Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 48

EDWƐNE 97 Yɛ Ngoane Gyi Nyamenle Edwɛkɛ Zo

Gyisɛse Luale Nwanwane Adenle Zo Maanle Menli Bie Paano

Gyisɛse Luale Nwanwane Adenle Zo Maanle Menli Bie Paano

“Mame a mele ngoane paano ne a. Awie biala mɔɔ kɛra me nwo la ɛhɔne ɛnrɛhu ye ɛlɛ.”DWƆN 6:35.

BODANE

Suzu edwɛkɛ mɔɔ wɔ Dwɔn tile 6 mɔɔ ka kɛzi Gyisɛse vale paano nee fɛlɛ maanle menli ekpunli kpole bie nee mɔɔ yɛsukoa yɛfi nu la anwo.

1. Kɛzi ɛnee paano nwo hyia menli wɔ Baebolo mekɛ nu ɛ?

 ƐNEE paano le aleɛ mɔɔ menli dɔɔnwo mɔɔ bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la ta di a. (Gyn. 14:18; Luku 4:4) Nɔhalɛ nu, ɛnee nwolɛ hyia kpalɛ ɔti Baebolo ne ta fa “paano” gyinla ɛkɛ ne maa aleɛ ngakyile kɔsɔɔti. (Mat. 6:11) Gyisɛse luale nwanwane adenle zo maanle menli paano wɔ mekɛ ngakyile nwiɔ anu. (Mat. 16:​9, 10) Bɛha nuhua ko anwo edwɛkɛ wɔ Dwɔn tile 6. Mekɛ mɔɔ yɛlɛsuzu edwɛkɛ ɛhye anwo la, yɛbanwu ɛzukoalɛdeɛ ngakyile mɔɔ yɛbahola yɛava yɛali gyima ɛnɛ la.

2. Tɛnlabelɛ boni a maanle bɛhyianle paano nwo a?

2 Ɛnee Gyisɛse ɛzoanvolɛma ne ɛkpɔne daselɛlilɛ na bɛvɛ, ɔti Gyisɛse nee bɛ vale ɛlɛne pɛle Galeli Nyevile ne hɔle ɔ nzi nehane amaa bɛalie bɛ menle. (Maake 6:​7, 30-32; Luku 9:10) Bɛradwule ɛleka koonwu bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Bɛteseeyeda la. Noko yeangyɛ, menli dɔɔnwo dele kɛ Gyisɛse ɛra ɛkɛ, na bɛrale kɛ bɛbakpondɛ ye. Gyisɛse angyakyi bɛ zɔhane ala. Ɔliele bɛ kɛnlɛma na ɔhilehilele bɛ Belemgbunlililɛ ne anwo debie, na ɔyɛle bɛdabɛ mɔɔ bɛnde kpɔkɛ la ayile. Mɔɔ akee aleɛ ɛlɛdwo la, ɛzoanvolɛma ne zuzule kɛ ɔkɛyɛ na menli dɔɔnwo ɛhye anyia debie ali la anwo. Ɔbayɛ kɛ ɛnee bɛ nuhua bie mɔ lɛ aleɛ ekyi wɔ bɛ nwo, noko ɛnee ɔwɔ kɛ bɛ nuhua dɔɔnwo kɔ namunamu ne mɔ azo kɔtɔ aleɛ di. (Mat. 14:15; Dwɔn 6:​4, 5) Duzu a Gyisɛse bayɛ a?

