Wulu kɔ nuhua edwɛkɛ ne azo

Wulu kɔ nuninyɛne ne azo

EDWƐKƐ 6

Raalɛ “Ati A Le Nrenyia”

Raalɛ “Ati A Le Nrenyia”

“Raalɛ . . . ati a le nrenyia.”​—1 KƆL. 11:3.

EDWƐNE 13 Kelaese Yɛ Neazo Maa Yɛ

MƆƆ YƐBAZUKOA *

1. Saa adiema raalɛ bie ɛlɛsuzu awie mɔɔ ɔbagya ye la anwo a, kpuya boni mɔ a ɔwɔ kɛ ɔbiza ɔ nwo a?

GYISƐSE KELAESE mɔɔ di munli la a le Kilisienema kɔsɔɔti ati a. Noko saa raalɛ kɔ agyalɛ a, ɔbafea nrenyia mɔɔ ɛnli munli la tileyɛlɛ bo. Ɛhye kola fa ngyegyelɛ ba. Yemɔti saa ɔkulo kɛ ɔgya adiema nrenyia bie a, ɔwɔ kɛ ɔbiza ɔ nwo kɛ: ‘Duzu a kile kɛ adiema nrenyia ɛhye bayɛ abusua tile kpalɛ a? Asoo Gyihova ɛzonlenlɛ a hyia ye kpalɛ wɔ ye ɛbɛlabɔlɛ nu a? Saa ɔnle zɔ a, duzu a maa mesuzu kɛ saa yɛgya a, ɔbayɛ awie mɔɔ ɔbaboa yɛ yeamaa yɛ nee Gyihova anyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ a?’ Nɔhalɛ nu, ɔwɔ kɛ adiema raalɛ ne noko biza ɔ nwo kɛ: ‘Subane boni mɔ a melɛ mɔɔ ɔbaboa yɛ agyalɛ ne a? Asoo melɛ abotane yɛɛ meyɛ nyele ɔ? Me nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ ɔ?’ (Nol. 4:9, 12) Saa raalɛ si kpɔkɛ kpalɛ kolaa na yeahɔ agyalɛ a, ɛhye baboa ye yeamaa ye agyalɛ ne ayɛ kpalɛ na ɔ nye alie.

2. Duzu a yɛbazuzu nwo wɔ edwɛkɛ ɛhye anu a?

2 Yɛ mediema mraalɛ mgbe dɔɔnwo bɛlɛ bɛ nwo aze maa bɛ hu mɔ fa yɛ neazo kɛnlɛma maa yɛ. Bɛfɛta nganvolɛ! Yɛ nye die kɛ yɛ nee mraalɛ ɛhye mɔ mɔɔ di nɔhalɛ la ɛlɛbɔ nu azonle Gyihova la! Wɔ edwɛkɛ ɛhye anu, yɛbanwu kpuya nsa ɛhye mɔ anwo mualɛ: (1) Ngyegyelɛ boni mɔ a yelɛma yia a? (2) Duzu ati a yelɛ kulo kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu a? (3) Mɛlɛbɛnwoaze nwo debie boni a kunlima nee yelɛma bahola azukoa avi Gyisɛse, Abegɛle nee Gyisɛse mame Mɛle neazo ne anu a?

NGYEGYELƐ BONI MƆ A YELƐMA YIA A?

3. Duzu ati a agyalɛma kɔsɔɔti yia ngyegyelɛ a?

3 Agyalɛ le ahyɛlɛdeɛ mɔɔ di munli mɔɔ vi Nyamenle ɛkɛ a, noko alesama ɛnli munli. (1 Dwɔn 1:8) Zɔhane ati a Nyamenle Edwɛkɛ ne bɔ agyalɛma kɔkɔ kɛ bɛbayia ngyegyelɛ, kile kɛ bɛ nwo “bahyele bɛ wɔ nwonane nu” la. (1 Kɔl. 7:28) Yɛbazuzu ngyegyelɛ bie mɔ mɔɔ yelɛ bahola ayia la anwo.

