɛrale nu ɛ? (Nea “Kpuya Mɔɔ Vi Kengavolɛma Ɛkɛ” mɔɔ wɔ magazine ɛhye anu la.)

8 Sunsum ne maanle Belemgbunli Devidi hɛlɛle kɛzi asetɛnla bayɛ wɔ mekɛ mɔɔ belemgbunli bie mɔɔ ze nrɛlɛbɛ na ɔdi nɔhalɛ la ɛlɛdi tumi kenle bie la. (Kenga Edwɛne 37:10, 11, 29.) Saa yɛ nee awie mɔ ɛlɛsuzu Paladaese ne mɔɔ bara la anwo a, yɛta yɛkenga Edwɛne 37:11 yɛkile bɛ. Ye adenle zo ɔ, ɔluakɛ Gyisɛse hwenle adwenle hɔle zɔhane edwɛkɛ ne azo wɔ ye Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne anu, mɔɔ kile kɛ edwɛkɛ ɛhye bara nu kenle bie. (Mat. 5:5) Noko ɛnee Devidi ɛlɛkile kɛzi asetɛnla bayɛ wɔ Belemgbunli Sɔlɔmɔn mekɛ zo la. Mɔɔ Sɔlɔmɔn ɛlɛdi tumi wɔ Yizilayɛ la, Nyamenle menli ne nyianle anzodwolɛ kpole nee debie biala mɔɔ bɛhyia la wɔ “azɛlɛ mɔɔ meleke nee wolɛ se zolɛ la” azo. Ɛnee Nyamenle ɛha kɛ: “Saa bɛkɔ zo bɛdi me ngyehyɛleɛ nee me mɛla ne mɔ azo . . . a, mebamaa anzodwolɛ ara azɛlɛ ne azo, na bɛbala mɔɔ awie ɛnrɛha bɛ ɛzulolɛ a.” (Lɛv. 20:24; 26:3, 6) Ɛwɔkɛ ɛhye mɔ rale nu wɔ mekɛ mɔɔ ɛnee Sɔlɔmɔn ɛlɛdi belemgbunli la. (1 Ek. 22:9; 29:26-28) Na ɛnee bɛlɛ anyelazo kɛ bɛnrɛnwu amumuyɛma wɔ “ɛkɛ bieko.” (Edw. 37:10) Ɔti edwɛkɛ mɔɔ wɔ Edwɛne 37:10, 11, 29 la rale nu wɔ tete ne na ɔbara nu bieko kenle bie.

9. Duzu a Hyiba ɔbahyema ne hanle ye wɔ Belemgbunli Sɔlɔmɔn tumililɛ ne anwo a?

9 Hyiba ɔbahyema ne dele kɛzi Yizilayɛma ne de anzodwolɛ nu na bɛ nwo tɔ bɛ wɔ Sɔlɔmɔn tumililɛ bo la anwo edwɛkɛ. Hyiba ɔbahyema ne pɛle adenle tendenle hɔle Gyɛlusalɛm hɔnleanle tɛnlabelɛ ne ɔ nye zo. (1 Arl. 10:1) Mɔɔ ɔnwunle Sɔlɔmɔn belemgbunlililɛ ne la, ɔhanle kɛ: “Mɔɔ bɛhanle bɛhilele me la ɛndwu ye foa ko bɔbɔ. . . . Anyelielɛ a le wɔ menli ne, yɛɛ anyelielɛ a le wɔ sonvolɛma mɔɔ gyinla ɛ nyunlu dahuu tie wɔ nrɛlɛbɛ ne la!” (1 Arl. 10:6-8) Noko tɛnlabelɛ mɔɔ ɛnee menli ne wɔ nu wɔ Sɔlɔmɔn tumililɛ ne anu la le mɔɔ Gyihova balua Ɔ Ra Gyisɛse tumililɛ ne azo ayɛ amaa alesama la anwo neazo ala.

10. Ndenle boni mɔ azo a Gyisɛse kpogya tɛla Sɔlɔmɔn a?

10 Gyisɛse kpogya tɛla Sɔlɔmɔn wɔ adenle biala azo. Ɛnee Sɔlɔmɔn ɛnli munli na ɔyɛle nvonleɛ mgbole mɔɔ awieleɛ bɔkɔɔ ne ɔmaanle Nyamenle menli ne anwo hyelele bɛ a. Noko Gyisɛse le Tumivolɛ mɔɔ di munli, ɔnyɛ nvonleɛ. (Luku 1:32; Hib. 4:14, 15) Gyisɛse lile konim wɔ sɔnea mgbole mɔɔ Seetan vale rale ɔ nwo zo la anu. Kelaese ɛla ye ali kɛ ɔnrɛyɛ ɛtane anzɛɛ debie biala mɔɔ bagyegye ye maanlema mɔɔ di nɔhalɛ la ɛlɛ. Nɔhalɛ nu, ɔle enililɛ kpole kɛ ɔbayɛ yɛ Belemgbunli.