GYISƐSE LUALE NWANWANE ADENLE ZO MAANLE BƐ PAANO

3. Kɛzi Gyisɛse lile menli ne ngyianlɛ nwo gyima ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)

3 Gyisɛse zele ɛzoanvolɛma ne kɛ: “Ɔnle kɛ bɛkɔ; bɛdabɛ bɛmaa bɛ debie bɛli.” (Mat. 14:16) Ɛnee ɔzɔho kɛ ɛhye ɛnrɛyɛ boɛ ɔluakɛ ɛnee mrenyia mɔɔ wɔ ɛkɛ bɔbɔ la le kɛyɛ 5,000. Saa ɛfa mraalɛ nee ngakula ɛboka nwo a, ɛnee ɔwɔ kɛ bɛkpondɛ aleɛ bɛmaa menli kɛyɛ 15,000. (Mat. 14:21) Andelu hanle kɛ: “Kakula nrenyia bie lɛ baale paano nnu yɛɛ fɛlɛ ngyikyi nwiɔ wɔ ɛke. Noko kɛ ɔkɛyɛ na ɛhye aza menli dɔɔnwo ɛhye ɛ?” (Dwɔn 6:9) Ɛnee ehyiavolɛma nee menli gyɛne ta di paano mɔɔ bɛva baale bɛyɛ la, na ɔbayɛ kɛ ɛnee bɛwula fɛlɛ ne ngyenle na bɛrɛlɛ bɛmaa yeyɛ resee. Noko paano nee fɛlɛ ne mɔɔ ɛnee kakula nrenyia ne lɛ la ɛnrɛza menli dɔɔnwo ne, ɔnle zɔ ɔ?

Gyisɛse ɛlɛdi menli ne sunsum nu nee bɛ nwonane nu ngyianlɛ nwo gyima amaa bɛ (Nea ɛdendɛkpunli 3)


4. Duzu a yɛsukoa yɛfi Dwɔn 6:​11-13 anu a? (Eza nea nvoninli ne mɔ.)

4 Kɛmɔ ɛnee Gyisɛse kpondɛ kɛ ɔyɛ nyele ɔmaa menli ekpunli ne la ati, ɔmaanle menli ne amuala dɛnlanle aze ekpunli ekpunli wɔ ndile ne azo. (Maake 6:​39, 40; kenga Dwɔn 6:​11-13.) Akee Gyisɛse lale ɔ Ze ase wɔ paano nee fɛlɛ ne anwo. Zɔhane mɔɔ ɔyɛle la maanle ɔlale ali kɛ Nyamenle ɛkɛ a aleɛ ne vi a na ɔ nye sɔ mɔɔ yeyɛ la. Ɛhye kakye yɛ kɛ, saa yɛ ngomekye yɛlɛdi aleɛ o, saa menli gyɛne boka yɛ nwo o, ɔwɔ kɛ yɛsukoa Gyisɛse neazo ne na yɛyɛ asɔne kolaa na yɛali. Akee Gyisɛse maanle bɛhyɛle aleɛ ne bɛmaanle menli ne, bɛlile na bɛ ko yile. Aleɛ ne bie dɔɔnwo hale, na ɛnee Gyisɛse ɛmkpondɛ kɛ ɔsɛkye. Ɔti ɔmaanle bɛboɔboale ɔ nloa, bie a bɛbali ye nzinlii. Gyisɛse yɛle kɛzi yɛbanlea yɛ ninyɛne zo boɛ la anwo neazo kɛnlɛma maanle yɛ. Saa ɛle awovolɛ a, duzu ati a ɛ nee ɛ mra ne mɔ ɛnzuzu kɛlɛtokɛ ɛhye nee deɛmɔti ɔhyia kɛ yɛyɛ asɔne na yɛda ahunlunyele ali la anwo a?

Biza ɛ nwo kɛ, ‘Asoo meyɛ asɔne kolaa na meali aleɛ mefa mesukoa Gyisɛse neazo ne ɔ?’ (Nea ɛdendɛkpunli 4)