4. Duzu ati a bie a yelɛ bade nganeɛ kɛ saa ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu a bɛnrɛbu ye ɛ?

4 Bie a kɛzi bɛtetele yelɛ bie la ati, ɔbade nganeɛ kɛ saa ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu a, bie a bɛnrɛbu ye. Marisol mɔɔ de United States la hanle kɛ: “Wɔ ɛleka mɔɔ bɛtetele me la, ɛnee bɛta bɛka bɛkile mraalɛ kɛ ɔwɔ kɛ bɛ nee mrenyia sɛ wɔ debie biala anu. Meze kɛ Gyihova a yɛle tileyɛlɛ ngyehyɛleɛ ne a na ɔkulo kɛ yelɛma tie bɛ hu mɔ. Eza ɔkulo kɛ bɛbu yelɛma. Noko ɔnla aze kɛ mebadie me hu.”

5. Adwenle mɔɔ ɛndenrɛ la boni a mrenyia bie mɔ lɛ ye wɔ mraalɛ nwo a?

5 Noko bie a raalɛ bie bagya nrenyia mɔɔ ɔdwenle kɛ mraalɛ nwo ɛngyia kpalɛ la. Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Ivon mɔɔ ɔde South America la hanle kɛ: “Wɔ ɛleka mɔɔ yɛde la, mrenyia dimoa di aleɛ kolaa na mraalɛ ali bɛ ɛdeɛ. Ngakula mraalɛ a to aleɛ na bɛsiezie sua nu a, noko ngakula mrenyia ɛdeɛ, bɛ mame nee bɛ mediema mraalɛ sonle bɛ, na bɛka bɛkile bɛ kɛ bɛle ‘belemgbunli wɔ sua nu ɛke.’” Adiema raalɛ bie mɔɔ bɛfɛlɛ ye Yingling mɔɔ de Asia la hanle kɛ: “Wɔ me aneɛ nu, bɛka edwɛkɛ bie mɔɔ kile kɛ ɔngyia kɛ mraalɛ nwu nrɛlɛbɛ anzɛɛ bɛnwu ninyɛne bie mɔ yɛ. Bɛ ɛdeɛ ala a le kɛ bɛbayɛ sua nu gyima na bɛnlɛ adenle bɛngile bɛ adwenle bɛngile bɛ hu mɔ.” Nrenyia mɔɔ ɔngulo ɔ ye anzɛɛ ɔnyɛ mɔɔ Baebolo ne ka la maa ɛbɛlabɔlɛ yɛ se maa ɔ ye, ɔnzukoa Gyisɛse yɛɛ mɔɔ ɔyɛ la ɛnzɔ Gyihova anye.​—Ɛfɛ. 5:28, 29; 1 Pita 3:7.

6. Duzu a ɔwɔ kɛ yelɛma yɛ amaa agɔnwolɛvalɛ mɔɔ bɛ nee Gyihova lɛ la anu amia ɛ?

6 Kɛ mɔɔ yɛnwunle ye wɔ edwɛkɛ mɔɔ limoa anu la, Gyihova kulo kɛ kunlima fa mɔɔ bɛ abusua ne hyia nwo wɔ sunsum nu, nganeɛdelɛ nu yɛɛ nwonane nu la maa bɛ. (1 Tim. 5:8) Noko akee, alehyenlɛ biala ɔwɔ kɛ mediema mraalɛ mɔɔ bɛgya la nyia mekɛ kenga Nyamenle Edwɛkɛ ne, bɛdwenledwenle nwolɛ na bɛfi bɛ ahonle nu bɛyɛ asɔne. Ɛhye ɛyɛlɛ ɛnla aze. Yelɛma ɛnlɛ alagye, yemɔti bie a bɛbade nganeɛ kɛ bɛnrɛnyia mekɛ anzɛɛ anwosesebɛ bɛnrɛyɛ ninyɛne ɛhye mɔ, noko ɔhyia kɛ bɛkpondɛ mekɛ bɛyɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ Gyihova kpondɛ kɛ bɛ nuhua ko biala nee ye nyia agɔnwolɛvalɛ kpalɛ dahuu.​—Gyi. 17:27.

7. Amaa yeanyɛ se kɛ yelɛ babu ɔ hu na yeadie ye la, duzu a baboa ye a?

7 Nɔhalɛ nu, ɔwɔ kɛ yelɛ bɔ mɔdenle kpalɛ na yeahola yeabɛlɛ ɔ nwo aze yeamaa ɔ hu mɔɔ ɛnli munli la. Noko saa ɔte deɛmɔti Gyihova se ɔbu ɔ hu na ɔdie ye la abo na ɔdie ɔto nu a, ɔnrɛmaa ɔnrɛyɛ se kɛ ɔbayɛ zɔ.