11. Nwane mɔ a baboa Gyisɛse a?

11 Menli 144,000 baboka Gyisɛse anwo bali tumi amaa bɛanlea alesama na bɛamaa bodane mɔɔ Gyihova lɛ maa azɛlɛ ne la ara nu. (Yek. 14:1-3) Menli ɛhye mɔ yiale sɔnea ngakyile yɛɛ bɛnwunle amaneɛ dɔɔnwo wɔ mekɛ mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo la, ɔti bɛbade alesama edwɛkɛ bo. Gyima titili boni bɔbɔ a menli ɛhye mɔ bayɛ a?

DUZU GYIMA A BƐDABƐ MƆƆ BƐKPOKPA BƐ LA BAYƐ A?

12. Duzu gyima a Gyihova bamaa menli 144,000 ne ayɛ a?

12 Gyima mɔɔ bɛbamaa Gyisɛse nee menli 144,000 ne ayɛ la le kpole kolaa tɛla mɔɔ bɛvale bɛmaanle Sɔlɔmɔn la. Ɛnee ɔwɔ kɛ Belemgbunli Sɔlɔmɔn nea menli mgbe dɔɔnwo mɔɔ bɛde maanle ko ala anu la. Noko bɛdabɛ mɔɔ bɛbali tumi wɔ Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anu la baboa bɛamaa bɛanlea menli mgbe mgbe dɔɔnwo mɔɔ de ewiade ɛleka biala la. Ɔle nwolɛ adenle kpole kpalɛ mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa menli 144,000 ne a!

13. Gyima titili boni a bɛdabɛ mɔɔ bɛ nee Gyisɛse bali tumi la bayɛ a?

13 Menli 144,000 ne bayɛ arelemgbunli nee ɛsɔfoma kɛ Gyisɛse la. (Yek. 5:10) Wɔ Mosisi Mɛla ne abo, ɛnee ɔle ɛsɔfoma ne gyima titili kɛ bɛbanlea kɛ menli ne te kpɔkɛ na bɛaboa bɛ bɛamaa bɛabikye Gyihova. Ɛnee Mɛla ne le “ninyɛne mgbalɛ mɔɔ bara la sɔhovolɛ,” ɔti yɛbahola yɛaha kɛ menli mɔɔ nee Gyisɛse bali tumi la banlea kɛ Nyamenle menli ne te kpɔkɛ na bɛamaa bɛabikye Gyihova. (Hib. 10:1) Kɛkala, yɛnze kɛzi arelemgbunli nee ɛsɔfoma ɛhye mɔ nee Belemgbunlililɛ ne maanlema mɔɔ wɔ azɛlɛ ne azo la bali adwelie la. Ɔnva nwo ngyehyɛleɛ biala mɔɔ Gyihova bayɛ la, yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, wɔ Paladaese ne mɔɔ ɛlɛba la anu, bɛdabɛ mɔɔ bɛwɔ azɛlɛ ye azo la banyia adehilelɛ mɔɔ bɛhyia la.​—Yek. 21:3, 4.

DUZU A ƆWƆ KƐ “MBOANE GYƐNE” NE YƐ AMAA BƐAFƐTA KƐ BƐTƐNLA PALADAESE A?

14. Abusuabɔlɛ boni a wɔ “mboane gyɛne” ne nee Kelaese amediema ne mɔ avinli a?

14 Gyisɛse vɛlɛle bɛdabɛ mɔɔ ɔ nee bɛ bali tumi la “mboane ekpunli ekyi.” (Luku 12:32) Eza ɔhanle ekpunli mɔɔ tɔ zo nwiɔ mɔɔ ɔvɛlɛle bɛ “mboane gyɛne” la anwo edwɛkɛ. Ekpunli nwiɔ ɛhye bɔ nu yɛ mboane ekpunli ko. (Dwɔn 10:16) Ekpunli nwiɔ ne ɛlɛbɔ nu ayɛ gyima dɛba na bɛbadoa zo bɛayɛ ye zɔ wɔ azɛlɛ ye azo Paladaese ne anu. Noko ɔkadwu zɔhane mekɛ ne la, ɛnee “mboane ekpunli ekyi” ne ɛhɔ anwuma yɛɛ “mboane gyɛne” ne banyia anyelazo kɛ bɛbadɛnla azɛlɛ ye azo dahuu. Noko ninyɛne bie wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ “mboane gyɛne” ne yɛ amaa bɛafɛta kɛ bɛbadɛnla Paladaese a.