5. Duzu a menli ne yɛle wɔ Gyisɛse nyele ne anwo a, na duzu a Gyisɛse noko yɛle a?

5 Menli ne anye liele Gyisɛse ngilehilelɛ nee ye nwanwane ninyɛne ne mɔ anwo. Kɛmɔ ɛnee bɛze kɛ Mosisi ɛbɔ ɛwɔkɛ kɛ Nyamenle bamaa ngapezonli titili bie ara la ati, bie a ɔmaanle bɛbizale bɛ nwo kɛ ‘Asoo Gyisɛse a le zɔhane ngapezonli ne ɔ?’ (Dit. 18:​15-18) Bie a ɛhye maanle bɛnyianle adwenle kɛ Gyisɛse bayɛ tumivolɛ kpole, na ɔbahola yeamaa awie biala mɔɔ wɔ Yizilayɛ la aleɛ bɔbɔ. Ɔti ɛnee menli dɔɔnwo ne kpondɛ kɛ “bɛkye [Gyisɛse] bɛsie belemgbunli.” (Dwɔn 6:​14, 15) Saa Gyisɛse maanle adenle maanle bɛziele ye belemgbunli a, anrɛɛ ɔbamaa yeava ɔ nwo yeawulowula Dwuuma mɔɔ bɛvea Wulomuma tumililɛ bo la maanyɛlɛ edwɛkɛ nu. Asoo ɔyɛle? Kyɛkyɛ. Baebolo ne hanle kɛ Gyisɛse ‘hwenle ɔ nwo na ɔhɔle boka ne azo.’ Ɔti ɔnva nwo kɛ awie mɔ tinlitinlinle ɔ nwo zo la, yeanva ɔ nwo yeanwulowula maanyɛlɛ nu. Ɛhye le ɛzukoalɛdeɛ kɛnlɛma maa yɛ!

6. Kɛ ɔkɛyɛ na yɛali Gyisɛse neazo ne anzi ɛ? (Eza nea nvoninli ne.)

6 Nɔhalɛ nu, awie mɔ ɛnrɛha kɛ yɛlua nwanwane adenle zo yɛye paano anzɛɛ yɛyɛ wuliravolɛ bie ayile; anzɛɛ bɛnrɛbɔ mɔdenle kɛ bɛyɛ yɛ bɛ belemgbunli anzɛɛ bɛ kpanyinli amaa yɛanlea bɛ nwo zo. Noko bie a bɛbapiepia yɛ kɛ yɛva yɛ nwo yɛwula maanyɛlɛ nu na yɛdo ɛra yɛmaa awie bie mɔɔ bɛsuzu kɛ ɔbamaa ninyɛne ayɛ boɛ la anzɛɛ yɛhile kɛ yɛgyi ɔ nzi. Noko Gyisɛse neazo ne maa yɛnwu mɔɔ ɔwɔ kɛ yɛyɛ la. Yeangulo kɛ ɔbava ɔ nwo yeawulowula maanyɛlɛ edwɛkɛ nu na ɔhanle ye nzinlii bɔbɔ kɛ: “Me Belemgbunlililɛ ɛnvi ewiade ɛhye anu.” (Dwɔn 17:14; 18:36) Kilisienema mɔɔ bɛwɔ ɛkɛ ne ɛnɛ la bɔ mɔdenle kɛ bɛbanyia Gyisɛse adwenle ne bie na bɛazukoa ye neazo ne. Yɛgyi Belemgbunlililɛ zɔhane anzi, yɛka nwolɛ edwɛkɛ yɛkile awie mɔ na yɛyɛ nwolɛ asɔne. (Mat. 6:10) Akee maa yɛzia yɛhɔ nwanwane adenle mɔɔ Gyisɛse luale zo maanle menli ne paano la azo na yɛzuzu mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi nu la anwo.

Gyisɛse anva ɔ nwo anwulowula Dwuuma anzɛɛ Wulomuma maanyɛlɛ nu amaa yeava yeayɛ neazo yeamaa ye ɛdoavolɛma (Nea ɛdendɛkpunli 6)