DUZU ATI A YELƐ KULO KƐ ƆBƐLƐ Ɔ NWO AZE ƆMAA Ɔ HU A?

8. Kɛ mɔɔ Ɛfɛsɛsema 5:22-24 kile la, duzu ati a yelɛ kulo kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu a?

8 Yelɛ kulo kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu ɔluakɛ mɔɔ Gyihova kpondɛ kɛ ɔyɛ la ɛne. (Kenga Ɛfɛsɛsema 5:22-24.) Ɔlɛ ye anwuma Selɛ ne anu anwodozo ɔluakɛ ɔze kɛ ɔkulo ye na debie mɔɔ ɔbaboa ye la ala a ɔbamaa yeayɛ a.​—Dit. 6:24; 1 Dwɔn 5:3.

9. Saa yelɛ bɛlɛ ɔ nwo aze maa ɔ hu a, duzu a fi nu ba a?

9 Ewiade ne si mraalɛ adua kɛ bɛkpo Gyihova ngyinlazo ne mɔ na bɛbu bɛ nwo mɔɔ bɛbɛlɛ ye aze bɛamaa mrenyia la kɛ ɔnrɛmaa bɛnrɛbu bɛ. Nɔhalɛ nu menli mɔɔ si adwenle zɛhae adua la ɛnze yɛ ɛlɔlɛ Nyamenle ne. Gyihova ɛnrɛha ɛnrɛhile ɔ mra mraalɛ mɔɔ sonle bolɛ la kɛ bɛli mɛla mɔɔ ɔnrɛmaa bɛnrɛbu bɛ la azo ɛlɛ. Adiema raalɛ mɔɔ bɔ mɔdenle kɛ ɔbali mɛla mɔɔ Gyihova ɛva ɛmaa ye azo la maa ye abusua ne nyia anzodwolɛ. (Edw. 119:165) Ɔboa ɔ hu, ɔboa ɔdaye mumua ne yɛɛ ɔboa ngakula ne mɔ.

10. Duzu a yɛsukoa yɛfi Carol edwɛkɛ ne anu a?

10 Yelɛ mɔɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu mɔɔ ɛnli munli la maa ɔda ali kɛ ɔkulo Gyihova, ahenle mɔɔ yɛle tileyɛlɛ nwo ngyehyɛleɛ ne la yɛɛ ɔbu ye. Carol mɔɔ de South America la hanle kɛ: “Meze kɛ me hu bayɛ nvonleɛ. Eza meze kɛ, kɛzi mebayɛ me nyɛleɛ wɔ mekɛ mɔɔ ɔbayɛ nvonleɛ zɔhane mɔ la bahile kɛzi mebu agɔnwolɛvalɛ mɔɔ me nee Gyihova lɛ la. Yemɔti mebɔ mɔdenle kɛ mebabɛlɛ me nwo aze meamaa me hu dahuu ɔluakɛ mekulo kɛ meyɛ mɔɔ sɔ me anwuma Selɛ ne anye la.”

11. Duzu a boale adiema raalɛ Aneese maanle ɔvale ɛtane ɔhyɛle a, na duzu a yɛsukoa yɛfi ye edwɛkɛ ne anu a?

11 Saa yelɛ bie te nganeɛ kɛ ɔ hu ɛndwenle ye nganeɛdelɛ nee ninyɛne mɔɔ gyegye ye la anwo a, ɔbamaa yeayɛ se kɛ ɔbabu ye na yeabɛlɛ ɔ nwo aze yeamaa ye. Noko yɛ mɔɔ adiema raalɛ Aneese yɛ wɔ mekɛ mɔɔ edwɛkɛ bie zɛhae bazi la nzonlɛ. Ɔse: “Mebɔ mɔdenle kɛ menrɛva me hu anwo ɛya. Mekakye kɛ yɛ muala yɛfo. Meva mezie me nye zo kɛ mebava ɛtane meahyɛ bɔkɔɔ kɛ mɔɔ Gyihova yɛ ye la. Saa mefa ɛtane mekyɛ a ɔmaa menyia anzodwolɛ.” (Edw. 86:5) Saa yelɛ fa ɛtane kyɛ a, ɔmmaa ɔnyɛ se kɛ ɔbabɛlɛ ɔ nwo aze yeamaa ɔ hu.