Kɛkala bɔbɔ, yɛbahola yɛahile kɛ yɛlɛsiezie yɛ nwo yɛamaa Paladaese ne mɔɔ ɛlɛba la anu asetɛnla (Nea ɛdendɛkpunli 15) b

15. (a) Kɛzi “mboane gyɛne” ne nee Kelaese amediema ne mɔ bɔ nu yɛ gyima ɛ? (b) Kɛ ɔkɛyɛ na wɔazukoa adiema nrenyia ne mɔɔ wɔ sotɔɔ ɛkɛ ne la neazo ne ɛ? (Nea nvoninli ne.)

15 Ɛtanevolɛ ne mɔɔ nlunle ɔ nwo la annyia nwolɛ adenle angile kɛ ɔ nye sɔ mɔɔ Kelaese ɛyɛ ɛmaa ye la kpalɛ kolaa na yeawu. Noko yɛdayɛ mɔɔ yɛboka “mboane gyɛne” ne anwo la ɛnyia nwolɛ adenle dɔɔnwo kɛkala mɔɔ yɛbava yɛahile kɛ yɛ nye sɔ mɔɔ Gyisɛse ɛyɛ ɛmaa yɛ la. Kɛ neazo la, yɛdua mɔɔ yɛyɛ yɛmaa ɔ mediema mɔɔ bɛkpokpa bɛ la azo yɛkile kɛ yɛkulo ye. Gyisɛse hanle kɛ ɔbagyinla yemɔ azo a yeabua mboane ne mɔ ndɛne a. (Mat. 25:31-40) Yɛbahola yɛava anyelielɛ yɛayɛ edwɛkɛhanlɛ nee ɛdoavolɛyɛlɛ gyima ne yɛava yɛaboa Kelaese amediema ne mɔ. (Mat. 28:18-20) Ɛhye ati yɛkulo kɛ yɛfa ninyɛne mɔɔ bɛfa bɛsukoa Baebolo ne, mɔɔ le kɛ Nyia Anyelielɛ Dahuu! buluku ne yɛdi gyima kpalɛ. Saa ɛngola ɛnyɛ Baebolo ɛzukoalɛ kɛkala a, duzu ati a ɛnva ɛnyɛ wɔ bodane kɛ ɛ nee menli dodo biala mɔɔ ɛbahola la bahyehyɛ Baebolo ɛzukoalɛ ɛ?

16. Duzu a yɛyɛ ye kɛkala a yɛbahola yɛadɛnla Nyamenle Belemgbunlililɛ ne anu a?

16 Ɔnle kɛ yɛka kɛ yɛkendɛ na yɛdwu Paladaese a yɛanyia subane mɔɔ Gyihova kulo kɛ yɛnyia na yɛadɛnla ɛkɛ ne la. Kɛkala yɛbahola yɛazukoa kɛ yɛbali nɔhalɛ wɔ yɛ edwɛkɛhanlɛ nee yɛ nyɛleɛ nu na yɛatete ninyɛne zo. Yɛɛ yɛbahola yɛali nɔhalɛ yɛamaa Gyihova, yɛ hu anzɛɛ yɛ ye yɛɛ yɛ mediema Kilisienema. Saa yɛfa Nyamenle ngyinlazo ne mɔ yɛdi gyima kpalɛ wɔ mekɛ mɔɔ yɛde ewiade ɛhye anu la a, ɔnrɛyɛ se kɛ yɛbava yɛali gyima wɔ Paladaese. Eza yɛbahola yɛazukoa ninyɛne bie mɔ ɛyɛlɛ nee subane ngakyile yɛava yɛahile kɛ yɛlɛsiezie yɛ nwo yɛamaa Paladaese asetɛnla. Nea edwɛkɛ, “Wɔziezie Ɛ Nwo Kɛ ‘Ɛbanyia Azɛlɛ’ Ne Ɔ?” mɔɔ wɔ magazine ɛhye anu la.

17. Asoo ɔwɔ kɛ ɛtane mɔɔ yɛyɛ ye dɛba la maa yɛ sa nu to ɔ? Kilehile nu.

17 Eza ɔwɔ kɛ yɛbɔ mɔdenle kɛ yɛnrɛmaa yɛ adwenle ɛnrɛbua yɛ fɔlɛ wɔ ɛtane mɔɔ yɛyɛ ye dɛba la anwo. Ɔnle kɛ yɛfa ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne yɛyeye yɛ nloa ɛlɛ na yɛ nye fuu yɛyɛ ɛtane. (Hib. 10:26-31) Noko yɛbahola yɛanyia anwodozo kɛ, saa yɛnlu yɛ nwo nɔhalɛ nu wɔ ɛtane mɔɔ yɛyɛle la anwo, yɛkpondɛ moalɛ yɛvi Gyihova nee mgbanyima ne mɔ ɛkɛ na yɛhakyi yɛ subane a, ɛnee yeva yɛhyɛ yɛ bɔkɔɔ. (Aye. 55:7; Gyi. 3:19) Kakye edwɛkɛ mɔɔ Gyisɛse hanle hilele Falasiima ne la: “Membale kɛ mebavɛlɛ ɛtanevolɛma na tɛ tenlenema ɔ.” (Mat. 9:13) Tumi mɔɔ wɔ ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne anu la kola kyikyi yɛ ɛtane kɔsɔɔti.