MƆƆ “PAANO NE ANWO EDWƐKƐ NE ABO” KILE LA

7. Duzu a Gyisɛse nee ɛzoanvolɛma ne yɛle a? (Dwɔn 6:​16-20)

7 Mɔɔ Gyisɛse maanle menli dɔɔnwo ne aleɛ wiele la, ɔmaanle ye ɛzoanvolɛma ne vale ɛlɛne hɔle Kapɛnayɛm na ɔ ngomekye ɔhɔle boka ne azo amaa yeahwe ɔ nwo yeavi menli mɔɔ bɔle mɔdenle kɛ bɛyɛ ye belemgbunli la anwo. (Kenga Dwɔn 6:​16-20.) Mɔɔ ɛzoanvolɛma ne de ɛlɛne ne anu ɛlɛkɔ la, ahumu kpole bie dule na ɔmaanle nyevile ne bɔle azɛlɛkye mgbole. Akee Gyisɛse diale nyevile ne anye rale bɛ nwo ɛkɛ. Ɔhanle ɔhilele ɛzoanvolɛ Pita kɛ ɔdaye noko ɔdia nyevile ne anye. (Mat. 14:​22-31) Mɔɔ Gyisɛse vole ɛlɛne ne anu ala la, ahumu ne gyakyile. Ɔzinle ɛdoavolɛma ne anwo na bɛhanle kɛ: “Ɛle Nyamenle Ara amgba.” a (Mat. 14:33) Ɔyɛ azibɛnwo kɛ, mɔɔ Gyisɛse diale nyevile ne anye la anzi a ɛzoanvolɛma ne hanle edwɛkɛ ɛhye a na tɛ mekɛ mɔɔ ɔluale nwanwane adenle zo ɔmaanle menli ne paano ne la ɔ. Mɔɔ Maake yɛ edwɛkɛ ko ne ala anwo kɛlɛtokɛ la ɔhanle kɛ: “Ɛhye yɛle [ɛzoanvolɛma ne] nwanwane kpole, ɔluakɛ ɛnee bɛtɛtele paano ne anwo edwɛkɛ ne abo, yɛɛ bɛdwenle nwo a bɛnde ɔ bo.” (Maake 6:​50-52) Ɛzoanvolɛma ne ande ɔ bo kɛ Gyihova ɛmaa Gyisɛse tumi kɛ ɔyɛ nwanwane ninyɛne ngakyile. Noko yeangyɛ, Gyisɛse mumua ne bɔle paano nwo edwɛkɛ ne azo, na eza ɔmaa yɛnyia ɛzukoalɛdeɛ kɛnlɛma bie.

8-9. Duzu ati a ɛnee menli ne ɛlɛkpondɛ Gyisɛse a? (Dwɔn 6:​26, 27)

8 Ɛnee menli dɔɔnwo ne mɔɔ Gyisɛse maanle bɛ paano ne la adwenle amuala wɔ bɛ nwonane afoa nu ngyianlɛ nee bɛ atiakunluwɔzo mɔɔ bɛdi nwolɛ gyima la ala azo. Duzu a bɛyɛle a? Aleɛ hyenle la, bɛnwunle kɛ ɛnee Gyisɛse nee ye ɛzoanvolɛma ne ɛhɔ. Awie mɔ nee ɛlɔne gyɛne vi Taebilease rale ɛkɛ, ɔti menli ne vole bie kɛ bɛkɔ Kapɛnayɛm bɛahɔkpondɛ Gyisɛse. (Dwɔn 6:​22-24) Asoo kɛmɔ ɛnee bɛkulo kɛ bɛtie Belemgbunlililɛ ne anwo edwɛkɛ dɔɔnwo la ati a ɛnee bɛlɛkɔ ɔ? Kyɛkyɛ. Debie titili mɔɔ ɔti bɛlɛkpondɛ Gyisɛse la a le kɛ bɛkulo kɛ ɔmaa bɛ paano dɔɔnwo. Duzu ati a yɛkola yɛka ye zɔ a?

9 Nea mɔɔ zile wɔ mekɛ mɔɔ menli ne nwunle Gyisɛse wɔ Kapɛnayɛm nehane la. Gyisɛse hanle ye wienyi kɛ deɛmɔti bɛlɛkpondɛ ye la a le kɛ bɛkulo kɛ ɔmaa bɛ aleɛ. Ɔhanle kɛ “bɛlile na bɛ ko yile” ɛdeɛ, noko ɔle “aleɛ mɔɔ sɛkye la.” Ɔmaanle bɛ anwosesebɛ kɛ “bɛyɛ aleɛ mɔɔ ɛnzɛkye na ɔmaa dahuu ngoane” la anwo gyima. (Kenga Dwɔn 6:​26, 27.) Gyisɛse hanle kɛ ɔ Ze ne a fa aleɛ zɔhane maa a. Bie a mɔɔ bɛdele kɛ aleɛ bie bahola amaa bɛanyia dahuu ngoane la, ɔzinle bɛ nwo! Ɛnee aleɛ boni a kola maa bɛnyia dahuu ngoane a, na kɛ ɔkɛyɛ na Gyisɛse tievolɛma ne asa aha ye ɛ?