DUZU A YƐSUKOA YƐFI NEAZO NGAKYILE MƆƆ WƆ BAEBOLO NE ANU LA ANU A?

12. Neazo boni mɔ a wɔ Baebolo ne anu a?

12 Bie mɔ te nganeɛ kɛ saa ɛbɛlɛ ɛ nwo aze ɛmaa tileyɛlɛ a ɔkile kɛ ɛle bobonyia. Noko ɛhye ɛnle nɔhalɛ fee. Menli mɔɔ bɛlɛle bɛ nwo aze maanle tileyɛlɛ noko ɛnee bɛlɛ akɛnrasesebɛ kpole la anwo neazo dɔɔnwo wɔ Baebolo ne anu. Maa yɛnlea mɔɔ yɛbahola yɛazukoa yɛavi Gyisɛse, Abegɛle nee Mɛle neazo ne anu la.

13. Duzu ati a Gyisɛse bɛlɛ ɔ nwo aze maa Gyihova ɛ? Kilehile nu.

13 Gyisɛse bɛlɛ ɔ nwo aze maa Gyihova, noko tɛ kɛ ye adwenle nu ɛtɛbukele anzɛɛ ɔnze ninyɛne bie mɔ yɛ la ati ɔ. Kɛzi ɔluale adenle sikalɛ zo ɔhilehilele ɔmaanle nuhua lale ɛkɛ la maa ɔda ali kɛ ɛnee ye adwenle nu ɛbuke kpalɛ. (Dwɔn 7:45, 46) Ɛnee Gyihova ze kɛ Gyisɛse bɔ mɔdenle kpalɛ, yemɔti Gyihova nee ye yɛle gyima wɔ mekɛ mɔɔ ɔlɛbɔ debie biala mɔɔ wɔ anwuma nee azɛlɛ ye azo la. (Mrɛ. 8:30; Hib. 1:2-4) Na mɔɔ Gyihova dwazole Gyisɛse vile ewule nu la anzi, ɔvale ‘tumi muala mɔɔ wɔ anwuma nee azɛlɛ ye azo’ la ɔmaanle ye. (Mat. 28:18) Ɔnva nwo kɛ Gyisɛse ze ninyɛne dɔɔnwo yɛ la, ɔkɔ zo ɔkpondɛ adehilelɛ ɔfi Gyihova ɛkɛ. Duzu ati ɔ? Ɔluakɛ ɔkulo ɔ Ze.​—Dwɔn 14:31.

14. Duzu a kunlima bahola azukoa avi (a) kɛzi Gyihova bu mraalɛ la anu a? (b) edwɛkɛ mɔɔ wɔ Mrɛlɛbulɛ 31 la anu a?

14 Mɔɔ kunlima bahola azukoa la. Tɛ kɛ Gyihova bu mraalɛ kɛ bɛ nwo ɛngyia kɛ mrenyia la ati a ɔse yelɛ ɛbɛlɛ ɔ nwo aze ɛmaa ɔ hu a. Debie mɔɔ maa yɛnwu kɛ Gyihova ɛndwenle zɔ la a le kɛ yekpa mraalɛ nee mrenyia bie mɔ kɛ bɛ nee Gyisɛse ɛhɔli tumi. (Gal. 3:26-29) Gyihova hilele kɛ ɔlɛ ɔ Ra ne anu anwodozo wɔ mekɛ mɔɔ ɔmaanle ye tumi la. Zɔhane ala a kunli mɔɔ anye gyi ɔ ti anwo la bamaa ɔ ye tumi bie a. Mɔɔ Baebolo ne ka yelɛ kpalɛ nwo edwɛkɛ la, ɔhanle kɛ ɔkola ɔnea awuke zo, ɔtɔ agyapadeɛ na ɔnea zolɛ yɛɛ ɔkola ɔdi gua. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 31:15, 16, 18.) Ɔnle akɛlɛ mɔɔ ɔnlɛ adenle ɔngile ye adwenle a. Emomu, ɔ hu lɛ ye nu anwodozo yɛɛ ɔtie ye nzuzulɛ. (Kenga Mrɛlɛbulɛ 31:11, 26, 27.) Saa nrenyia bu ɔ ye wɔ adenle zɛhae azo a, ɔbamaa ɔ nye alie na yeabɛlɛ ɔ nwo aze yeamaa ye.