ƐBAHOLA WƆADƐNLA AZE DAHUU WƆ PALADAESE

18. Duzu a ɛbahulo kɛ ɛ nee ɛtanevolɛ ne mɔɔ wule wɔ Gyisɛse anwo ɛkɛ la babɔ nwolɛ adawu a?

18 Ɛkola ɛpɛ ye nvoninli kɛ ɛwɔ Paladaese na ɛ nee ɛtanevolɛ ne mɔɔ nee Gyisɛse dendɛle la ɛlɛbɔ adawu ɔ? Ye biala anu, bɛ mu nwiɔ bɛbaha kɛzi bɛ nye sɔ Gyisɛse afɔlebɔlɛ ne la anwo edwɛkɛ. Bie a ɛbaha kɛ ɔha mɔɔ sisile wɔ zɔhane kenle ne kolaa na Gyisɛse awu nee kɛzi ɔdele nganeɛ wɔ mekɛ mɔɔ Gyisɛse buale ye edwɛkɛ mɔɔ ɔvale ɔdole ɔ nyunlu la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo ɔhile wɔ. Wɔannea a ɔdaye noko ɔbaha kɛ ɛha kɛzi ɛnee ɛbɛlabɔlɛ de wɔ Seetan ewiade ne awieleɛ mekɛ ne anu la anwo edwɛkɛ ɛhile ye. Nea kɛzi ɔbayɛ enililɛ kɛ yɛ nee menli mɔɔ le kɛ zɔhane nrenyia ne la bazukoa Nyamenle Edwɛkɛ ne a!​—Ɛfɛ. 4:22-24.

Wɔ Ɛvolɛ Apenle Ko Tumililɛ ne anu, adiema nrenyia bie anye ɛlie kɛ ɔlɛnyia anyuhɔlɛ wɔ ɛlolɛ ahyɛlɛdeɛ bie mɔɔ ɛnee ɔ nye la kɛ ɔbanwu ye yɛ anu la (Nea ɛdendɛkpunli 19)

19. Duzu ati a Paladaese asetɛnla ne ɛnrɛvonlo yɛ a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

19 Paladaese asetɛnla ne ɛnrɛvonlo yɛ ɛlɛ. Dahuu yɛbayia menli ngakyile yɛɛ yɛbayɛ gyima mɔɔ ahunlundwolɛ wɔ nu la. Mɔɔ tɛla biala la, kenle ko biala yɛbanyia adenle yɛanwu yɛ anwuma Selɛ ne kpalɛ na yɛ nye alie ninyɛne mɔɔ yeva yemaa yɛ la anwo. Yɛnrɛzukoa ɔ nwo debie yɛnrɛwie ɛlɛ yɛɛ ye abɔdeɛ ne mɔ anwo ninyɛne dɔɔnwo wɔ ɛkɛ mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛsukoa a. Mekɛ mɔɔ yɛlɛtɛnla aze yɛahyɛ la, ɛnee ɛlɔlɛ mɔɔ yɛlɛ yɛmaa Nyamenle la ɛlɛyɛ kpole. Yɛyɛ Gyihova nee Gyisɛse mo kɛ bɛbɔ yɛ ɛwɔkɛ kɛ yɛbahola yɛadɛnla aze dahuu wɔ Paladaese la!

EDWƐNE 22 Belemgbunlililɛ Ne Ɛlɛdi Tumi​—Maa Ɔrɛla!

a Ɛta ɛdwenle kɛzi Paladaese asetɛnla bayɛ la anwo ɔ? Ɛyɛ zɔ a ɔbamaa wɔ anwosesebɛ. Mekɛ mɔɔ yɛlɛdwenledwenle ninyɛne mɔɔ Gyihova bava amaa yɛ kenle bie la anwo la, ɔbamaa yɛava anyelielɛ kpole yɛahilehile awie mɔ ewiade fofolɛ ne anwo debie. Edwɛkɛ ɛhye baboa yɛ yeamaa yɛanyia diedi kpole wɔ paladaese ne mɔɔ bara la anwo ɛwɔkɛ mɔɔ Gyisɛse bɔle la anu.

b NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Adiema nrenyia bie mɔɔ ɔ nye la kɛ ɔbahilehile bɛdabɛ mɔɔ bɛbadwazo bɛ la ɛbɔ ɔ bo ɛlɛkilehile awie mɔ.