10. “Nyamenle gyima” boni a ɛnee ɔwɔ kɛ menli ne sukoa nwolɛ debie a?

10 Ɔbayɛ kɛ Dwuuma zɔhane dele nganeɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛdi amaamuo bie azo anzɛɛ bɛyɛ gyima bie amaa bɛ sa aha aleɛ zɔhane. Bie a ɛnee bɛlɛdwenle “gyima” mɔɔ Mosisi Mɛla ne ka kɛ bɛyɛ la anwo. Noko Gyisɛse hanle hilele bɛ kɛ: “Ɛhye a le Nyamenle gyima ne a, kɛ bɛkɛla ye ali kɛ bɛlɛ diedi wɔ ahenle mɔɔ ɔzoanle ye la anu.” (Dwɔn 6:​28, 29) Amaa bɛanyia “dahuu ngoane” la, ɔwɔ kɛ bɛda ye ali kɛ bɛlɛ diedi wɔ ahenle mɔɔ Nyamenle zoanle ye la anu. Ɛnee Gyisɛse ɛlimoa ɛha ɛhye anwo edwɛkɛ. (Dwɔn 3:​16-18, 36) Na nzinlii ɔhanle kɛzi yɛbahola yɛanyia dahuu ngoane la anwo edwɛkɛ dɔɔnwo.—Dwɔn 17:3.

11. Kɛzi Dwuuma ne hilele kɛ ɛnee mɔɔ bɛkpondɛ la ala a le aleɛ ɛ? (Edwɛne 78:​24, 25)

11 Zɔhane Dwuuma ne anlie Gyisɛse ngilehilelɛ ne mɔɔ fale “Nyamenle gyima” fofolɛ bie anwo la ando nu. Bɛbizale ye kɛ: “Nwanwane gyima boni a ɛbayɛ wɔahile yɛ na yɛalie wɔ yɛali a?” (Dwɔn 6:30) Bɛhanle kɛ bɛ nenyia mɔ mɔɔ ɛnee de aze wɔ Mosisi mekɛ zo la asa hanle mana, yemɔ a ɛnee le paano mɔɔ bɛdi ye kenle ko biala a. (Nih. 9:15; kenga Edwɛne 78:​24, 25.) Ɔti ɛnee paano mɔɔ bɛbanyia bɛali la ala a bɛlɛdwenle nwo a. Na mekɛ mɔɔ Gyisɛse hanle “nɔhalɛ paano mɔɔ vi anwuma” mɔɔ yemɔ bamaa bɛanyia dahuu ngoane la anwo edwɛkɛ la, bɛangyegye bɛ nwo kɛ bɛbabiza ye mɔɔ ye edwɛkɛ ne abo kile la. (Dwɔn 6:32) Ɛnee bɛ adwenle amuala wɔ aleɛ mɔɔ bɛbanyia la azo ɔti bɛandie dahuu ngoane nwo edwɛkɛ mɔɔ ɛnee Gyisɛse ɛlɛbɔ mɔdenle aha ahile bɛ la. Duzu a yɛsukoa yɛfi edwɛkɛ ɛhye anu a?

MƆƆ ƆWƆ KƐ ƆKYIA YƐ KPALƐ LA

12. Kɛzi Gyisɛse maanle yɛnwunle debie mɔɔ hyia kpalɛ la ɛ?

12 Debie titili mɔɔ yɛsukoa yɛfi Dwɔn tile 6 ne anu la ɛne. Mɔɔ ɔwɔ kɛ ɔkyia yɛ kpalɛ la a le yɛ nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne. Kakye kɛ Gyisɛse hwenle adwenle hɔle edwɛkɛ ɛhye azo wɔ mekɛ mɔɔ Seetan zɔle ye nleanle la. (Mat. 4:​3, 4) Yɛɛ wɔ ye Boka Zo Ɛdendɛlɛ ne anu, ɔzile zo kɛ ɔwɔ kɛ yɛmaa agɔnwolɛvalɛ mɔɔ yɛ nee Gyihova lɛ la kyia yɛ. (Mat. 5:3) Ɔti yɛbahola yɛabiza yɛ nwo kɛ, ‘Asoo kɛzi mebɔ me ɛbɛla la kile kɛ me nee Gyihova agɔnwolɛvalɛ ne hyia me tɛla me nwonane afoa nu ninyɛne ɔ?’