Duzu a yelɛ kpalɛ bahola azukoa avi kɛzi Gyisɛse bɛlɛ ɔ nwo aze maa Gyihova la anu a? (Nea ɛdendɛkpunli 15)

15. Duzu a yelɛma bahola azukoa avi Gyisɛse neazo ne anu a?

15 Mɔɔ yelɛma bahola azukoa la. Ɔnva nwo kɛ Gyisɛse yɛle ninyɛne mgbole la, ɔnde nganeɛ kɛ saa ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa Gyihova tileyɛlɛ ne a, ɔnrɛmaa bɛnrɛbu ye. (1 Kɔl. 15:28; Fel. 2:5, 6) Zɔhane ala a yelɛ kpalɛ mɔɔ sukoa Gyisɛse neazo ne la ɛnrɛde nganeɛ kɛ saa ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu a bɛnrɛbu ye a. Ɔkulo ɔ hu la ati a ɔboa ye a, noko debie titili mɔɔ maa ɔyɛ zɔ la a le kɛ ɔkulo Gyihova yɛɛ ɔbu ye.

Mɔɔ Abegɛle maanle bɛvale aleɛ bɛhɔmaanle Devidi nee ye menli ne la, akee ɔhɔle Devidi anwo ɛkɛ. Ɔbutule ɔ nyunlu aze na ɔzele Devidi kɛ ɔmmadi nzenralɛ mɔɔ ɔbamaa yeali mogya nwo fɔlɛ la (Nea ɛdendɛkpunli 16)

16. Kɛ mɔɔ 1 Samoɛle 25:3, 23-28 kile la, ngyegyelɛ boni mɔ a Abegɛle yiale a? (Nea ɔ nyunlu nvoninli ne.)

16 Ɛnee bɛfɛlɛ Abegɛle ahu Neebale. Ɛnee ɔle nrenyia mɔɔ ɔle angomedi, ɔmemaa ɔ nwo zo yɛɛ ɔngile anyezɔlɛ. Noko ɛhye ammaa Abegɛle amkpondɛ adenle bie anlua zo anriandi anvi ye agyalɛ ne abo. Anrɛɛ ɔbahola yeaha ɔ nloa yeado nu na yeamaa Devidi nee ye menli ne ahu ɔ hu. Noko ɔyɛle biala mɔɔ ɔbahola la ɔbɔle Neebale nee bɛ abusua kpole ne anwo bane. Nea kɛzi ɛnee Abegɛle hyia akɛnrasesebɛ na yeahola yeahɔ mrenyia 400 mɔɔ dedɛ akodeɛ la anyunlu na ɔ nee Devidi azuzu edwɛkɛ ne anwo wɔ ɛbulɛ nu a. Ɛnee yeziezie ɔ nwo bɔbɔ kɛ ɔbamaa bɛava mɔɔ ɔ hu yɛle la anwo somolɛ ne bɛabɔ ye. (Kenga 1 Samoɛle 25:3, 23-28.) Devidi nwunle ye ndɛndɛ kɛ Gyihova a luale raalɛ ɛhye mɔɔ lɛ akɛnrasesebɛ la anwo zo dule ye folɛ mɔɔ yeammaa yeanyɛ nvonleɛ kpole a.

17. Duzu a kunlima bahola azukoa avi Devidi nee Abegɛle edwɛkɛ ne anu a?

17 Mɔɔ kunlima bahola azukoa la. Ɛnee Abegɛle ze nrɛlɛbɛ kpalɛ. Devidi noko yɛle nrɛlɛbɛvolɛ na ɔdiele ye folɛdulɛ ne. Ɛhye ammaa yeanyɛ debie mɔɔ bamaa yeali mogya nwo fɔlɛ la. Zɔhane ala a kunli mɔɔ ze nrɛlɛbɛ la noko bazuzu adwenle mɔɔ ɔ ye lɛ la anwo kpalɛ kola na yeazi kpɔkɛ mɔɔ hyia la a. Bie a ɔ ye nzuzulɛ baboa ye yeamaa yeazi kpɔkɛ kpalɛ.