13. (a) Duzu ati a nvonleɛ ɛnle nwo kɛ yɛ nye balie aleɛ bie anwo a? (b) Kɔkɔbɔlɛ boni a ɔwɔ kɛ ɔkyia yɛ a? (1 Kɔlentema 10:​6, 7, 11)

13 Nvonleɛ ɛnle nwo kɛ yɛbayɛ ninyɛne mɔɔ yɛhyia nwo la anwo asɔne na yɛ nye alie ninyɛne ɛhye mɔ anwo. (Luku 11:3) Gyima ɛsesebɛ mɔɔ maa yɛnyia mɔɔ yɛbali nee mɔɔ yɛbanlo la maa yɛ nye die na ɔvi “nɔhalɛ Nyamenle ne ɛkɛ.” (Nol. 2:24; 8:15; Gye. 1:17) Noko ɔwɔ kɛ yɛnea boɛ amaa nwonane afoa nu ninyɛne angyia yɛ somasoma. Mɔɔ ɔka ekyii bɛsɛkye Gyɛlusalɛm nee ye ɛzonlenlɛsua ne la, ɛzoanvolɛ Pɔɔlo zile adwenle ɛhye azo wɔ kɛlata bie mɔɔ ɔhɛlɛle ɔhɔmaanle Kilisienema mɔɔ ɛnee de aze wɔ mekɛ zɔhane anu la anu. Ɔhanle subane ɛtane bie mɔɔ Yizilayɛma lale ye ali wɔ tete ne la anwo edwɛkɛ, bie a le mɔɔ zile wɔ Saenae Boka ne anwo la. Ɔbɔle Kilisienema kɔkɔ kɛ ɔnle kɛ bɛmaa ‘bɛ ti akunlu ba ninyɛndane ɛyɛlɛ zo, kɛ mɔɔ [Yizilayɛma] ati atiakunlu rale zo la.’ (Kenga 1 Kɔlentema 10:​6, 7, 11.) Gyihova luale nwanwane adenle zo maanle Yizilayɛma aleɛ, noko bɛ angomedi atiakunluwɔzo ne ati, ɔmaanle bɛyɛle “ninyɛndane.” (Nɔm. 11:​4-6, 31-34) Na mɔɔ bɛsonle nvutuke ɛnlankɛ ralɛ ne la, bɛdidile, bɛnononle na bɛliele bɛ nye kpalɛ. (Ɛzɛ. 32:​4-6) Pɔɔlo hwenle adwenle hɔle bɛ anwubielɛ ne azo vale bɔle Kilisienema mɔɔ ɛnee de aze kolaa na bɛazɛkye Gyɛlusalɛm nee ye ɛzonlenlɛsua ne wɔ ɛvolɛ 70 Y.M. la kɔkɔ. Kɛkala yɛde ewiade ɛhye awieleɛ mekɛ ne anu, ɔti ɔwɔ kɛ yɛfa Pɔɔlo folɛdulɛ ne anyebolo zo.

14. Mɔɔ fale aleɛ nwo la, duzu a yɛ nye la wɔ ewiade fofolɛ ne anu a?

14 Mɔɔ Gyisɛse hanle kɛ yɛyɛ asɔne kɛ Nyamenle ɛmaa “yɛ ɛnɛ aleɛ wɔ alehyenlɛ ɛhye anu” la, eza ɔhanle kɛ yɛyɛ asɔne kɛ Nyamenle ɛhulolɛdeɛ bayɛ ɛkɛ “wɔ azɛlɛ ye azo kɛ anwuma la.” (Mat. 6:​9-11) Duzu a ɛhye maa ɔba wɔ adwenle nu a? Baebolo ne maa ɔda ali kɛ, aleɛ kpalɛ mɔɔ yɛbanyia yɛali la noko boka Nyamenle ɛhulolɛdeɛ mɔɔ ɔbayɛ ɛkɛ wɔ azɛlɛ ye azo la anwo. Ayezaya 25:​6-8 maa ɔda ali kɛ aleɛ kpalɛ babu wɔ Gyihova Belemgbunlililɛ ne anu. Edwɛne 72:16 hanle kɛ: “Aleɛ babu azɛlɛ ne azo; ɔbabu awoka ne mɔ azo.” Ɛ nye la kɛ ɛbado aleɛ mɔɔ ɛ nye die nwo la anzɛɛ ɛbado aleɛ gyɛne mɔɔ ɛtɛtonle bie ɛlɛ la ɔ? Eza ɛbahola wɔayɛ ɛdawɔ mumua ne wɔ vanye egyinli na wɔli ye ma ne bie. (Aye. 65:​21, 22) Awie biala mɔɔ de azɛlɛ ne azo la noko bayɛ ninyɛne ɛhye mɔ bie.

15. Duzu a menli mɔɔ bɛbadwazo bɛ la bazukoa a? (Dwɔn 6:35)

15 Kenga Dwɔn 6:35. Duzu a menli mɔɔ bɛlile paano ne nee fɛlɛ ne mɔɔ Gyisɛse vale maanle bɛ la banyia ye kenle bie a? Saa bɛannyia Gyisɛse anu diedi wɔ dɛba ne bɔbɔ a, bie a bɛbadwazo bɛ na wɔannea a ɛbayia bɛ nuhua bie mɔ. (Dwɔn 5:​28, 29) Noko ɔwɔ kɛ menli ɛhye mɔ sukoa mɔɔ Gyisɛse edwɛkɛ ɛhye abo kile la: “Mame a mele ngoane paano ne a. Awie biala mɔɔ kɛra me nwo la ɛhɔne ɛnrɛhu ye ɛlɛ.” Ɔwɔ kɛ bɛnyia diedi wɔ Gyisɛse ɛkpɔnelɛ afɔlebɔlɛ ne anu, kile kɛ, ɔwɔ kɛ bɛdie bɛdi kɛ ɔvale ye ngoane ɔbɔle afɔle ɔmaanle bɛ. Wɔ zɔhane mekɛ ne, bɛbahilehile menli mɔɔ bɛbadwazo bɛ yɛɛ ngakula mɔɔ bɛbawo bɛ la Gyihova nee ye bodane ne anwo debie. Nea kɛzi yɛ nye balie kpalɛ kɛ yɛbayɛ ngilehilelɛ gyima ɛhye bie a! Gyima ɛhye ɛyɛlɛ bayɛ anyelielɛ kpalɛ adɛla kɛ ɛlɛdi paano kpalɛ la. Nɔhalɛ nu, sunsum nu ninyɛne a bɛbada bɛaha nwolɛ edwɛkɛ a.

16. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ bieko anu a?

16 Yɛzuzu Dwɔn tile 6 ne foa bie anwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, noko ɛnee Gyisɛse lɛ ninyɛne dɔɔnwo mɔɔ ɔkulo kɛ ɔkilehile yɛ wɔ “dahuu ngoane” nwo a. Ɛnee ɔwɔ kɛ Dwuuma ne tie ye edwɛkɛ ne kpalɛ, na zɔhane ala a ɔwɔ kɛ yɛdayɛ noko yɛtie ye kpalɛ a. Yɛbadoa zo yɛazuzu Dwɔn tile 6 ne anwo wɔ edwɛkɛ bieko anu.

EDWƐNE 20 Ɛvale Ɛ Ra Ne Mɔɔ Sonle Bolɛ La Ɛmaanle

a Saa ɛkpondɛ ɛhye anwo edwɛkɛ dɔɔnwo a, nea Jesus—The Way, the Truth, the Life, m. 131, yɛɛ Sukoa Bɛ Diedi, m. 185.