18. Duzu a yelɛma bahola azukoa avi Abegɛle neazo ne anu a?

18 Mɔɔ yelɛma bahola azukoa la. Yelɛ mɔɔ ɔkulo Gyihova na ɔbu ye la bahola aboa ye abusua ne kpalɛ, saa bɔbɔ ɔ hu ɛnzonle Gyihova anzɛɛ ɔnva Ye ngyinlazo ne mɔ ɔmbɔ ye ɛbɛla a. Ɔnrɛkpondɛ adenle bie mɔɔ ɔngyi Baebolo ne azo la ɔnrɛlua zo ɔnrɛbɔ ewole. Emomu, saa ɔbu ɔ hu na ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ye a, ɔbaha ɔ hu yeamaa yeazukoa Gyihova anwo debie. (1 Pita 3:1, 2) Noko saa ɔ hu anzonle Gyihova bɔbɔ a, Gyihova anye balie nwo kɛ ɔbɛlɛle ɔ nwo aze ɔmaanle ɔ hu na ɔlile nɔhalɛ ɔmaanle ɔdaye Gyihova la.

19. Tɛnlabelɛ boni mɔ anu a ɔnle kɛ raalɛ tie ɔ hu a?

19 Noko saa yelɛ bie mɔɔ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze la ahu ka kile ye kɛ ɔyɛ debie mɔɔ tia Baebolo ne anzɛɛ nuhua ngyinlazo a, ɔnrɛlie ɔnrɛdo nu. Kɛ neazo la, fa ye kɛ adiema raalɛ bie ahu mɔɔ ɛnle diedinli la ɛha ɛhile ye kɛ ɔbɔ adalɛ, ɔwua debie anzɛɛ ɔyɛ debie bie mɔɔ tia Baebolo ne la. Ɔwɔ kɛ Kilisienema kɔsɔɔti, mɔɔ agyalɛ mraalɛ boka nwo la dimoa tie Gyihova Nyamenle. Saa adiema raalɛ bie ahu ka kile ye kɛ ɔyɛ debie mɔɔ nee Baebolo ngyinlazo ɛnyia la a, ɔnle kɛ ɔyɛ, na ɔwɔ kɛ ɔfa akɛnrasesebɛ ɔkilehile deɛmɔti ɔnrɛyɛ zɔ la anu wɔ ɛbulɛ nu ɔkile ye.​—Gyi. 5:29.

Nea ɛdendɛkpunli 20 *

20. Kɛzi yɛkola yɛnwu ye kɛ ɛnee Mɛle nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ ɛ?

20 Ɛnee Mɛle nee Gyihova lɛ agɔnwolɛvalɛ kpalɛ. Ɔda ali kɛ ɛnee ɔze Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ kpalɛ. Mekɛ mɔɔ Mɛle nee Dwɔn Sɔnevolɛ ne mame Ɛlezabɛte ɛlɛdi adwelie la, ɔhwenle adwenle ɔhɔle Hibulu Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ bo 20 la azo. (Luku 1:46-55) Akee suzu ɛhye anwo: Ɔwɔ nuhua kɛ ɛnee Dwosefi ɛbɔ Mɛle ɛwɔkɛ kɛ ɔbagya ye ɛdeɛ, noko Gyihova anwumabɔvolɛ ne anlimoa anye ɔ nwo angile Dwosefi. Anwumabɔvolɛ ne limoale nee Mɛle mumua ne dendɛle na ɔhanle ɔhilele ye kɛ ɔbawo Nyamenle Ara ne. (Luku 1:26-33) Ɛnee Gyihova ze Mɛle kpalɛ yɛɛ ɛnee ɔlɛ anwodozo kɛ ɔbahulo ɔ Ra ne na yeanlea ye kpalɛ. Na ɔda ali kɛ Mɛle hɔle zo nee Gyihova nyianle agɔnwolɛvalɛ kpalɛ wɔ mekɛ bɔbɔ mɔɔ Gyisɛse wule na bɛdwazole ye bɛhɔle anwuma la.​—Gyi. 1:14.

21. Duzu a kunlima bahola azukoa avi Mɛle anwo edwɛkɛ mɔɔ wɔ Baebolo ne anu la anu a?

21 Mɔɔ kunlima bahola azukoa la. Saa kunli mɔɔ anye gyi ɔ ti anwo la aye ze Ngɛlɛlera ne anu kpalɛ a, ɔ nye die nwo. Ɔnva ɔ ye anwo ɛya na ɔnde nganeɛ kɛ ɔkulo kɛ ɔdie tileyɛlɛ ne ɔyɛ. Ɔte ɔ bo kɛ saa ɔ ye ze Baebolo ne anu edwɛkɛ nee nuhua ngyinlazo ne mɔ kpalɛ a, ɔbaboa ye abusua ne. Noko saa yelɛ ne ze nwoma tɛla ɔ hu bɔbɔ a, ɔle nrenyia ne ɛzonlelilɛ kɛ ɔbali abusua ne anyunlu wɔ abusua ɛzonlenlɛ nee sunsum nu ninyɛne gyɛne nu.​—Ɛfɛ. 6:4.

Duzu a yelɛma bahola azukoa avi Gyisɛse mame Mɛle ɛkɛ wɔ kɛzi bɛsukoa debie na bɛdwenledwenle ninyɛne nwo la anu a? (Nea ɛdendɛkpunli 22) *

22. Duzu a yelɛma bahola azukoa avi Mɛle ɛkɛ a?

22 Mɔɔ yelɛma bahola azukoa la. Ɔwɔ kɛ raalɛ bɛlɛ ɔ nwo aze maa ɔ hu, noko ɔle ɔdaye mumua ne ye gyima kɛ ɔbamaa ye diedi ne anu amia. (Gal. 6:5) Ɔti ɔwɔ kɛ ɔkpondɛ mekɛ ɔyɛ ɔ ti anwo debiezukoalɛ na ɔdwenledwenle ninyɛne nwo. Ɛhye baboa ye yeamaa yeahɔ zo yeahulo Gyihova na yeabu ye na ɔ nye alie kɛ ɔbɛlɛ ɔ nwo aze ɔmaa ɔ hu la.

23. Saa yelɛma bɛlɛ bɛ nwo aze a, kɛzi ɔboa bɛdabɛ mumua ne, bɛ abusua ne, yɛɛ asafo ne ɛ?

23 Yelɛma mɔɔ kulo Gyihova la ati bɛbɛlɛ bɛ nwo aze bɛmaa bɛ hu mɔ la anye die kpole yɛɛ bɛ kunlu dwo bɛ nwo tɛla bɛdabɛ mɔɔ bɛkpo Gyihova tileyɛlɛ nwo ngyehyɛleɛ ne la. Bɛyɛ neazo kpalɛ bɛmaa mgbavolɛ nee mbɛlɛra. Eza bɛboa bɛmaa ɛlɔlɛ nee anzodwolɛ tɛnla bɛ abusua ne nee asafo ne anu. (Tae. 2:3-5) Ɛnɛ, menli mɔɔ ɛlɛfa nɔhalɛlilɛ azonle Gyihova la anu dɔɔnwo le mraalɛ. (Edw. 68:11) Yɛ muala kɔsɔɔti, nrenyia o, raalɛ o, bahola aboa amaa anyelielɛ ara asafo ne anu. Edwɛkɛ mɔɔ doa ye la bahilehile kɛzi yɛ nuhua ko biala bahola ayɛ zɔ la anu.

EDWƐNE 131 “Mɔɔ Nyamenle Ɛha Ɛbɔ Nu La”

^ ɛden. 5 Gyihova ɛhyehyɛ kɛ agyalɛ raalɛ ɛbɛlɛ ɔ nwo aze ɛmaa ɔ hu. Noko duzu a ɛhye kile a? Kunlima nee yelɛma bahola azukoa ninyɛne dɔɔnwo avi mɛlɛbɛnwoaze nwo neazo mɔɔ Gyisɛse nee mraalɛ dɔɔnwo mɔɔ bɛha bɛ nwo edwɛkɛ wɔ Baebolo ne anu la yɛle la anu.

^ ɛden. 68 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Mekɛ mɔɔ Mɛle nee Dwɔn Sɔnevolɛ ne mame Ɛlezabɛte ɛlɛdi adwelie la, Mɛle holale hanle Hibulu Ngɛlɛlera ne anu edwɛkɛ mɔɔ yezukoa la.

^ ɛden. 70 NVONINLI NWO EDWƐKƐ: Yelɛ kpondɛ mekɛ sukoa Baebolo ne amaa ye diedi nu amia a.